LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g01 7/8 p. 8-11
  • Fekuki Lavameʻa Fiefia ʻi ha Māmani Fakavavevave

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fekuki Lavameʻa Fiefia ʻi ha Māmani Fakavavevave
  • ʻĀ Hake!—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Tauhi ʻa e Moʻuí ke Faingofua mo ʻIkai Felekeu
  • Tokangaʻi ʻa e Taimí pea Fokotuʻu ʻa e Ngaahi Meʻa Muʻomuʻá
  • Anga-Fakanānaá mo e Tuʻunga Lelei Fakalaumālié
  • Fakaʻehiʻehi mei he Loto-Moʻuá pea Maʻu ʻa e Nonga Moʻoní
  • Ko e Hā ʻa e Tuʻunga Fakalaumālie? ʻE Lava Ke U Hoko ʻo Fakalaumālie ʻo Taʻekau ki ha Lotu?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
  • ʻOku Fakamuʻomuʻa ʻe he Fāmili Kalisitiané ʻa e Ngaahi Meʻa Fakalaumālié
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Anga-Fakanānaá—Ko ha ʻUlungaanga ʻOkú Ne Pouaki ʻa e Melinó
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2000
  • ʻUhinga ʻOku Kei Mahuʻinga Ai ʻa e Angavaivaí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2001
g01 7/8 p. 8-11

Fekuki Lavameʻa Fiefia ʻi ha Māmani Fakavavevave

KO E TOKOLAHI TAHA ʻO E KAKAÍ ʻOKU NAU FEKUKI MO E NGAAHI TENGE ʻO E MOʻUÍ, KA KO E TOKOSIʻI ʻOKU NAU FEKUKI LAVAMEʻA FIEFIA MO IÁ. ʻOKU FIEMAʻU KI AI HA FAʻAHINGA MAKEHE ʻO E POTÓ.

ʻI HONO ʻiloʻi ení, ko e tohi ko e The 24-Hour Society ʻoku pehē ai: “ʻOku fiemaʻu ke tau fakatupulekina ʻa e potó ke maluʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu mo e natula ʻo e tangatá ʻi he māmani fakatekinolosia kuo tau fakatupú.”

ʻOku fakafiefiá, he ʻoku ʻosi ala maʻu ʻa e poto ʻaongá ʻi he tohi kuo tufaki lahi taha ʻi he māmaní—ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohitapú. ʻI hono fakamānavaʻi ʻe he Tokotaha ʻa ia ʻokú ne mahinoʻi haohaoa ʻa e ngaahi fiemaʻu mo e natula ʻo e tangatá, ʻoku ʻi he Tohitapú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo fakamoʻoniʻi ʻa ʻene moʻoní. Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ení ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke toe mapuleʻi lahi ange ai ʻa hoʻo moʻuí, ʻo ʻoatu ai kiate koe ha tuʻunga ʻo e fiefiá ʻi hoʻo fekuki mo e māmani fakavavevave ʻi he ʻaho ní.—Aisea 48:18; 2 Timote 3:​16.

ʻOku feangai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ení mo e ngaahi tafaʻaki tefito ʻe tolu. ʻUluakí, ʻoku nau fakahaaʻi mai ʻa e tafaʻaki ʻe lava ke ke fai ai ha fakafuofua feʻunga. Ko hono uá, ʻe lava ke nau tokoniʻi koe ke ke fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa muʻomuʻa ʻoku leleí. Ko hono tolú, ʻoku nau tokonaki mai ha vakai fakalaumālie ki he moʻuí ʻa ia ʻoku māʻolunga mamaʻo ange ia ʻi he fakakaukau fakamāmani ʻataʻataá. Tau vakai he taimí ni ki he tafaʻaki ʻe tolu ko ení.

Tauhi ʻa e Moʻuí ke Faingofua mo ʻIkai Felekeu

Fakaʻuta atu ʻokú ke ʻalu ʻo kemi ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi. ʻOkú ke loto ke ke fiemālie, ko ia ʻokú ke ʻave ha fuʻu tēniti lahi mo e naunau kotoa pē ʻoku ala fakakaukau atu ki aí. ʻOkú ke toe ʻave mo ha taulani ʻoku fonu ʻi he naunaú, meʻa ngaohi kai, ko ha ʻaisi, ko ha mīsini ʻuhila ʻoku lava ke hiki holo, ngaahi maama, ko ha TV, mo e ngaahi meʻa lahi kehe, ʻo kau ai ʻa e meʻakaí. Kae kehe, ko hono fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa ko ení ʻoku fiemaʻu ai kiate koe ʻa e ngaahi houa lahi! ʻI he hili leva, ʻa hoʻo kiʻi mālōlō nounoú, ʻokú ke fakamoleki ʻa e taimi lahi tatau ʻi he toe fakamāʻopoʻopó—ʻo ʻikai lau ai ʻa hono toe tuku ʻa e meʻa kotoa ki hono feituʻú ʻi ʻapi. ʻI he toe fakakaukau atu ki aí, ʻokú ke ʻiloʻi ai naʻe ʻikai te ke maʻu ha taimi feʻunga ke ke fiefia ai ʻi he kemí! ʻOkú ke fifili pe naʻe ʻaonga nai ʻa e ngāue kotoa naʻe faí.

Ki he laui miliona ʻo e kakai ʻi he ʻaho ní, ko e moʻuí tonu ʻoku kiʻi hangē ia ko e fononga ko ia ʻo kemí. ʻOku nau fakamoleki ha taimi tōtuʻa ʻi hono ʻomai mo tauhi ʻa e ngaahi meʻa lahi fakamatelie taʻefakangatangata ʻoku ʻai ʻe he māmani ko ení kitautolu ke tau tui ʻoku tau fiemaʻu, koeʻuhi ke hoko ai ʻo fiefia. ʻI hono kehé, naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi: “Koe moui ae tagata oku ikai i hono lahi oe gaahi mea oku ne maʻu.” (Luke 12:​15, PM) ʻIo, ko e tuʻunga lelei ʻo e moʻuí ʻoku ʻikai ke fakafuofua ia ʻo makatuʻunga ʻi he koloa fakamatelié. Ko hono moʻoní, ʻoku faʻa tānaki atu ʻa e koloá ki he ngaahi mafasia mo e loto-moʻua ʻi he moʻuí. ‘Koe lahi oe mea ae koloaiá koia oku ikai ke ne faa mohe aí,’ ko e lau ia ʻa e Koheleti 5:​12, PM.

Ko ia fakakaukau fakamātoato ki hoʻo koloá taki taha, pea ʻeke hifo kiate koe, ‘ʻOku fiemaʻu moʻoni ʻa e meʻa ko ení, pe ʻoku fakafelekeu? ʻOku tokoni ia ki he tuʻunga lelei ʻo ʻeku moʻuí, pe ʻokú ne kaihaʻasi ʻa e taimi mahuʻingá?’ Ko e talateu ki he tohi ko e Why Am I So Tired?, ʻa Leonie McMahon, ʻoku pehē ai: “Ko hono faʻu ʻo e ngaahi meʻangāue kehekehé, ʻa ia naʻe fakataumuʻa ke toʻo ai ʻa e fakaongosiá mei he ngāue fakaʻapí, kuo iku ai ki hono maʻu ʻe he uaifi tauhi ʻapí ha ngāue ʻi tuʻa, koeʻuhi ke fakatau mai ai kinautolu pea totongi ki honau tauhí.”

ʻI hoʻo fakafaingofuaʻi hoʻo moʻuí, ʻokú ke ʻai ai ha taimi lahi ange maʻa ho fāmilí, ngaahi kaumeʻá, pea mo koe tonu. Ko e taimi peheé ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia ki hoʻo fiefiá. ʻOua ʻe hoko ʻo hangē ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau toki ʻiloʻi tōmui ʻi he moʻuí ʻoku mahuʻinga mamaʻo ange ʻa e ngaahi kaumeʻá mo e fāmilí—mo fakamānako ange—ʻi he paʻangá pea mo e ngaahi meʻá. Ko e kakaí pē ʻe lava ke nau ʻofa ʻiate koé. Ko e ngaahi ʻakauni ʻi he pangikeé, ko e malu ʻo e ngaahi sea pisinisí, ngaahi komipiutá, ngaahi seti televīsoné, mo e fanga kiʻi meʻa iiki kehé, neongo ʻoku ʻi ai nai honau tuʻunga, ko e meʻa pē ia ʻi tuʻa ʻi he moʻuí, ʻo ʻikai ko e meʻa tefitó. Ko e faʻahinga ko ē ʻoku nau fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa peheé ʻoku nau tuku hifo ai ʻenau moʻuí pea faifai atu pē ʻo hoko ʻo taʻefiemālie pe aʻu ʻo loto-kona.​—1 Timote 6:​6-​10.

Tokangaʻi ʻa e Taimí pea Fokotuʻu ʻa e Ngaahi Meʻa Muʻomuʻá

ʻI he ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ko hono tokangaʻi ʻa e taimí ʻoku hangē ia ko hono fakapalanisi ʻo ha patiseti fakapaʻangá. Kapau ʻokú ke feinga ke fakahū ha ngaahi meʻa ʻo fuʻu lahi ki he ngaahi houa fakangatangata ʻokú ke ala maʻú, ʻokú ʻikai te ke moʻui ʻo fakapotopotoʻi ʻa e taimí fakatatau ki he ngaahi meʻa ʻokú ke ala maʻú. Ko ha founga moʻui pehē ʻoku iku taʻealakalofi atu ia ki he ongoʻi feifeitamaki, loto-mafasia, mo e helaʻia. Ko ia, ako ke fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku muʻomuʻá.

ʻUluakí, fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga angé, pea vaheʻi ʻa e taimi feʻunga ki he ngaahi meʻá ni. Ki he kau Kalisitiané, ʻoku muʻomuʻa taha maʻu pē ʻa e ngaahi ngāue fakalaumālié. (Mātiu 6:​31-​34) Kapau ʻoku fakavaveʻi pe fakahoko fakatamulu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻingá, ʻoku faʻa hoko atu ai ki ha ngaahi palopalema mafatukituki. Ko ia ai, ʻe fiemaʻu nai ke ke toʻo ha meʻa pē ʻokú ne keina ʻa e taimí kae ʻikai ke ʻaongá.

ʻI hono fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa muʻomuʻá, fakakaukau ki hoʻo fiemaʻu ha kiʻi mavahé—ko e taimi ki he fakalaulauloto lelei pea ki hono toe fakaivifoʻou ʻa koe tonu. “Ko e taimi mohu ʻuhinga tokotahá,” ko e lau ia ʻa e tohi ko e Psychology Today, ko “ha fakaivifoʻou ia ʻoku fiemaʻu ʻi he māmani fakavavevave ʻi he ʻaho ní. . . . Ko e taimi tokotahá ko ha tokoni ia ki he moʻuí.” Ko e kakai ko ia ʻoku nau fuʻu femoʻuekina ke fakalaulaulotó ʻe lava ke nau hoko ʻo mamaha ʻi heʻenau fakakaukau ki he moʻuí.

Anga-Fakanānaá mo e Tuʻunga Lelei Fakalaumālié

Ko e anga-fakanānaá mo e tuʻunga lelei fakalaumālié ko e ua ia ʻo e koloa lelei taha ʻe malava ke ke maʻu ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ke nofo ʻi ha moʻui fiefia, mo palanisí. ʻOku mahuʻinga ʻa e anga-fakanānaá koeʻuhi ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke fakaʻehiʻehi mei hono fai ʻa e ngaahi ngāue mo e ngaahi fatongia taʻetotonú. Kapau ʻokú ke anga-fakanānā, te ke ʻiloʻi ʻa e taimi ke lea ʻikai ai ki he ngāue ʻova taimí pe ko e ngaahi ngāue kehe ʻa ia ʻe kaihaʻasi ai ʻa e meʻa ʻoku mahuʻinga angé. Ko e kakai anga-fakanānaá ʻoku ʻikai te nau meheka ʻi he meʻa ʻoku maʻu mo fai ʻe he niʻihi kehé; ko ia ai, ʻoku nau hehema ke hoko ʻo fiemālie ange ai. Ko e anga-fakanānā moʻoní, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ko ha tafaʻaki ia ʻe taha ʻo e tuʻunga lelei fakalaumālié, ʻa e toe kī mahuʻinga ʻe taha ki hono maʻu ʻa e mapuleʻi lahi ange ʻo ʻetau moʻuí.​—Maika 6:8; 1 Sione 2:​15-​17.

Ko e tuʻunga lelei fakalaumālie makatuʻunga ʻi he ʻilo totonu ki he Tohitapú ʻokú ne ʻai koe ke hoko ko ha tokotaha ʻiloʻilo mo mahino lahi ange—ko ha taha ʻa ia ʻoku ʻikai ke kākaaʻi ʻe he ngaahi fakamatala māʻulalo, fakamāmani fekauʻaki mo e lavameʻá. ʻOkú ke tokanga ki he fakahinohino fakapotopoto ʻa e 1 Kolinito 7:​31: “Ko kinautolu ʻoku ngaueʻaki ʻa mamani, ke hange ʻoku ʻikai ko ʻenau meʻa ke ʻosiki: he kuo kamata liliu ʻa e anga ʻo e maama ko eni.” Ko e kau Kalisitiané ʻoku nau “ngaueʻaki ʻa mamani” ʻi he taimi ʻoku nau tokonaki fakamatelie ai maʻa kinautolu pea mo honau ngaahi fāmilí, ka ʻoku ʻikai te nau tuku ke lōmekina kinautolu ʻe he māmani ko ení. ʻOku nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai te ne ʻomai ha maluʻanga moʻoni, ʻe vavé ni ke toʻo fakaʻaufuli atu ia, pea ko e lavameʻa moʻoní—ʻa e maluʻanga mo e moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisí—ʻoku fakatuʻunga ia ʻi he tuʻunga ʻo e tokotahá pea mo e ʻOtuá. (Sāme 1:​1-3; 37:​11, 29) Ko ia tokanga ki he enginaki ʻa Sīsuú, pea ngāue fakapotopoto ki he kahaʻú ʻaki hono faʻoaki ʻa e “koloa maʻamoutolu ʻi langi, he ko e potu ia ʻoku ʻikai keina ai ʻe he ane mo e ʻumeʻumea, pea ʻoku ʻikai haea ʻe he kau kaihaʻa ʻo kaihaʻasi.”—Mātiu 6:20.

Fakaʻehiʻehi mei he Loto-Moʻuá pea Maʻu ʻa e Nonga Moʻoní

ʻI he ʻunu mai ke ngata ʻa e fokotuʻutuʻu lolotonga ní, ko e mafasiá mo hono kounaʻi ho taimí ʻe fakautuutu taʻetoeveiveiua ia. Ko ia ai, he mahuʻinga moʻoni, ke ke feinga ke ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa e Tohitapú: “Neongo pe ko e ha ʻa e meʻa, ʻoua te mou lotomoʻua ai; ka ʻi he meʻa kotoa pe tuku ke ha ki he ʻOtua hoʻomou ngaahi kole, ʻi he lotu mo e hufia, pea fai mo e fakafetaʻi. Pea ko e nonga ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku mamaʻo ʻi he tatae ʻa e ʻatamai kotoa pe, te ne maluʻi homou loto mo hoʻomou ngaahi fakakaukau ʻia Kalaisi Sisu.” Ko e nonga peheé ʻoku ʻikai aʻusia ia ʻe ha taha ʻoku hehema fakamāmani ʻataʻatā ʻa ia ʻoku ʻikai ke sio ia ki he mahuʻinga ʻo e lotú.—Filipai 4:​6, 7.

Neongo ia, ʻe fai ʻe Sihova ʻa e meʻa ʻo toe lahi ange ia ʻi hono ʻoatu pē ʻa e nonga ʻo e fakakaukaú. Te ne tokoniʻi koe ʻi hono fua hoʻo kavenga ko e fatongiá ʻi he ʻaho kotoa pē kapau te ke ‘li atu ā hono kotoa ʻo hoʻo lotomoʻuá kiate ia.’ (1 Pita 5:7; Sāme 68:19) Ko ia ai, ʻoku fakapotopoto ke fanongo ki he ʻOtuá ʻi he ʻaho taki taha ʻaki hono lau ha konga ʻo ʻene Folofolá. Ko hai ia ʻe lava ke ne ʻoatu kiate koe ʻa e fakahinohino lelei ange ʻi ho Tokotaha-Fakatupú? (Sāme 119:​99, 100, 105) ʻIo, kuo fakahaaʻi ʻi he meʻa ʻoku hokosiá ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau ʻai ʻa e ʻOtuá ʻi he tefito ʻo ʻenau moʻuí ʻoku tokoniʻi lahi ai kinautolu ke nau fekuki lavameʻa fiefia ʻi he māmani fakavavevave ʻo e ʻaho ní.​—Palovepi 1:​33; 3:​5, 6.

[Fakamatala ʻi he peesi 11]

Fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa muʻomuʻá, ʻo kau ai hono fakahoko hoʻo fiemaʻu ke mavahe tokotahá mo e tuʻunga lelei fakalaumālié

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

ʻE lava ke ke fakafaingofuaʻi mo ʻai ke ʻoua ʻe felekeu ʻa hoʻo moʻuí?

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

ʻOkú ke fai ʻa e fakamuʻomuʻá ki he ngaahi meʻá pe ki he kakaí?

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share