KO E VAKAI ʻA E TOHI TAPÚ
Ko e Hā ʻa e Natula ʻo e ʻOtuá?
“KO E ʻOtua ko e laumālie: pea ko kinautolu ʻe hū kiate ia, kuo pau ke nau fai ʻi laumālie pea fai ʻi moʻoni ʻenau hu,” ko e fakamatala ia ʻa e Tohi Tapú. ʻOku fakahaaʻi ʻi he fakamatala ko ení ha foʻi moʻoni tefito fekauʻaki mo e faʻunga pe natula ʻo e ʻOtuá—ko iá ko ha laumālie! (Sione 4:19-24) Kae kehe, ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he Tohi Tapú ko ha tokotaha, ko ha taha tāutaha. Ko hono huafá ko Sihova.—Sāme 83:18.
Kuo fakahaaʻi ʻe he kau lau Tohi Tapu ʻe niʻihi ha puputuʻu fekauʻaki mo e natula ʻo e ʻOtuá. Koeʻuhi ko e ʻOtuá ko ha laumālie taʻehāmai, kae ʻikai ko ha meʻamoʻui sino fakamatelie, ko e hā ʻoku lahi fau ai e ngaahi kupu ʻi he Tohi Tapú ʻoku lau ai ki he ʻOtuá ʻo hangē ʻoku ʻi ai hono mata, telinga, ihu, loto, uma, nima, louhiʻi nima mo e vaʻé?a ʻE fakamulitukuʻaki nai ʻe he niʻihi ko e ʻOtuá ʻoku sino fakaetangata koeʻuhi ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú naʻe fakatupu ʻa e tangatá ʻi hono ʻīmisí. Ko ha vakai fakaʻāuliliki ange ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻe lava ke toʻo atu ai ʻa e puputuʻu ko iá.—Senesi 1:26.
Ko e Hā ʻOku Fakamatalaʻi Ai Ia ʻOku ʻUlungāanga Fakaetangatá?
Ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau mahinoʻi ʻa e natula ʻo e ʻOtuá, naʻe fakamānavaʻi fakaʻotua ai ʻa e kau hiki Tohi Tapú ke nau ngāueʻaki ʻa e ngaahi ʻulungāanga fakaetangata ki he Māfimafi-Aoniú. ʻOku ui ʻe he kau mataotaó ʻa e ngaahi kupuʻi lea peheé ko e anthropomorphic, ko hono ʻuhingá ko e “fakamatalaʻi pe fakakaukau ʻokú ne maʻu ha sino pe ʻulungāanga fakaetangata.” ʻOku tapua mai ʻi he ngaahi kupuʻi lea ko ení ʻa e ʻikai feʻunga ʻa e lea fakaetangatá ke ne fakamatalaʻi ʻa e ʻOtua moʻoni ko Sihová. Ko e taumuʻá ke maʻu ʻa e tafaʻaki mahuʻinga ʻo e sino fakahēvaní pea fakahaaʻi eni ʻi he ngaahi founga ʻoku lava ke mahinoʻi ʻe he tangatá. ʻOku ʻikai ʻuhinga hení ʻoku totonu ke tau fakakaukau fakahangatonu ki he ngaahi kupuʻi lea ko ení ʻo hangē pē ko ia te tau fai ki he ngaahi fakamatala Fakatohitapu ki he ʻOtuá ko e “Makatuʻu,” “ko e laʻa” pe “fakaū.”—Teutalonome 32:4; Sāme 84:11.
ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú naʻe fakatupu ʻa e tangatá ʻi he ʻīmisi ʻo e ʻOtuá ke fakahaaʻi ʻa e fakakaukau ko e tangatá ʻi ha founga fakangatangata ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi ʻulungāanga hangē ko ia ʻoku maʻu ʻe Sihová ʻi ha tuʻunga haohaoa. ʻOku hā mahino, ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ko e faʻahinga ʻo e tangatá ko e ngaahi laumālie pe ko e ʻOtuá ʻoku ʻi ai hano sino fakaetangata.
Ko e ʻOtuá ko e Tangata pe Fefine?
Hangē pē ko e ʻikai fiemaʻu ke mahinoʻi ʻi he tuʻunga fakahangatonu ʻa hono fakamatalaʻi ʻa e ʻOtuá ʻo ngāueʻaki ʻa e ʻulungāanga fakaetangatá, ko hono ngāueʻaki ʻa e tuʻunga ko e tangata ke fakamatalaʻiʻaki ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai totonu ke tau fakaʻuhingaʻi fakahangatonu. Ko e kehekehe ʻi he tuʻunga fefine pe tangatá ʻoku makehe ia ki he ngaahi meʻamoʻui matelié pea ko ha meʻangāue fakaelea ia ʻoku hā mei ai ʻa e fakangatangata ʻo e lea fakaetangatá ʻo ʻikai lava ke ne fakamatalaʻi kakato ʻa e ʻOtua Māfimafi-Aoniu ko Sihová.
Ko e ngāueʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻa e hingoa fakalakanga ko e “Tamai” ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau mahinoʻi ko hotau Tokotaha-Fakatupú ʻe lava ke fakahoa ia ki ha tamai fakaetangata ʻofa, taukapo mo tokanga. (Mātiu 6:9) ʻOku ʻikai ʻuhinga eni iá ʻoku fiemaʻu ke tau vakai ki he ʻOtuá, pe naʻa mo ha meʻamoʻui laumālie kehe ʻi hēvani, ko e tangata pe fefine. Ko e tuʻunga tangata pe fefiné, ʻoku ʻikai ko ha anga ia ʻo honau natulá. ʻOku mālié, he ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e faʻahinga ʻoku ui ke nau kaungāʻea mo Kalaisi ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní ʻoku ʻikai te nau ʻamanekina ke tauhi ʻa honau tuʻunga ko e tangata pe fefiné ʻi he taimi ʻe fakalāngilangiʻi ai kinautolu ko e ngaahi foha laumālie ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakamanatu ʻe he ʻapositolo ko Paulá kia kinautolu “ʻoku ʻikai ai ke tangata mo fefine” ʻa honau tuʻungá ʻi he taimi ʻo ʻenau hoko ko e ngaahi foha laumālie lāngilangiʻia ʻo e ʻOtuá. ʻOku toe fakamatalaʻi fakaefakatātā kinautolu ko e “Taʻahine” ʻa e Lamí, Sīsū Kalaisi. Ko e meʻá ni kotoa ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e founga hono ʻai ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi faʻunga fakaetangatá—pea pehē ki hono ʻAlo-tofu-pē-taha-ne-fakatupú, ʻa Sīsū, mo e ngaahi meʻamoʻui laumālie kehe—ʻoku ʻikai totonu ke mahinoʻi kinautolu ʻi ha tuʻunga fakahangatonu.—Kaletia 3:26, 28; Fakahā 21:9; 1 Sione 3:1, 2.
ʻI hono mahinoʻi totonu ʻa e ngafa ʻo e tangatá, ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he kau hiki Tohi Tapú ʻa e tangatá ʻi heʻenau lave ki he ʻOtuá. ʻOku nau vakai ki he tangatá, ʻi heʻene fakahoko lelei hono ngafá, ko ha tapua feʻungamālie atu ia ʻo e mahuʻingaʻia fakaetamai anga-ʻofa ʻa Sihova ʻi heʻene fānau ʻi he māmaní.—Malakai 3:17; Mātiu 5:45; Luke 11:11-13.
ʻUlungāanga Tefito ʻo e ʻOtuá
Neongo ko ha laumālie, ko e Hau Fakalevelevá ʻoku ʻikai ʻaupito mamaʻo, fufū ʻi ha misiteli pe ʻikai lava ke fetuʻutaki mo ia. Ko hono natula laumālié ʻoku ʻikai ko ha ʻā vahevahe ia ʻo taʻealamahinoʻi ʻe he faʻahinga loto-totonu, ʻa ia ʻoku nau loto ke ʻiloʻi mo mahinoʻi ʻa ʻene ʻofá, ko hono mālohí, ko ʻene potó mo ʻene fakamaau totonú, ʻa ia ʻoku toe fakamatalaʻi ai ʻa hono natulá pea hā mahino ʻi he fakatupú.—Loma 1:19-21.
Kae kehe, ko e natula ʻo e ʻOtuá, ʻe fakanounou nai ia ʻi hono ʻulungāanga tefitó, ʻa e ʻofá. ʻOku mātuʻaki ʻiloa ʻa ʻene ʻofá ʻo pehē ai ko e fakasino ia ʻo e ʻofá. (1 Sione 4:8) Ko e ʻulungāangá ni ʻokú ne kāpui ʻa e ngaahi ʻulungāanga kehe ʻo hono natulá, hangē ko e mēsí, fakamolemolé mo e kātaki fuoloá. (Ekisoto 34:6; Sāme 103:8-14; Aisea 55:7; Loma 5:8) Ko e moʻoni ko Sihová ko ha ʻOtua ia ʻo e ʻofa ʻa ia ʻokú ne fakaafeʻi kitautolu faʻahinga ʻo e tangatá ke ʻunuʻunu ofi kiate ia.—Sione 4:23.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fakatātaá, sio ki he Senesi 8:21; Ekisoto 3:20; 15:8; 31:18; 1 Samiuela 8:21; Siope 40:9; Sāme 10:17; 18:9; 34:15; Palovepi 27:11; Isikeli 8:17; Sakalaia 14:4; Luke 11:20; Sione 12:38; Loma 10:21; mo e Hepelu 4:13.
KUÓ KE FIFILI?
◼ Ko hai e huafa ʻo e ʻOtuá?—Sāme 83:18.
◼ ʻE lava ke tau maʻu mei fē ʻa e fakahāhā ʻo e ngaahi ʻulungāanga ʻo e ʻOtuá?—Loma 1:19-21.
◼ Ko e hā e ʻulungāanga tefito ʻo e ʻOtuá?—1 Sione 4:8.