ʻEke ʻe he Toʻutupú . . .
Fēfē Kapau Te Ne Pehē Atu ʻIkai?
ʻOKÚ KE fakakaukau kiate ia ko ha kaumeʻa. Ka ʻokú ne toe puke hoʻo tokangá ʻi ha founga kehe. Mahalo pē ko hono ngaahi ʻulungāanga leleí pe ko e founga ʻo ʻene malimali atu ʻi he taimi ʻokú ne lea aí naʻá ne tohoakiʻi koe kiate iá. Ko e hā pē ʻa e tuʻungá, kuo faai atu ʻa e taimí, mo e ʻikai pē te ne fakahaaʻi mai ha mahuʻingaʻia fakaemanako. Ko ia naʻá ke fakapapauʻi ai ke ʻeke kiate ia pe ʻokú ne loto ke mo hoko atu ki ha tuʻunga faisō ʻo ʻikai ko e kaumeʻá pē. ʻI he siva lahi hoʻo ʻamanakí, ʻokú ne pehē atu ʻikai, ʻi ha anga-lelei kae fakapapauʻi.a
ʻI he tuʻunga fakanatulá, ʻokú ke loto-mamahi. Kae ʻoua ʻe loto-puna; feinga ke sio ki he ngaahi meʻá ʻi he tuʻunga totonú. ʻIo, kuo pehē ʻe ha talavou ʻoku ʻikai te ne mahuʻingaʻia ʻi ha vahaʻangatae fakaemanako mo koe. Manatuʻi, ko ʻene filí ʻoku ʻikai ke liliu ai ho mahuʻingá ʻi he tuʻunga ko ha tokotahá, pea ʻoku ʻikai te ne fakaʻikaiʻi ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e hokohoko atu ʻa e ʻofa mo e fakaʻapaʻapaʻi koe ʻe he niʻihi kehé. Ko hono moʻoní, ko ʻene filí ʻoku siʻi nai ʻene kaunga ki he anga ʻo ʻene fakakaukau kiate koé ka koeʻuhí pē ko e kehe ʻene ngaahi taumuʻá mo e ngaahi meʻa ʻokú ne fakamuʻomuʻá.
Kapau ko ha Kalisitiane koe, te ke manatuʻi nai foki, “talaʻehai ʻoku fai taʻetotonu ʻa e ʻOtua ke ne fakangaloʻi hoʻomou ngaue, mo e ʻofa ki hono huafa naʻe ha ʻiate kimoutolu.” (Hepelu 6:10) Ko Sōniab ʻokú ne fakamatalaʻi ia ʻi he founga ko ení: “ʻOkú ke kei mahuʻinga pē. Ko ha koloa mahuʻinga koe kia Sihova ʻi he tuʻunga ko e tokotaha teʻeki malí.” Koeʻuhi ko e Fungani Māʻolungá mo e niʻihi kehé ʻoku nau fakamahuʻingaʻi lahi koe, ko e hā ke mole ai hoʻo tokaʻi-kitá?
Te ke kei ongoʻi pē nai hangē ʻoku ʻikai te ke lavameʻá pe manavahē naʻa ʻoku ʻikai te ke taau ke hoko ko ha hoa mali. Ka koeʻuhi pē ʻoku ʻikai nai te ke hā “feʻungamālie” ki he talavou ko ení ʻi he taimi ko ení ʻoku ʻikai taʻofi ai hoʻo “tonu mātē” ʻau ki ha taha kehé. (Fakamaau 14:3) Ko ia, ʻi he ʻikai ke vakai ki hoʻo kumi ki ha hoa mali feʻungamālié ko ha tuʻunga taʻelavameʻá, lāuʻilo ko hoʻo ngaahi feingá kuó ne ʻomai ha ola ʻaonga ʻe taha: Kuó ke ako ai ko e talavoú ni ʻoku ʻikai feʻungamālie ia mo koe. Ko e hā ʻoku tau leaʻaki ai ení?
Naʻá Ne Feʻungamālie Kiate Koe?
ʻOku fekauʻi ʻi he Tohi Tapú ki he ngaahi husepānití ke nau “ʻofa . . . ki siʻonau ngaahi uaifi, he ko siʻonau sino kinautolu.” (Efeso 5:28) ʻOkú ne toe fekauʻi ʻa e ngaahi husepānití ke “fakaabaaba” ki honau ngaahi uaifí. (1 Pita 3:7, PM) Ko ia, ʻi he tuʻunga ko ení, ʻoku mātuʻaki fakamahuʻingaʻi nai koe ʻe he talavoú ʻi he tuʻunga ko ha kaumeʻa. Ka ʻi he pehē atu ʻikaí, ko hono moʻoní, kuó ne fakahaaʻi ai ʻoku teʻeki ai te ne mateuteu ʻi he taimi ko ení ke ʻofaʻi mo fakaʻapaʻapaʻi koe ʻi he tuʻunga ko hano uaifi. Naʻá ne maʻu ʻa e totonu ke fai ʻa e fili ko iá. Fakakaukau angé fekauʻaki mo eni: Kapau ko e anga ia ʻo ʻene ongoʻí, te ne hoko moʻoni ko ha husepāniti feʻungamālie kiate koe? Fakaʻuta atu ki hoʻo mamahí kapau naʻá ke mali mo ha taha naʻe ʻikai ke ʻofa ʻiate koe mo tauhi koe ʻo hangē ko e fakahinohino ʻa e Tohi Tapú!
ʻE toe tokoni foki kapau te ke toe fai ha fakakaukau ki he talavou ko ení, he ko hoʻo ngaahi ʻamanaki he taimi ko ení ki ha vahaʻangatae fakaemanakó ʻe ʻikai ke fakahoko. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku fakakuihi ʻe he ʻāvangaá ha taha ki he ngaahi mele fakafoʻituitui pe fakalaumālie ʻa ia ʻoku tekeutua nai ki he niʻihi kehé. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai nai te ne ʻilo ʻa e tupulekina ʻa hoʻo ngaahi ongoʻi kiate iá, pe naʻá ne fakaʻaiʻai ʻiloʻilo lelei ʻa hoʻo ngaahi ongoʻí ke tupulekina ʻaki ʻa e feohi hokohoko mo koé? Kapau ko e tuʻungá ʻa e taha fakamuimuí, ʻikai ʻe fakahaaʻi nai ai ʻoku ʻikai te ne mateuteu ke hoko ko ha husepāniti Kalisitiane fakaʻatuʻi mo kaungāongoʻi? Kapau ko ia, ʻoku lelei ʻa hoʻo ʻiloʻi iá, neongo ai pē nai ʻene fakamamahí.
Naʻe langaʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa Māsiá ʻi he taimi naʻe kamata ke fakahaaʻi ai ʻe ha talavou ha tokanga makehe kiate ia. ʻI heʻene ʻeke ange fekauʻaki mo ʻene ngaahi taumuʻá, naʻá ne tala ange naʻe ʻikai te ne mahuʻingaʻia ʻi ha vahaʻangatae mo ia. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ia ke ne fekuki mo e ʻamanaki-tōnoá? ʻOkú ne pehē, “Ko e fakakaukau ʻaki hoku ʻatamaí, ʻikai ʻaki hoku lotó, kuó ne tokoniʻi au ke u malava ʻo fekuki mo ʻeku ngaahi ongoʻí.” Ko hono manatuʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻi he Tohi Tapú ki he ngaahi husepānití naʻá ne tokoniʻi ia ke ne ʻiloʻi ai naʻe ʻikai pē te ne feʻunga mo ia. Naʻe tokoniʻi ia ʻe he meʻá ni ke ne ikuʻi ʻa ʻene loto-mamahí.
Naʻe hokosia ʻe ʻEnitulia ha meʻa meimei tatau mo ha talavou. Naʻá ne toki ʻiloʻi ki mui ko ʻene ngaahi tōʻonga kiate iá naʻe fakahaaʻi ai ha taʻematuʻotuʻa. Naʻá ne hoko ʻo ʻiloʻi naʻe ʻikai te ne mateuteu ki he nofo malí, pea ʻokú ne houngaʻia ʻi hono fakaʻā ʻe Sihova hono matá ki he moʻoniʻi meʻa ko iá. ʻOkú ne pehē, “ʻOku ou tui ʻe lava ke maluʻi koe ʻe Sihova mei he ngaahi tuʻunga ʻa ia ʻe lava ke ne fakalotomamahiʻi koé, ka kuo pau ke ke falala kiate Ia.” Ko e moʻoni, ʻi he ngaahi tuʻunga lahi ʻoku tōʻonga lelei ha talavou pea lea ʻikai, ʻi he ngaahi ʻuhinga ʻoku taau ke fakaʻapaʻapaʻi. ʻI ha tuʻunga pē, ʻe lava fēfē ke ke fekuki mo e ngaahi ongoʻi ʻoku tupu mei aí?
Meʻa ʻe Lava Ke Ke Fai Fekauʻaki mo Hoʻo Ngaahi Ongoʻí
ʻE fiemaʻu nai ʻe ho lotó ʻa e taimi ke feʻunuʻaki ai ki he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo ʻene pehē atu ʻikaí. Ko hoʻo ʻofa kiate iá naʻe tupulaki nai ʻi he faai mai ʻa e taimí, pea ʻi hono fakavetevete hoʻo ongoʻi ʻofá ʻe fiemaʻu tatau ki ai ʻa e taimi. ʻOku tātātaha ke tāmateʻi ʻa e ngaahi ongoʻi manakó ʻo hangē ko ha foʻi maama ʻuhilá. ʻOku nau hā ngali taulōfuʻu nai ʻi he ngaahi ʻaho ʻe niʻihi! ʻAi ke ke kātaki. ʻI he faai atu ʻa e taimí, ʻe pehē ai pē mo e ngaahi ongoʻi ko iá. Ka ʻo kapau ʻokú ke loto ke puli vave ange ʻa e ngaahi ongoʻi ko iá, fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa ʻokú ne tafunaki iá.
Ko e fakatātaá, talitekeʻi ʻa hono fakaangaʻi koe ʻaki hono fakamanamanatu hoʻo foʻi lea mo e māfihunga kotoa pē ʻi he taimi naʻá ke fakahaaʻi ai hoʻo ngaahi ongoʻí ki he talavoú. Kapau ʻoku ʻikai te ke taʻotaʻofi ʻa e ngaahi fakakaukau peheé, ʻe iku nai ai ʻo ke tui naʻe ʻikai te ne ʻuhingaʻi moʻoni ʻene pehē atu ʻikaí pe ʻe lavameʻa nai haʻo ʻahiʻahiʻi ha fakaofiofi kehe. Tali ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻe ʻikai lava ke ke liliu ʻa e anga ʻo ʻene ongoʻí. ʻOku ngalingali, tatau ai pē pe ko e hā ʻa e founga hoʻo fakaofiofi kiate iá, ʻe kei tatau ai pē ʻene talí.
Ko e fakaʻānauá ʻe lava ke hoko ia ko ha toe tauhele. ʻOkú ke fakakaukauloto ki ha tuʻunga ʻa ia ʻe nofo fiefia taʻengata ai ʻa e toko ua ko kimouá. ʻE hā ngali fakafiemālie nai ʻa e ngaahi fakaʻānaua ko iá, ka ʻoku ʻikai te nau moʻoni. ʻI heʻenau ngatá, ʻe toe eʻa hake pē ʻa hoʻo ongoʻi molé fakataha mo hoʻo loto-mamahí. Ko e vilo ko eni ʻa e fiefiá ʻo hoko atu ai ha mamahi taʻealamakātakiʻí ʻe hokohoko atu nai ia ʻi ha taimi lōloa kae ʻoua kuó ke feinga mālohi ke taʻofi ia.
Ngāue ke tekeʻi ʻa e ngaahi fakaʻānauá mei hoʻo fakakaukaú. ʻI heʻenau kamatá, tuʻu hake ʻo luelue. Fai ha ngāue fakaesino—ha meʻa ke afeʻi ai hoʻo fakakaukaú ki ha toe tafaʻaki ʻe taha. Nōfoʻi ʻi he ngaahi meʻa ʻokú ne langa hake koé, ʻo ʻikai ko e ngaahi meʻa ʻokú ne lōmekina koé. (Filipai 4:8) ʻE lava ke ʻuluaki faingataʻa eni, ka ʻi he faai atu ʻa e taimí, te ke ikunaʻi ai ʻa e faitaú pea maʻu ʻa e nonga.
Ko e poupou ʻa e ngaahi kaumeʻa ofí ʻe lava ke tokoni. (Palovepi 17:17) Kae kehe, ʻoku ʻomai ʻe Sōnia ʻa e fakatokanga ko ení: “ʻOku ʻikai lelei kapau ko ho ngaahi kaumeʻá ʻoku teʻeki ai ke nau mali kotoa, ʻo ʻi he taʻu tatau pea holi ke mali. ʻOkú ke toe fiemaʻu ha ngaahi kaumeʻa taʻumotuʻa ange, ʻa ia ʻe lava ke nau tokoniʻi koe ke tauhi ʻa e ngaahi meʻá ʻi honau tuʻungá.” Pea manatuʻi, ʻoku ʻi ai ʻa e tokotaha ʻa ia ʻe lava ke ne tokoni lahi ange ki hono ikuʻi ʻa hoʻo mamahí.
Sihova—Ko ha Kaumeʻa mo e Poupou
ʻI he taimi naʻe fehangahangai ai ha tangata faitōnunga ʻi he kuonga muʻá mo e siva ʻa e ʻamanakí, naʻá ne lotu kia Sihova ki ha tokoni. Ko e hā ʻa e olá? Naʻá ne tohi: “ʻI ha taimi pē ʻoku ou loto-moʻua ai mo loto-hohaʻá, ʻokú ke fakafiemālieʻi au pea ʻai au ke u fiefia.” (Sāme 94:19, Today’s English Version) ʻE fakafiemālieʻi mo fakaivia foki koe ʻe Sihova kapau ʻokú ke lotu kiate ia ʻi he tui. Naʻe fai pehē mo ʻEnitulia. ʻOkú ne pehē, “ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e lotú ke tokoniʻi ai koe ke ke fakangaloʻi ʻa e mamahí pea hokohoko atu.” ʻOku pehē ʻe Sōnia ʻi he tuʻunga tatau fekauʻaki mo e lotú, “ʻOkú ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ʻa e fakamahuʻingaʻi-kita ʻa ia ʻoku ʻikai fakatuʻunga ia pe ʻe saiʻia ʻa e niʻihi kehé ʻiate koe pe siʻaki koe.”
ʻOku ʻikai ha tangata ʻe lava ke ne mahinoʻi kakato hoʻo ngaahi ongoʻí, ka ʻoku mahinoʻi ia ʻe Sihova. Naʻá ne fakatupu ʻa e tangatá fakataha mo e holi ke vahevahe atu ʻa e ʻofá ʻi he nofo malí. ʻOkú ne ʻafioʻi ʻa e mālohi ʻo e saiʻia fakaemanakó, pea ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e founga ke mapuleʻi ai iá. ʻE lava ke ne tokoniʻi koe ke ke ikuʻi ʻa e mamahi lahi ʻo e lotó, he ʻoku pehē ʻi he 1 Sione 3:20: “ʻOku lahi ʻa e ʻOtua ʻi hotau loto, pea ʻoku ne meaʻi ʻa e meʻa kotoa pe.”
Tauhi Hoʻo Mafamafatataú
ʻE lava ke hoko ʻa e nofo malí ko ha matavai ʻo e fiefia lahi, ka ʻoku ʻikai ko e matavaí pē ia ʻe taha. ʻOku hoko ʻa e fiefia ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau tauhi kia Sihová, pea ʻoku ʻikai ko e kakai malí pē ʻoku nau fiefiá. ʻI he ngaahi founga ʻe niʻihi, ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga teʻeki malí ʻa e ngaahi ʻaonga pau ʻo laka ia ʻi he faʻahinga ʻoku nau malí. ʻOku ʻikai te nau tofanga ʻi he “mamahi i he jino” ʻoku fakahaaʻi ʻi he 1 Kolinito 7:28 (PM). ʻOku ʻuhinga ʻa e mamahi ko ení ki he ngaahi loto-mafasia mo e kulukia ʻoku hokosia ʻe he ngaahi hoa mali kotoa pē. ʻOku toe maʻu foki ʻe he kakai teʻeki malí ʻa e tauʻatāina fakafoʻituitui lahi ange pea ʻe lavangofua ke nau ngāueʻaki lahi ange ʻenau moʻuí ʻi he ngāue ʻa Sihová. Ko ia ai, ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú: “Ko ia oku ne foaki ia ke mali, oku fai lelei ia; ka ko ia oku ikai te ne foaki ia ke mali, oku fai lelei lahi hake.” (1 Kolinito 7:38, PM) Neongo kapau ʻokú ke maʻu ha holi lahi ke mali, ko e fakalaulauloto ki he ngaahi akonaki Fakatohitapu ko ení ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke tauhi hoʻo mafamafatataú pea ke fiefia ʻi he lahi taha ʻo ho ngaahi tuʻunga lolotongá.
ʻE tala atu nai ʻe ha ngaahi kaumeʻa ʻuhinga lelei, “ʻOua ʻe hohaʻá, te ke maʻu ʻi ha ʻaho ha tokotaha lelei ʻaupito.” Pea ʻoku moʻoni ko hoʻo mamahi ʻi he siʻaki tuʻo taha koé ʻoku ʻikai haʻane ʻuhinga ai ʻe taha te ke toko taha maʻu ai pē. Neongo ia, ko ha kiʻi finemui Kalisitiane ko Kanitesi ʻokú ne fakaʻuhinga ʻo peheni: “ʻOku ou falala moʻoni kia Sihova. ʻOku ʻikai ʻaupito te u ʻamanekina te ne ʻomai ha husepāniti ke ʻai au ke u fiefia. Ka ʻoku ou ʻiloʻi te ne ʻomai kiate au ʻa e meʻa ʻoku ou fiemaʻú ke fakalatoʻaki ʻa e ongoʻi līʻekina ko iá.” Ko e fakakaukau fakatuʻamelie ko ení kuó ne tokoniʻi ia ke ne ikuʻi ʻa e siva ʻa e ʻamanaki ki ha femanakoʻakí.
Ko e ngaahi feinga ʻi he tuʻunga fakaemanakó ʻoku faʻa taʻelavameʻa ia ʻi he māmani ko ení, ka ʻoku pehē pē mo e ngaahi nofo mali lahi. Kapau ʻoku tuku hoʻo falalá kia Sihova pea talangofua ki heʻene akonakí, ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke fetongi ʻa e siva ʻa e ʻamanakí ʻaki ʻa e fiefia. ʻE lava ke ke maʻu ha hokosia hangē ko ia ko Tuʻi Tēvitá, ʻa ia naʻá ne tohi: “ʻE Atonai, ʻoku feʻao mo koe ʻeku fuʻu holi; pea ʻoku ʻikai puli mei he ʻAfiona ʻeku mapuhoi. He ko koe, Sihova, naʻa ku tuʻa ki ai: ko koe te ke tali maʻaku, ʻe hoku ʻOtua ko Atonai.”—Sāme 38:9, 15.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e kupu “ʻEke ʻe he Toʻutupú . . . ʻE Lava Fēfē Ke U Tala Ange Kiate Ia ʻa e Anga ʻEku Ongoʻí?” (Awake!, ʻOkatopa 22, 2004) naʻe fakamatala ai ʻo pehē, ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai nai ha ngaahi fakafepaki ʻi he anga fakafonuá ki ha fakaofiofi ʻa ha fefine ki ha tangata fekauʻaki mo ha vahaʻangatae fakaemanako. Lolotonga ʻoku ʻikai fakahalaiaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e tōʻonga ko ení, ʻokú ne fakalototoʻaʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakaʻehiʻehi mei hono fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko ia ai, ko e faʻahinga ʻoku nau holi ki he tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻoku lelei ke nau tokanga ki he faleʻi ʻa e Tohi Tapú ʻi he taimi ʻo e fili ʻa e meʻa ke nau faí.—Mātiu 18:6; Loma 14:13; 1 Kolinito 8:13.
b Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Ngāueʻaongaʻaki ʻa e tokoni ʻoku tokonaki mai ʻe he ʻOtuá