ʻE Lava Fēfē Ke Ke Fai ʻa e Filí?
“Ko e ʻunivēsí ʻe lava ke ne fakatupu pē ia mei he halaʻataá.”—Stephen Hawking mo Leonard Mlodinow, ongo fīsiki, 2010.
“Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e langí mo e māmaní.”—Ko e Tohi Tapu, Sēnesi 1:1.
Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻunivēsí mo e moʻui ʻi aí pe naʻe hokonoa mai pē? Ko e lea ʻa e ongo fīsiki ʻoku hā ʻi he kamataʻanga ʻo e kupú pea mo e lea kamata ʻo e Tohi Tapú, ko ha ongo tali kehekehe ia ki he foʻi fehuʻi ko iá. Ko e tokolahi ʻoku nau poupouʻi mālohi ʻa e ongo tali ko iá. Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e kakai tokolahi ʻoku nau veiveiua. Ko e ʻū tohi fakataua lahi tahá mo e tipeiti ʻa e kakaí ʻoku fakakikihiʻi ai ʻa e meʻá ni.
ʻE tala atu fakapapau nai ʻe hoʻo kau faiakó ko e ʻunivēsí mo e moʻui ʻi aí naʻe ākenoa hake pē pea naʻe ʻikai ha Tokotaha-Fakatupu. Ka naʻa nau ʻoatu ha fakamoʻoni ʻoku ʻikai ha Tokotaha-Fakatupu? ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, te ke fanongo nai ʻoku malangaʻi ʻe he kau taki lotú ʻoku ʻi ai ʻa e Tokotaha-Fakatupu. Ka naʻa nau ʻoatu ha fakamoʻoni ke poupouʻi ʻaki ʻenau fakakaukaú? Pe naʻa nau loto ke ke tali ʻenau fakakaukaú koeʻuhí ko ha “tui” pe ko ha tokāteline ia?
ʻOku ʻikai ha veiveiua kuó ke fakakaukau ki he fehuʻi ko ení, pea te ke ongoʻi nai heʻikai lava ha taha ke ne fakapapauʻi pe ʻoku ʻi ai ha Tokotaha-Fakatupu. Pea ʻokú ke maʻu nai ha fehuʻi ʻe taha: ʻOku mahuʻinga moʻoni ʻa e talí?
Ko e ʻīsiu ko ʻeni ʻo e ʻĀ Hake! te ne tomuʻa ʻoatu ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa kuó ne fakalotoʻi ʻa e kakai tokolahi ke nau tui ki ha Tokotaha-Fakatupu. Pea ʻe lāulea leva ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e tali ki he fehuʻi ko eni fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo e moʻuí.