Ko e Akó—Ngāueʻaki Ia ke Fakahīkihikiʻi ʻa Sihova
“Ko ia ʻoku lea meiate ia pe, ʻoku ne tuli pē ki hono ongoongo oʻona: ka ko ia ʻoku ne tuli ki he ongoongo ʻo ia naʻa ne fekau mai ia, ko e toko taha ko ia ʻoku moʻoni.”—SIONE 7:18.
1. ʻAnefē pea naʻe anga-fēfē ʻa e kamata ʻa e founga ʻo e akó?
NAʻE fuoloa ʻaupito ʻa e kamata ʻa e akó ia ʻi he kuohilí. Naʻe kamata ʻa e founga ʻo e akó ʻi he hili pē ʻa hono fakatupu ʻe Sihova ko e ʻOtuá, ko e Faiako Pōtoʻi mo e Tokotaha-Fakahinohino Lahí ʻa hono ʻAlo ʻuluaki fakatupú. (ʻAisea 30:20; Kolose 1:15) Ko e Tokotaha ʻeni naʻe malava ke ne ako tonu mei he Faiako Pōtoʻi Lahí! ʻI he lolotonga ʻo e laui afeʻi taʻu taʻefaʻalaua ʻo e feohi fekoekoeʻi mo e Tamaí, ko e ʻAlo ko iá—ʻa ia naʻe hoko ʻo ʻiloa ko Sīsū Kalaisí—naʻá ne maʻu ha ako mahuʻinga ʻaupito ki he ngaahi ʻulungaanga, ngaahi ngāue, mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sihova ko e ʻOtuá. Ki mui mai, ʻi he tuʻunga ko ha tangata ʻi he māmaní, naʻe malava ai ʻe Sīsū ke lea: “Ko au ia, mo e ʻikai te u momoʻi fai ha meʻa ʻiate au; kae hange tofu pē hoku ako ʻe he Tamai, ʻoku pehē ʻeku tala ʻa e ngaahi meʻa ko eni.”—Sione 8:28, fakaʻītali ʻamautolu.
2-4. (a) Fakatatau ki he Sione vahe 7, ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe hoko ʻi hono maʻu ʻe Sīsū ʻa e Kātoanga Falelouʻakaú ʻi he 32 H.K.? (e) Ko e hā naʻe puputuʻu ai ʻa e kau Siú ʻo fekauʻaki mo e malava fakafaiako ʻa Sīsuú?
2 ʻI he founga fē naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū ʻa e ako ko ʻeni naʻá ne maʻú? ʻI he kotoa ʻo e taʻu ʻe tolu mo e konga ʻo ʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní, naʻá ne fakahā taʻetuku ai ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa naʻá ne akó. Kae kehe, naʻe fai ʻa e meʻá ni mo ha taumuʻa tefito. Pea ko e hā ia? Tau vakaiʻi ange ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū ʻi he Sione vahe 7, ʻa ia naʻá ne fakamatala fakatouʻosi ai ki he tupuʻanga mo e taumuʻa ʻo ʻene faiakó.
3 Fakakaukau ange ki he tuʻunga naʻe hokó. Ko e faʻahitaʻu fakatōlau ia ʻo e 32 H.K., hili ʻa e meimei taʻu ʻe tolu mei he papitaiso ʻo Sīsuú. Naʻe fakatahataha ʻa e kau Siú ʻi Selusalema ki he Kātoanga Falelouʻakaú. ʻI he lolotonga ʻo e ʻuluaki ngaahi ʻaho siʻi ʻo e kātoangá, naʻe lahi ai ʻa e talanoa ʻo fekauʻaki mo Sīsū. ʻI he vaeua ʻa e kātoangá, naʻe ʻalu ʻa Sīsū ki he temipalé ʻo kamata ai ʻene faiakó. (Sione 7:2, 10-14) Hangē ko ia naʻá ne fai maʻu pē, naʻá ne fakamoʻoniʻi ko iá ko ha Faiako tuʻu-ki-muʻa.—Mātiu 13:54; Luke 4:22.
4 ʻOku pehē ʻi he veesi 15 ʻo e Sione vahe 7: “Pea ofo ai ʻa haʻa Siū ʻo nau pehē, ʻOku maʻu mei fē ʻe he Siana ni ʻene poto ʻi he ngaahi tohi, he naʻe ʻikai te ne ʻi ha ako?” ʻOku mahino kiate koe ʻa e ʻuhinga naʻa nau puputuʻu aí? Naʻe ʻikai ke ʻalu ʻa Sīsū ia ki ha taha ʻo e ngaahi akoʻanga faka-Lāpaí, ko ia naʻá ne taʻeako—ʻi heʻenau fakakaukau mai ki aí. Ka, naʻe malava faingofua pē ʻe Sīsū ʻo kumi ʻo ʻilo pea lau ʻa e ngaahi konga ʻi he Ngaahi Tohi Toputapú. (Luke 4:16-21) Naʻe aʻu ʻo fakahinohinoʻi kinautolu ʻe he tokotaha-tufunga ko ʻeni mei Kālelí ʻi he Lao ʻa Mōsesé! (Sione 7:19-23) Naʻe malava fēfē ʻeni?
5, 6. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e tupuʻanga ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne akoʻí? (e) ʻI he founga fē naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū ʻa ʻene akó?
5 Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū, ʻo hangē ko ia ʻoku tau lau ʻi he Sio 7 veesi 16 mo e 17: “Ko ʻeku tokāteline ʻoku ʻikai aʻaku, ka ʻoku aʻana naʻa ne fekau mai au. Kapau ko e loto ʻo ha taha ke fai ʻa e finangalo ʻo ʻEne ʻAfio, ʻe faifai pea mahino kiate ia ʻeku tokāteline, pe ko e meʻa mei he ʻOtua ia, pē ko au pē ʻoku ou lea ʻiate au.” Naʻa nau fie ʻilo pe ko hai naʻá ne akoʻi ʻa Sīsuú, pea naʻá ne tala mahino kiate kinautolu naʻe mei he ʻOtuá ʻa hono akoʻí!—Sione 12:49; 14:10.
6 Naʻe anga-fēfē ʻa hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa ʻene akó? Hangē ko ia naʻe hiki ʻi he Sione 7:18, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko ia ʻoku lea meiate ia pe, ʻoku ne tuli pē ki hono ongoongo oʻona: ka ko ia ʻoku ne tuli ki he ongoongo ʻo ia naʻa ne fekau mai ia, ko e toko taha ko ia ʻoku moʻoni, pea ʻoku ʻikai ha taʻetotonu ʻi ai.” (Fakaʻītali ʻamautolu.) He feʻungamālie lahi ē ko hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa ʻene akó ke fakalāngilangiʻi ʻa Sihova, “aia oku haohaoa i he ilo”!—Siope 37:16, PM.
7, 8. (a) ʻI he founga fē ʻoku totonu ke ngāueʻaki ai ʻa e akó? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa tefito ʻe fā ʻo ha ako ʻoku mafamafatataú?
7 ʻOku tau ako ha lēsoni mahuʻinga meia Sīsū—ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻa e akó, ʻo ʻikai ki hano fakalāngilangiʻi kitautolu, ka ke ʻoatu ʻa e fakahīkihikí kia Sihova. ʻOku ʻikai ha toe founga ʻe lelei ange ia ai ke ngāueʻaki ai ʻa e akó. Ko ia, ʻe lava fēfē ke ke ngāueʻaki ʻa e akó ke ʻoatu ʻa e fakahīkihikí kia Sihova?
8 ʻOku ʻuhinga ʻa e akoʻí “ke teuʻi ʻaki ʻa e fakahinohino ʻi he founga ʻo tōʻonga ʻaki pea tokangaʻi ke ʻahiʻahiʻi ʻa e meʻa kuo akó tautefito ko ha tufakanga ngāue, pe lakanga ngāue.” Tau vakai he taimí ni ki he ngaahi taumuʻa tefito ʻe fā ʻo e ako ʻoku mafamafatataú pea mo e founga ʻe lava ke ngāueʻaki taki taha ai ʻa kinautolu ke fakahīkihikiʻi ʻa Sihová. Ko e ako ʻoku mafamafatataú ʻoku totonu ke ne tokoniʻi kitautolu (1) ke lautohi lelei, (2) ke tohinima mahino, (3) ke tupu fakaʻatamai mo fakaeʻulungaanga, pea (4) ke maʻu ʻa e ako ʻaonga ʻoku fiemaʻu ki he moʻui fakaʻahó.
Ko e Ako ke Lautohi Lelei
9. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hoko ko ha tokotaha lautohi leleí?
9 ʻOku ʻuluaki fokotuʻu mai ke ako ke lautohi lelei. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke hoko ko ha tokotaha lautohi leleí? ʻOku fakamatalaʻi ʻe he The World Book Encyclopedia ʻo pehē: “Ko e lautohí . . . ʻoku fiemaʻu tefito ia ki he akó pea ko e taha ia ʻo e ngaahi pōtoʻi mahuʻinga lahi taha ʻi he moʻui fakaʻahó. . . . ʻOku tokoni ʻa e kau lautohi pōtoʻí ki hono fakatupu ha sōsaieti lakalakaimonū, mo faʻu-meʻa lahi. ʻI he taimi tatau pē, ʻoku fiefia ai ʻa kinautolu tonu ʻi he ngaahi moʻui kakato ange, mo fiemālie ange.
10. ʻOku fēfē ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he lau ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ke tau fiefia ai ʻi he ngaahi moʻui kakato ange, mo fiemālie ange?
10 Kapau ko e malava ʻo lau ha faʻahinga tohi pē ʻoku lava ke tokoni kiate kitautolu ke tau fiefia ai ʻi he “ngaahi moʻui kakato ange, mo fiemālie ange,” huanoa hake ai ʻa ʻene hoko moʻoni ia ʻi hono lau ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá! ʻOku hanga ʻe he lautohi peheé ʻo fakaʻatā ʻa hotau ʻatamaí mo e lotó ki he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sihová, pea ʻoku ʻomai ʻe he mahino lelei fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni ʻa e ʻuhinga ki heʻetau moʻuí. Tānaki atu ki ai, “ko e folofola ʻa e ʻOtua, ko e koto moʻui mo e koto malohi,” ko e lau ia ʻa Hepelū 4:12. ʻI heʻetau lau ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá mo fakalaulauloto ki aí, ʻoku tohoaki ai kitautolu ki hono Tokotaha-Faʻu-Tohí, pea ʻoku ueʻi ai kitautolu ke fai ha ngaahi liliu ʻi heʻetau moʻuí ke hoko ʻo fakahōifua ange kiate ia. (Kalētia 5:22, 23; ʻEfesō 4:22-24) ʻOku toe ueʻi ai kitautolu ke fakahā atu ki he niʻihi kehé ʻa e ngaahi moʻoni māʻongoʻonga ʻoku tau laú. ʻOku ʻomai ʻe he meʻá ni kotoa ʻa e fakahīkihiki ki he Faiako Pōtoʻi Lahí, ko Sihova ko e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha founga ʻe lelei ange ia ai ki hono ngāueʻaki ai ʻetau malava ke lautohí!
11. Ko e hā ʻoku totonu ke fakakau ʻi ha polokalama ako fakafoʻituitui ʻoku mafamafatatau?
11 Tatau ai pē pe ʻoku kei siʻi pe taʻumotuʻa, ʻoku fakalototoʻaʻi mai kitautolu ke tau ako ke lau lelei, he ʻoku ʻi ai ha kaunga mahuʻinga ʻa e lautohí ki heʻetau moʻui faka-Kalisitiané. Tānaki atu ki hono lau tuʻumaʻu ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, ko ha polokalama mafamafatatau ʻo e ako fakafoʻituituí ʻe fakakau ai ʻa e vakai ki he potutohi Tohitapú mei he Ko Hono Vakaiʻi Fakaʻaho ʻa e Tohitapú, ko hono lau ʻo sivi fakalelei ʻa e Taua Leʻo mo e Awake!, pea teuteu ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Pea fēfē ʻa e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané? ʻOku hā mahino, ko hono fai ʻa e malanga ki he kakaí, ko hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahi ki he faʻahinga ʻoku mahuʻingaʻiá, pea mo hono fai ʻa e ngaahi ako Tohitapú ʻoku fiemaʻu kotoa ki ai ʻa e malava ke lautohi lelei.
Ko e Ako ke Tohinima Mahino
12. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ke tohinima mahinó? (e) Ko e hā ʻa e tohinima tuʻu-ki-muʻa taha kuo faí?
12 Ko e taumuʻa hono uá ʻoku pehē ʻoku totonu ke tokoniʻi kitautolu ʻe ha ako mafamafatatau ke tau ako ke tohinima mahino. ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi hono fakahoko atu ʻe he tohinimá ʻa ʻetau ngaahi leá mo e ngaahi foʻi fakakaukaú ka ʻokú ne fakatolonga foki kinautolu. ʻI he laui senituli lahi ʻaupito, naʻe hiki ai ʻe he kau tangata Siu ʻe toko 40 nai ʻi he papailá pe kiliʻimanú ʻa e ngaahi foʻi lea naʻe hoko ʻo ʻai ko e ngaahi Konga Tohitapu fakamānavaʻí. (2 Tīmote 3:16) Tā ko e toki tohinima tuʻu-ki-muʻa taha ia kuo faí! ʻOku ʻikai ha toe veiveiua naʻe tataki ʻe Sihova ʻa hono hiki tatau mo hono toe hiki tatau ʻo e ngaahi foʻi lea toputapu ko iá ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí, ko ia ai kuo aʻu mai kinautolu kiate kitautolu ʻi he tuʻunga falalaʻanga. ʻIkai ʻoku tau fakamālōʻia ʻa hono ʻai ʻe Sihova ʻa ʻene ngaahi foʻi folofolá ke tohinimaʻí, kae ʻikai ke fakafalala pē ki hono leaʻakí?—Fakafehoanaki mo ʻEkisoto 34:27, 28.
13. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi naʻe poto ʻa e kau ʻIsilelí he tohinimá?
13 ʻI he ngaahi taimi ʻo e kuonga muʻá, ko e faʻahinga pē naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi monuú, ʻo hangē ko e kau sikalaipe ʻi Mēsopotēmia mo ʻIsipité, naʻa nau poto he tohinimá mo e lautohí. ʻI hono kehe ʻaupito mei he ngaahi puleʻangá, naʻe fakalototoʻaʻi ʻi ʻIsileli ia ʻa e tokotaha kotoa pē ke nau lava ʻo tohinima mo lautohi. Ko e fekau ko ia ʻi he Teutalōnome 6:8, 9 ki he kau ʻIsilelí ke nau tohi ʻi he ngaahi pou matapā ʻo honau ngaahi falé, neongo ʻoku hā mahino ʻoku ʻuhinga fakaefakatātā, ʻoku hā mahino mei ai naʻa nau poto he tohinimá. ʻI he kei taʻu siʻí, naʻe akoʻi ai ʻa e fānaú ke tohinima. Ko e Tohimāhina Kesá ko e taha ia ʻo e ngaahi fakatātā motuʻa taha ʻo e tohinima faka-Hepeluú, ʻoku pehē ʻe he niʻihi ʻo e kau poto mataotaó ko e meʻa ia ʻa ha tamasiʻi ako ke tokoni ki heʻene ako ke manatuʻi ha meʻa.
14, 15. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻaonga mo lelei ʻe niʻihi ke ngāueʻaki ai ʻa e malava ke tohinimá?
14 Ka ʻe malava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻi ha founga ʻaonga mo lelei ʻa e malava ke tohinimá? ʻAki hono hiki ha ngaahi nouti ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ngaahi ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí. Ko hono fai ha tohi, neongo ko ha “kiʻi tohi” nounou, ʻoku lava ke ʻoatu ai ʻa e fakalototoʻa ki ha taha ʻoku puke, pe ʻoku lava ʻo fakahā ai ʻa e fakamālō ki ha tokoua pe tuofefine fakalaumālie naʻá ne anga-ʻofa pe anga-talitali kakai mai kiate kitautolu. (1 Pita 5:12) Kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻi he fakatahaʻangá kuo mole atu ʻi he maté ha taha naʻá ne ʻofa ai, ʻoku lava ʻe ha kiʻi tohi nounou pe kaati ʻo ʻoange ha “fakafiemalie” ki he tokotaha ko iá maʻatautolu. (1 Tesalonaika 5:14, PM) Naʻe fakamatala ʻe ha tuofefine Kalisitiane ʻa ia naʻe mate ʻa ʻene faʻeé koeʻuhi ko e kanisā: “Naʻe fai mai ʻe ha kaumeʻa ʻe taha ha tohi lelei. Naʻe tokoni moʻoni mai ia koeʻuhi naʻe lava ke u toutou lau ia.”
15 Ko ha founga lelei ʻaupito ʻo hono ngāueʻaki ʻa e malava ke tohinimá ko hono ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki kia Sihova ʻaki hono fai ha tohi ke fai ha fakamoʻoni fekauʻaki mo e Puleʻangá. ʻOku fiemaʻu nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ke fetuʻutaki maʻu pē mo e kakai mahuʻingaʻia foʻou ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻó. ʻOku fakafaingataʻaʻiaʻi fakataimi nai koe ʻe he mahamahakí mei he ʻalu ʻi he fale ki he falé. Mahalo ʻe lava ke fakahā ʻe ha tohi ʻa e meʻa te ke leaʻaki ʻi hoʻo talanoa mo ha taha tonu.
16, 17. (a) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e mahuʻinga ʻo hono fai ha tohi ʻo fai ha fakamoʻoni fekauʻaki mo e Puleʻangá? (e) ʻE lava ke ke lave ki ha meʻa meimei tatau mo ia?
16 Fakakaukau ange ki he meʻa ʻe taha naʻe hoko. ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo maliu atú naʻe fai ai ʻe ha tokotaha Fakamoʻoni ha tohi ʻo fai ha fakamoʻoni fekauʻaki mo e Puleʻangá ki he hoa uitou ʻo ha tangata ʻa ia naʻe fanongonongo ʻa ʻene maté ʻi he nusipepa fakalotofonuá. Naʻe ʻikai ke maʻu ha tali ki ai. Ko ia, ʻi Nōvema 1994, ko e ʻosi ia ʻa e taʻu ʻe 21 mei ai, naʻe maʻu ai ʻe he tokotaha Fakamoʻoní ha tohi mei he taʻahine ʻa e fefiné. Naʻe tohi mai ʻa e taʻahiné:
17 “ʻI ʻEpeleli 1973, naʻá ke tohi mai ai ki heʻeku faʻeé ke fakafiemālieʻi ia ʻi he hili ʻa e mate ʻa ʻeku tamaí. Naʻá ku taʻu hiva ʻi he taimi ko iá. Naʻe ako ʻe heʻeku faʻeé ʻa e Tohitapú, ka ʻoku teʻeki ai ke ne hoko ko ha sevāniti ʻa Sihova. Kae kehe, naʻe faifai pē ʻo hanga ʻe heʻene akó ʻo taki au ke u fetuʻutaki mo e moʻoní. ʻI he 1988, naʻe kamata ai ʻa ʻeku ako Tohitapú—ko e hili ia ʻa e taʻu ʻe 15 mei hono maʻu ʻa hoʻo tohí. ʻI Maʻasi 9, 1990, naʻá ku papitaiso ai. ʻOku ou fakamālō lahi atu ki hoʻo tohi ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo maliu atú pea ʻoku ou fiefia ʻaupito ke fakahā atu ke ke ʻilo ko e ngaahi tenga ko ia naʻá ke toó naʻe tupu, ʻi he tokoni ʻa Sihová. Naʻe ʻomai ʻe heʻeku faʻeé kiate au ʻa hoʻo tohí ke u tauhi, pea ʻoku ou loto ke u ʻilo koe. ʻOku ou ʻamanaki pē ʻoku aʻu atu ʻa e tohí ni kiate koe.” Ko e tohi ʻa e taʻahiné, ʻa ia naʻe fakakau ai ʻa hono tuʻasilá mo e fika telefoní, naʻe aʻu moʻoni ia ki he tokotaha Fakamoʻoni ko ia naʻe faitohi ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻaupito ki muʻá. Fakaʻuta atu ki he ʻohovale ʻa e taʻahiné ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai ha telefoni mei he tokotaha Fakamoʻoní—ʻa ia ʻokú ne kei fai ʻa e ngaahi tohi ke fakahā atu ai ʻa e ʻamanaki fekauʻaki mo e Puleʻangá ki he niʻihi kehé!
Ko e Tupu Fakaʻatamai, Fakaeʻulungaanga, mo Fakalaumālie
18. ʻI he ngaahi taimi ʻo e Tohitapú, naʻe anga-fēfē ʻa e tokanga ʻa e ngaahi mātuʻá ki he ako fakaʻatamai mo e fakaeʻulungaanga ʻa ʻenau fānaú?
18 Ko e taumuʻa hono tolú ʻoku pehē ʻoku totonu ke tokoniʻi kitautolu ʻe ha ako mafamafatatau ke tupu fakaʻatamai mo fakaeʻulungaanga. ʻI he ngaahi taimi ʻo e Tohitapú, ko hono akoʻi fakaʻatamai mo fakaeʻulungaanga ʻo e fānaú naʻe lau ko e taha ia ʻo e ngaahi fatongia tefito ʻo e ongo mātuʻá. Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi hono akoʻi ʻo e fānaú ke lautohi mo tohinimá, ka ko e meʻa mahuʻinga angé, naʻe akoʻi ʻi he Lao ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻe kau ki ai ʻenau ngaahi ngāue kotoa ki he moʻuí. Ko ia, naʻe kau ʻi he akó ʻa e fakahinohino fekauʻaki mo honau ngaahi fatongia fakalotú pea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ne puleʻi ʻa e nofo malí, ngaahi vā ʻo e fāmilí, mo e fehokotaki fakasino ʻoku taaú, pea pehē ki honau ngaahi fatongia ki honau kaungā-faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he faʻahinga ako peheé ke tupu ʻo ʻikai fakaʻatamai pē mo fakaeʻulungaanga kae fakalaumālie foki.—Teutalōnome 6:4-9, 20, 21; 11:18-21.
19. Ko fē ʻoku malava ke tau maʻu ai ʻa e ako ʻokú ne fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga lelei taha fakaeʻulungaanga ke moʻuiʻakí pea ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tupu fakalaumālié?
19 Fēfē ʻa e ʻahó ni? ʻOku mahuʻinga ha ako lelei fakamāmani. ʻOkú ne tokoniʻi kitautolu ke tupu fakaʻatamai. Ka ko fē ʻoku malava ke tau hanga ki ai ki ha ako te ne fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga lelei taha fakaeʻulungaanga ke moʻuiʻakí pea ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tupu fakalaumālié? ʻI loto ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané, kuo fakaʻatā ai kiate kitautolu ha polokalama ʻo e ako fakateokalati ʻoku ʻikai ke ala maʻu ia ʻi ha toe feituʻu kehe ʻi he māmaní. Fakafou mai ʻi heʻetau ako fakafoʻituitui ʻa e Tohitapú mo e ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú pea pehē ki he fakahinohino ʻoku tokonaki mai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ngaahi ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí, ʻoku malava ke tau maʻu ai ʻa e ako mātuʻaki mahuʻinga, mo hokohoko ko ʻení—ko e ako mei he ʻOtuá—ʻoku ʻikai ke totongi! Ko e hā ʻokú ne akoʻi mai kiate kitautolú?
20. Ko e hā ʻoku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he ako mei he ʻOtuá, pea ko e hā ʻa e ngaahi ola mei aí?
20 ʻI heʻetau kamata ke ako ʻa e Tohitapú, ʻoku tau ako ai ʻa e ngaahi akonaki Fakatohitapu tefito, “ae gaahi uluaki akonaki.” (Hepelū 6:1, PM) ʻI heʻetau hokohoko atú, ʻoku tau maʻu ai ʻa e “meʻakai malohi”—ʻa ia, ko e ngaahi moʻoni loloto ange. (Hepelū 5:14) ʻIkai ko ia pē, ʻoku tau ako ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotua ʻa ia ʻoku nau akoʻi mai kiate kitautolu ʻa e founga ke moʻui ai ʻo hangē ko ia ʻoku finangalo mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ke tau moʻui aí. Ko e fakatātaá, ʻoku tau ako ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi angafai mo e ngaahi tōʻonga ʻoku nau ‘ʻuliʻi ʻa e kakanó’ pea tokaʻi ʻa e mafaí, pea mo e sino mo e koloa ʻa e niʻihi kehé. (2 Kolinitō 6:19 [7:1, PM]; Taitusi 3:1, 2; Hepelū 13:4) Tānaki atu ki ai, ʻoku tau hoko ai ʻo houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e hoko ʻo faitotonu mo faʻa ngāue ʻi heʻetau ngāué pea pehē ki he mahuʻinga ʻo e moʻuiʻaki ʻa e ngaahi fekau ʻa e Tohitapú ki he fehokotaki fakasino ʻoku taaú. (1 Kolinitō 6:9, 10; ʻEfesō 4:28) ʻI heʻetau laka ki muʻa ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tau tupu fakalaumālie ai, pea ʻoku loloto ange ai hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá. Ko e meʻa ʻe tahá, ʻoku ʻai kitautolu ʻe hotau ʻulungaanga fakaʻotuá ke hoko ko e kau tangataʻifonua lelei, tatau ai pē pe ko fē ha feituʻu ʻoku tau nofo ai. Pea ʻoku ueʻi nai ʻe he meʻá ni ʻa e niʻihi kehé ke nau fakalāngilangiʻi ʻa e Matavai ʻo e ako fakaʻotuá—ko Sihova ko e ʻOtuá.—1 Pita 2:12.
Ako ʻOku ʻAonga ki he Moʻui Fakaʻahó
21. Ko e hā ʻa e ako ʻaonga naʻe maʻu ʻe he fānaú ʻi he ngaahi taimi ʻo e Tohitapú?
21 Ko e taumuʻa hono fā ʻo ha ako ʻoku mafamafatataú ko hono tokonaki mai ki ha taha ʻa e ako ʻoku fiemaʻu ʻaonga ki he moʻui fakaʻahó. Ko e akoʻi fakaemātuʻa ʻi he ngaahi taimi ʻo e Tohitapú naʻe kau ai ʻa e ako ʻaonga. Naʻe akoʻi ai ʻa e tamaiki fefiné ki he ngaahi pōtoʻi ngāue fakaʻapí. Ko e vahe fakamuimui ʻo e Palōvepí ʻoku fakahā mai ai kuo pau pē naʻe lahi mo kehekehe ʻa e ngaahi ngāué ni. Ko ia, naʻe hoko ʻo mateuteu ʻa e tamaiki fefiné ke fai ʻa e ngaohi filo, ko e lālanga, mo e feimeʻakai pea mo tokanga ki hono tauhi ʻo e ʻapí, ko hono fai ʻa e fakataú, pea mo hono fakahūʻaki fakapisinisi ʻo e konga ʻapí. Naʻe faʻa akoʻi ʻa e tamaiki tangatá ki he ngāue ʻa ʻenau tamaí, ʻo tatau pē pe ko e ngoue pe ko ha ngāue pē ʻoku pōtoʻi ai. Naʻe ako ʻe Sīsū ʻa e ngāue fakatufungá mei heʻene tamai naʻá ne ohi iá, ko Siosefa; ko ia ai, naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi hono ui ia “ko e foha ʻeni ʻo e motuʻa tufunga” kae toe ui “ko e tufunga.”—Mātiu 13:55; Maʻake 6:3.
22, 23. (a) ʻOku totonu ke teuteuʻi ʻe he akó ʻa e fānaú ki he hā? (e) Ko e hā ʻoku totonu ko ʻetau taumuʻá ia ʻi he fili ke toe ako lahi ange ʻi he hā mai nai ʻoku fiemaʻu ke fai peheé?
22 Pehē pē ʻi he ʻahó ni, ko ha ako ʻoku mafamafatatau leleí ʻoku kau ai ʻa e teuteu ke tokanga ki he ngaahi fiemaʻu ʻa ha fāmili ʻi ha ʻaho. Ko e ngaahi lea ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ʻoku hā ʻi he 1 Tīmote 5:8 ʻoku nau fakahaaʻi ko e tokonaki maʻa hoto fāmilí ko ha fatongia toputapu ia. Naʻá ne tohi: “Ka ʻo ka ai ha taha ʻoku ʻikai tokanga ki hono kainga, kaeʻumaʻā hono famili, ʻoku ne fakaʻikaiʻi ʻene lotu, ʻio, ʻoku ne koviange ʻi ha hiteni.” Ko ia, ʻoku totonu ke hanga ʻe he akó ʻo teuteuʻi ʻa e fānaú ki he ngaahi fatongia te nau fua ʻi he moʻuí pea pehē ki hono teuʻi kinautolu ke nau hoko ko e ngaahi mēmipa ngāue mālohi ʻo e koló.
23 Ko e hā hono lahi ʻo e ako fakamāmani ʻoku totonu ke tau tuli ki aí? ʻOku kehekehe nai ʻeni ʻi he fonua ki he fonua. Ka ʻo kapau ʻoku fiemaʻu ʻe he ngāué ia ke toe fai ha ako ʻo tānaki atu ki he tuʻunga siʻisiʻi taha ʻoku tuʻutuʻuni ʻe he laó, ko e ongo mātuʻá leva ʻoku totonu ke na tataki ʻa ʻena fānaú ʻi hono fai ha fili ʻo fekauʻaki mo hono fakalahi atu ʻo e akó pe founga akó, ko hono fakamahuʻingaʻi fakatouʻosi atu ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe lava ʻo maʻú pea mo e ngaahi mele ʻo e ngaahi ako fakalahi peheé. Neongo ia, ko e hā ʻoku totonu ko ʻete taumuʻá ia ʻi heʻete fili ke toe ako lahi ange ʻi he hā mai nai ʻoku fiemaʻu ke fai pehē? Kuo pau ʻoku ʻikai fai ia koeʻuhi ke koloaʻia, fakalāngilangiʻi, pe fakahīkihikiʻi-kita. (Palōvepi 15:25; 1 Tīmote 6:17) Manatuʻi ʻa e lēsoni ʻoku tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú—ko e akó ʻoku totonu ke ngāueʻaki ia ke ʻoatu ʻa e fakahīkihikí kia Sihova. Kapau ʻoku tau fili ke hoko atu ʻa e akó, ʻoku totonu ko ʻetau taumuʻá ia ko e holi ke tokoniʻi feʻunga pē kitautolu kae lava ke tau tauhi ʻa Sihova ʻi he founga kakato lahi taha te tau malava ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané.—Kolose 3:23, 24.
24. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku ako meia Sīsū ʻoku totonu ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu?
24 Ko ia ai, ʻai ke tau tōtōivi ʻi heʻetau ngaahi feinga ke maʻu ha ako fakamāmani ʻoku mafamafatataú. ʻOfa ke tau ngāueʻaongakakatoʻaki ʻa e polokalama hokohoko ʻo e ako mei he ʻOtuá ʻa ia ʻoku tokonaki mai ʻi he kautaha ʻa Sihová. Pea ʻofa ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu ʻa e lēsoni mahuʻinga naʻa tau ako meia Sīsū Kalaisí, ko e tangata ako-lelei taha kuo ʻaʻeva ʻi he māmani ko ʻení—ko e akó ʻoku totonu ke ngāueʻaki, ʻo ʻikai ke fakalāngilangiʻi ai kitautolu, ka ke ʻoatu ʻa e fakahīkihikí ki he Faiako Pōtoʻi lahi taha ʻo e faʻahinga kotoa pē, ko Sihova ko e ʻOtuá!
Ko e Hā Haʻo Tali?
◻ Naʻe anga-fēfē ʻa hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa ʻene akó?
◻ Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ke lautohi leleí?
◻ ʻE anga-fēfē nai ke tau ngāueʻaki ʻa e malava ke tohinimá ke ʻomai ʻa e fakahīkihiki kia Sihova?
◻ ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ako mei he ʻOtuá ke tau fakatou tupu fakaeʻulungaanga mo fakalaumālié?
◻ Ko e hā ʻa e ako ʻaonga ʻoku totonu ke fakakau ʻi ha ako ʻoku mafamafatataú?
[Puha ʻi he peesi 22]
Tokoni ʻAonga ki he Kau Faiakó
ʻI he ngaahi Fakataha-Lahi Fakavahe ko e “Kau Fakahīkihiki Fiefia” he lolotonga ʻo e 1995/96, naʻe tukuange mai ai ʻe he Sōsaieti Taua Leʻó ha polosiua foʻou naʻe fakakaveinga ko e Jehovah’s Witnesses and Education. Ko e polosiua peesi-32 mo fakalanu kakato ko ʻení kuo pulusi ia tautautefito maʻá e kau faiakó. Ko ia kuo liliu lea ia ki he ngaahi lea ʻe 58.
Ko e hā ko ha polosiua ai ia ki he kau faiakó? Ke tokoni kiate kinautolu ke nau maʻu ʻa e mahino lelei ange ki he ngaahi tui ʻa e tamaiki ako ʻa ia ko e fānau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e hā ʻoku ʻi he polosiuá? ʻI ha founga mahino mo pau, ʻokú ne fakamatalaʻi ai ʻa ʻetau ngaahi fakakaukau ʻi he ngaahi fakakikihi ʻo hangē ko e fakalahi atu ʻa e akó, ngaahi faiʻahó mo e Kilisimasí, pea mo e salute ki he fuká. ʻOku toe fakapapauʻi ʻe he polosiuá ki he kau faiakó ʻoku tau fiemaʻu ʻetau fānaú ke nau fai ʻenau lelei tahá ʻi heʻenau akó pea ʻoku tau loto-moʻoni ke ngāue fakataha mo e kau faiakó, ʻi he mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ako ʻa ʻetau fānaú.
ʻE anga-fēfē nai hono ngāueʻaki ʻa e polosiua Education? Koeʻuhi naʻe teuteu ia ki he kau faiakó, tau ʻoatu ia ki he kau faiakó, kau puleakó, mo e kau ngāue kehe ʻi he akoʻangá. ʻOfa ke tokoni ʻa e polosiua foʻou ko ʻení ki he kau faiakó kotoa ke mahino kiate kinautolu ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú mo ʻetau ngaahi tuí pea mo e ʻuhinga ʻoku tau taukaveʻi ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa ʻetau ngaahi totonu ke tau makehé. ʻOku fakalototoʻaʻi atu ʻa e ngaahi mātuʻá ke ngāueʻaki ʻa e polosiuá ko ha makatuʻunga ia ki he fetalanoaʻaki fakafoʻituitui mo e kau faiako ʻa ʻenau fānaú.