Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá—ʻOku Mahino Ia Kiate Koe?
“Pea ko ia naʻe tūtūʻi ki he kelekele kuo lelei, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, pea tau [“mahino,” NW].”—MĀTIU 13:23.
1. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tui angamaheni fekauʻaki mo e ‘puleʻanga ʻo hevaní’?
KUO “mahino” kiate koe ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? Kuo kehekehe lahi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻo fekauʻaki mo e ‘puleʻanga ʻo hēvaní’ ʻi he laui senituli lahi. Ko ha tui angamaheni ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi mēmipa ʻo e ngaahi siasi ʻe niʻihi ʻi he ʻahó ni ʻoku pehē ko e Puleʻangá ko e meʻa ʻoku ʻai ʻe he ʻOtuá ki loto ʻi he loto ʻo ha taha ʻi heʻene liliú. ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi kehe ia ko ha feituʻu ia ʻoku ʻalu ki ai ʻa e kakai leleí ʻi he hili ʻa e maté ʻo maʻu ai ʻa e fiefia lahi taʻengatá. Ka ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi ia ʻoku nau taukaveʻi kuo tuku mai ʻe he ʻOtuá ia ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fakahoko mai ʻa e Puleʻangá ki he māmaní ʻaki ʻenau ngāue ke fakahū ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mo e ngaahi tōʻonga faka-Kalisitiané ʻi he ngaahi meʻa fakasōsialé mo fakapuleʻangá.
2. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ko e hā te ne fakahokó?
2 Kae kehe, ʻoku fakahā mahino mai ʻe he Tohitapú ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku ʻikai ko ha kautaha ia ʻi he māmaní. ʻOku ʻikai ko ha anga ia ʻo e lotó pe ko hono fakalotuʻi ʻa e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e moʻoni, ko hono maʻu ha mahino totonu pe ko e hā ʻa e Puleʻangá, ʻoku iku ia ki he ngaahi liliu lahi ʻi he moʻui ʻa e faʻahinga ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui ki aí. Ka ko e Puleʻangá ʻiate ia pē, ko ha founga-pule fakahēvani kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ke ne fakahoko ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, toʻo atu ʻa e ngaahi ola ʻo e angahalá mo e maté pea fakafoki mai ʻa e ngaahi tuʻunga māʻoniʻoní ki he māmaní. Kuo ʻosi maʻu ʻe he Puleʻangá ni ʻa hono mafaí ʻi hēvani, pea ʻoku vavé ni ke ne “laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia [ʻo e tangatá], kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.”—Tāniela 2:44; Fakahā 11:15; 12:10.
3. ʻI he taimi naʻe kamata ai ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, ko e hā naʻe fakaava ki he faʻahinga ʻo e tangatá?
3 Naʻe tohi ʻe he faihisitōlia ko H. G. Wells: “Ko e tokāteline ko ʻeni fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo Hēvaní, ʻa ia ko e meʻa tefito ia naʻe akoʻi ʻe Sīsuú, pea naʻe ʻi ai hono kaunga siʻisiʻi ʻaupito ʻi he ngaahi fakamatala ʻo e tui faka-Kalisitiané, kuo pau ko e taha ia ʻo e ngaahi tokāteline fakatupu liliu lahi kuó ne ueʻi mo liliu ʻa e fakakaukau ʻa e tangatá.” Talu pē mei he kamataʻangá, ko e kaveinga ʻeni ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú: “Mou fakatomala, he kuo ofi ʻa e Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mātiu 4:17) Naʻá ne ʻi he māmaní pea pani ke hoko ko e Tuʻi, pea ko ha meʻa fakafiefia lahi taha ē, ʻi he fakaava ʻa e matapā he taimi ko iá ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo ʻikai ngata pē ʻi hono maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e Puleʻanga ko iá ka ke hoko foki ko e kau kaungā-pule mo taulaʻeiki fakataha mo Sīsū ʻi he Puleʻanga ko iá!—Luke 22:28-30; Fakahā 1:6; 5:10.
4. ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa e fuʻu kakai tokolahí ki he “Kosipeli ʻo e Puleʻanga,” ʻo taki atu ai ki he fakamaau ko e hā?
4 Neongo ko e fuʻu kakai tokolahi naʻa nau fanongo ki he “Kosipeli ʻo e Puleʻanga,” ko e tokosiʻi pē naʻe tuí. Naʻe hoko nai ʻeni koeʻuhi naʻe hanga ʻe he kau taki lotú ia ʻo “tabuni ae buleaga oe lagi ki he kakai.” Naʻa nau “ave ae ki oe ilo” ʻaki ʻenau ngaahi akonaki loí. Koeʻuhi ko e tokolahi taha ʻo e kakaí naʻa nau siʻaki ʻa Sīsū ʻi hono tuʻunga ko e Mīsaiá pea ko e Tuʻi pani ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, naʻe pehē ʻe Sīsū kiate kinautolu: “ʻE toʻo meiate kimoutolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua, pea ʻe tuku ki ha kakai ʻoku fua ʻo tāu mo ia.”—Mātiu 4:23; 21:43; 23:13, PM; Luke 11:52, PM.
5. Naʻe anga-fēfē ʻa ʻene hā mei he tokolahi taha ʻo e faʻahinga naʻa nau fanongo ki he ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú naʻe ʻikai te nau ongoʻi ʻaki ʻa e mahinó?
5 ʻI hono akoʻi ʻo ha fuʻu kakai tokolahi ʻi ha taimi ʻe taha, ko Sīsū, fakatatau ki hono angá, naʻá ne ngāueʻaki ha ngaahi fakatātā hokohoko ke siviʻi ʻaki ʻa e fuʻu kakaí pea mo fakamavaheʻi ai ʻa e faʻahinga naʻe ʻikai ke nau loko mahuʻingaʻia ʻi he Puleʻangá. Ko e ʻuluaki fakatātaá naʻe fekauʻaki ia mo ha tangata tūtuuʻi ʻa ia naʻá ne tūtuuʻi ʻa e tengá ʻi he ngaahi faʻahinga kelekele ʻe fā. Ko e ʻuluaki faʻahinga ʻe tolú naʻe ʻikai ke sai ia ki he tō ai ha ngaahi ʻakau, ka ko e fakamuimuí ko e “kelekele kuo lelei” ʻa ia naʻe maʻu ai ʻa e fua lelei. Naʻe fakaʻosi ʻa e fakatātā nounoú ʻaki ʻa e akonaki: “Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi.” (Mātiu 13:1-9) Ko e tokolahi taha ʻo e faʻahinga naʻe ʻi aí naʻa nau fanongo kiate ia, ka naʻe ʻikai te nau “ongoʻi.” Naʻe ʻikai ha meʻa te ne ueʻi kinautolu, ʻikai ha mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ʻilo ki he founga naʻe faitatau ai ʻa e tenga naʻe tūtuuʻi ʻi he ngaahi tuʻunga kehekehé mo e Puleʻanga ʻo hēvaní. Naʻa nau foki pē ki ʻapi ki heʻenau moʻui fakaʻahó, ʻo fakakaukau nai ko e ngaahi fakatātā ʻa Sīsuú ko e ngaahi talanoa mālie mo e ngaahi kaveinga ki he ʻulungaangá pē. Ko ha mahino lahi fau ē pea ko ha ngaahi monū mo e ngaahi faingamālie māʻongoʻonga ē naʻa nau tuku ke mole koeʻuhi ko honau ngaahi lotó naʻe taʻefieongo!
6. Ko e hā naʻe tuku ai pē ki he kau ākonga ʻa Sīsuú ʻa e mahino fekauʻaki mo e “ngāhi misiteli ʻo e Puleʻanga”?
6 Naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “Kuo tuku kiate kimoutolu ke ʻilo ʻa e ngāhi misiteli ʻo e Puleʻanga ʻo Hevani, ka ko kinautolu ʻoku ʻikai tuku ki ai.” ʻI hono hiki meia ʻAiseá, naʻá ne tānaki atu: “He kuo fangapesi ʻa e loto ʻo e kakai ni, pea ongongataʻa honau telinga, pea ko honau mata kuo nau tapuni; naʻa ʻiloange te nau sio ʻaki honau mata, pea fanongo ʻaki honau telinga, pea ʻilo [“mahino,” NW] ʻaki honau loto, ʻo nau tafoki, kau fakamoʻui ʻakinautolu. Ka ko hoʻómoutolu mata ʻoku monuʻia, he ʻoku nau mamata, mo homou telinga, he ʻoku nau fanongo.”—Mātiu 13:10-16, fakaʻītali ʻamautolu; Maʻake 4:11-13.
Ko ‘Hono Mahinoʻi’ ʻo e Puleʻangá
7. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ‘ʻilo’ ʻa e ʻuhinga ʻo e Puleʻangá?
7 Naʻe tuhuʻi atu ʻe Sīsū ʻa e palopalemá. Naʻe kaunga ki ‘hono mahinoʻi’ ʻo e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Naʻá ne lea ki heʻene kau ākongá ʻo fakapulipuli pē: “Pea mou fanongo mai kimoutolu ki he fakatātā ʻo e tangata tūtūʻi. ʻIlonga ha taha ʻoku fanongo ki he folofola ʻo e Puleʻanga, kae ʻikai tau [“ʻikai mahino,” NW], ʻoku haʻu ʻa e Fili, ʻo faʻao ʻa e meʻa naʻe to ki hono loto.” Naʻá ne hoko atu ʻo fakamatalaʻi ko e ngaahi faʻahinga kelekele ʻe faá naʻa nau fakatātaaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e lotó ʻa ia ʻe tūtuuʻi ki ai ʻa e “folofola ʻo e Puleʻanga.”—Mātiu 13:18-23, fakaʻītali ʻamautolu; Luke 8:9-15.
8. Ko e hā naʻá ne taʻofi ʻa e “tenga” naʻe tūtuuʻi ʻi he ʻuluaki faʻahinga ʻe tolu ʻo e kelekelé ke ʻoua te nau fakatupu ha fuá?
8 Naʻe lelei pē ʻa e “tenga” ia ʻi he ngaahi tuʻungá ni taki taha, ka ʻe fakatuʻunga ʻa e fuá ʻi he tuʻunga ʻo e kelekelé. Kapau ko e kelekele ʻo e lotó naʻe hangē ia ha foʻi hala moʻumoʻua mo fetaʻotaʻomí, ʻo fakafefekaʻi ʻe he ngaahi ngāue lahi ʻoku taʻefakatohitapú, ʻe faingofua ki he tokotaha kuo fanongo ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá ke ne kumi kalofanga maʻana, ʻo pehē naʻe ʻikai ha taimi ia maʻá e Puleʻangá. Ko e tenga naʻe liʻekiná naʻe malava faingofua pē hono toʻó ki muʻa ke faiaká. Kae fēfē kapau naʻe tūtuuʻi ʻa e tengá ʻi ha loto ʻoku tatau mo e kelekele makamaká? ʻE kamata tupu hake nai ʻa e tengá, ka ʻe faingataʻa ke ʻalu hifo hono aká ki ha faʻahinga loloto ki hono fafanga mo fakatuʻumaʻu iá. Ko e ʻamanaki ke hoko ko ha sevāniti talangofua ʻa e ʻOtuá, tautefito ʻi he kakaha ʻa e fakatangá, te ne ʻomai ha pole ʻoku taʻefaʻamatuʻuekina, pea ʻe tūkia ai ʻa e tokotahá. Pehē foki, kapau ko e kelekele ʻo e lotó naʻe fonu ʻaupito ʻi he ngaahi loto-moʻua ʻo hangē ha ʻakau talatalá pe ngaahi holi fakamatelie ki he koloaʻiá, ʻe kāsia ai ʻa e fuʻu ʻakau ko e Puleʻangá ʻo hangē ha kiʻi fuʻu ʻakau ngāvaivaí. ʻI he ngaahi tuʻunga anga-maheni ko ʻeni ʻe tolu ʻi he moʻuí, ʻe ʻikai ke fakatupu ai ha fua ʻo e Puleʻangá.
9. Ko e hā ʻoku malava ai ke fakatupu ʻa e fua leleí ʻe he tenga naʻe tūtuuʻi ʻi he kelekele leleí?
9 Kae kehe, fēfē ʻa e tenga ʻo e Puleʻangá naʻe tūtuuʻi ʻi he kelekele leleí? ʻOku tali mai ʻe Sīsū: “Pea ko ia naʻe tūtūʻi ki he kelekele kuo lelei, ko e toko taha ia ʻoku fanongo ki he folofola, pea tau [“mahino,” NW]: pea ko eni ia ʻoku fua, ʻo fuo teau ʻa e taha, fuo onongofulu ʻa e taha, fuo tolungofulu ʻa e taha.” (Mātiu 13:23, fakaʻītali ʻamautolu) ʻI ‘hono mahinoʻi’ ʻa e Puleʻangá, te nau fakatupu mai ʻa e fua lelei ʻo fakatatau ki honau ngaahi tuʻunga fakatāutahá.
Fatongia ʻOku Haʻu Fakataha mo e Mahinó
10. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe Sīsū ko hono maʻu ʻa e “mahino” ki he Puleʻangá ʻokú ne ʻomai fakatouʻosi ʻa e ngaahi tāpuaki mo e fatongia? (e) Naʻe kaunga pē ʻa e fekau ia ʻa Sīsū ke ō ʻo ngaohi ākongá ki he kau ākonga ʻi he ʻuluaki senitulí?
10 ʻI he hili ʻa hono toe ʻai ʻa e ngaahi fakatātā ʻe ono ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo e Puleʻangá, naʻe ʻeke ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “Kuo mahino kiate kimoutolu ʻa e ngāhi meʻa ni kotoa?” ʻI heʻenau tali “ko é,” naʻá ne pehē: “Ka ko ia; pea ʻilonga ha akonaki kuo ako ʻi he Puleʻanga ʻo Hevani, ʻoku hange ia ko ha tangata matapule, ʻa ia ʻoku ne laku atu mei hono ʻaiʻanga koloa ʻa e meʻa foʻofoʻou mo e meʻa muʻa.” Ko e ngaahi meʻa naʻe akoʻi pea mo e teuteu naʻe fai ʻe Sīsuú naʻe langa hake ai ʻa ʻene kau ākongá ʻo hoko ko e kau Kalisitiane matuʻotuʻa ʻa ia naʻe malava ai ke nau ʻomai mei honau ngaahi ‘ʻaiʻanga koloá’ ha tokonaki ʻo e ngaahi meʻakai fakalaumālie lahi ʻaupito. Ko e konga lahi ʻo e meʻá ni naʻe fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakamahino ʻe Sīsū ko e maʻu ʻo e “mahino” ki he Puleʻangá, te ne ʻomai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi tāpuakí kae toe pehē foki ki he fatongia. Naʻá ne fekau: “Ko ia ke mou ō, ʻo ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko ʻeku kau ako, . . . mo e akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngāhi meʻa kotoa pe kuo u tuʻutuʻuni atu. Pea ko eni, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”—Mātiu 13:51, 52; 28:19, 20.
11. ʻI he aʻu mai ki he 1914, ko e hā ʻa e ngaahi meʻa fekauʻaki mo e Puleʻangá naʻe hoko aí?
11 Hangē ko ia naʻe talaʻofa maí, kuo hokohoko atu ʻa e kau fakataha ʻa Sīsū mo ʻene kau ākonga moʻoní ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. ʻI he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni, kuó ne ʻoange hokohoko ai kiate kinautolu ʻa e mahinó, pea kuó ne fakafatongiaʻaki foki kinautolu ʻa hono ngāueʻaki ʻo e maama tupulaki ʻo e moʻoní. (Luke 19:11-15, 26) ʻI he 1914, naʻe kamata ai ke fakahā vave mo fakaofo ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá. Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi he hoko ʻi he taʻu ko iá ʻa hono “faʻeleʻi” ʻo e Puleʻanga naʻe ʻamanaki fuoloa ki aí, ka naʻe kamata ai ʻa e “ngataʻanga” ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻú ni. (Fakahā 11:15; 12:5, 10; Tāniela 7:13, 14, 27) Ko e kau Kalisitiane moʻoní, ʻoku nau ʻiloʻilo ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku lolotonga hokó, kuo nau fai ʻa e feingangāue lahi taha ʻi he hisitōliá ʻo e ngāue fakamalanga mo e ngāue fakafaiako ʻo e Puleʻangá. Naʻe tala ki muʻa ʻe Sīsū ʻa e meʻá ni, ʻo pehē: “Pea ʻe ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngāhi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.”—Mātiu 24:14.
12. (a) Ko e hā kuo hoko ko e ola ia ʻo e ngāue fakamoʻoni kāfakafa ʻi onopooni fekauʻaki mo e Puleʻangá? (e) ʻI he māmani veiveiua ko ʻení, ko e hā ʻa e fakatuʻutāmaki ʻoku ʻi ai ki he kau Kalisitiané?
12 Ko e ngāue fakamoʻoni kāfakafa ko ʻeni ʻo e Puleʻangá kuo aʻu ia ki he ngaahi fonua ʻoku laka hake ʻi he 230. Ko e toko nima miliona nai ʻa e kau ākonga moʻoni kuo nau ʻosi kau ʻi he ngāué ni, pea ʻoku kei fakatahatahaʻi mai ʻa e niʻihi kehe. Ka ʻo kapau te tau fakahoa atu ʻa e tokolahi ʻo e kau ākongá ki he toko 5.6 piliona ʻo e kau nofo ʻi he māmaní, ʻoku hā mahino ʻo hangē pē ko ia ʻi he taimi ʻo Sīsuú, ko e fuʻu tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ʻikai ke “mahino” kiate kinautolu ʻa e Puleʻangá. Ko e tokolahi, ʻo hangē pē ko ia naʻe kikiteʻí, ʻoku nau manuki mo pehē: “Komaʻāʻia ʻa e talaʻofa ʻo ʻene hoko mai?” (2 Pita 3:3, 4) Ko e fakatuʻutāmaki kiate kitautolu ko e kau Kalisitiané, ko ʻenau fakakaukau fakafiefiemālié, veiveiuá, mo tuli ki he meʻa fakamatelié ʻoku malava ke faifai atu pē ʻo ne uesia ʻa e anga ʻo ʻetau vakai ki hotau ngaahi monū fekauʻaki mo e Puleʻangá. ʻI hono ʻātakaiʻi kitautolu ʻe he kakai ʻo e māmani ko ʻení, ʻoku faingofua ai ʻa e malava ke kamata ke tau ohi ʻa e niʻihi ʻo ʻenau ngaahi fakakaukaú mo ʻenau ngaahi angafaí. Ko ha meʻa mātuʻaki mahuʻinga lahi ē ko e “mahino” kiate kitautolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea piki maʻu ki ai!
Ko Hono Sivisiviʻi Kitautolu ʻi he Fekauʻaki mo e Puleʻangá
13. ʻI he fekauʻaki mo e fekau ke malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá, ʻoku malava fēfē ke tau siviʻi pe ʻoku tau hokohoko atu ke ‘fanongo’ ʻo ʻilo?
13 Naʻe lea ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e vahaʻa taimi ututaʻu ʻa ia ʻoku tau moʻui aí: “ʻE fekau atu ʻe he Fanautama ʻa Tangata ʻene kau angelo, pea te nau tanaki mei hono puleʻanga ʻa e tūkiaʻanga kotoa pe, mo kinautolu ʻoku maumau lao; . . . Kae toki hoʻata mai ʻa e kau failelei ʻo hange ko e laʻa ʻi he puleʻanga o ʻenau Tamai. Ko ia ʻoku telinga, ke ne ongoʻi.” (Mātiu 13:41, 43) ʻOkú ke hokohoko atu ke ‘fanongo’ ʻaki hoʻo talangofua ʻo tali ʻa e fekau ke malangaʻi ʻa e Puleʻangá mo ngaohi ākongá? Manatuʻi, “ko ia naʻe tūtūʻi ki he kelekele kuo lelei,” ‘naʻe fanongo ki he folofolá, pea mahino’ ia peá ne fakatupu mai ʻa e fua lelei.—Mātiu 13:23, NW.
14. ʻI he taimi ʻoku ʻomai ai ha fakahinohino, ʻoku anga-fēfē ʻetau fakahaaʻi ʻoku “mahino” kiate kitautolu ʻa e akonaki ʻoku ʻomaí?
14 ʻI hono fai ʻa e ako fakafoʻituituí mo maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, kuo pau ke tau ‘ofeʻi hotau lotó ki he fakahinohinó.’ (Palōvepi 2:1-4) ʻI he taimi ʻoku fai ai ha akonaki ʻo fekauʻaki mo e ʻulungaangá, valá, mūsiká, mo e fakafiefiá, kuo pau ke tau fakaʻatā ia ke nofo ʻi hotau lotó peá ne ueʻi kitautolu ke tau fai ha faʻahinga fakatonutonu pē ʻoku fiemaʻú. ʻOua ʻaupito ʻe fakaʻuhinga, kumi kalofanga, pe ʻikai ke tali-angi. Kapau ko ha meʻa moʻoni ʻa e Puleʻangá ʻi heʻetau moʻuí, te tau moʻuiʻaki ʻa ʻene ngaahi tuʻungá pea fanongonongo faivelenga atu ia ki he niʻihi kehé. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku ʻikai ko ia pe ʻoku ne lau mai, ʻEī, ʻEī, te ne hū ki he Puleʻanga ʻo Hevani; ka ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo ʻeku Tamai ʻoku ʻi Hevani.”—Mātiu 7:21-23.
15. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ‘fuofua kumi ki he puleʻangá mo e māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá’?
15 Ko e hehema ia ʻa e tangatá ke loto-moʻua ʻo fekauʻaki mo e fiemaʻu ʻo e meʻakaí, valá, mo e nofoʻangá, ka naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ka mou kumi muʻa ki hono puleʻanga, mo e maʻoniʻoni [ʻa e ʻOtuá], pea ʻe ʻatu mo ia foki ʻa e ngāhi meʻa ko ia kotoa.” (Mātiu 6:33, 34) ʻI hono fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakamuʻomuʻá, ʻai ʻa e Puleʻangá ke fika ʻuluaki ʻi hoʻo moʻuí. ʻAi maʻu pē hoʻo moʻuí ke faingofua, hoko ʻo fiemālie pē ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ala tukú. ʻE hoko ko e meʻa ngali vale ia ʻa hono fakafonuʻaki ʻetau moʻuí ʻa e ngaahi ngāue mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai mātuʻaki fiemaʻú, mahalo ʻe fakaʻuhingaʻi ʻo pehē ko hono fai ʻo e meʻá ni ʻoku sai pē ia, koeʻuhi ʻoku ʻikai ke pau ʻoku kovi ia ʻiate kinautolu pē. Neongo ʻoku moʻoni nai ia, ko e hā ʻe hanga ʻe he maʻunimā mo hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻa pehē ʻoku ʻikai fiemaʻu paú ʻo fai ki heʻetau taimi-tēpile ʻo e ako fakafoʻituituí, ko hono maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, mo e kau ʻi he ngāue fakamalangá? Naʻe pehē ʻe Sīsū ko e Puleʻangá ʻoku hangē ha faifakatau ʻa ia naʻá ne ʻilo ha “mataʻitofe mahuʻinga lahi [pea] naʻa ne ʻalu ʻo fakatau atu ʻa e meʻa kotoa pe naʻa ne maʻu, ka ne fakatau aki ʻa e mataʻitofe ko ia.” (Mātiu 13:45, 46) ʻOku totonu ke pehē ʻa ʻetau ongoʻi ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku totonu ke tau faʻifaʻitaki kia Paula kae ʻikai ko Tīmasi, ʻa ia naʻá ne liʻaki ʻa e ngāue fakafaifekaú “heʻene ʻofa ki he maama ko eni.”—2 Tīmote 4:10, 18; Mātiu 19:23, 24; Filipai 3:7, 8, 13, 14; 1 Tīmote 6:9, 10, 17-19.
“Niʻihi ʻOku Ngaue Taʻetotonu, ʻE ʻIkai Hanau Tofiʻa ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtua”
16. ʻE fēfē ʻa e tokoni ʻa e “mahino” kiate kitautolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ke tau fakaʻehiʻehi ai mei he ʻulungaanga koví?
16 ʻI hono kātakiʻi ʻe he fakatahaʻanga Kolinitoó ʻa e ʻulungaanga taʻetaaú, naʻe lea totonu ʻa Paula ʻo pehē: “Ta ʻoku ʻikai te mou ʻilo ʻapē, ka ʻilonga ha niʻihi ʻoku ngaue taʻetotonu, ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtua? ʻOua naʻa tuku ke kākāʻi kimoutolu: ʻoku ʻikai ha feʻauaki, pe ha lotu ki he aitoli, pe ha tono ʻunoho, pe ha moʻui fakapelepele, pe ha fai faka-Sotoma, pe ha kaihaʻa, pe ha manumanu, pe ha faʻa konā, pe ha kapekape, pe ha fai fakamalohi, te ne maʻu tofiʻa ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (1 Kolinitō 6:9, 10) Kapau ʻoku “mahino” kiate kitautolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe ʻikai te tau kākaaʻi kitautolu ʻaki haʻatau fakakaukau ʻe kātakiʻi pē ʻe Sihova ia ha faʻahinga founga ʻo e ʻulungaanga taʻetaaú ʻi heʻene vakai mai ʻoku tau femoʻuekina ʻi he ngāue faka-Kalisitiané. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa aʻu ʻo lave ki he meʻa taʻemaʻá ʻi he lotolotonga ʻo kitautolú. (ʻEfesō 5:3-5) ʻOkú ke fakatokangaʻi ʻoku kamata ke moulu mai ki hoʻo moʻuí ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau pe ngaahi tōʻonga ʻuli ʻo e māmaní? Tuʻusi atu leva ia mei hoʻo moʻuí! ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻa e Puleʻangá ia ki hano tuku ke mole koeʻuhi ko e ngaahi meʻa peheé.—Maʻake 9:47.
17. ʻI he ngaahi founga fē ʻe pouaki ai ʻe he houngaʻia ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e anga-fakatōkilaló pea toʻo atu ʻa e ngaahi tūkiaʻangá?
17 Naʻe ʻeke ʻe he kau ākonga ʻa Sīsuú: “Ko hai nai ʻe lahi ʻi he Puleʻanga ʻo Hevani?” Naʻe tali ʻe Sīsū ʻaki ʻene fokotuʻu ha kiʻi tamasiʻi ʻi honau lotolotongá peá ne pehē: “Ko au e, ʻoku ou tala atu, Kapau ʻe ʻikai te mou liliu, ʻo hoko ʻo hange ko e tamaiki, ʻe ʻikai ʻaupito te mou hu ki he Puleʻanga ʻo Hevani. Ko ia ʻilonga ʻa ia te ne fakavaivaiʻi ia ʻo hange ko e tamasiʻi ko eni, ko ia ia ʻoku lahi ʻi he Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mātiu 18:1-6) Ko e kau loto-pōlepolé, ko e kau fekau fakamālohí, ko e kau anga-taʻetokaʻí, pea mo e kau maumau-laó ʻe ʻikai te nau ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pe te nau nofo ʻi he malumalu ʻo e Puleʻangá. ʻOku hanga ʻe hoʻo ʻofa ki ho ngaahi tokouá, hoʻo anga-fakatōkilaló, hoʻo manavahē ki he ʻOtuá, ʻo ueʻi koe ke ke fakaʻehiʻehi mei hono fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki ho ʻulungaangá? Pe ʻokú ke vilitaki pē koe ʻi hoʻo “totonu” ʻo tatau ai pē pe ʻoku fēfē ʻa hono uesia ʻo e niʻihi kehé ʻe he fakakaukau mo e ʻulungaanga ko iá?—Loma 14:13, 17.
18. Ko e hā ʻe iku ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻe fakahoko ai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa Hono finangaló ʻo “hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani”?
18 Ko ʻetau Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova, ʻe vavé ni ke ne tali kakato mai ʻa e lotu loto-māfana: “Ke hoko mai hoʻo Pule, ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” Kuo vavé ni ʻaupito ki he Tuʻi ʻoku lolotonga pulé, ʻa Sīsū Kalaisi, ke ne hoko mai ʻi he ʻuhinga ko ʻene ʻafio hifo ʻi hono taloní ke fai ʻa e fakamaau, ke vaheʻi ʻa e “fanga sipi” mei he “fanga kosi.” ʻI he taimi kuo kotofa ko iá, “ʻe toki folofola ʻe he Tuʻi kiate kinautolu ʻi hono toʻomataʻu, Omi kimoutolu, ʻa e faʻahinga kuo fakamonuʻia ʻe heʻeku Tamai, ʻo mou hoko ki he puleʻanga kuo toka teuteu moʻomoutolu talu e tanu pou ʻo mamani.” Ko e fanga kosí “ʻe ʻalu atu ʻa kinautolu ni ki he tautea taʻengata: ka ko e fai lelei ki he moʻui taʻengata.” (Mātiu 6:10; 25:31-34, 46) ʻE toʻo atu ʻe he “mamahi lahi” ʻa e fokotuʻutuʻu motuʻá mo e faʻahinga kotoa ʻoku nau fakafisi ke “ʻilo” ʻa e Puleʻangá. Ka ko e laui miliona ʻo e kau hao atu ʻi he “mamahi lahi” pea mo e laui piliona ʻe toetuʻú te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e Puleʻangá ʻo ʻikai hano ngataʻanga ʻi he Palataisi fakamāmani ʻe toe fakafoki maí. (Fakahā 7:14) Ko e Puleʻangá ko e founga-pule foʻou ia ʻo e māmaní, ʻoku pule mei hēvani. Te ne fakahoko ke kakato ʻa e taumuʻa ʻa Sihova ki he foʻi māmaní mo e faʻahinga ʻo e tangatá, ko e meʻa kotoa ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafa fungani māʻoniʻoní. ʻIkai ko ha tofiʻa ia ʻoku lelei ke ngāue ki ai, fai ha feilaulau ki ai, pea mo tatali ki ai? ʻOku totonu ke pehē ʻa e ʻuhinga kiate kitautolu ʻa hono maʻu ʻa e “mahino” ki he Puleʻangá!
Ko e Hā Haʻo Tali?
◻ Ko e hā ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
◻ Ko e hā naʻe ʻikai ke “mahino” ai ki he tokolahi taha ʻo e kau fanongo kia Sīsuú ʻa e Puleʻangá?
◻ ʻOku fēfē ʻa hono ʻomai ʻe he maʻu ʻa e “mahino” ki he Puleʻangá ʻa e ngaahi tāpuaki mo e fatongia?
◻ ʻI he fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá, ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi pe kuo “mahino” kiate kitautolu ʻa e Puleʻangá?
◻ ʻOku anga-fēfē ʻetau fakahāhā ʻaki hotau ʻulungaangá kuo “mahino” kiate kitautolu ʻa e akonaki ʻoku ʻomaí?