Ko e Hā ʻa e Kaunga Kiate Koe ʻa e Uloá mo e Fanga Iká?
“Kuo tuku kiate kimoutolu ke ʻilo ʻa e ngāhi misiteli ʻo e puleʻanga ʻo hevani.”—MĀTIU 13:11.
1, 2. Ko e hā te tau mahuʻingaʻia nai ai ʻi he ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú?
ʻOKÚ KE saiʻia ke ʻilo ha meʻa fakapulipuli pe fakaleleiʻi ha meʻa naʻe fai ki ai ha fifili? Fēfē ʻo kapau ko hoʻo fai peheé te ne tokoniʻi koe ke ʻilo lelei ange ai ki ho kaunga ki he taumuʻa ʻa e ʻOtuá? Ko e meʻa fakafiefiá, ʻoku malava ke ke monūʻia ʻo maʻu ʻa e maama ko ení mei he talanoa fakatātā naʻe fai ʻe Sīsū. Naʻe puputuʻu ai ʻa e tokolahi naʻa nau fanongo ki aí pea pehē foki ki he niʻihi kehe taʻefaʻalaua talu mei ai, ka ʻoku malava ke mahino ia kiate koe.
2 Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻia Mātiu vahe 13 ʻo kau ki heʻene ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā. Naʻe ʻeke ai ʻe heʻene kau ākongá: “Ko e ha ʻoku ke lea fakatātā ai kiate kinautolu?” (Mātiu 13:10) ʻIo, ko e hā naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻa ia naʻe ʻikai ke mahino ki he tokolahi taha ʻo e kakaí? Naʻá ne tali ʻi he Mt 13 veesi 11 ki he 13: “Koeʻuhi kuo tuku kiate kimoutolu ke ʻilo ʻa e ngāhi misiteli ʻo e Puleʻanga ʻo Hevani, ka ko kinautolu ʻoku ʻikai tuku ki ai. . . . Ko hono ʻuhinga ʻeni o ʻeku lea fakatātā ai kiate kinautolu, koeʻuhi ʻoku nau mata, ka ʻoku ʻikai te nau mamata, pea ʻoku nau telinga ka ʻoku ʻikai te nau fanongo, ʻumaʻā ha ongoʻi.”
3. ʻOku malava fēfē ke tau maʻu ʻa e ngaahi ʻaonga mei he maʻu ʻa e mahino ki he ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú?
3 Naʻe toki lave leva ʻa Sīsū ki he ʻAisea 6:9, 10, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e kakai ʻoku tuli mo kui fakalaumālié. Kaekehe, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke tau pehē. ʻOku malava ke tau fiefia lahi ʻaupito he taimí ni pea pehē foki ki he kahaʻu taʻengatá ʻo kapau te tau maʻu ʻa e mahinó pea fai ki heʻene ngaahi talanoa fakatātaá. ʻOku fai ai ʻe Sīsū ʻa e fakapapau fakaloto-māfana ko eni kiate kitautolu: “Ka ko hoʻómoutolu mata ʻoku monuʻia [fiefia, NW], he ʻoku nau mamata, mo homou telinga, he ʻoku nau fanongo.” (Mātiu 13:16) ʻOku kaunga ʻa e fakapapau ko ení ki he ngaahi talanoa fakatātā kotoa ʻa Sīsuú, ka ke tau hanga taha muʻa ki he pealapeli nounou ʻo kau ki he uloá, ʻa ia ʻoku hiki ʻi he Mātiu 13:47-50.
Ko ha Talanoa Fakatātā ʻOku ʻUhinga Loloto
4. Ko e hā naʻe fakahā ʻe Sīsū ʻi he talanoa fakatātā, ʻo hangē ko ia ʻoku hiki ʻia Mātiu 13:47-50?
4 “ʻOku tatau foki ʻa e puleʻanga ʻo hevani mo ha uloa ne to ʻi tahi, ʻo ne haʻo ʻa e ngāhi faʻahinga ika kotoa. Pea ʻi heʻene fonu naʻa nau toho hake ki he matāʻoneʻone, ʻo nau nofo hifo ʻo faʻo kato ʻa e ʻaonga, kae liʻaki ʻa e kovi. ʻE pehe ʻi he fakaʻosi ʻo mamani [fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ení, NW]: ʻe ʻalu atu ʻa e kau angelo, pea te nau vaheʻi mai ʻa e kakai kovi mei he lotolotonga ʻo e failelei, pea te nau laku kinautolu ki he fonise afi. Ko e potu ia ʻe toki hoko ai ʻa e tangi mo e fengaiʻitaki ʻo e nifo.”
5. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku malanga hake fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e pealapeli ʻo kau ki he uloá?
5 Kuó ke sio nai ʻi ha kau tangata ʻoku nau toutai ʻaki ha kupenga, ko ia ʻoku ʻikai ke faingataʻa ke fakakaukau atu ki he pealapeli ʻa Sīsuú. Kae fēfē hono ngaahi fakaikiikí mo hono ʻuhingá? Ko e fakatātā, naʻe pehē ʻe Sīsū ko e talanoa fakatātā ko ʻení ʻoku kau ki he “puleʻanga ʻo hevani.” Ka ʻoku pau naʻe ʻikai ko ʻene ʻuhingá ʻe fakatahaʻi ki he Puleʻangá ʻa e “ngāhi faʻahinga” kakai kotoa pē, fakatouʻosi ʻa e lelei mo e taʻetaau, pe kakai anga-fulikivanú. Pea ko hai ʻoku toutaí? Naʻe hoko ʻa e toutai mo e fakamavaheʻi ko ení ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Sīsuú, pe ʻoku fakangatangata pē ia ki hotau ʻahó ni, ko e “fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ení”? ʻOkú ke sio ki ho kaunga ʻi he pealapelí ni? ʻE malava fēfē ke ke fakaʻehiʻehi ke ʻoua te ke iku ʻo kau ʻiate kinautolu ʻoku tangi mo fengaiʻitaki honau nifó?
6. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia moʻoni ke maʻu ʻa e mahino ki he pealapeli ʻo kau ki he uloá? (e) Ko e hā ʻa e meʻa mahuʻinga ki hono maʻu ʻa e mahinó?
6 ʻOku fakahā ʻe he ngaahi fehuʻi peheé ʻoku ʻikai ke faingofua ʻa e talanoa fakatātā ko ení. Kaekehe, ʻoua naʻa ngalo: “Ka ko hoʻómoutolu mata ʻoku [fiefia], he ʻoku nau mamata, mo homou telinga, he ʻoku nau fanongo.” Te tau vakai pe ʻe lava ke tau sio ki hono ʻuhingá koeʻuhi ke ʻoua ʻe taʻefanongo hotau telingá pea tāpuni hotau matá ki hono ʻuhingá. Ko hono moʻoní, kuo tau ʻosi maʻu ha meʻa mahuʻinga ke tau maʻu ai hono ʻuhingá. Naʻe fakamatala ʻa e kupu ki muʻá naʻe fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa e kau toutai mei Kāleli ke tuku ʻa e ngāue ko iá kae fai ʻa e ngāue fakalaumālie ko e “toutai tangata.” (Maʻake 1:17) Naʻá ne pehē kiate kinautolu: “Mei he taimi ni te ke pō tangata.”—Luke 5:10.
7. Ko e hā naʻe fakatātaaʻi ʻe Sīsū ʻi heʻene lave ʻo fekauʻaki mo e iká?
7 ʻI he fehoanaki mo e meʻá ni, ʻi he pealapeli ko ení ʻoku ʻuhinga ʻa e iká ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ko ia ai, ʻi he fakalea ʻo e Māt 13 veesi 49 ʻo kau ki hono fakamavaheʻi ʻa e koví mei he leleí, ʻoku ʻikai ʻuhinga ki he ngaahi meʻa moʻui lelei pe kovi mei tahi, ka ko e kakai māʻoniʻoni pe fulikivanu. ʻI he founga tatau, ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakakaukau atu ki he ngaahi meʻa moʻui ʻi tahí ʻoku tangi mo fengaiʻitaki honau nifó ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he Māt 13 veesi 50. ʻIkai. Ko e pealapeli ko ení ʻoku kau ki hono fakatahaʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá pea toki fakamavaheʻi, ʻa ia ʻoku mātuʻaki māfatukituki, ʻo hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi hono ikuʻangá.
8. (a) Ko e hā ʻoku tau ako ʻo kau ki he ikuʻanga ʻo e fanga ika koví? (e) Koeʻuhi ko e meʻa naʻe leaʻaki ʻo kau ki he fanga ika koví, ko e hā ʻoku malava ke tau fakaʻosiʻaki ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá?
8 Fakatokangaʻi, ʻoku pehē ʻe lī ʻa e ika koví, ʻa ia ko e kau fulikivanú, ki he fonise afi, ko e feituʻu te nau tangi mo fengaiʻitaki ai honau nifó. ʻI he ngaahi veesi kehe, naʻe fakafelāveʻi ʻe Sīsū ʻa e tangí mo e fengaiʻitakí ki he ʻi tuʻa mei he Puleʻangá. (Mātiu 8:12; 13:41, 42) Pea ʻi he Mātiu 5:22 mo e 18:9 NW, naʻá ne lea ai ʻo kau ki he “afi ʻo Kīhena,” ʻoku ʻuhinga ki he ʻauha taʻengata. ʻIkai ʻoku fakahā heni ʻa hono mātuʻaki mahuʻinga ke maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātā ko ení pea ngāue ʻo fakatatau ki aí? ʻOku tau lāuʻilo kotoa ʻoku ʻikai ke ʻi ai pea ʻe ʻikai ke ʻi ai ha kakai anga-fulikivanu ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko ia, ʻi he lea ʻa Sīsū ʻo pehē “ʻoku tatau foki ʻa e puleʻanga ʻo hevani mo ha uloa,” ʻoku pau ko ʻene ʻuhingá ʻi he fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻo hangē ha uloá ʻoku tuku hifo ke tānaki ʻa e faʻahinga ika kehekehe.
9. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo e kau ʻāngelo ʻi he talanoa fakatātā ʻo kau ki he uloá?
9 ʻI he hili hono tuku hifo ʻa e kupengá pea tānaki ʻa e iká, ʻe fai ʻa e ngāue ko e fakamavahe. Ko hai naʻe tala ʻe Sīsū ʻe kau ki aí? Naʻe fakahā ʻe Mātiu 13:49 ko e kau ʻāngelo ʻa e kau toutai mo e kau fakamavahe ko ení. Ko ia naʻe lave ʻa Sīsū ʻo kau ki he tataki fakaʻāngelo ʻo ha meʻangāue ʻi he māmaní ʻoku ngāueʻaki ke ʻilo fakapapau ʻa e kau tangata—ko e faʻahinga ʻoku lelei mo taau ki he Puleʻanga ʻo hēvaní, mo e niʻihi ʻoku taʻetaau ki he ui ko iá.
Ko e Toutai—ʻAnefē?
10. Ko e hā ʻa e fakamatala ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke fakapapauʻi kuo fai ʻa e ngāue toutaí ʻi ha vahaʻa taimi lōloa?
10 ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he potutohí ke tau ʻilo ʻa e taimi naʻe fakahoko ai ení. Ki muʻa siʻi ʻi he meʻá ni, naʻe fai ʻe Sīsū ha talanoa fakatātā ʻo kau ki he tūtuuʻi ʻa e tenga leleí, ka naʻe toki toe tūtuuʻi ʻa e tea ʻi he ngoué, ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e māmaní. Naʻá ne fakamatalaʻi ʻi he Mātiu 13:38 ko e tenga leleí naʻá ne fakatātaaʻi ʻa e “fanau ʻo e Puleʻanga; ko e ngāhi tea ko e fanau ʻa e Toko Taha Kovi.” Naʻa nau tupu fakataha hake he ngaahi senituli lahi ʻo aʻu ki he ututaʻu ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ní. Pea naʻe toki fakamavaheʻi ʻa e teá pea hili iá pea tutu. ʻI he huʻufataha ʻa e meʻá ni mo e talanoa fakatātā ki he uloá, ʻoku tau sio kuo hoko ʻi ha vahaʻa taimi lōloa ʻa hono maʻu mai ʻo e ngaahi meʻa moʻui ki he kupengá.—Mātiu 13:36-43.
11. Naʻe kamata fēfē ha ngāue toutai fakavahaʻapuleʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí?
11 Fakatatau ki he pealapeli ʻa Sīsuú, ko hono fakatahaʻi ʻa e fanga iká ʻoku ʻikai ke filifilimānako, ʻa ia, naʻe maʻu ʻi he uloá ʻa e ika lelei mo e ika kovi fakatouʻosi. Lolotonga ʻa e kei moʻui ʻa e kau ʻapositoló, naʻe ngāueʻaki ʻe he kau ʻāngeló ʻa ia naʻa nau tataki ʻa e ngāue toutaí ʻa e kautaha Kalisitiane ʻa e ʻOtuá ke pō mai ʻa e “ika” ʻa ia naʻa nau hoko ko e kau Kalisitiane paní. ʻE lava ke tau pehē, ko e ki muʻa he Penitekosi ʻo e 33 T.S., naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻi heʻene toutai ki he kau tangatá ʻa e kau ākonga nai ʻe toko 120. (Ngāue 1:15) Ka ʻi he hili ʻa hono fokotuʻu ʻa e fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane paní, naʻe kamata hono ngāueʻaki ʻi he toutaí ʻa e meʻangāue ko e uloá, pea naʻe maʻu ai ʻa e fanga ika lelei ʻe laui afe. Talu mei he 36 T.S. naʻe mafola atu ʻa e toutaí ki he ngaahi tahi fakavahaʻapuleʻanga, ʻi he fusiakiʻi mai ai ʻa e kau Senitailé ki he lotu faka-Kalisitiané pea hoko ko e kau memipa ʻo e fakatahaʻanga pani ʻa Kalaisí.—Ngāue 10:1, 2, 23-48.
12. Ko e hā naʻe tupu ʻi he hili ʻa e mate ʻa e kau ʻapositoló?
12 ʻI he ngaahi senituli hili ʻa e kau ʻapositoló, naʻe kei ʻi ai ha kau Kalisitiane ʻe niʻihi naʻa nau feinga ke ʻilo mo piki ki he moʻoni fakaʻotuá. Naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo kinautolu naʻa nau maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá, pea naʻá ne pani kinautolu ʻaki ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Ka, ʻi he mate ʻa e kau ʻapositoló naʻe toʻo atu ai ʻa e tākiekina taʻofí, ʻo fakafaingofuaʻi ai ke tupu ʻo mafola lahi ʻa e tafoki mei he moʻoní. (2 Tesalonaika 2:7, 8) Naʻe tupu hake ha kautaha ka naʻe ʻikai feʻunga mo ia ʻene taku ko e fakatahaʻanga ia ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne taukaveʻi hala ko e puleʻanga māʻoniʻoni ia kuo pani ʻaki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ke pule fakataha mo Sīsū.
13. Ko e hā ʻoku lava ai ke pehē naʻe kau ʻa Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane ʻi he ngāue uloá?
13 ʻOkú ke fakakaukau atu naʻe ʻi ai ha kaunga ki he talanoa fakatātā ʻo e uloá ʻa e faʻahinga taʻeangatonu naʻa nau taku kinautolu ko e kakai Kalisitiané? ʻOku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ke tali, ʻio. Naʻe kau ʻa e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ki he uloa fakaefakatātaá. ʻOku moʻoni, naʻe feinga ʻi he laui taʻu ʻa e Siasi Katoliká ke taʻofi ʻa e Tohitapú mei he kakai lāuvalé. Ka neongo ia, ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí naʻe ʻi ai ʻa e kaunga lahi ʻa e ngaahi memipa ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻi hono liliu mo hiki tatau mo tufaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Naʻe fokotuʻu pe poupouʻi ki mui ʻe he ngaahi siasí ʻa e ngaahi sōsaieti faka-Tohitapu, ʻa ia naʻa nau liliu ʻa e Tohitapú ki he ngaahi lea ʻo e ngaahi fonua mamaʻó. Naʻa nau toe fekau atu ʻa e kau misinale ko e kau toketā mo e kau faiako ʻa ia naʻa nau ngāue ʻo maʻu ha kau Kalisitiane koeʻuhi pē ko e ngaahi meʻa fakamatelie te nau maʻu aí. Naʻe tānaki ʻe he meʻá ni ʻa e fuʻu tokolahi ʻo e fanga ika kovi, ʻa ia naʻe ʻikai te nau maʻu ʻa e fakahōifua ʻa e ʻOtuá. Ka naʻá ne fakaeʻa ʻa e Tohitapú mo ha faʻahinga ʻo e lotu faka-Kalisitiané, neongo naʻe fakameleʻi, ki he laui miliona ʻo e kakai taʻe-Kalisitiané.
14. Naʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻa e toutai ki he ika leleí ʻe he ngāue ʻe niʻihi naʻe fai ʻe he ngaahi siasi ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané?
14 Lolotonga ʻa e vahaʻa taimi ko ení, ko e kau angatonu naʻe fakamoveté ʻa ia naʻa nau piki maʻu ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, naʻa nau kīvoi ki he lelei taha te nau malavá. ʻI ha faʻahinga taimi pē, ko kinautolu naʻa nau hoko ko e fakatahaʻanga pani moʻoni ʻa e ʻOtuá ʻi māmani. Pea te tau ʻilo pau, ko kinautolu foki naʻa nau pō iká, pe kau tangata, ko e tokolahi ʻo kinautolu naʻe vakai mai ki ai ʻa e ʻOtuá ʻoku lelei pea naʻá ne pani ʻaki kinautolu hono laumālié. (Loma 8:14-17) Ko e kau Kalisitiane lelei ko ení ne nau malava ke ʻomai ʻa e moʻoni ʻo e Tohitapú ki he tokolahi naʻa nau hoko ko e kau Kalisitiane koeʻuhi pē ko e meʻa fakamatelié pe faʻahinga ne nau maʻu ha ʻilo siʻisiʻi ki he Tohitapú mei he ngaahi Tohitapu naʻe liliu ki heʻenau ngaahi leá ʻe he ngaahi sōsaieti Tohitapu ʻa e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. ʻOku moʻoni, naʻe hokohoko atu ʻa hono tānaki ʻo e fanga ika leleí, neongo ko e tokolahi taha naʻe tānaki ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané naʻe kovi ʻi he anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá.
15. Ko ia, ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he uloa ʻi he pealapelí?
15 Ko ia ʻoku fakatātaaʻi ʻe he uloá ha meʻangāue fakamāmani ʻa ia ʻoku taku ko e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtuá pea ʻokú ne fakatahaʻi ʻa e fanga iká. Kuo kau ki ai fakatouʻosi ʻa e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané pea mo e fakatahaʻanga ʻa e kau Kalisitiane pani moʻoní. Ko e fakatahaʻanga ʻa e kau Kalisitiane pani moʻoní ʻoku nau kei hokohoko atu hono tānaki ʻa e fanga ika leleí, ʻi he tākiekina taʻe hā mai ʻa e kau ʻāngelo, ʻo fehoanaki mo e Mātiu 13:49.
ʻOku Makehe Hotau Kuongá Ni
16, 17. Ko e hā ʻoku matuʻaki mahuʻinga ai ʻa e kuonga ko eni ʻoku tau moʻui ai ʻi hono fakahoko ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻo kau ki he uloá?
16 Tau fakakaukau he taimí ni ki he taimi kuo fakahoko ai ʻa e meʻá ni. ʻI he laui senituli naʻe tānaki ʻe he meʻangāue uloá ʻa e fanga ika lelei mo e ika taʻetaau pe kovi. Pea hoko mai ʻa e taimi naʻe kau ai ʻa e kau ʻāngeló ki hono fai ʻo e ngāue fakamavaheʻi mātuʻaki mahuʻinga. ʻAnefē? ʻOku fakahā mahino ʻe he Māt 13 veesi 49, NW kuo hoko eni lolotonga ʻo e “fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ení.” ʻOku tatau ia mo e lea ʻa Sīsū ʻi he talanoa fakatātā ʻo kau ki he fanga sipí mo e fanga kosí: “Ka ʻo ka ʻiloange ʻe hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata, kuo ne ʻai hono nāunau, pea haʻofia ia ʻe he kau angelo kotoa pe, te ne toki nofo ʻi hono taloni langilangiʻia: pea ʻe fakatahataha ki hono ʻao ʻa e ngāhi kakai kotoa pe; pea te ne vaheʻi kinautolu, ʻo hange ʻoku vaheʻi ʻe ha tauhisipi ʻa e fanga sipi mei he fanga kosi.”—Mātiu 25:31, 32.
17 Ko ia, ʻi he fetāiaki mo e Mātiu 13:47-50, talu mei he kamata ʻo e “fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ení” ʻi he 1914, kuo hoko ai ʻa e ngāue fakamavaheʻi mahuʻinga ʻi he tataki ʻa e kau ʻāngeló. Naʻe hoko ʻo mahino lelei ʻa e meʻá ni hili ʻa e 1919, ʻi hono fakatauʻatāinaʻi ʻa e toenga ʻo e kau paní mei hono tuku pōpulaʻi fakalaumālie fakataimi, pea nau hoko ko e meʻangāue ola lelei ange ke fakahoko ʻa e ngāue toutaí.
18. Kuo anga-fēfē ʻa hono tānaki ʻa e fanga ika leleí ki he ngaahi kató?
18 Ko e hā ʻa e meʻa ʻe hoko ki he ika lelei naʻe fakamavaheʻí? ʻOku pehē ʻe he Māt 13 veesi 48, ko e kau toutai mo fakamavaheʻi fakaʻāngeló naʻa nau “faʻo kato ʻa e [ika] ʻaonga, kae liʻaki ʻa e kovi.” Ko e ngaahi kató ko e ngaahi meʻa malu ʻoku tuku ki ai ʻa e ika leleí. Kuo hoko eni ʻi hotau kuongá ni? ʻOku pau ia. ʻI hono pō moʻui mai ʻa e ika lelei fakaefakatātaá, kuo fakatahaʻi kinautolu ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane moʻoní. Ko e ngaahi fakatahaʻanga hangē ha kato ko ení kuo nau tokoni ke maluʻi mo tauhi ʻa e ika lelei ki he ngāue fakaʻotuá, ʻikai ko ia? Ka naʻa toe fakakaukau ha taha, ‘Sai, ka ko e hā hano kaunga ki heʻeku moʻui he taimi lolotonga ní mo e kahaʻú?’
19, 20. (a) Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke maʻu he taimí ni ʻa e ʻuhinga ʻo e pealapelí ni? (e) Ko e hā ʻa e ngāue toutai mahuʻinga kuo fai talu mei he 1919?
19 Ko e fakahoko ʻo e meʻa kuo fakatātaaʻí naʻe ʻikai ke fakangatangata ia ki he ngaahi senituli ʻi he vahaʻa taimi ʻo e kau ʻapositoló mo e 1914. ʻI he lolotonga ʻa e vahaʻa taimi ko iá, naʻe tānaki ai ʻa e kau Kalisitiane loí mo e kau Kalisitiane moʻoní ʻe he meʻangāue uloa. ʻIo, naʻe tānaki ai fakatouʻosi ʻa e ika kovi mo e ika lelei. Pea naʻe ʻikai ke ngata ʻi he 1919 ʻa e ngāue fakamavaheʻi ʻoku fai ʻe he kau ʻāngeló. ʻIkai ʻaupito. ʻI he ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi, ʻoku aʻu mai ʻa e fakahoko ʻa e talanoa fakatātā ki he uloá ki hotau ʻahó ni. ʻOku tau kau ki ai pea ʻoku ʻi ai hono kaunga ki hotau kahaʻu vave maí ni. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga kiate kitautolu ke mahino pe ʻoku fēfē pea ko e hā ʻoku tau kau ai ki aí, ʻo kapau ʻoku tau fiemaʻu ke ʻuhinga ʻa e ngaahi leá ni kiate kitautolu: “Ka ko hoʻómoutolu mata ʻoku [fiefia], he ʻoku nau mamata, mo homou telinga, he ʻoku nau fanongo” mo maʻu ʻa e mahino.—Mātiu 13:16.
20 ʻOkú ke ʻilo nai, ʻi he hili ʻa e 1919, naʻe femoʻuekina ʻa e toenga ʻo e kau paní ʻi he ngāue fakamalanga ʻo ngāue fakataha mo e kau ʻāngelo, ʻa ia naʻa nau hokohoko atu hono ngāueʻaki ʻa e uloa fakaefakatātaá ke fakahake ʻa e iká ki he matātahí, ke fakamavaheʻi ʻa e leleí mei he koví. ʻOku fakahā ʻe he ngaahi fika mei he taimi ko iá naʻe hoko atu hono pō mai ʻo e ika lelei ke pani ʻaki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi hono fakatahaʻi ʻa e faʻahinga fakamuimui ʻo e toko 144,000 ʻe he uloa fakaefakatātaá. (Fakahā 7:1-4) Ka ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi taʻu 1930, naʻe fakaʻosi ai ʻa e tānaki ʻo e ika lelei ke pani ʻaki ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Ka naʻe liʻaki leva ʻe he fakatahaʻanga ʻo e toenga ʻo e kau paní ʻa e kupengá, ʻo nau nofo noa pē, ʻo tatali ki honau pale fakahēvaní? ʻIkai ʻaupito!
Ko Ho Kaunga ki he Toutaí
21. Ko e hā ʻa e toe toutai kehe kuo hoko ʻi hotau kuongá ni? (Luke 23:43)
21 Naʻe fakahangataha ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻo kau ki he uloá ki he ika lelei ʻe fakapaleʻi ʻaki ʻa e tuʻunga ʻi he Puleʻanga ʻo hēvaní. Kae tukukehe mei he talanoa fakatātā ko ení, ʻoku toe ʻi ai ʻa e toutai fakaefakatātā ʻoku hoko ʻi ha tuʻunga kāfakafa, ʻo hangē ko ia naʻe fakahā ʻi he kupu ki muʻá. Ko e toutai ko ení, ʻoku ʻikai ki he ika lelei kuo pani ʻa ia naʻe lave ki ai ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú, ka ko e fanga ika fakaefakatātā ke pō moʻui mai pea ʻoange ʻa e ʻamanaki fakaofo ko e moʻui ʻi he māmani ko e palataisí.—Fakahā 7:9, 10; fehoanaki mo Mātiu 25:31-46.
22. Ko e hā ʻa e ikuʻanga fakafiefia ʻoku malava ke tau maʻu, pea ko e hā ʻa e meʻa ʻe taha ʻe lava ke hoko?
22 Kapau ʻokú ke maʻu ʻa e ʻamanaki ko ení, pea te ke lava ke fiefia he kuo fakangofua ʻe Sihova ke hoko mai ʻo aʻu ki he ʻahó ni ʻa e ngāue toutai fakahaofi-moʻuí. Kuo ʻai ʻe he meʻá ni ke malava ke ke maʻu ʻa e ʻamanaki fakaofo. Ko e ʻamanaki? ʻIo, ko e foʻi lea feʻungamālie ke ngāueʻaki, koeʻuhi ko e meʻa ʻe iku ki aí ʻe pau ke fakatatau ki he hokohoko atu ʻetau angatonu ki he Tokotaha ʻokú ne tataki ʻa e feinga toutai ʻoku lolotonga hokó. (Sēfanaia 2:3) Manatuʻi mei he talanoa fakatātaá, ʻoku ʻikai ke hokosia ha ikuʻanga lelei ʻe he ika kotoa naʻe fusi hake ʻi he uloá. Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe fakamavaheʻi ʻa e ika koví mei he ika angatonú. Pea ʻe iku eni ki he hā? ʻI he tohi Mātiu 13:50, naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Sīsū ʻa e ikuʻanga māfatukituki ki he ika koví, pe taʻetaaú. ʻE lī kinautolu ki he fonise afi, ko hono ʻuhingá ko e fakaʻauha taʻengata.—Fakahā 21:8.
23. Ko e hā ʻokú ne ʻai ke mātuʻaki mahuʻinga ʻa e ngāue toutai ʻi he ʻaho ní?
23 ʻOku ʻi ai ʻa e kahaʻu nāunauʻia ki he fanga ika lelei kuo paní pea pehē ki he ika fakaefakatātā ʻe moʻui taʻengata ʻi he māmaní. Ko ia ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ʻoku fakapapauʻi ʻe he kau ʻāngeló ʻoku lolotonga hoko ʻa e ngāue toutai lavameʻa ʻoku fai ʻi māmani lahi. Pea ko e toki pō ika lahi ē kuo maʻu! ʻI he tafaʻaki ʻe taha, ʻe totonu ʻa hoʻo pehē ʻoku fakaemana tatau ʻa e pō ika ko ení mo e pō ika moʻoni naʻe maʻu ʻe he kau ʻapositoló ʻi heʻenau tuku hifo ʻenau ngaahi kupengá ʻi hono fakahinohinoʻi ʻe Sīsuú.
24. Ko e hā ʻoku totonu ke tau loto ke fai ʻi he meʻa fekauʻaki mo e toutai fakalaumālié?
24 ʻOkú ke kau longomoʻui ʻaki ʻa e lahi taha ʻo hoʻo malavá ki he ngāue fakahaofi moʻui ko eni ko e toutai fakalaumālié? Tatau ai pē pe ko e hā hano lahi ʻo ʻetau kau taautaha ki he ngāué ni ʻo aʻu ki he taimi ní, ʻe ʻaonga kiate kitautolu taki taha ke tau vakai ki he meʻa kuo lava ʻi he ngāue toutai mo fakahaofi moʻui maʻongoʻonga ko eni ʻi māmani lahí ʻa ia ʻoku lolotonga hokó. ʻOku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he meʻá ni ke faivelenga lahi ange ʻi hono tuku hifo ʻa e ngaahi kupengá ke pō ika mei he ʻahó ni ʻo faai atu!—Fehoanaki mo Mātiu 13:23; 1 Tesalonaika 4:1.
ʻOkú Ke Manatuʻi ʻa e Ngaahi Meʻá Ni?
◻ Ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he faʻahinga fanga ika ʻe ua ʻi he pealapeli ʻa Sīsū ʻo kau ki he uloá?
◻ ʻI he founga fē kuo kau ai ʻa e ngaahi siasi ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻi he ngāue uloá?
◻ Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e toutai ʻoku fai ʻi hotau kuongá ni?
◻ ʻOku totonu ke ueʻi kitautolu taki taha ʻe he pealapeli ʻo kau ki he uloá ke tau fai ʻa e faʻahinga sivisiviʻi-kita fēfē?