Ko e Anga ʻo e Vakai ʻa e Tohitapú
Ko Hoʻo Fili ʻa e Founga Fakafaitoʻó—ʻOku Mahuʻinga?
KO E puké, mahamahakí, mo e laveá ʻoku maheni ʻaupito ki ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he taimi ʻoku fehangahangai ai mo e ngaahi fili ko eni ki he tuʻunga moʻuileleí, ʻoku kumi ʻa e tokolahi ki he fakafiemālié fakafou ʻi he founga fakafaitoʻó. Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ʻaonga ʻe malava ke hoko ʻi he ngaahi feinga peheé, ʻo ne fakahaaʻi ko e “tangata faitoʻo ʻoku ʻikai maʻa e moʻui lelei, ka maʻa e mahaki.”—Luke 5:31.
Ko e tokotaha-tohi Tohitapu ʻa ia naʻá ne hiki ʻa e ngaahi lea ko iá, ʻa Luke, ko ha toketā tonu ia. (Kolose 4:14) Mahalo pē naʻe maʻu ʻaonga ʻa e ʻapositolo ko Paulá lolotonga ʻena fononga fakataha holó, mei he pōtoʻi fakafaitoʻo ʻa Luké. Ka ʻoku tokonaki mai ʻe he Ngaahi Konga Tohitapú ʻa e ngaahi tataki ki he faʻahinga tokangaʻi fakafaitoʻo ʻoku ala tali ki he kau Kalisitiané? ʻOku mahuʻinga ʻa hoʻo fili ki he founga fakafaitoʻó?
Ngaahi Tataki Fakatohitapú
ʻOku lava ke tataki ʻe he Tohitapú ha tokotaha ki hono fai ʻa e ngaahi fili fakapotopoto fekauʻaki mo e founga fakafaitoʻó. Hangē ko ení, ʻoku fakahaaʻi mahino ʻe he Teutalonome 18:10-12 (NW) ko e ngaahi tōʻonga hangē ko e tongafisí mo e mēsikí oku “fakalielia” kia Sihova. Ko e “fai ʻo e fakahaʻele faʻahikehé,” ʻa ia naʻe fakatokanga ʻa Paula fekauʻaki mo iá, ʻe kau ai ʻa e ngaahi tōʻonga ko eni naʻe tapuí. (Kaletia 5:19-21, NW) Ko ia ai, ʻoku fakaʻehiʻehi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní mei ha faʻahinga founga pē ʻo e talatala mahakí pe founga faitoʻo ʻa ia ʻoku kau mahino ai ʻa e fakahaʻele faʻahikehé.
ʻOku toe fakahā ʻe he Tohitapú ʻa e mahuʻinga māʻolunga ʻoku tuku ʻe he Tokotaha-Fakatupú ki he tuʻunga toputapu ʻo e moʻuí pea mo e totó. (Senesi 9:3, 4) ʻI he fakapapauʻi ke tokanga ki he tuʻutuʻuni ke ‘fakaʻehiʻehi mei he totó,’ ʻoku fakafepakiʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi founga fakafaitoʻo ko ia ʻoku maumauʻi ai ʻa e fekau ʻa e Tohitapú ke fakaʻehiʻehi mei he totó. (Ngāue 15:28, 29) ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia ʻoku nau talitekeʻi ʻa e founga fakafaitoʻo kotoa pē. ʻI hono kehé, ʻoku nau kumi ki he tokangaʻi lelei taha ʻe ala lava maʻanautolu pea mo ʻenau fānaú. Kae kehe, ʻoku nau kole ki he kau palōfesinale ʻi hono tokangaʻi ʻo e moʻuí ke tokonaki mai ʻa e faitoʻo ʻa ia ʻoku fehoanaki mo ʻenau ngaahi tui fakalotú.
Fakakaukauʻi Hoʻo Ngaahi Laká
Naʻe fakatokanga ʻa Tuʻi Solomone “ko e hehemangofua ʻoku ne tui ki he lea kotoa; ka ko e fakapotopoto ʻoku ne fakakaukau ʻene laka.” (Palovepi 14:15) Naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ke fepaki fakahangatonu ai ha fili fakafaitoʻo mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohitapú, ʻoku totonu ‘ke fakakaukauʻi [ʻe he tokotahá] ʻene laká.’ ʻOku ʻikai ke ʻaonga ʻa e ngaahi founga fakafaitoʻo kotoa pē. ʻI he taimi naʻe pehē ai ʻe Sīsū ko e ‘tangata faitoʻó maʻá e kau mahakí,’ naʻe ʻikai te ne fakangofua ai ʻa e ngaahi founga fakafaitoʻo kotoa pē naʻe ala maʻu ʻi hono ʻahó. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe totonu ʻa e ngaahi tōʻonga fakafaitoʻo ʻe niʻihi pea hala ʻa e niʻihi.a
ʻOku tatau pē ʻi he ʻahó ni, ʻe taʻeʻaonga nai ʻa e ngaahi faitoʻo ʻe niʻihi, pea aʻu ʻo kākā. Ko e ʻikai ha fakafuofua leleí ʻe lava ke fakaeʻa ai ha tokotaha ki ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku ʻikai ke fiemaʻu. ʻOku toe totonu ke fakahaaʻi ko ha faitoʻo ʻa ia ʻoku ʻaonga ki ha tokotaha ʻe lava ke hoko ia ʻo taʻeʻaonga—naʻa mo fakatupu maumau—ki ha tokotaha ʻe taha. ʻI he taimi ʻoku fehangahangai ai mo ha fili fakafaitoʻó, ʻe fakafuofua lelei ʻe ha tokotaha fakapotopoto ʻa ʻene ngaahi filí kae ʻikai ke ‘tui ki he lea kotoa,’ naʻa mo e taimi ʻoku maʻu ai ʻa e faleʻi mei he ngaahi kaumeʻá ko e taumuʻa lelei pē. Te ne fakahāhā ʻa e “ʻatamai leleí” ʻaki ʻa e kumi ki ha fakamatala alafalalaʻanga koeʻuhi ke ʻi ha tuʻunga ai ke fai ha fili makatuʻunga ʻi ha fakamatala.—Taitusi 2:12.
Fakakaukau Totonu mo Fakakaukau Lelei
ʻOku totonu ke hoko ʻo hohaʻa ki he tuʻunga ʻo ʻete moʻuí. Ko hono fai ha tokanga mafamafatatau ki he tuʻunga lelei fakaesinó ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e houngaʻia ki he meʻaʻofa ko e moʻuí pea mo hono Matavai fakaʻotuá. (Sāme 36:9) Neongo ʻa e kumi ke maʻu ʻa e founga fakafaitoʻo feʻungamālié, ʻe loto ʻa e kau Kalisitiané ke hoko ʻo mafamafatatau ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e moʻuí. Ko e fakatātaá, kapau ʻe hoko ha tokotaha ʻoku ʻi ha tuʻunga moʻuilelei feʻunga ʻo nōfoʻi ʻo fuʻu hulu ʻi he tuʻunga ʻo e moʻuí pea mo e moʻuileleí, ʻe lava ke fakatupunga ia ʻe he meʻá ni ke mole ʻa ʻene vakai ki he “ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga angé.”—Filipai 1:10, NW; Filipai 2:3, 4.
Ko ha fefine naʻe puke lahi ʻi he ʻaho ʻo Sīsuú naʻe “ʻosi atu siʻene koloa kotoa” ʻi he kumi ki he tokoni ʻa e kau toketaá ki ha faitoʻo ki hono mahaki tauhí. Ko e hā ʻa e olá? ʻI he ʻikai ke hoko ʻo fakamoʻuí, naʻe toe kovi ange ʻa hono tuʻungá, ʻa ia kuo pau naʻe fakatupunga ai ia ke ne ongoʻi feifeitamaki lahi. (Maake 5:25, 26) Naʻá ne fai ʻa e meʻa kotoa ʻi hono mālohí ke maʻu ai ha fakafiemālie, ka naʻe ʻikai pē ha ola. Ko e meʻa naʻá ne hokosiá ʻoku fakaeʻa ai ʻa e ngaahi fakangatangata ʻo e saienisi fakafaitoʻó ʻi hono taimí. Naʻa mo e ʻahó ni, neongo ʻa e ngaahi laka ki muʻa ʻi he fekumi fakafaitoʻó mo e tekinolosiá, ʻoku ʻiloʻi ʻe he kakai tokolahi ʻoku nau ʻi ha tuʻunga meimei tatau. Ko ia ʻoku mahuʻinga ke maʻu ha fakakaukau totonu ki he meʻa ʻe lava ke fakahoko ʻe he saienisi fakafaitoʻó. Ko e moʻuilelei haohaoá ʻoku taʻealamaʻu ia ʻi he lolotongá ni. ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiané ko e taimi ʻa e ʻOtuá ki hono “faitoʻo ʻo e ngaahi kakai” ʻoku kei ʻi he kahaʻú ia. (Fakahā 22:1, 2) Ko ia ai, kuo pau ke tau fakatupulekina ha vakai mafamafatatau fekauʻaki mo e founga fakafaitoʻó.—Filipai 4:5.
ʻOku hā mahino, ko e ngaahi fili ʻoku tau faí ʻoku mahuʻinga. ʻI he ʻuhinga ko iá, ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi fili fekauʻaki mo e founga fakafaitoʻó, ʻoku totonu ke tapua fakatouʻosi mei heʻetau filí ʻa ʻetau holi ki he moʻuileleí mo ʻetau holi ke tauhi maʻu ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtuá. ʻI heʻetau fai iá, ʻe lava ke hokohoko atu ai ʻetau vakai atu fakataha mo e tuipau ki hono fakahoko ʻa e talaʻofa ʻa Sihova ʻo pehē ʻi he māmani foʻou lāngilangiʻia ka hoko maí, “ʻoku ʻikai ha nofo ai te ne pehe, ʻOku ou mahaki.”—Aisea 33:24.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fakatātaá, ʻi he ʻenisaikolopētia fakafaitoʻo ʻa Dioscorides ʻi he ʻuluaki senitulí, naʻe pehē tokua ai ko e faitoʻo ki he engeengá ko hono inu ha huʻi ʻoku ʻi ai ʻa e uaine mo e teʻe kosí! Ko e moʻoni, ʻoku tau ʻiloʻi he taimí ni ko ha faitoʻo pehē ʻoku ngalingali ʻe toe tānaki atu ia ki he ngaahi mamahi ʻa e tokotaha ʻoku faingataʻaʻiá.
[Fakatātā ʻi he peesi 30]
“The Doctor,” 1891, fai ʻe Sir Luke Fildes
[Maʻuʻanga ʻo e Tā]
Tate Gallery, London/Art Resource, NY