Vakai ki he Māmaní
◼ ʻI he lotolotonga ʻo e faʻahinga taʻu 12 ki he 20 ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e ʻInitanetí ʻi Hōlani ʻa ia naʻa nau ʻaʻahi ki he meʻa ʻoku taku ko e “profile site” lolotonga hono ngāueʻaki ai ʻo ha meʻa faitā uepi, “ko e peseti ʻe 40 ʻo e tamaiki tangatá mo e peseti ʻe 57 ʻo e tamaiki fefiné kuo nau līpooti ʻo pehē naʻe kole ke nau vete honau valá pe fai ha tōʻonga fakaefehokotaki fakasino ʻi muʻa ʻi he meʻa faitā uepí.”—RUTGERS NISSO GROEP, NETALENI.
ʻOku Lava ke Fakatupu Maʻunimā ʻa e Ngaahi Keimi Vitioó?
“Ko e uesia fakaʻatamai ʻo e kakai ʻoku nau vaʻinga tōtuʻa ʻi he ngaahi keimi komipiutá ʻoku meimei tatau ia mo e uesia fakaʻatamai ʻo e kau ʻolokahōliká pe faʻahinga ʻoku maʻunimā ʻe he [faitoʻo kona tapu ko e] cannabis.” Ko e lau ia ʻa e toketā ki he ʻatamaí ko Ralf Thalemann, ko e taki ʻi ha kulupu fakatotolo ki he maʻunimaá ʻi he Falemahaki ʻUnivēsiti Charité, ʻi Pēlini, Siamane. ʻOku pehē ai ko e fakaueʻiloto mei he vaʻinga tōtuʻa i he ngaahi keimi vitioó ʻoku lava ke ne fakatupunga hono tukuange fakautuutu mai ʻo e kemikale dopamine ki he foʻi ʻuto ʻo e tokotaha vaʻingá, ʻa ia ʻoku hoko ai ha ongoʻi fiefia ʻe lava ke faai atu pē ʻo fakatupunga ai ha “maʻunimā.” ʻOku pehē ʻi ha savea ʻe taha ʻoku hoko nai eni ʻi he faʻahinga laka hake he peseti ʻe 10 ʻoku nau vaʻinga ʻi he ngaahi keimi vitioó.
Fakatupu Moʻui Lelei ʻa e Ngāue Fāmá ki he Puke Fakaʻatamaí
Laka hake he kau mataotao ʻe toko 100 mei he ngaahi fonua ʻe 14 naʻa nau fakataha ki muí ni ʻi Stavanger, Noaue, ke ako fekauʻaki mo e Tokangaʻi ʻo Natulá, ko ha foʻi fakakaukau ʻoku fakatahaʻi ai ʻa e ngoué, faiakó mo e tokangaʻi ʻo e moʻuí. Fakatatau ki he kautaha fakamafola lea ko e NRK, ko e niʻihi kuo nau puke fakaʻatamai ʻi he laui taʻu kuo ʻikai kei fiemaʻu ke tuku kinautolu ia ʻi ha falemahaki ʻo e ʻatamai vaivaí ʻi he taimi ʻoku nau kamata fai ai ʻa e ngāue ʻi he fāmá. ʻOku “fakatupu moʻui lelei ia ki he ʻatamaí mo e sinó.” Laka hake he ngaahi faama motuʻa ʻe 600 ʻi Noaue ʻoku nau ngāue fāitaha mo e Tokangaʻi ʻo Natulá, ʻa ia ʻoku nau maʻu mei ai ʻa e paʻanga hū mai lahi ange.
◼ “Lolotonga ʻoku tokoni ʻa e tekinolosiá ki hono fakasiʻisiʻi ʻa e ʻavalisi ʻo e uike ngāue ʻa ʻAmeliká ʻi ha senituli ʻaki ʻa e 38%, kuo ʻikai ke toe ʻi ai ha taimi ʻatā ʻo e kau ngāué, koeʻuhi ko e lōloa ange ʻo e taimi fefonongaʻakí, tokolahi ange ʻa e kakai lalahi ʻoku nau akó pea fakautuutu ʻa e ngaahi ngāue fakaʻapí.”—FORBES, ʻAMELIKA.
◼ Ko e tukuange ʻo e ngaahi kasa ʻoku fakautuutu ai ʻa e mafana ʻo e ʻeá ʻi he ngaahi fonua fakalakalaká naʻe mahiki hake ia ʻaki ʻa e peseti ʻe 1.6 ʻi he vahaʻa ʻo e 2003 mo e 2004, ʻo aʻu ai ki he “lēvolo māʻolunga tahá ʻi he taʻu laka hake he hongofulú.”—REUTERS, OSLO, NOAUE.
Kau Maumau-Meʻa
Lolotonga ʻa e taʻu 2004, naʻe laku ai ʻe he kau ʻAositelēliá ʻa e meʻakai ne ʻikai ke kai ko hono mahuʻingá ko e tola ʻe 5.3 piliona ($4.1 piliona, U.S.), ko e līpooti ia ʻa e Kautaha ʻAositelēlia, ko ha kautaha fakatotolo. ʻOku laka hake ʻaki eni ʻi he liunga 13 ʻi he lahi ʻo e paʻanga tokoni ki muli ʻa e kau ʻAositelēliá ʻi he 2003. ʻI he fakalūkufuá, ko e paʻanga fakakātoa ʻoku fakamoleki ʻe he kau ʻAositelēliá ʻi he ngaahi koloa mo e ngaahi ngāue ʻa ia ʻoku ʻikai ʻaupito pe tātātaha ʻa hono ngāueʻakí ʻoku aʻu hono lahí ʻo laka hake ʻi he $10.5 piliona ($8.1 piliona, U.S.) he taʻu—ʻo laka hake ia ʻi he meʻa ʻoku fakamoleki ʻe he fonua ko iá ʻi he ngaahi ʻunivēsití mo e ngaahi halá.
◼ Fakatatau ki he fakatotolo ʻe taha, ʻoku laka hake he liunga tolú ʻa e mate ʻa e ngaahi faʻeé ʻi he fāʻele tafá ʻi hono fakahoa ki he ngaahi fāʻele fakanatulá.—OBSTETRICS AND GYNECOLOGY, ʻAMELIKA.
Hiki Hake ʻa e Lahi ʻo e Nikotiní
Lolotonga hono fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi kemipeini ki he moʻui lelei ʻa e kakaí ke tuku ʻenau ifí, ko e ngaahi kautaha tapaká kuo nau “ngaohi fakapulipuli ʻa e sikaletí ke toe fakatupu maʻunimā lahi ange” ʻaki hono hiki hake ʻa e lahi ʻo e nikotiní ʻaki ʻa e “peseti ʻe 10 ʻi he taʻu ʻe ono fakamuimuí,” ko e līpooti ia ʻa e New York Times. Ko ha sivi foʻou, ʻa ia ʻoku pehē ʻokú ne fakatātaaʻi moʻoni ange ʻe ia ʻa e ngaahi tōʻonga ʻo e moʻui ʻa e kau ifi tapaká kuo hā mei ai ko e ngaahi kautaha tapaká ʻoku nau feinga “ke pukenimā ha kau ifi kei siʻi foʻou pea taʻofi ʻa e faʻahinga taʻumotuʻá mei hono tukú.” ʻI he ngaahi siví “ko e meimei kalasi kotoa pē [ʻo e sikaletí] naʻe ʻiloʻi ai ʻoku nau ʻomai ha nikotini ʻoku māʻolunga feʻunga ke ne fakatupunga ʻa e fakafalala lahi ʻaupito ki ai.”