TOKONI KI HE FAʻAHINGA ʻOKU MAMAHÍ
Meʻa ke ʻAmanekiná
Neongo ʻoku fakamatala ʻa e kau mataotao ʻe niʻihi fekauʻaki mo e tuʻunga kehekehe ʻoku hoko ai ʻa e mamahí, ko e tokotaha taki taha ʻoku kehekehe pē ʻa e founga ʻokú ne mamahi aí. Ko e faikehekehe ko eni ʻo e fakafeangai ki he mamahí ʻoku ʻuhinga iá ko e kakai ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke nau fuʻu loko mamahi ʻi he mole ha ʻofaʻanga pe ʻoku nau “mapuleʻi” pē ʻenau ongoʻí? ʻIkai ʻaupito. Neongo ko e lāuʻilo ki he mamahí mo hono fakahaaʻi iá ʻe lava ke maʻu ai ha fiemālie, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha “founga totonu” pē ʻe taha ke fakahāhā ai ʻa e mamahí. Ko e founga ke fakahāhā ai ʻa e mamahí ʻe makatuʻunga nai ia ʻi he anga fakafonua, angaʻitangata mo e hokosia ʻa ha taha ʻi he moʻuí, pehē foki ki he ʻuhinga naʻe mate ai ʻa e tokotahá.
ʻE TOE KOVI ANGE ʻEKU MAMAHÍ?
Ko e faʻahinga mamahí heʻikai nai ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ke ʻamanekina ʻi he hili ʻa e mate ha ʻofaʻanga. Neongo ia, ʻoku anga-maheni pē ke hokosia ʻa e ngaahi ongoʻi mo e ngaahi pole pau pea ʻoku lava ke toutou hoko. Fakakaukau angé ki hení:
Ongoʻi lōmekina fakaeongo. Ko e tangilāulaú, fakaʻamua naʻe kei moʻui ʻa e tokotaha maté pea mo e fetōʻaki ʻa e ngaahi ongó ʻe lava ke hoko. ʻI he taimi ʻoku tau manatu melie ai ki he tokotahá pe misi kiate iá ʻe toe fakalahi ai ʻetau mamahí. Ka ʻi he kamatá, ko e fuofua meʻa ʻe ongoʻi ʻe he tokotaha mamahí ko e ʻohovale pea faingataʻa ke ne tali ia. Ko Tiina ʻokú ne manatuʻi ʻene fakafeangai ʻi he taimi naʻe mate taʻeʻamanekina ai hono husepānití, ʻa Timo. ʻOkú ne pehē: “ʻUluakí naʻá ku ʻohovale. Naʻe ʻikai pē ke u tangi au. Naʻá ku fuʻu moʻutāfuʻua pea taimi ʻe niʻihi naʻe faingataʻa ke u mānava. Naʻe ʻikai pē lava ke u tui ki he meʻa naʻe hokó.”
Ko e loto-moʻuá, ʻitá mo e ongoʻi tauteá ʻoku anga-maheni foki. “ʻI ha vahaʻa taimi hili ʻa e mate ʻa homa foha taʻu 24 ko Eric,” ko e lea ia ʻa Ivan, “ko hoku uaifí, ʻa Yolanda, mo au naʻa ma ʻita lahi! Naʻe foʻou eni kiate kimaua, koeʻuhí naʻe ʻikai ʻaupito ke ma faʻa ʻiteʻita ki muʻa. Naʻa ma ongoʻi tautea foki, ʻi heʻema fifili pe naʻe mei lava ke ma fai ha meʻa lahi ange ke tokoni ki homa fohá.” Ko Alejandro, ʻa ia ko hono uaifí naʻe mate hili haʻane fekuki mo ha mahaki tauhi, naʻá ne toe hokosia foki ʻa e ngaahi ongoʻi tauteá: “ʻI he kamatá, naʻá ku ongoʻi kapau ʻoku fakaʻatā ʻe he ʻOtuá au ke u faingataʻaʻia lahi peheni, kuo pau pē ko ha tokotaha kovi au. Ko ia naʻá ku ongoʻi tautea, ʻo hangē ia ʻoku ou tukuakiʻi ʻa e ʻOtuá ki he meʻa naʻe hokó.” Pea ʻoku pehē ʻe Kostas naʻe lave ki ai ʻi he kupu ki muʻá: “ʻI ha ngaahi taimi, naʻe aʻu ʻo u ʻita kia Sophia ki heʻene maté. Peá u ongoʻi tautea leva ʻi heʻeku ongoʻi peheé. He ko ē, naʻe ʻikai ko hono foʻui ia ʻoʻona.”
Uesia ʻa e founga fakaefakakaukaú. ʻE ʻi ai ʻa e ngaahi taimi ʻe hoko ai ʻo hēhētuʻu pe taʻepau ʻa e fakakaukau ʻa e tokotahá. Ko e fakatātaá, ʻe sioloto atu nai ʻa e tokotaha mamahí ʻokú ne fanongo ki he tokotaha maté pea ongoʻi ʻokú ne ʻi ai pe sio ki ai. Pe ʻe fakatokangaʻi nai ʻe he tokotaha mamahí ʻoku faingataʻa ke ne tokangataha pe ke manatuʻi ʻa e ngaahi meʻá. ʻOku pehē ʻe Tiina: “ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku ou fai ha fetalanoaʻaki, ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai hoku ʻatamaí! Naʻe tākakau holo ia ʻi he ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he mate ʻa Timo. Ko e ʻikai malava ko ia ke tokangatahá naʻe fakatupu loto-mamahi ia ʻiate ia pē.”
Holi ke fakamavaheʻi-kita. ʻE ongoʻi ʻiteʻita nai pe taʻefiemālie ʻa e tokotaha mamahí ʻi heʻene ʻi ai mo e niʻihi kehé. ʻOku pehē ʻe Kostas: “Naʻá ku ongoʻi faikeheʻia ʻi he taimi ʻoku ou ʻi he haʻohaʻonga ai ʻo e faʻahinga ʻosi malí. Ka naʻá ku toe ongoʻi pehē pē foki ʻi heʻeku ʻi he haʻohaʻonga ʻo e faʻahinga teʻeki malí.” ʻOku manatu ʻa e uaifi ʻo Ivan, ʻa Yolanda: “Naʻe fuʻu faingataʻa ke ma feohi mo e kakai naʻa nau lāunga ki ha ngaahi palopalema naʻe hā ngali ʻoku ʻikai fuʻu loko mafatukituki ʻi hono fakahoa mai ki heʻema ngaahi palopalemá! Pehē foki, naʻe ʻi ai mo e faʻahinga naʻa nau tala mai ʻa e tuʻunga lelei ʻoku ʻi ai ʻenau fānaú. Naʻá ku fiefia mo kinautolu, ka ʻi he taimi tatau naʻe faingataʻa ke u fanongo kiate kinautolu. Ko hoku husepānití mo au naʻá ma mahinoʻi ko e moʻuí ʻe kei hokohoko atu pē, ka naʻe ʻikai pē ke ma maʻu ʻa e holi pe kātaki ke fekuki ai mo ia.”
Mahamahaki. ʻOku anga-maheni ke taʻefiekai, holo ʻa e sinó pea faingataʻa ke mohe. ʻOku manatuʻi ʻe Aaron ʻa e taʻu hili ʻa e mate ʻene tamaí: “Naʻe faingataʻa moʻoni ke u mohe. Naʻá ku ʻā hake ʻi he taimi tatau ʻi he pō kotoa ʻo fakakaukau ki he mate ʻeku tamaí.”
ʻOku manatuʻi ʻe Alejandro ʻa ʻene faʻa puke ʻo ʻikai ʻiloʻi hono tupuʻangá: “Naʻá ku toutou ʻalu ʻo sio ki ha toketā peá ne fakapapauʻi mai ʻoku ou moʻui lelei. Naʻá ku mahamahalo ko e mamahí naʻá ne fakatupunga ʻeku mahamahakí.” Ko e ngaahi fakaʻilonga ko iá naʻe faai atu pē ʻo mole atu. Neongo ia, ko e fili ʻa Alejandro ke sio ki ha toketaá naʻe fakapotopoto. Ko e mamahí ʻe lava ke ne fakavaivaiʻi ʻa e ivi maluʻí, ʻai ke ke toe puke lahi ange pe fakatupunga ha mahaki foʻou.
Faingataʻa ke fakahoko ʻa e ngaahi fatongia mahuʻingá. ʻOku manatuʻi ʻe Ivan: “Hili ʻa e mate ʻa Eric naʻe pau ke ma fakahā ia ki he kāingá mo e ngaahi kaumeʻá pea pehē foki ki ha toe niʻihi kehe hangē ko ʻene pule ngāué mo e tokotaha ʻoku ʻoʻona ʻa e ʻapi naʻá ne nofo aí. Naʻe toe lahi foki mo e ngaahi pepa fakalao naʻe fiemaʻu ke fakafonu. Pea naʻe pau ke ma vakaiʻi ʻa e ngaahi meʻa fakafoʻituitui ʻa Eric. Ko e ngaahi meʻa kotoa ko ení naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e tokangataha lolotonga iá naʻá ma helaʻia fakaefakakaukau, fakaesino mo fakaeongo.”
Ka ki he niʻihi, ko e pole moʻoní ʻoku toki haʻu ia ki mui ange, ʻi he taimi naʻe fiemaʻu ai ke nau fai ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ki muʻa ʻe honau ʻofaʻangá. Ko e meʻa ia naʻe hokosia ʻe Tiina. ʻOkú ne pehē: “Naʻe faʻa tokangaʻi ʻe Timo ʻema ngaahi meʻa fakapaʻangá mo e fakapisinisí. ʻI he taimí ni kuo hoko ia ko hoku fatongia, ʻo ne toe fakalahi ʻeku loto-mafasiá. Te u lava moʻoni ʻo fakahoko kotoa eni ʻo ʻikai toe fakatupunga ai ha palopalema?”
Ko e ngaahi pole naʻe lave ki ai ʻi ʻolungá—fakaeongo, fakaʻatamai mo fakaesinó—ʻokú ne ʻomai nai ha foʻi fakakaukaú ko e mamahí ʻoku mātuʻaki faingataʻa ke fekuki mo ia. Ka ko hono moʻoní ko e mamahi ʻi he mole atu ha taha ʻofeina ʻe lava ke fakamamahi, ka ko hono ʻiloʻi tokamuʻa ení ʻe tokoni nai ki he faʻahinga mamahí ke nau fekuki mo ia. Manatuʻi foki, heʻikai ke hokosia ʻe he taha kotoa ʻa e ngaahi nunuʻa kotoa ʻo e mamahí. ʻIkai ko ia pē, ʻe fakafiemālie nai ki he faʻahinga mamahí hono ʻiloʻi ko e ngaahi ongoʻi ko eni ʻoku fekauʻaki mo e mamahí ʻoku nōmolo pē.
ʻE FAIFAI ANGE PEÁ U TOE FIEFIA?
Meʻa ke ʻamanekiná: Ko ha tokotaha heʻikai ke ne mamahi ai pē ʻo taʻengata; ʻe faai atu pē ʻo mole atu. ʻOku ʻikai ʻuhinga ení heʻikai ke ne toe mamahi pe manatuʻi hono ʻofaʻangá. Kae kehe, ʻe hōloa māmālie atu ʻa e mamahí. ʻE lava nai ke toe malanga fakafokifā hake ia ʻi ha manatu melie ki he tokotahá pe ʻi he taimi ʻoku fakamanatu ai hona ʻaho malí. Ka ʻi he faai atu ʻa e taimí, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku lava ke nau hoko ʻo nonga pea lava ke nau toe tokangataha ki heʻenau ngaahi ngāue fakaʻahó. Ka ʻe malava pē eni kapau ʻoku maʻu ʻe he tokotaha ʻoku mamahí ha poupou mei he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻá peá ne fou ʻi ha ngaahi sitepu ʻuhinga lelei ke fekuki ai mo e mamahí.
Ko e hā ʻa e fuoloa hono fakahāhā ʻe ha taha ʻa e mamahí? Ko e niʻihi, te nau mamahi pē nai ʻi ha ngaahi māhina siʻi. Ko e tokolahi, ʻe feʻunga nai ʻenau mamahí mo ha taʻu ʻe taha pe ua ki muʻa pea nau toki ongoʻi sai ange. Pea ʻe ʻi ai ʻa e niʻihi te nau fiemaʻu ʻa e taimi lahi ange.a “Kiate au,” ko e manatu ia ʻa Alejandro, “naʻá ku mātuʻaki mamahi ʻi ha taʻu nai ʻe tolu.”
Hoko ʻo kātaki. Fai pē ʻa e meʻa ʻokú ke malavá ʻi he ʻaho taki taha, ʻoua te ke hohaʻa ki ʻapongipongi pea manatuʻi heʻikai ke ke ongoʻi mamahi ai pē ʻo taʻengata. Ko ia, ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻe lava ke ke fai ke fakasiʻisiʻi ai hoʻo ongoʻi mamahí he taimí ni pea ʻai ke ʻoua te ke fuʻu mamahi ʻo fuoloa?
Ko e mamahi ʻoku ʻomi ʻe he maté ʻoku nōmolo pē
a Ko e kiʻi tokosiʻi pē nai ʻoku lahi ange ʻenau mamahí pea fuoloa ʻaupito ʻo hoko ai ʻenau mamahí ʻo hangē ha mahaki tauhí. Ko e faʻahinga peheé ʻe fiemaʻu nai kiate kinautolu ke nau kumi ki ha faitoʻo fakaʻatamai pea te nau maʻu ʻaonga foki mei ai.