Ko e Hā ke Faʻa Fakamolemole Aí?
KO E poto mataotao Siu mo faʻutohi ko Joseph Jacobs naʻá ne fakamatalaʻi ko e faʻa fakamolemolé “ko e meʻa māʻolunga taha mo faingataʻa lahi taha ia ke ako ki ai ʻi he ʻulungaangá.” Ko hono moʻoní, ʻoku faingataʻa ʻaupito ki he tokolahi ke leaʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea “ʻOku ou fakamolemoleʻi koe.”
ʻOku hangehangē, ʻoku meimei hangē ʻa e faʻa fakamolemolé ko e paʻangá. ʻOku lava pē ke fakamoleki tauʻatāina atu ia mo fai ʻi he manavaʻofa ki he niʻihi kehé pe ko ʻete tānaki pē ia maʻata ʻi he nima-maʻu. Ko e ʻuluaki founga ʻi ʻolungá ko e founga fakaʻotuá ia. ʻOku totonu ke tau fakatupulekina ʻa e ʻulungaangaʻaki ʻa e foaki nima-homo atú ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke faʻa fakamolemolé. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku fakalototoʻaʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻá ni pea koeʻuhi ko e loto-taʻefakamolemole mo anga-sāuní ʻokú ne ʻai pē nai ʻa e ngaahi meʻa ke toe kovi ange.
ʻOku faʻa fanongoa ʻa e ngaahi leá ni: “ʻOku ʻikai te u ʻita; ka te u totongi e kovi ʻaki ʻa e kovi!” Ko hono pangó, ko e foʻi leá ni ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻokú ne tataki ʻa e moʻui ʻa e tokolahi he ʻahó ni. Ko e fakatātaá, ko ha fefine ʻe taha, naʻá ne fakafisi ke toe talanoa ki he mali hono tuongaʻané ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe fitu, koeʻuhi ʻo hangē ko ia ko e lea ʻa e fefiné ni: “Naʻá ne fai mai kiate au ha meʻa kovi ʻaupito pea kuo ʻikai ʻaupito ke u malava ke fakamolemoleʻi ia.” Ka ko e fakalongolongo peheé, ʻi he taimi ʻoku ngāueʻaki ai ia ko ha meʻa ke ne ueʻi ke fai mai ha kole fakamolemole mei he tokotaha kuo tukuakiʻí pe ngāueʻaki ia ko ha meʻatau ke tautea ʻaki ia, ʻoku tātātaha ke ne fakanonga ʻa e loto ke fai ha sāuní. Ka, ʻokú ne fakatolonga atu pē nai ʻa e fakakikihí, ʻo ne ʻai ke tupulaki ʻo kakato ʻa e loto-ʻingó. Kapau heʻikai ke veteki ʻa e vilo takai ʻa e mamahí ni, ʻe malava ke maumauʻi ʻa e ngaahi vaá ʻe he tuʻunga mālohi ʻo e loto ke sāuní pea pehē ki heʻete moʻui lelei fakaesinó.
Ko e Maumau ʻOku Fai ʻe he Taʻefakamolemolé
ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke faʻa fakamolemole ai ha taha, ʻoku fakatupunga leva ʻe he fepaki ʻoku hokó ʻa e mafasia ʻa e lotó. Pea ʻoku iku atu ʻa e mafasia ʻa e lotó ki he ngaahi mahaki māfatukituki. Naʻe tohi ʻe Toketā William S. Sadler: “ʻOku ʻikai malava ke maʻu ʻe ha taha ʻa e mahino kakato fau ʻo hangē ko ia ʻoku maʻu ʻe ha toketā ki he lahi fau ʻa e fakaofo ʻo e peseti ʻo e mahaki mo e tuʻunga faingataʻaʻia ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia ko e tupu fakahangatonu mei he hohaʻa ʻa e lotó, manavahē, fepaki, . . . fakakaukau ʻoku ʻikai ke sai mo e moʻui ʻoku ʻikai ke maʻa.” Ko hono moʻoní, ko e hā hono lahi ʻo e maumau ʻoku fakatupunga ʻe he maumau ʻa e ongó? Ko e tali ʻeni ʻa ha tohi fakafaitoʻo: “Ko e ngaahi fika . . . naʻa nau fakahaaʻi ko e vahe tolu ʻe ua ʻo e kau mahaki naʻa nau ʻalu ki ha toketā naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e mahaki ko e tupu pe ko e ʻāsili ʻene koví koeʻuhi ko e mafasia ʻa e fakakaukaú.”
ʻIo, ko e ʻitá, loto-mamahí, mo e anga-fakamolokaú ʻoku mātuʻaki fakatupu maumau. Ko e ngaahi ongo velevelā ko ení ʻoku nau hangē ko e ʻumeʻumea ʻokú ne keikeina māmālie ʻa e sino ʻo ha kā. ʻOku hā fakaʻofoʻofa nai mei tuʻa ʻa e kaá, ka ʻoku ʻufiʻufi ʻe he valí ia ʻa e meʻa fakatupu ʻauha ʻoku hoko ʻi lotó.
Ko e meʻa ʻoku toe mahuʻinga angé, ko ʻetau fakafisi ke faʻa fakamolemole ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ha makatuʻunga ke fai ha meesí ʻoku malava ke ne toe maumauʻi fakalaumālie kitautolu. ʻI he vakai mai ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻoku tau hoko nai ʻo hangē ko e tamaioʻeiki ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú. Naʻe fakamolemoleʻi ʻa e tamaioʻeikí mo hono fuʻu moʻua kāfakafá ʻe hono ʻeikí. Ka, ʻi he kole ange ʻa hono kaungā-tamaioʻeikí kiate ia ke fakamolemoleʻi ʻa hono kiʻi moʻua siʻisiʻi pē, naʻe anga-kakaha ʻa e tamaioʻeikí ni pea ʻikai ke ne faʻa fakamolemole. Naʻe fakahā mahino ai ʻe Sīsū ʻo pehē kapau ʻoku ʻikai te tau loto-lelei ke faʻa fakamolemole, ʻe fakafisi ʻa Sihova mei hano fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá. (Mātiu 18:21-35) Ko ia ai, kapau ʻoku ʻikai te tau faʻa fakamolemole, ʻe mole nai ai meiate kitautolu ʻa hotau konisēnisi maʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá pea naʻa mo ʻetau ʻamanaki ki he kahaʻú! (Fakafehoanaki mo 2 Tīmote 1:3.) Ko ia ai, ko e hā ʻoku malava ke tau faí?
Ako ke Fakamolemole
Ko e fakamolemole moʻoní ʻoku tupu ia mei he lotó. ʻOku kau ki ai ʻa hono fakamolemoleʻi ʻa e faihala mai ʻa ha taha pea liʻaki atu ha faʻahinga holi pē ke sāuni. Ko ia, ʻoku tuku atu ʻa e fakamaau totonu fakaʻosí mo e tautea ʻo e angafai ko iá ki he toʻukupu ʻo Sihová.—Loma 12:19.
Kae kehe, kuo pau ke fakatokangaʻi, koeʻuhi “oku kākā lahi taha be ae loto i he gaahi mea kotoabe, bea oku fugani kovi,” ʻe ʻikai hehema maʻu pē ia ki he fakamolemolé naʻa mo e taimi ʻoku totonu ai ke fai peheé. (Selemaia 17:9, PM) Naʻe pehē ʻe Sīsū tonu: “He ʻoku mei he loto ʻa e ngāhi fakakaukau pango, ʻa e ngāhi fakapō, ʻa e ngāhi faikovi ʻa alafia, ʻa e ngāhi feʻauaki, ʻa e ngāhi kaihaʻa, ʻa e ngāhi tukuaki, ʻa e ngāhi laukovi ki he ʻOtua.”—Mātiu 15:19.
ʻOku taau ke tau fakamālō, ʻoku malava ke akoʻi hotau lotó ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Kae kehe, ko e ako ko eni ʻoku fiemaʻu kiate kitautolú kuo pau ke haʻu ia mei ha matavai māʻolunga ange. ʻOku ʻikai malava ke tau fai ia ʻiate kitautolu pē. (Selemaia 10:23) Naʻe ʻiloʻi eni ʻe he tangata tohi sāme fakamānavaʻi fakaʻotuá peá ne lotu ʻo kole ʻa e tataki ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne kōlenga kia Sihova ʻi he lotu: “Ako kiate au hoo gaahi tuutuuni. Gaohi au keu ilo ae hala o hoo gaahi akonaki.”—Sāme 119:26, 27, PM.
Fakatatau ki he toe sāme ʻe taha, naʻe hoko ai ʻa e Tuʻi ko Tēvita ʻo ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻo ne “ilo ae hala” ʻo Sihová. Naʻá ne hokosia ia ʻe ia tonu peá ne ako mei ai. Ko ia, naʻe malava ai ke ne pehē: “Oku manavaofa mo agalelei a Jihova, oku faa kataki, bea mohu aloofa. Bea hage oku manavaofa ae tamai ki he ene fānau, oku behe ae manavaofa a Jihova kiate kinautolu oku nau manavahe kiate ia.”—Sāme 103:8, 13, PM.
ʻOku fiemaʻu ke tau ako ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Tēvitá. Ako mo lotu ʻo kau ki he faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻa e ʻOtuá ʻi he faʻa fakamolemolé, pea pehē ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa hono ʻAló. Ko ia, ʻoku malava ke tau ako ke faʻa fakamolemole mei he lotó.
Ka, ʻe ʻeke nai ʻe ha taha: “Fēfē ʻa e angahala mamafá? Kuo pau ke fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahala kotoa pē?
Ko e Kumi ki ha Fakakaukau Mafamafatatau
ʻI he hoko ha faihala lahi fakamamahi ki ha taha, ʻoku malava ke hoko ai ʻa e mamahi kāfakafa. ʻOku moʻoni eni tautautefito kapau ko e tokotaha tonuhiá ʻoku faingataʻaʻia tupu mei ha angahala mamafa naʻe fai ange ki ai. ʻOku aʻu ʻo fifili nai ʻa e niʻihi, ‘ʻE lava fēfē ke u fakamolemoleʻi ha taha naʻá ne lavakiʻi kovi ʻaupito au mo fakalotomamahiʻi au?’ ʻI he meʻa fekauʻaki mo ha angahala mamafa ʻa ia ʻoku taau ke fai hano tuʻusi, ʻe fiemaʻu nai ki he tokotaha mamahí ke ne ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻi he Mātiu 18:15-17.
ʻI ha faʻahinga meʻa pē, ʻoku fakatuʻunga lahi nai ʻi he tokotaha faihalá. Kuo ʻi ai nai ha fakaʻilonga ʻo e fakatomala loto-moʻoni talu mei he faihala ko iá? Kuo liliu ʻa e tokotaha faihalá, ʻo aʻu ʻo feinga nai ke fai ha ngaahi fakalelei moʻoni? ʻI he vakai mai ʻa Sihová ko e fakatomala peheé ko ha kī ia ki hono fakamolemoleʻi naʻa mo ha ngaahi angahala ʻoku fakalilifu moʻoni. Ko e fakatātaá, naʻe fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻa Manase, ko e taha ʻo e ngaahi tuʻi anga-fulikivanu lahi taha ʻi he hisitōlia ʻo ʻIsilelí. Naʻe makatuʻunga ʻi he hā? Naʻe fai pehē ʻa e ʻOtuá koeʻuhi he naʻe fakaangavaivaiʻi ʻe Manase ʻa ia tonu peá ne fakatomala ʻi heʻene ngaahi founga fakalieliá.—2 Kalonikali 33:12, 13.
ʻI he Tohi Tapú ko e fakatomala moʻoní ʻoku kau ki ai ʻa e liliu loto-moʻoni ʻi he fakakaukau, ko ha ongoʻi fakaʻiseʻisa moʻoni ʻi ha ngaahi faihala pē kuo fai. ʻI he tafaʻaki ʻoku feʻungamālie mo malava aí, ʻoku kau fakataha ki he fakatomalá ha feinga ke fai ha totongi fakafoki pe fetongi ha meʻa ki he tokotaha ʻoku faingataʻaʻia koeʻuhi ko e angahala naʻá te faí. (Luke 19:7-10; 2 Kolinitō 7:11) Kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fakatomala pehē, ʻoku ʻikai fakamolemoleʻi ia ʻe Sihova.a Kae kehe, ʻoku ʻikai ke ʻamanekina ʻe he ʻOtuá mei he kau Kalisitiané ke nau fakamolemoleʻi ʻa e faʻahinga ʻa ia naʻa nau hoko ʻo maʻu ʻa e maama fakalaumālie ka kuo nau taʻefakatomala mo loto pē ke fai ha faihala ʻi he taimí ni. (Hepelū 10:26-31) ʻI he ngaahi tuʻunga mahulu atu pehē, ʻoku ʻikai nai feʻungamālie ke fai ai hano fakamolemoleʻi.—Sāme 139:21, 22; ʻIsikeli 18:30-32.
Tatau ai pē pe ʻoku malava ke fakamolemoleʻi pe ʻikai, ko e tokotaha ʻoku faingataʻaʻia koeʻuhi ko e angahala mamafa naʻe fai ange kiate iá ʻoku fiemaʻu nai ke ne fakakaukau atu ki ha toe fehuʻi ʻe taha: Kuo pau ke u kei nofo ai pē mo e loto-mamahi fakaeongo anga-kakahá, ʻo kei ongoʻi loto-lavea mo ʻita lahi ʻaupito, kaeʻoua kuo fakaleleiʻi fakaʻaufuli ʻa e meʻa kuo hokó? Fakakaukau atu ki ha fakatātā ki ai. Naʻe ongoʻi loto-mamahi moʻoni ʻa e Tuʻi ko Tēvitá ʻi hono hanga ʻe heʻene ʻeikitau ko Sioapé ʻo tāmateʻi ʻa ʻĀpina mo ʻAmasa, ko “ha ongo tangata naʻe maʻoniʻoni ange mo lelei ʻiate ia [Sioape].” (1 Tuʻi 2:32) Naʻe leaʻaki ʻe Tēvita ʻa ʻene ʻitá pea ʻoku ʻikai ha toe veiveiua naʻá ne fakahā ia ʻi heʻene lotu kia Sihová. Ka neongo ia, ʻi he faai atu ʻa e taimí, naʻe fakaʻau hifo nai ʻa e ngaahi ongoʻi mamahi ʻa Tēvitá. Naʻe ʻikai ke puleʻi ia ʻe heʻene ʻitá mo ʻene mamahí ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo hono ngaahi ʻahó. Naʻe aʻu ʻo toe hoko atu ʻa Tēvita ke ngāue fakataha mo Sioape, ka naʻe ʻikai te ne fakamolemoleʻi ʻa e tokotaha tāmate taʻefakatomalá ni. Naʻe vakai ʻa Tēvita ki he meʻá ni ʻe toki fai ʻa e fakamaau totonú ʻi he ngataʻangá.—2 Sāmiuela 3:28-39; 1 Tuʻi 2:5, 6.
ʻE fiemaʻu nai ha taimi mo e feinga ki muʻa ʻa e faʻahinga ʻoku nau faingataʻaʻia koeʻuhi ko e ngaahi angahala mamafa ʻa e niʻihi kehé kae lava ke nau mavahe mei heʻenau tomuʻa ʻitá. ʻE faingofua ange nai ʻa hono fakaleleiʻi iá ʻi he taimi ʻoku tali ai ʻe he tokotaha faihalá ko e moʻoni ʻa ʻene faihalá peá ne fakatomalá. Kae kehe, ko e tokotaha tonuhia ʻoku faingataʻaʻia koeʻuhi ko e angahala ko iá ʻoku totonu ke ne malava ke ne maʻu ʻa e fiemālie mo e nonga ʻi heʻene ʻiloʻi ʻa e fakamaau totonu mo e poto ʻa Sihová pea ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané, tatau ai pē pe ko e hā ʻa e ʻalunga ʻo e tokotaha faihalá.
Toe fakatokangaʻi foki, ʻi he taimi ʻokú ke fakamolemoleʻi ai ha tokotaha faihala, ʻoku ʻikai ʻuhinga ai ia ʻokú ke fakamolemoleʻi ʻa e angahalá. Ki he Kalisitiané, ʻoku ʻuhinga ʻa e fakamolemolé ko e falala kakato ʻo tuku atu ʻa e meʻa ko iá ki he toʻukupu ʻo Sihová. Ko ia ko e Fakamaau māʻoniʻoni ʻo e ʻuniveesí kotoa, pea te ne fakahoko ʻa e fakamaau totonú ʻi hono taimi totonu. ʻE kau ai ʻa hono fakamaauʻi ʻa e “kau feʻauaki, mo e tonoʻunoho” anga-lavaki.—Hepelū 13:4.
Ko e Ngaahi ʻAonga ʻo e Faʻa Fakamolemolé
Naʻe hiva ʻa e tangata tohi sāme ko Tēvitá: “He ko e lelei koe, Atonai, mo e faʻa fakamolemole, pea ke mohu mēsi ki he kakai kotoa ʻoku tautapa kiate koe.” (Sāme 86:5) ʻOkú ke hangē ko Sihová, ʻo “faʻa fakamolemole”? ʻOku lahi ʻa hono ngaahi ʻaongá.
ʻUluaki, ko hono fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi vahaʻangatae lelei. ʻOku naʻinaʻi mai ʻa e Tohi Tapú ki he kau Kalisitiané: “Ka mou angaʻofa muʻa ʻi hoʻomou feangai, mo manavaʻofa, pea mou fefakamolemoleʻaki, ʻo hange foki ko e ʻOtua ne ne fakamolemole kimoutolu ʻia Kalaisi.”—ʻEfesō 4:32.
Ko hono uá, ko e faʻa fakamolemolé ʻoku fakatupu ai ʻa e melino. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he melino mo e kakaí ka ʻoku toe maʻu ai ʻa e nonga ʻi loto.—Loma 14:19; Kolose 3:13-15.
Ko hono tolú, ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé ke tau manatuʻi ko kitautolú ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e faʻa fakamolemole. ʻIo, “he kuo fai angahala kotoa pe, pea ʻoku ʻikai te nau aʻusia ʻa e hōifua ʻa e ʻOtua.”—Loma 3:23.
Fakaʻosí, ko hono fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé ʻokú ne fakaʻataʻatā ai ʻa e hala ke fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa ʻetau ngaahi angahalá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “He kapau te mou fakamolemole ʻa e ngāhi hala ʻa e kakai, pea ʻe fakamolemole kimoutolu ʻe hoʻomou Tamai Fakalangi.”—Mātiu 6:14.
Fakakaukau atu ki he ngaahi meʻa lahi kuo pau naʻe ʻi he ʻatamai ʻo Sīsuú ʻi he efiafi naʻá ne pekia aí. Naʻá ne hohaʻa ʻo fekauʻaki mo ʻene kau ākongá, mo e ngāue fakamalangá, pea tautefito ki heʻene tauhi anga-tonu kia Sihová. Ka, naʻa mo e taimi naʻá ne faingataʻaʻia lahi ʻaupito ai ʻi he ʻakau fakamamahí, ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne leaʻakí? ʻI heʻene ngaahi lea fakamuimuí naʻe kau ai ʻeni, “ʻAlā Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu.” (Luke 23:34) ʻOku malava ke tau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻa Sīsuú ʻaki ʻetau fefakamolemoleʻaki ʻo tupu mei he lotó.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kae kehe, ʻoku fakakau mai ʻe Sihova ha ngaahi meʻa kehe ʻi he taimi ʻokú ne fakakaukau ai ke fakamolemolé. Hangē ko ʻení, kapau ʻoku ʻikai ʻilo ʻe ha tokotaha faihala ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá, ʻoku fakasiʻisiʻi nai ʻe he taʻeʻilo ko iá ʻa e ongoʻi halaiá. ʻI he taimi naʻe kole ai ʻa Sīsū ki heʻene tamaí ke ne fakamolemoleʻi ʻa e faʻahinga naʻa nau tāmateʻi iá, ʻoku hā mahino naʻe lea ʻa Sīsū ʻo kau ki he kau sōtia Loma ʻa ia naʻa nau tāmateʻi iá. Ko kinautolú ‘naʻe ʻikai te nau ʻilo ʻa e meʻa naʻa nau faí,’ ʻo ʻikai te nau ʻilo pe ko hai moʻoni ia. Kae kehe, ko e kau taki lotu naʻa nau fai ʻa hono fokotuʻutuʻu ʻo e tāmateʻi fakalao ko iá naʻa nau fuesia ʻa e halaia lahi ange—pea ko e tokolahi ʻo kinautolu, naʻe ʻikai malava ke toe fai hano fakamolemoleʻi.—Sione 11:45-53; fakafehoanaki mo Ngāue 17:30.
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Naʻá ke maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e tamaioʻeiki taʻefakamolemolé?
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko hono fakamolemoleʻi ʻo e niʻihi kehé ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi vahaʻangatae lelei pea fakatupu ai ʻa e fiefia