Ngaahi Tuʻutāmaki Fakaenatulá—Ko e Fakahoko Mai ʻe he ʻOtuá?
“ʻE ʻOTUA, ko e hā kuó ke fai pehē ai kiate kimautolú?”
Ko e anga ia ʻo e tali ʻa ha toko taha naʻe hao moʻui atu ʻi he fakaʻauha naʻe hoko ʻi he holo hifo ʻa e tumutumu sinou ʻataʻatā pē ʻo e moʻunga ko Nevado del Ruiz ʻi Kolomupia ʻi Nōvema 13, 1985. Ko hono nunuʻá naʻe tanumia ai ʻe he vaitafe ʻa ia ko e pelepela ʻataʻatā pē ʻa e kolo fakakātoa ko Armero pea naʻe lahi hake ʻi he kakai ʻe toko 20,000 naʻe mate ai ʻi he pō pē ʻe taha.
ʻOku mahino ʻa e ʻuhinga ʻe lea pehē ai pē ʻe ha toko taha naʻe hao moʻui mei ai. ʻI he ʻikai lava ke fai ha meʻa ʻi he fehangahangai mo e ngaahi mālohi kāfakafa fakanatulá, ko e kakaí talu mei tuai kuo nau tukuakiʻi ʻo pehē ko e ngāue ia ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi tuʻutāmaki peheé. Naʻe fai ʻa e ngaahi feilaulau ʻe he kakai ʻo e kuonga muʻá, ʻo aʻu ki he ngaahi feilaulauʻaki ʻa e kakai, ke nau fakafiemālieʻi honau ngaahi ʻotua ʻo e tahi, langi, māmani, moʻunga, moʻunga-afi, mo e ngaahi tupuʻanga fakatuʻutāmaki kehe. Naʻa mo e ʻahó ni, ʻoku tali pē ʻe he niʻihi ia ʻa e hoko ʻa e ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá ko e meʻa ʻoku ʻikai ala mataʻofi pe ko e fakatupunga ʻe he ʻOtuá.
ʻOku fakahoko moʻoni mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tuʻutāmaki ʻa ia ʻoku nau fakahoko ʻa e faingataʻaʻia lahi mo e mole ki he kakaí ʻi māmani lahi? Ko e ʻOtuá ke tukuakiʻí? Ke maʻu ʻa e ngaahi talí, ʻoku fie maʻu kiate kitautolu ke tau toe sio ofi ange pē ko e hā ʻoku kaunga ki he ngaahi tuʻutāmaki peheé. Ko hono moʻoní, ʻoku fie maʻu kiate kitautolu ke tau toe sivi ha ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo ʻosi ʻilo.
Ko e Hā ʻa e “Tuʻutāmaki Fakanatulá”?
Naʻe fakahanga ʻe he kau faiongoongó ʻa e tokanga lahi ki he ongo tuʻutāmaki fakaenatula ko e mofuike naʻe tō ʻi Tangshan, ʻi Siaina, pea fakatatau ki he fakamatala fakapuleʻanga mei Siainá naʻe mate ai ʻa e kakai ʻe toko 242,000, pea ʻi he tō ʻa e Afā ko ʻAnitelū ki South Florida mo Louisiana ʻi he ʻIunaite Seteté naʻe paʻanga ʻe laui piliona ʻa hono mahuʻinga ʻo e maumau naʻe hoko aí. Kae fēfē kapau naʻe tō ʻa e mofuike ko iá ʻi he Toafa ko Gobi ʻoku ʻikai ke nofoʻí, ʻa ia ʻoku kilomita ʻe 1,100 ki he tokelau-hihifo ʻo Tangshan, pea fēfē kapau naʻe fou ʻa e Afā ia ko ʻAnitelū ʻi ha hala kehe ʻo tō atu ia ki tahi, ʻo ʻikai ke tau ia ʻi ha fonua? ʻE ʻikai pē ke kei manatu ki ai ʻi he taimí ni.
Ko ia ai, ʻoku hā mahino ʻi heʻetau lave ki he ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá, ʻoku ʻikai ko haʻatau lave pē ki ha ngaahi fakahāhā fakafokifā mo fakaofo ʻo e ngaahi mālohi fakanatulá. ʻI he taʻu kotoa pē ʻoku laui afe ʻa e ngaahi mofuike, lalahi mo iiki, laui tōseni ʻa e ngaahi afā, puna ʻa e ngaahi moʻunga-afi, mo e ngaahi meʻa mālohi ʻoku hā kehe atu ʻa ia kuo hoko ko ha fakamatala kuo hiki pē. Kae kehe, ʻi hono fakatupunga ʻe he ngaahi meʻa peheé ʻa e fakaʻauha lahi ʻo e moʻuí mo e koloá pea mo fakafaingataʻaʻia ai ʻa e founga ʻo e moʻuí, ʻoku nau hoko leva ko e ngaahi tuʻutāmaki.
ʻOku totonu ke fakatokangaʻi ko e maumau mo e mole ʻoku hokó ʻoku ʻikai ke faʻa hoatatau ia mo e ngaahi mālohi fakanatula naʻe hokó. ʻOku ʻikai ke faʻa fakatupunga ʻe he ngaahi mālohi fakanatula mālohi tahá ʻa e tuʻutāmaki lahi tahá. Ko e fakatātā, ʻi he 1971 ko ha mofuike ko hono mālohí ko e 6.6 ʻi he meʻa-fua Richter naʻe tō ʻi San Fernando, ʻi Kalefōnia, ʻIunaite Seteté, pea naʻe mate ai ʻa e kakai ʻe toko 65. ʻI he taʻu ʻe taha mei ai ko ha mofuike ko hono mālohí ko e 6.2 naʻe tō ʻi Managua, Nikālakuā, naʻe mate ai ʻa e kakai ʻe toko 5,000!
Ko ia ai, ʻi he fakautuutu ange ʻa e fakaʻauha-meʻa ʻa e ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá, kuo pau ke tau ʻeke hifo, Kuo hoko ʻo toe kovi ange ʻa e ʻeá? Pe kuo fakalahi atu ʻa e palōpalemá ʻe he ngāue ʻa e kakaí?
Ko e Fakahoko Mai ʻEni ʻe Hai?
ʻOku fakahaaʻi ʻi he Tohi Tapú ko Sihova ko e ʻOtuá ko e Toko Taha Fakatupu Maʻongoʻonga ia ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē, kau ki ai mo e ngaahi mālohi fakanatula ʻo e māmani ko ʻení. (Sēnesi 1:1; Nehemaia 9:6; Hepelū 3:4; Fakahā 4:11) ʻOku ʻikai ke ʻuhinga ʻeni ia ʻokú ne fakatupunga ʻa e laka kotoa pē ʻa e matangí pe ko e tō kotoa pē ʻa e ʻuhá. Ka, kuó ne ʻosi fokotuʻu ha ngaahi lao pau ʻoku nau puleʻi ʻa e māmaní mo hono ʻātakaí. Ko e fakatātā, ʻi he Koheleti 1:5-7, ʻoku tau lau ai ʻo kau ki he ngaahi tefitoʻi ngāue ʻe tolu ʻoku nau ʻai ke malava ʻa e moʻui ʻi he māmaní—ko e hopo mo e tō fakaʻaho ʻa e laʻaá, ko e ʻalunga tuʻumaʻu ʻa e ngaahi matangí, mo e takai ʻa e vaí. Tatau ai pē pe ʻoku ʻilo ki ai ʻa e kakaí pe ʻikai, kuo laui afeʻi taʻu ʻa e ngāue ʻa e ngaahi founga fakanatula ko ʻení ia mo e ngaahi meʻa kehe ʻoku meimei tatau mo kinautolu, ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo e ʻeá, faʻunga ʻo e kelekelé mo e maká, pea mo e felāveʻi ʻa e ngaahi meʻa moʻuí ki ha ʻātakai ʻo e māmaní. Ko hono moʻoní, naʻe fakahanga ʻa e tokangá ʻe he toko taha tohi Koheletí ki he faikehekehe lahi ʻa e ngaahi tuʻunga taʻe liliu mo ʻikai hano ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻa naʻe fakatupú mo e tuʻunga ʻikai tolonga mo fakataimi pē ʻa e moʻui ʻa e kakaí.
ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi he hoko ʻa Sihova ko e Toko Taha Fakatupu ʻo e ngaahi mālohi fakanatulá ka ʻokú ne toe maʻu ʻa e mafai ke puleʻi kinautolu. ʻI he Tohi Tapú ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakamatala ʻo hono puleʻi pe ʻai ʻe Sihova ʻa e ngaahi mālohi pehē ke fakahoko ʻaki ʻa ʻene taumuʻá. ʻOku kau ki ai ʻa ʻene fakamavaeuaʻi ʻa e Tahi Kulokulá ʻi he taimi ʻo Mōsesé pea mo ʻene ʻai ke tuʻu maʻu ʻa e laʻaá mo e māhiná ʻi hona ʻaluʻanga ʻi langi ʻi he taimi ʻo Siōsiuá. (ʻEkisoto 14:21-28; Siōsiua 10:12, 13) Naʻe fakahāhaaʻi foki ʻe Sīsū Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá mo e Mīsaia naʻe talaʻofá, ʻa hono mafai ke puleʻi ʻa e ngaahi mālohi fakanatulá ʻi heʻene fakanonga ʻa e fuʻu ʻahiohio ʻi he Tahi Kālelí. (Maʻake 4:37-39) ʻI he ngaahi fakamatala pehē ní ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha veiveiua ʻoku malava ʻo puleʻi fakaʻaufuli ʻe Sihova ko e ʻOtuá mo hono ʻAló, ko Sīsū Kalaisi, ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku felāveʻi ki he moʻui ʻi heni he māmaní.—2 Kalonikali 20:6; Selemaia 32:17; Mātiu 19:26.
Koeʻuhi ko e moʻoni ʻa e meʻa ko ʻení, ʻe malava ke tau tukuakiʻi ʻa e ʻOtuá ki he tupulekina ʻo e fakaʻauha mo e maumau ko e tupu mei he ngaahi tuʻutāmaki fakanatula ki muí ni maí? Ke maʻu ʻa e tali ki he fehuʻí ni, kuo pau ke tau ʻuluaki vakaiʻi pe ʻoku ʻi ai ha fakamoʻoni kuo hoko nai ki muí ni ʻo kovi fakafokifā mo fakaofo ange ʻa e ngaahi mālohi fakanatulá, pea aʻu nai ʻo ʻikai ke mapuleʻi.
ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, fakatokangaʻi ʻa e lau ʻa e tohi ko e Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man?: “ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha fakamoʻoni ia kuo liliu ʻa e founga makehe ʻa e ʻea ʻoku fekauʻaki mo e laʻalaʻaá, ngaahi tāfea mo e ngaahi afā. Pea kuo ʻikai ke ʻi ai ha toko taha saienisi ki he kelekelé mo e maká kuó ne taku ʻo pehē kuo hoko ʻo kovi ange ʻa e ngaahi ngaʻunu ʻa e foʻi māmaní ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi mofuiké, puna ʻa e ngaahi moʻunga-afí mo e ngaahi peau ko e fakatupunga ʻe he mofuiké.” ʻOku meimei tatau pē mo e pehē ʻe he tohi ko e Earthshock: “ʻOku ʻi he ngaahi maka ʻo e konitineniti kotoa pē ʻa e fakamatala taʻefaʻalaua ʻo e ngaahi meʻa lalahi mo e iiki kuo hoko ki he kelekelé mo e maká, ko e ngaahi meʻá ni taki taha ʻe hoko ko e tuʻutāmaki lahi fakaʻulia ki he kakaí ʻo kapau ʻe hoko ia ʻi he ʻahó ni—pea ʻoku fakapapauʻi fakasaienisi ko e faʻahinga meʻa pehē ʻe toutou hoko ia ʻi he kahaʻu.” Ko hono toe fakalea ʻe tahá, kuo nofo maʻu ʻo meimei tatau pē ʻa e foʻi māmaní mo hono ngaahi ivimālohí ʻi he faai mai ʻa e ngaahi kuongá. Ko ia ai, tatau ai pē pe ʻoku fakahā ʻe ha ngaahi fakamatala kuo hiki, ha tupulekina ʻi he ngaʻunu ʻa e kelekelé mo e maká pe ʻikai, kuo ʻikai ke hoko ʻa e foʻi māmaní ia ʻo taʻe mapuleʻi ki muí ni mai.
Ko ia ai, ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻoku tupulekina ai ʻa e tapupu mo e maumau ʻa e ngaahi tuʻutāmaki fakanatula ʻoku tau lau ʻo kau ki aí? Kapau ʻoku ʻikai ke tukuakiʻi ʻa e ngaahi mālohi fakanatulá, ʻoku ngalingali ʻe fai ʻa e tukuakiʻí ki he kakaí. Pea ko e moʻoni kuo fakatokangaʻi ʻe he kau mataotaó kuo ʻai ʻe he ngaahi ngāue ʻa e kakaí ʻa hotau ʻātakaí ke fakatou hehema lahi ange mai ki ai mo uesiangofua ange ʻe he ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá. ʻI he ngaahi fonua ʻoku kei langalanga haké, ʻoku ʻai ʻe he fie maʻu ki he meʻatokoní ke ngoueʻi ʻe he kau ngoué ʻo fuʻu hulu ʻa e kelekele ʻoku nau maʻú pe toe maʻu mai ha kelekele ʻaki ʻa hono tā mo fakamaʻa ʻa e vaotā mātuʻaki mahuʻinga. ʻOku iku ai ʻeni ki he mōlia lahi fakaʻulia ʻa e kelekelé. Ko e tupu tokolahí ʻokú ne toe fakavaveʻi ʻa e tupulekina ʻo e ngaahi feituʻu ʻoku nofoʻanga ai ʻa e kau masivá mo e ngaahi fale ʻoku langa noaʻia pē ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku fakatuʻutāmaki. Naʻa mo e ngaahi fonua tuʻumālie lahi angé, ʻoku ʻai ai ʻe he kakai ʻe laui piliona ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻenau moʻuí neongo ʻa e ngaahi fakatokanga mahinó ʻi heʻenau nofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻo hangē ko e San Andreas Fault ʻi Kalefōnia ʻa ia ʻoku ʻiloa ʻoku faʻa hoko ai ʻa e ngaahi mofuike. ʻI he ngaahi tuʻunga peheé, ʻi he hoko ha meʻa faikehe ʻo hangē ko ha afā, ko ha tāfea, pe ko ha mofuike, ʻe lava moʻoni ke pehē ko e tuʻutāmaki naʻe hokó ko e “fakanatula”?
Ko ha fakatātā lelei ko e laʻalaʻā ʻi he feituʻu Sahel ʻi ʻAfelika. ʻOku tau faʻa fakakaukau ki he laʻalaʻaá ko e ʻikai ke ʻi ai ha ʻuha pe vai, ʻo iku atu ki he honge meʻakai, mate ʻi he fiekaiá, pea mate. Ka ko e fuʻu honge meʻakai mo e mate ʻi he fiekaia ʻi he feituʻu ko iá ko e tupu pē ia mei he ʻikai ke ʻi ai ha vaí? ʻOku pehē ʻe he tohi ko e Nature on the Rampage: “ʻOku fakahaaʻi ʻe he fakamoʻoni kuo tātānaki mai ʻe he ngaahi kautaha fakasaienisí mo e ngaahi kautaha tokoní ʻoku tolonga ʻa e honge meʻakai ia ʻi he ʻaho ní ʻo ʻikai ko e tupu ia mei he fuoloa ʻo e laʻalaʻaá ka ko e tupu ia mei he fuoloa ʻa hono ngāuekoviʻaki ʻa e kelekelé mo e ngaahi maʻuʻanga vaí. . . . Ko e hokohoko atu ʻo e hoko ʻa Sahel ko e toafá ko e fakatupunga lahi taha ʻe he kakaí.” Naʻe pehē ʻe ha nusipepa ʻi ʻAfelika Tonga ko e The Natal Witness: “Ko e honge meʻakaí ʻoku ʻikai fekauʻaki ia mo e ʻikai maʻu ha meʻakai; ʻoku fekauʻaki ia mo e ʻikai maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e meʻakaí. Ko hono fakalea ʻe tahá, ʻoku fekauʻaki mo e tuʻunga masiva.”
ʻOku moʻoni tatau pē ʻo kau ki he fakaʻauha ko e tupu mei he ngaahi tuʻutāmaki kehé. ʻOku hā mei he ngaahi fekumi ʻoku mate toko lahi ange ʻa e kakai ʻi he ngaahi fonua masivesiva angé mei he ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá kae toko siʻi ange ia ʻi he ngaahi fonua tuʻumālie ange ʻo e māmaní. Ko e fakatātā, fakatatau ki ha fakatotolo ʻe taha, talu mei he 1960 ki he 1981, naʻe feʻunga mo e ngaahi mofuike ʻe 43 mo e ngaahi tuʻutāmaki kehe naʻe hoko ʻi Siapani pea naʻe mole ai ʻa e ngaahi moʻui ʻe 2,700, ʻa ia ko e ʻavalisí ko e mate ʻe toko 63 ki he tuʻutāmaki ʻe taha. ʻI he vahaʻa taimi tatau pē, naʻe hoko ʻa e ngaahi tuʻutāmaki ʻe 31 ʻi Pelū pea naʻe mate ai ʻa e toko 91,000, pe ko e toko 2,900 ki he tuʻutāmaki ʻe taha. Ko e hā ʻoku faikehekehe pehē aí? Naʻe fakatupunga nai ʻe he ngaahi mālohi fakanatulá ʻa e tuʻutāmaki fakanatula, ka ko e ngāue ʻa e kakaí, ʻa ia ko e anga ʻo e nofo ʻa e kakaí, ko e ngāue fakaʻikonōmiká mo fakapolitikalé, kuo pau ke tukuakiʻi ki he faikehekehe lahi ʻi he mole ʻo e ngaahi moʻuí mo e fakaʻauha ʻo e koloá naʻe iku ki aí.
Ko e Hā ʻa e Ngaahi Fakaleleiʻangá?
Kuo feinga ʻa e kau saienisí mo e kau poto mataotaó ʻi he ngaahi taʻu lahi ke fakakaukauʻi ha ngaahi founga ke fekuki ai mo e ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá. Kuo nau fekumi ki he loloto ʻo e foʻi māmaní ke maʻu ha ʻilo ki he founga ʻoku ngāue ai ʻa e ngaahi mofuiké mo e puna ʻa e ngaahi moʻunga-afí. ʻOku nau vakaiʻi ʻa e ngaahi takai ʻa e ʻeá ʻaki ʻa e ngaahi satelaité ke nau lava ke fakatotoloʻi ʻa e ngaahi fonongaʻanga ʻo e ngaahi afā pe ke tomuʻa ʻilo ʻe hoko ʻa e ngaahi tāfea mo e laʻalaʻaá. ʻOku nau maʻu mei he ngaahi fekumi kotoa ko ʻení ʻa e fakamatala ʻa ia ʻoku nau ʻamanaki ʻe tokoniʻi kinautolu ai ke fakasiʻisiʻi ʻa e uesia ʻa e ngaahi tuʻutāmaki fakanatula ko ʻení.
Kuo maʻu ha ngaahi ola lelei mei he ngaahi feinga peheé? ʻI he fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻangāue fakasaienisi fakaonopooni taha mo mamafa hono mahuʻingá, ʻoku pehē ʻe ha kautaha ʻokú ne vakaiʻi ʻa e ʻātakai fakanatulá: “ʻOku fakangatangata ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi meʻangāue fakasaienisi ko ení. Ka ʻo kapau ʻoku fuʻu hulu ʻa hono fakamoleki ki ai ʻa e lahi ʻo e paʻangá mo e iví—pea kapau ko ha kalofanga ʻa hono maʻu ʻa e ngaahi meʻangāue ko ení ke ʻoua ʻe fai ha tokanga ia ki he ngaahi tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa ia ko e tupu mei he anga ʻo e moʻui ʻa e kakaí ʻoku ʻai ai ʻa e ngaahi tuʻutāmaki ʻoku hokó ke toe kovi angé—ta ʻoku lahi ange ʻa e maumau ʻoku fai ʻe he ngaahi meʻangāué ni ʻi he lelei ʻoku nau faí.” Ko e fakatātā, neongo ʻoku ʻaonga ke ʻiloʻi ko e sipaʻilā ʻi he matāfonua ʻo Pengikolotesí ʻoku faʻa hoko ai ʻa e ngaahi tāfea mo e ngaahi peau kula, ʻoku ʻikai ke taʻofi ʻe he ʻilo ko iá ʻa e pau ke nofo ʻa e toko laui miliona ʻo e kau Pengikolotesí ʻi he feituʻu ko iá. Ko hono ikuʻangá ʻoku toutou hoko ai ʻa e ngaahi tuʻutāmakí pea ko e tokolahi ʻo e kau maté ʻoku aʻu ki he laui laui kilu.
ʻOku hā mahino, ʻoku fakangatangata pē ʻa e ʻaonga ʻo e fakamatala ki he ngaahi moʻoniʻi meʻá. Ko e toe meʻa ʻe taha ʻoku fie maʻú ko e malava ke tokoni atu ki he kakai ʻa ia ʻoku ʻikai te nau malava ke hiki ki ha toe feituʻu ka ʻoku nau kei nofo pē ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku mātuʻaki fakatuʻutāmakí pe kei nofo pē ʻi ha ngaahi founga ʻokú ne maumauʻi ʻa e ʻātakaí. Ko hono toe fakalea ʻe tahá, ke fakasiʻisiʻi ʻa e maumau kuo fai ʻe he ʻeá ʻe fie maʻu ke mātuʻaki fakaleleiʻi fakaʻaufuli ʻa e anga ʻo e nofo ʻa e kakaí, ʻa e tuʻunga fakaʻikonōmika, mo e tuʻunga fakapolitikale ʻa ia ʻoku tau nofo aí. Ko hai te ne malava ke fakahoko ha ngāue lahi pehē fau? Ko e Toko Taha pē ʻoku malava ke ne puleʻi ʻo aʻu ki he ngaahi mālohi ʻoku nau fakatupunga ʻa e ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá.
Ngaahi Meʻa ʻE Fakatupunga ʻe he ʻOtuá
Ko Sihova ko e ʻOtuá ʻe ʻikai te ne fakaleleiʻi pē ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e ngaahi palōpalemá ka te ne toʻo ʻa e tupuʻanga ʻo e faingataʻaʻia ʻa e kakaí. Te ne fakangata ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu fakapolitikale, fakapisinisi, mo fakalotu ʻoku mānumanu mo fakafeʻātungia ʻa ia kuo nau pule “ki he kakai ke nau kovi ai.” (Koheleti 8:9) Ko ha taha pē ʻoku alāanga mo e Tohi Tapú te ne fakatokangaʻi ʻi hono ngaahi peesí ʻoku lahi ʻa e ngaahi kikite ʻoku nau fakahanga ʻa e tokangá ki he taimi ʻe toʻo atu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e anga-fulikivanú mo e mamahí mei he māmaní pea toe fakafoki mai ʻa e palataisi fakaemāmani ʻo e melino mo e māʻoniʻoni.—Sāme 37:9-11, 29; ʻAisea 13:9; 65:17, 20-25; Selemaia 25:31-33; 2 Pita 3:7; Fakahā 11:18.
Ko hono moʻoní, ko e meʻa pē ia naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki hono kau muimuí hono kotoa ke nau lotu ke hoko maí, ʻa ia, “Ke hoko hoʻo Pule, ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 6:10) Ko e Puleʻanga Faka-Mīsaiá te ne toʻo atu mo fetongi ʻa e faʻahinga founga pule kotoa ʻa e kakai taʻe haohaoá, ʻo hangē pē ko ia naʻe kikiteʻi ʻe he palōfita ko Tānielá: “Ka ʻi he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ko ia, ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata; pea ko hono pule ʻe ʻikai tuku ki ha kakai kehe: ka te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia, kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.”—Tāniela 2:44.
Ko e hā ʻe fakalato ia ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ka ʻoku ʻikai ke lava ia ʻe he ngaahi puleʻanga ʻo e ʻaho ní? ʻOku tokonaki mai ʻe he Tohi Tapú ha tomuʻa vakai fakamānako ʻo kau ki he meʻa ko ia ʻe hoko maí. ʻI he ʻikai ke toe hoko ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku hā ʻi he ngaahi fakatātā ʻi he peesi tolu, ʻo hangē ko e honge meʻakaí mo e masivá, ʻe “mafola mai ʻa e koane ʻi he fonua,” pea “ʻe tuku hake hono fua ʻe he ʻakau ʻo e vao, pea ʻe tuku atu ʻe he fonua hono mahu, pea te nau nofo nonga pe ʻi honau kelekele.” (Sāme 72:16; ʻIsikeli 34:27) ʻI he fekauʻaki mo e ʻātakai fakanatulá, ʻoku fakahā mai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu: “ʻE fiefia ʻa e lala mo e fonua mamate; pea ʻe tomeʻe ʻa e Alapa, ʻo fisi hange ko e lose. . . . he pa mai ʻa e ngaahi vai ʻi he lala, mo e ngaahi vaitafe ʻi Alapa. Pea ʻe hoko ʻa e vakaloa ko e vai moʻoni, pea ko e fonua pakukā ko e ngaahi vai mapunopuna.” (ʻAisea 35:1, 6, 7) Pea ʻe ʻikai ke toe fai ha ngaahi tau.—Sāme 46:9.
ʻOku ʻikai ke fakahā ʻe he Tohi Tapú ʻa e anga ʻo hono fakalato ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa kotoa ko iá, pea mo e anga ʻo ʻene ʻai ʻa e ngaahi mālohi fakanatula hono kotoa pē ke ʻoua te nau toe fakatupunga ʻa e maumaú. Kae kehe, ko e meʻa pē ʻoku paú, ko e kotoa ʻo kinautolu te nau ʻi he malumalu ʻo e founga pule māʻoniʻoni ko iá: “ʻE ʻikai te nau fakaongosia noa, pea ʻe ʻikai te nau fakatupu fanau ke fakapoongi; he ko e hako kinautolu ʻo e kau tapuekina meia Sihova, pea ʻe feʻao mo kinautolu ʻa honau pikilau.”—ʻAisea 65:23.
ʻI he ngaahi peesi ʻo e makasini ko ʻení, pea pehē pē ki he ngaahi tohi kehe kuo pulusi ʻe he Watch Tower Society, kuo toutou fakahanga ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tokangá kuo ʻosi fokotuʻu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi hēvani ʻi he taʻu 1914. Pea ʻi he tataki ʻa e Puleʻanga ko iá, kuo fai ai ha fakamoʻoni ʻi māmani lahi ʻi he meimei taʻu ʻeni ʻe 80, pea ʻi he ʻahó ni ʻoku tau ʻi he hūʻanga ki he “ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou” kuo talaʻofa mai. ʻE ʻikai ke ngata pē ʻi hono fakatauʻatāinaʻi ai ʻa e kakaí mei he ngaahi fakaʻauha ʻoku fakahoko mai ʻe he ngaahi tuʻutāmaki fakanatulá ka ʻe pehē foki mei he mamahi mo e faingataʻaʻia kotoa pē kuó ne fakakinaʻi ʻa e kakaí ʻi he taʻu ʻe ono afe kuo maliu atú. ʻI he fekauʻaki mo e taimi ko iá ʻe malava ke moʻoni ʻa e lea ʻoku pehē, “kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa.”—2 Pita 3:13; Fakahā 21:4.
Kae, fēfē he taimí ni? Kuo fai ʻe he ʻOtuá ha meʻa koeʻuhi ko kinautolu kuo nau faingataʻaʻia ʻi he hoko ha ngaahi tuʻunga fakanatulá pe ha meʻa kehe? Ko e moʻoni ia kuó ne fai ʻeni ka ʻoku ʻikai ke faʻa fai ia ʻi he founga ʻoku ʻamanekina ai ʻe he kakai tokolahi.