Lēmani Mohu ʻAonga
SIOLOTO atu ki ha meʻa ʻoku lava ke ngāueʻaki ko ha faitoʻo, ko ha meʻa fakamaʻa, ko ha meʻa tāmate siemu mo ha meʻa teuteu. ʻE lava ke ke kai ia, inu hono huhuʻá pea toe maʻu mei ai ha lolo mahuʻinga. ʻOku hā fakamānako ia, ʻoku ala maʻu ia ʻi ha feituʻu pē ʻi māmani pea ʻoku totongi maʻamaʻa. ʻOkú ke maʻu nai ha meʻa pehē ʻi ho peitó he taimí ni. Ko e hā nai ia? Ko e lēmaní!
ʻOku pehē tokua naʻe ʻuluaki tupu ʻa e lēmaní ʻi he Tonga-Hahake ʻo ʻĒsiá. Naʻe māmālie leva ʻene ʻalu mei ai fakahihifo ʻo huʻu ki he Metiteleniané. ʻOku tupu ʻāfaʻafa ʻa e ʻulu lēmaní ʻi he ʻea leleí, ʻa ia ko e ʻuhinga ia ʻoku nau tupu lelei ai ʻi he ngaahi feituʻu hangē ko ʻĀsenitina, ʻĪtali, Mekisikou, Sipeini pea naʻa mo e ngaahi konga ʻo ʻAfilika mo ʻĒsia. Ko ha fuʻu ʻakau matuʻotuʻa, fakatuʻunga ʻi he kalasi mo e feituʻú, ʻe lava ke ne fakafua ha foʻi lēmani ʻe 200 ʻo aʻu ki he tuʻunga fakaofo ko e 1,500 he taʻu. Ko e kalasi kehekehe ʻoku ngoueʻí ʻoku nau fisi ʻi he ngaahi vahaʻa taimi kehekehe, ʻo ʻai ai ke faingofua ke toli ʻa e lēmaní ʻi he taʻú kakato.
Tupu ʻa e Lēmaní ʻi ʻĪtali
Pe naʻe tō ʻe he kau Loma ʻo e kuonga muʻá ʻa e lēmaní pe ʻikai ko ha kaveinga ia ʻoku lahi hono tālangaʻí. ʻOku ʻi ai ʻa e fakamoʻoni kuo tohi ʻo pehē naʻe ʻilo ʻa e kau Lomá fekauʻaki mo e moli ukú, ko ha kalasi ia ʻe taha ʻo e situlasí, ʻa ia ʻoku fuʻu faitatau mo ha foʻi lēmani fōlahi. ʻI heʻene tohi ko e Natural History ko e faihisitōlia Loma ko Pilini ko e Lahí naʻá ne lave hangatonu ki he ʻulu moli ukú mo hono ngaahi fuá. Kae kehe, ʻoku tui ʻa e kau mataotao tuʻu-ki-muʻá naʻe toe ʻilo pē ʻa e kau Lomá ia fekauʻaki mo e lēmaní. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku hā mahino naʻe lahi ʻaupito ʻa e ngaahi tā valivali mo e ngaahi fakatātā teuteu ne hā ai ʻa e ngaahi fuaʻiʻakau ko ení kae ʻikai ko e ngaahi moli ukú. Ko e taha ʻo e ngaahi fakatātā peheé ʻoku mei ha nofoʻanga naʻe keli hake ʻi Pomupei, naʻe feʻungamālie hono ui Ko e Fale Ngoue Fuaʻiʻakaú, he ʻoku teuteuʻi ʻaki ia ʻa e ngaahi tā valivali ʻoku ʻasi ai ʻa e ʻakau kehekehe, ʻo kau ai ha fuʻu lēmani. Ko hono moʻoní, ʻi he taimi ko iá, ʻoku hangehangē naʻe vakai ki ai ko ha ʻakau muli pea naʻe ngāueʻaki nai pē ia ko ha ʻakau faitoʻo. ʻOku faingataʻa ke tala ʻa e founga faingofua hono tō ʻa e lēmaní mo e anga ʻene mafolalahiá.
Ko e motu ko Sisilií, mo hono faʻahitaʻu māfana lōloá mo mokomoko leleí, kuo hoko ia ko e motu fakafua tuʻu-ki-muʻa ia ʻo e ʻulu situlasí ʻo kau ai ʻa e lēmaní. Ka ʻoku ʻi ai mo e ngaahi feituʻu kehe, tautefito ʻi he veʻe matāfonuá, ʻa ia ʻoku ngoueʻi ai ʻa e lēmani kalasi-leleí.
Ko e kolo fakaʻofoʻofa ko Sorrento ʻoku ʻi he fakatonga pē ʻo Naples pea ko hono tafaʻaki fakatongá ʻa e matāfonua ʻo Amalfi—laka hake pē ʻi he maile ʻe 25 (kilomita ʻe 40) ʻo e ngataʻanga ʻo e matāfonua fakaholomamatá. ʻOku tuʻu pulipulia he ngaahi fanga ʻi he matāfonua ʻo e fanga kiʻi kolo fakaʻofoʻofa ʻo Amalfi, Positano mo Vietri sul Mare ko ha niʻihi pē ia ʻoku lave ki aí. Ko e matāfonua ʻo Sorrento mo Amalfi ʻoku fua ai ʻa e lēmaní ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e tohi fakamoʻoni mo e Mafai Fakaemaluʻi, ko ha fakapapauʻiʻanga ia naʻe tō tonu ai. ʻOku totonu hono maluʻi ʻe he kakai ʻo e feituʻú honau ʻulu lēmaní, he ko e ʻuluʻakau ko ení naʻe tō ia ʻi he founga pōtoʻi ʻi he ngaahi tahifohifo he veʻe moʻungá, ʻa ia ʻoku nau maʻu ai ʻa e laʻaá pea fua ʻa e ʻulu lēmaní ʻo fakalata ʻene namu-leleí mo ʻene huʻohuʻá.
ʻOku ʻikai te ke fiemaʻu ʻe koe ha fuʻu ʻēlia lahi ke tō ai ʻa e lēmaní. Naʻa mo ha fakafaletolo laʻalaʻā ʻoku ʻosi feʻunga ia, he ko e ʻulu lēmani kalasi īkí ʻoku lava ke tupu ia ʻi he ngaahi meʻa tōʻanga ʻakaú pea ko ha meʻa teuteu fakaʻofoʻofa ia. ʻOku lelei ki he lēmaní ʻa e ngaahi feituʻu laʻaá, ʻoku ʻikai fuʻu havili ʻa ia ʻoku lava ke nau maʻu ai ʻa e māfaná, tautefito ʻi he veʻe holisí. Kae kehe, kapau ʻe fuʻu momoko ange ʻi he faʻahitaʻu momokó, ʻoku fiemaʻu ke ʻufiʻufi pe ʻave ki fale.
ʻIkai ki he Fakaifo Pē
Ko e hā hono lahi hoʻo ngāueʻaki ʻa e lēmaní? ʻOku ʻai ʻe he niʻihi ha konga lēmani ʻi ha ipu tī; ʻoku ngāueʻaki ʻe he niʻihi ʻa e kilí pe ko ha kiʻi tulutā ʻo hono huhuʻá ʻi he taʻo keké. Mahalo te ke tatau ia ʻo ngāueʻaki ʻa e huhuʻá ke ngaahi ha inu lēmani. Ko e kau kuki pōtoʻi takatakai ʻi he māmaní ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻenau lēmani ki hono ngāueʻaki lahi ʻi he feimeʻatokoní. Ka kuó ke ngāueʻaki ʻi ha taimi ʻa e huhuʻa lēmaní ko ha meʻa tāmate siemu pe ke toʻo ʻaki ha ʻuli ʻoku tau maʻu?
Ko hono moʻoní, ʻoku fakamaʻa ʻe he kakai ʻe niʻihi mo toʻo ʻa e siemú mei heʻenau papa hifi meʻá ʻaki hono olo ʻaki ia ha konga lēmani. ʻI he ʻikai ke ngāueʻaki ʻa e seniolá ke toʻo ʻa e ʻuli ʻoku tau maʻú pe ki hono fakamaʻa ʻa e meʻa fanofanó pe meʻa fufuluʻanga ipú, ʻoku ngāueʻaki ʻe he niʻihi hono huʻi ʻa e huhuaʻi lēmaní mo e sota taʻo meʻá. Pea ko ha konga lēmani ʻi he ʻaisí pe meʻa fufuluʻanga ipú ʻoku pehē ʻokú ne toʻo atu ʻa e namukuú pea tauhi ʻa e meʻangāué ke namu-lelei.
Ko e lēmaní ʻoku maʻu mei ai ʻa e setelika ʻēsiti, ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ia ko ha meʻa fakatolonga fakanatula pea ʻokú ne ʻai ke ifo mahimahi ʻa e meʻakaí pe ko e inú. Ko e kakano ʻo e lēmaní mo hono kilí ʻoku maʻu mei ai ʻa e huʻa fatu, ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ʻi he fale ngaohiʻanga meʻakaí ko ha meʻa fakafatufatu, meʻa huʻi, mo ʻai ke seti ha meʻa. ʻIkai ko ia pē, ʻoku maʻu ha lolo mei he kilí ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ʻi he meʻakaí, ngāue huʻi vaí, mo e ngaahi ngaohiʻanga meʻa-teuteú. Ko e lisi ʻo e meʻa ʻoku ngāueʻaki ki ai ʻa e lēmaní ʻoku lahi ʻaupito. Ko e moʻoni ko e lēmaní ko ha fuaʻiʻakau ʻoku kalasi kehekehe, fakaifo pea ʻoku mohu ʻaonga.