Ko e Vakai ʻa e Tohi Tapú
Fēfē ʻa e Nonofo ki Muʻa ʻi he Malí?
TE KE fakatau ha suti pe ko ha kofu ʻo ʻikai ʻuluaki ʻahiʻahiʻi? ʻOku ngalingali heʻikai. He ko ē, kapau te ke toki ʻiloʻi ki mui naʻe ʻikai feʻunga ʻa e valá, ne mei mole noaʻia ai ʻa ho taimí mo hoʻo paʻangá.
ʻOku ngāueʻaki ʻe he kakai tokolahi ha fakaʻuhinga meimei tatau ki he nofo malí. ʻOku nau ongoʻi ʻoku lelei ange ki ha tangata mo ha fefine ke na nonofo ki muʻa ke na fai ha tukupā ke hoko ko e husepāniti mo e uaifi. ‘Kapau heʻikai lele lelei ʻa e ngaahi meʻá,’ ko ʻena fakaʻuhingá ia, ‘ʻe lava ke taki taha maʻana ha tangata mo e fefine ʻo ʻikai fekuki mo e founga fihi mo mamafa ʻo e veté.’
Mahalo pē ko e niʻihi ʻoku nau ongoʻi peheé kuo nau sio ʻi hano kātekina ʻe ha kaumeʻa kuo mali ha vahaʻangatae kovi. Pe kuo nau sio tonu nai ʻi he nunuʻa fakamamahi ʻo ha nofo mali ʻoku ʻikai ʻi ai ha ʻofa. Ko hono olá, ʻoku nau vakai nai ki he nonofó ko ha meʻa fakapotopoto ia ke fai.
Ko e hā ʻa e vakai ʻa e Tohi Tapú ki he meʻa ko ení? Ke tali iá, ʻoku ʻuluaki fiemaʻu ke tau fakakaukau ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ʻo e nofo malí.
“Kakano Pe Taha”
ʻOku pouaki ʻe he Tohi Tapú ha vakai māʻolunga ki he nofo malí, pea ʻoku ʻikai fakaʻohovale eni, he ko e fokotuʻutuʻú naʻe fakamafaiʻi pea fokotuʻu ia ʻe Sihova ko e ʻOtuá tonu. (Senesi 2:21-24) Mei he kamataʻangá, naʻe fakataumuʻa ai ʻa Sihova ʻe hoko fakafou ʻi he nofo malí ha tangata mo e fefine ko e “kakano pe taha.” (Senesi 2:24) Hili ʻa e lave ki he kupu ʻi he Tohi Tapú ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai ení, naʻe hoko atu ʻa Sīsū: “Ko e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtua, ke ʻoua naʻa fakamavae ʻe ha tangata.”—Mātiu 19:6.
Ko e moʻoni, ʻe vete nai ʻamui ʻa e niʻihi ʻoku malí.a Kae kehe, ʻi heʻene hoko ení, ʻoku ʻikai ko e ʻuhingá ko ha tō nounou ʻi he fokotuʻutuʻu tonu ʻo e nofo malí; ka ʻi hono kehé, ko e tupu ia mei he taʻemalava ʻa e tokotaha pe ko e ongo meʻá fakatouʻosi ke moʻui ʻo fakatatau ki heʻena fuakava malí.
Ke fakatātaaʻi: Tau pehē ʻoku maʻu ʻe ha tangata mo e fefine ha kā, ka ʻoku ʻikai te na tokangaʻi ia ʻo fakatatau ki he fakahinohino ʻa e tokotaha faʻú. Kapau ʻe tupu ai ha maumau ʻa e kaá, ko hai ke tukuakiʻí? Ko e tokotaha faʻú pe ko e ongo meʻa naʻe taʻemalava ke na fakahoko ʻa hono tokangaʻi ʻi ha founga-tuʻumaʻú?
ʻOku ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni tatau ki he nofo malí. ʻI he taimi ʻoku tokangaʻi ai ʻe ha husepāniti mo e uaifi ʻa hona vahaʻangataé peá na fakapapauʻi ke fakaleleiʻi ʻena palopalemá ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú, ʻoku siʻi mamaʻo ange ai ʻa e ngalingali ke fai ha veté. ʻOku ʻi ai ha ongoʻi malu ʻi he nofo malí koeʻuhi ko hono fai ha tukupā fakafoʻituitui ʻe he hoa mali taki taha. ʻOku hoko leva ai ʻa e nofo malí ko e makatuʻunga ia ki ha vahaʻangatae feʻofaʻaki.
“Fakaʻehiʻehi mei he Feʻauaki”
Kae kehe, ʻoku fifili nai ʻa e niʻihi: ‘Ko e hā ke ʻikai tomuʻa nonofo aí? ʻIkai ko hono ʻahiʻahiʻi ʻa e vahaʻangataé ki muʻa ke fai ha tukupaá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tokanga ki he toputapu ʻo e nofo malí?’
ʻOku māʻalaʻala ʻa e tali ʻa e Tohi Tapú. Naʻe tohi ʻe Paula: “Fakaʻehiʻehi mei he feʻauaki.” (1 Tesalonaika 4:3) Ko e kupuʻi lea “feʻauaki” ʻoku ʻuhinga iá ki he vahaʻangatae fehokotaki fakasino kotoa pē ʻi tuʻa ʻi he nofo malí. ʻE kau ai ʻa e fehokotaki fakasino ʻi ha vahaʻa ʻo ha ongo meʻa ʻokú na nonofo, ʻo tatau ai pē pe ʻokú na taumuʻa ke mali. Fakatatau leva ki he Tohi Tapú, ʻe hala ki ha ongo meʻa ke na nonofo—ʻo tatau ai pē pe ko ʻena taumuʻá ke na toki mali ʻamui.
Kuo ʻolokuonga e vakai ia ʻa e Tohi Tapú? ʻOku fakakaukau pehē nai ʻa e niʻihi. He ko ē, ʻi he fonua lahi, ko e nonofó—ʻo taumuʻa pe ʻikai taumuʻa ke malí—ʻoku vakai ki ai ko e meʻa totonu. Kae fakakaukau angé ki he meʻa ʻe tupu aí. Kuo maʻu ʻe he faʻahinga ʻoku nonofó ʻa e fakapulipuli ki he fāmili lavameʻá? ʻOku nau fiefia ange ʻi he ngaahi hoa ʻoku malí? ʻOku maʻu ʻe he ngaahi hoa ʻoku nonofo ki muʻa ʻi he nofo malí ha tuʻunga māʻolunga ange ʻo e faitōnunga ʻi he hili ʻa e malí? ʻOku fakahaaʻi ʻi he ngaahi fakatotoló ʻa e tuʻunga fehangahangai. Ko e moʻoni, ko e ngaahi hoa mali naʻa nau nonofo ki muʻá kuo ʻiloʻi ʻoku nau hokosia ʻa e tuʻunga māʻolunga ange ʻo e palopalema ʻi he malí ʻo iku ai ki he vete.
ʻE pehē ʻe he kau mataotao ʻe niʻihi ko e fakatotolo ko iá ʻoku tamele. “Ko e kakai ʻoku fili ke mali ʻo ʻikai ʻuluaki [nonofó] kuo nau ʻosi maʻu ha fakakaukau kehe mei he faʻahinga ʻoku fili ke ʻuluaki [nonofó],” ko e tohi ia ʻa ha toketā ʻe taha ki he ʻatamaí. ʻOkú ne fakahaaʻi ko e nonofó ʻoku ʻikai ko e kī tefitó ia; ʻi hono kehé, ko e ʻīsiú “ko hono fakamahuʻingaʻi ʻa e tuʻunga ʻo e malí.”
Neongo kapau ʻoku moʻoni ia, ʻoku fakamamafaʻi pē ai ʻa e mahuʻinga ʻo hono fakatupulekina ʻa e vakai ʻa e ʻOtuá ki he nofo malí. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe.” (Hepelu 13:4) ʻI he taimi ʻoku fuakava ai ha tangata mo ha fefine ke na hoko ko e kakano pē taha pea ʻai ke lauʻi lelei ʻa e fokotuʻutuʻu ki he nofo malí, ʻokú na maʻu ai ha haʻi heʻikai lavangofua ke movete.—Koheleti 4:12.
Ko ia ke foki ki he fakafehoanaki ʻi he kamatá, ʻoku ʻuhinga lelei moʻoni ke ʻahiʻahiʻi ha suti pe ko ha kofu ki muʻa ke fakatau iá. Kae kehe, ko e tuʻunga tatau mo iá ʻoku ʻikai ko e nonofó. ʻI hono kehé, ko hono vaheʻi ʻa e taimi feʻunga ke hoko ai ʻo ʻiloʻi ʻa e tokotaha ʻokú ke fakakaukau ke hoko ko ha hoa malí. Ko e sitepu mātuʻaki mahuʻinga kae faʻa tukunoaʻi ko ení ko e taha ia ʻo e fakapulipuli lahi ʻo e lavameʻa ʻi he fāmilí.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻOku fakaʻatā ʻe he Tohi Tapú ʻa e veté mo e toe malí kapau ʻoku kau ha hoa mali ʻi ha vahaʻangatae fehokotaki fakasino ʻi tuʻa ʻi he nofo malí.—Mātiu 19:9.
KUÓ KE FIFILI?
◼ Ko e hā ʻoku fakangatangata ai ʻe he Tohi Tapú ʻa e fekoekoeʻi ʻi he fehokotaki fakasinó ki he ngaahi hoa malí?—Sāme 84:11; 1 Kolinito 6:18.
◼ Ko e hā e ʻulungaanga ʻoku totonu ke fakasio ʻi ha hoa?—Lute 1:16, 17; Palovepi 31:10-31.
[Puha ʻi he peesi 29]
“ANGAHALA ʻI HONO SINO OʻONA”
ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú: “Ko ia ʻoku ne feʻauaki ʻoku ʻasi tonu ʻene angahala ʻi hono sino oʻona.” (1 Kolinito 6:18) ʻI he hongofuluʻi taʻu ki mui ní kuo fakamamafaʻi ai ʻa e moʻoni ʻo e lea ko iá ʻi he laui miliona kuo nau mate mei he ʻeitisí mo e mahaki kehe ʻoku fetuku holo ʻi he fehokotaki fakasinó. Ka ʻoku ʻikai ko ia pē. ʻOku fokotuʻu mai ʻi he fakatotoló ko e loto-mafasiá mo e feinga taonakitá ʻoku failahia ange ia ʻi he lotolotonga ʻo e toʻutupu ʻoku nau longomoʻui ʻi he fehokotaki fakasinó. Ko e fakaʻaluʻalú ʻoku toe iku ia ki he feitama ʻoku ʻikai fiemaʻu, ʻa ia ʻoku ʻomai ai ʻi he tuʻunga ʻe niʻihi ha fakatauele ke fakatooki ʻa e pēpē teʻeki fāʻeleʻí. ʻI he vakai atu ki he moʻoniʻi meʻá, ʻoku lava ke tau fakaʻosiʻaki ko e lao fakaeʻulungaanga ʻa e Tohi Tapú ʻoku ʻikai ke ʻolokuonga.