LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g 10/11 p. 20-22
  • Naʻe ʻIkai Lava ke Liliuʻi Au ʻe he Kau Nasí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Naʻe ʻIkai Lava ke Liliuʻi Au ʻe he Kau Nasí
  • ʻĀ Hake!—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Mei he Tauʻatāiná ki he Manavahē
  • ʻAve ki ha Nofoʻanga Tāupoʻou
  • Fakaʻatā ke ʻAlu ki ʻApi
  • KO E HĀ ʻE LAVA KE U TOTONGI KIA SIHOVA? ●
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Ko ha Kiʻi Nouti Naʻá Ne Liliuʻi ʻEku Moʻuí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Falala ki he Tokanga ʻOfa ʻa Sihová
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2004
  • ʻI he Tokoni ʻa Sihová, Naʻa Mau Hao Moʻui Ai ʻi he Founga-Pule Fakaaoaó
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2011
g 10/11 p. 20-22

Naʻe ʻIkai Lava ke Liliuʻi Au ʻe he Kau Nasí

Fakamatala fai ʻe Hermine Liska

KO HOKU tuʻunga nonga ki muʻa heʻeku kei siʻí naʻe ngata fakafokifā ia ʻi he 1938 ʻi he taimi naʻe maʻu ai ʻa e mafaí ʻe ʻAtolofi Hitilā mo ʻene faʻahi Nasí ʻi hoku fonua tupuʻangá, ʻAositulia. Naʻe vave ʻa e fiemaʻu ʻa hoku kaungāakó pea mo au ke mau fai ha salute “Heil Hitler,” hivaʻi e ngaahi hiva ʻa e kau Nasí, pea kau ʻi he Ngaʻunu ʻa e Toʻutupu ʻa Hitilaá. Ko e ngaahi meʻa ko ení naʻá ku fakafisi mālohi ke fai. Tuku angé ke u fakamatalá.

Naʻá ku tupu hake mo e fanga tuongaʻane ʻe toko fā, naʻa nau lalahi kotoa ʻiate au, ʻi ha faama ʻi St. Walburgen ʻi Carinthia, ʻAositulia. Ko ʻeku ongo mātuʻá ko Johann mo Elisabeth Obweger. ʻI he 1925, naʻe hoko ai ʻa e tangataʻeikí ko ha Bibelforscher, pe Tokotaha Ako Tohi Tapu, hangē ko ia naʻe uiʻaki e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he taimi ko iá. Naʻe papitaiso ʻa e fineʻeikí he 1937. Mei heʻeku kei siʻí, naʻá na akoʻi kiate au ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú pea tokoniʻi au ke u fakatupulekina ha ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻene fakatupú. Ko e fakatātaá, naʻá na fakahaaʻi mai ʻoku hala ke fai ha fakalāngilangi fakalotu ki ha tangata pē. Naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi: “Ko Sihova ko ho ʻOtuá kuo pau ke ke lotu ki aí, pea ko ia toko taha pē kuo pau ke ke fai ki ai ʻa e ngāue toputapú.”​—Luke 4:8.

Ko e fineʻeikí mo e tangataʻeikí naʻá na anga-talitali kakai ʻaupito. Naʻe tokolahi ʻemau kau ʻaʻahí, pea naʻe nofo ha kau ngāue tokoni he fāmá mo homau fāmili ʻo e toko fitú. Naʻa mau faʻa hiva—ko ha tōʻonga ʻa ia ʻoku kei manakoa pē ʻi Carinthia—pea naʻe tuʻo lahi ʻemau fai e ngaahi fetalanoaʻaki Fakatohitapu mālie. ʻOku ou kei manatu ʻofa pē ki he fakatahataha takatakai ʻa homau fāmilí ʻi he tēpile homau loto falé ʻi he pongipongi Sāpate kotoa pē ki he ako Tohi Tapú.

Mei he Tauʻatāiná ki he Manavahē

Naʻe puleʻi ʻe Siamane ʻa ʻAositulia ʻi he taimi naʻá ku meimei taʻu valu aí. Mei he taimi ko iá ʻo faai mai ai, naʻe fakalalahi ʻa e tenge ke talangofua ki he faʻahi ʻa e kau Nasí, pea naʻe vave hono ʻamanekina ʻa e tangataʻifonua kotoa pē ke lea fakafeʻiloaki ʻaki ʻa e salute “Heil Hitler” ki he niʻihi kehé. Naʻá ku fakafisi ke fai pehē koeʻuhí ko e “heil” ʻi he faka-Siamané ʻoku ʻuhingá ko e “fakamoʻui,” pea naʻe ʻikai te u fiemaʻu ke tuku ʻa e fakamoʻuí kia Hitilā! Naʻá ku ʻiloʻi ko Sīsū Kalaisi ʻa hoku Fakamoʻuí. (Ngāue 4:12) Koeʻuhi ko ʻeku tuʻu mālohí, naʻe manukiʻi maʻu pē au fakatouʻosi ʻe he kau faiakó mo e kalasí. ʻI heʻeku taʻu 11, naʻe pehē mai ʻe heʻeku pule ako he lautohí: “Hermine, te u fakafoki koe ki he kalasi tahá. ʻOku ʻikai lava ke u makātakiʻi ha kiʻi leka loto-fefeka pehē ʻi heʻeku kalasí!”

Koeʻuhi ko hoku fanga tuongaʻané mo au naʻa mau fakafisi mālohi ke lea heil Hitler, naʻe fekauʻi mai ʻa e tangataʻeikí ke hā ʻi he fakamaauʻangá. Naʻe fiemaʻu ke ne fakamoʻoni ʻi ha pepa ʻo fakaʻikaiʻi ʻa ʻene tuí. Ko e pepá naʻe toe fakahaaʻi ai te ne tauhi hake ʻene fānaú ʻo fakatatau ki he tui faka-Nasí. Koeʻuhi naʻá ne fakafisi ke fakamoʻoni, ko ia mo e fineʻeikí naʻe mole ʻena totonu ke tauhi kimautolu fānaú, pea naʻe ʻave au ki ha fale ke toe akoʻi ai ʻi he maile nai ʻe 25 (kilomita ʻe 40) mei ʻapi.

Naʻe vave ʻeku ongoʻi taʻelata lahi fakaʻulia, pea naʻá ku faʻa tangi. Lolotonga iá, naʻe feinga ʻa e fefine pulé ke fakamālohiʻi au ke u kau ʻi he Toʻutupu ʻa Hitilaá, ka naʻe kulanoa. Ko e tamaiki fefine kehé naʻa nau feinga ke puke ki ʻolunga ʻa hoku nima toʻomataʻú lolotonga ʻa e salute ki he fuka faka-Nasí, ka naʻe ʻikai te nau lavameʻa. Naʻá ku ongoʻi ʻo hangē ko e ongoʻi ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá ʻa ia naʻa nau pehē: “Mole ke mamaʻo haʻamau liʻaki ʻa Sihova ke tauhi ʻotua kehe.”​—Siosiua 24:16.

Naʻe taʻofi ʻeku ongo mātuʻá mei heʻena ʻaʻahi mai kiate aú. Kae kehe, naʻá na maʻu e ngaahi founga ke fetaulaki fakapulipuli ai mo au ʻi heʻeku ʻalu ki he akó pea ʻi he ʻapiakó. Ko e ngaahi fetaulaki nounou ko iá naʻe fakalotolahiʻi ʻaupito ai au ke u hanganaki faitōnunga kia Sihova. ʻI ha fetaulaki pehē ʻe taha, naʻe ʻomai ai ʻe he tangataʻeikí kiate au ha kiʻi Tohi Tapu, ʻa ia naʻá ku fūfuuʻi fakalelei ʻi hoku mohengá. He fiefia lahi ē ko au ʻi hono lau iá, neongo naʻe pau ke u fai fakafufū ia! Ko e moʻoni, ʻi he ʻaho ʻe taha naʻe meimei maʻu ai au, ka naʻá ku fūfuuʻi fakavave ʻa e Tohi Tapú ʻi hoku lalo kafú.

ʻAve ki ha Nofoʻanga Tāupoʻou

Koeʻuhi naʻe taʻelavameʻa ʻa e feinga kotoa pē ke toe akoʻi aú, naʻe mahamahalo ʻa e kau maʻu mafaí naʻá ku kei ʻi he tākiekina pē ʻa ʻeku ongo mātuʻá. Ko ia ai, ʻi Sepitema 1942, naʻa nau ʻave lēlue ai au ki Munich, Siamane, ʻa ia naʻe tuku ai au ʻi ha ʻapiako Katolika ko Adelgunden, ʻa ia ko ha nofoʻanga tāupoʻou foki ia. Lolotonga e hiki ko ení, naʻe ʻiloʻi ai ʻe he kau tāupoʻoú ʻa ʻeku Tohi Tapú ʻo faʻao.

Neongo ia, naʻá ku fakapapauʻi ke faitōnunga ai pē ki heʻeku tuí, pea naʻá ku fakafisi ke maʻu ʻa e ngaahi ouau fakalotú. ʻI heʻeku tala ange ki he taha ʻo e kau tāupoʻoú naʻe faʻa lau mai ʻe heʻeku ongo mātuʻá kiate au ʻa e Tohi Tapú he ngaahi ʻaho Sāpaté, ko ʻene talí naʻá ku ʻohovale ai. Naʻá ne fakafoki mai kiate au ʻa ʻeku Tohi Tapú! ʻOku hā mahino, ko e meʻa naʻá ku leaʻakí naʻe maongo ki hono lotó. Ko hono moʻoní, naʻe aʻu ʻo ne fakaʻatā ke u lau ange ʻa e Tohi Tapú kiate ia.

ʻI he taimi ʻe taha, naʻe pehē mai ai ʻe ha faiako kiate au: “Hermine, ʻokú ke ʻulu kelo, pea kanoʻimata lanu pulū. Ko ha Siamane koe, ʻikai ko ha Siu. Ko Sihová ko e ʻOtua ia ʻo e kau Siú.”

“Ka,” naʻá ku tali ange, “naʻe ngaohi ʻe Sihova ʻa e meʻa kotoa pē. Ko ia ʻa e Tokotaha-Fakatupu ʻo kitautolú hono kotoa!”

Naʻe feinga foki mo e pule akó ke fakamālohiʻi au. ʻI he taimi ʻe taha, naʻá ne pehē mai ai: “Ko eni, Hermine, ko ē kuo kau ʻa e taha ʻi ho fanga tuongaʻané ʻi he kau taú. Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ke ke muimui ki ai!” Naʻá ku ʻiloʻi ko e taha ʻo hoku fanga tuongaʻané naʻe kau ʻi he kau taú, ka naʻe ʻikai haʻaku taumuʻa ke muimui heʻene faʻifaʻitakiʻangá.

“ʻOku ʻikai ko ha tokotaha muimui au ia ʻo hoku tuongaʻané,” ko ʻeku leá ia. “Ko ha tokotaha muimui au ia ʻo Sīsū Kalaisi.” Naʻe fakamanamana leva ai ʻa e pule akó ke ʻave au ki ha fale ʻatamai vaivai, pea aʻu ʻo ne tala ki ha tāupoʻou ke teuteu ke ʻave au ki ai. Kae kehe, naʻe ʻikai te ne fakahoko ʻa ʻene fakamanamaná.

ʻI he taimi māfana ʻo e 1943, naʻe pomuʻi ai ʻa Munich pea ko e fānau mei Adelgunden naʻe hiki ʻo ʻave kinautolu ki he feituʻu ʻutá. Lolotonga ʻa e taimi ko iá naʻá ku faʻa fakakaukauloto ai ki he ngaahi lea ʻa ʻeku fineʻeikí kiate aú: “Kapau ʻe faifai ange pea fakamavaheʻi kitaua pea aʻu ʻo ʻikai te ke maʻu haʻaku tohi, manatuʻi ʻe kau mo koe ʻa Sihova mo Sīsū. Heʻikai ʻaupito te na liʻaki koe. Ko ia hokohoko atu hoʻo lotú.”

Fakaʻatā ke ʻAlu ki ʻApi

ʻI Maʻasi 1944, naʻe fakafoki ai au ki Adelgunden, ʻa ia naʻe fakamoleki ai e meimei kotoa ʻo homau taimí—poʻuli mo e ʻaho—ʻi he toitoiʻanga mei he ʻohofi mei he ʻataá koeʻuhi ko e lahi hono laku pomuʻi ʻo Munich. ʻI he taimi ko iá, naʻe toutou kole ai ʻeku ongo mātuʻá ke fakafoki ange au kia kinaua. Naʻe faifai pē ʻo tali ʻa e kole ko iá, pea naʻá ku aʻu ki ʻapi ʻi he ngataʻanga ʻo ʻEpeleli 1944.

ʻI he hoko mai ʻa e taimi ke lea māvae ai ki pule akó, naʻá ne pehē mai: “Tohi mai kia kimautolu ʻi hoʻo aʻu ki ʻapí, Hermine. Pea hokohoko atu pē ʻi he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí.” Ko ha liliu moʻoni ē ʻi heʻene fakakaukaú! Naʻá ku toki ʻiloʻi ʻi he hili pē ʻeku mavahé, naʻe mate ʻa e tamaiki fefine ʻe toko hiva mo e kau tāupoʻou ʻe toko tolu lolotonga ha laku pomu. He meʻa fakalilifu moʻoni ē ko e taú!

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻá ku fiefia ke toe fāʻūtaha mo hoku fāmilí. ʻI Mē 1944, ʻi he kei hokohoko atu ʻa e taú, naʻá ku papitaiso ai ʻi ha topu kaukau, ʻo fakahāhaaʻi ai ʻeku fakatapui kia Sihová. ʻI he ʻosi ʻa e taú he 1945, naʻá ku kau ai ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató, ʻo vēkeveke ke vahevahe atu ki he niʻihi kehé ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻa e ʻamanakiʻanga pē taha ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he melino mo e maluʻanga tuʻuloá.​—Mātiu 6:​9, 10.

ʻI he 1950, naʻá ku fetaulaki ai mo Erich Liska, ko ha talavou faifekau fefonongaʻaki ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mei Viena, ʻAositulia. Naʻá ma mali ʻi he 1952, pe ʻi ha taimi nounou, naʻá ku ʻalu fakataha ai mo Erich ʻi heʻene ʻaʻahi ki he ngaahi fakatahaʻangá ke fakaivimālohiʻi fakalaumālie kinautolú.

Ko ʻema ʻuluaki tamá naʻe fāʻeleʻi ia ʻi he 1953, pea hoko atu ai mo e toko ua. Koeʻuhi ko e lahi homa ngaahi fatongiá, ke tauhi ʻa homa fāmilí naʻe ʻikai te ma toe hoko atu ai ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató. Kuó u ako ʻo ʻilo kapau te ke talangofua ki he ʻOtuá, heʻikai ʻaupito te ne ʻai ke siva hoʻo ʻamanakí, ka te ne ʻoatu kiate koe ʻa e mālohi. Naʻe ʻikai ʻaupito te ne liʻaki au. Tautefito talu mei he mole ʻa siʻoku husepānití ʻi he maté ʻi he 2002, kuo hoko ʻa Sihova ko ha matavai ʻo e fakafiemālie mo e fakaivimālohi kiate au.

ʻI heʻeku sioloto atu ki heʻeku moʻuí, ʻoku ou houngaʻia lahi ʻi heʻeku ongo mātuʻá heʻena uhuʻi ki hoku lotó heʻeku kei siʻí ha ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻene Folofola tohí, ʻa e matavai ʻo e poto moʻoní. (2 Tīmote 3:​16, 17) Kae hiliō he meʻa kotoa, ʻoku ou houngaʻia ʻia Sihova, ʻa ia ʻoku hokohoko atu ʻene ʻomai kiate au ʻa e mālohi ke fekuki ai mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻi he moʻuí.

[Fakamatala ʻi he peesi 21]

“ʻOku ʻikai ko ha tokotaha muimui au ia ʻo hoku tuongaʻané . . . Ko ha tokotaha muimui au ia ʻo Sīsū Kalaisi”

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

Mo hoku fāmilí ʻi heʻemau fāmá ʻi St. Walburgen

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

Ko ʻeku ongo mātuʻá, Elisabeth mo Johann Obweger

[Credit Line]

Both photos: Foto Hammerschlag

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Mo hoku husepānití, Erich

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share