Naʻe Faʻu Ia Ke Pehē?
Ko e Sisitemi Faifolau ʻa e Fonu Tahí
● ʻOku fakamatalaʻi ʻe he kau fakatotoló e hiki ʻa e fonu tahí mei he feituʻu ʻoku kai aí ki hono fakatō-fuaʻanga he matātahí ko e “taha ia ʻo e ngāue fakaofo taha ʻi he puleʻanga ʻo e fanga manú.” Kuo ʻai ʻe he manu ngaolo ko ení ʻi ha taʻu lahi ke toʻoa honau lotó.
Fakakaukau: ʻI he taʻu ʻe ua ki he taʻu ʻe fā kotoa pē, ʻoku haʻu ai ki he matātahí e fonu fefiné ke fakatō-fua—ko hono lahí ko ha fua nai ʻe teau ʻi ha feituʻu fakatō-fua ʻe taha—pea fufū ia he ʻoneʻoné. ʻI hono fōfoaʻí pē, ʻoku ʻalu leva e fanga kiʻi fonu valevalé ki he ʻōsení. ʻOku nau kamata leva ai ha fononga fakaofo, ʻa ia ʻi hono fakamatalaʻí, ʻoku kāpui nai ai ha mamaʻo ko e maile nai ʻe 8,000 (kilomita ʻe 12,900). ʻI ha ngaahi taʻu ki mui ai, ʻoku foki mai ai e fanga fonu fefine, kuo nau matuʻotuʻa he taimi ko ení, ke nau fakatō-fua—ʻi he matātahi tatau pē ko ē ne fōfoaʻi ai kinautolú!
ʻOku anga-fēfē e faifolau ʻa e fonu tahí? “ʻOku hā ngali kuo fanauʻi pē kinautolu mo ha faʻahinga mape fakamakinito,” ko e lau ia ʻa e faipaiolosī ko Kenneth Lohmann ʻo e ʻUnivēsiti ʻo North Carolina, ʻi ʻAmelika, naʻe hiki he National Geographic News. ʻOku fakahaaʻi ʻi he fakatotoló ʻe fakapapauʻi nai ʻe he fonú e feituʻu ʻokú ne ʻi aí ʻaki hono ʻiloʻi e ʻengikale mo e lahi ʻo e feituʻu ʻoku aʻu ki ai e ivi fakamakinito he māmaní. Ko e malava fakaofo ko ení ʻoku lava ai e fanga kiʻi fonu fōfoaʻi valevale ʻikai hanau maluʻi ko ení, ʻo kamata ʻenau fehikitaki maile ʻe 8,000 (kilomita ʻe 12,900) takatakai ʻi he ʻAtalanitikí, “pea ʻoku nau fai ia ʻia kinautolu pē ʻo ʻikai muimui he fanga fonu kehé,” ko e lau ia ʻa Lohmann.
Ko e hā hoʻo fakakaukaú? Ko e malava fakaefaifolau ʻa e fonu tahí naʻe hokonoa mai pē, pe naʻe faʻu ia ke pehē?
[Puha ʻi he peesi 31]
NGAAHI MOʻONIʻI MEʻA MAHUʻINGA
● Hili e fakatō pea fufū ʻa hono fuá, ʻoku liʻaki ʻe he fonu fefiné ʻa e feituʻu fakatō-fuá.
● Ke haʻu ki tuʻa mei hono ngeʻesí, ʻoku ngāueʻaki ʻe he kiʻi fonu ʻoku fōfoaʻí ha foʻi nifo makehe ʻoku ui ko ha caruncle, ʻa ia ʻoku toki homo ki mui.
● ʻOku fakamoleki ʻe he fanga fonu tahí ʻa e peseti ʻe 90 ʻo ʻenau moʻuí ʻi he ʻōsení.
[Maʻuʻanga Tā ʻi he peesi 31]
© Masa Ushioda/WaterF/age fotostock