Fiefiá—Mātuʻaki Maʻungataʻa
KUO fuoloa ʻa e hoko ʻa e ʻitá, loto-moʻuá, mo e loto-mafasiá ko e tuʻunga-lea ia ʻi he fakatotolo fakaesaienisí. Kae kehe, ʻi he ngaahi taʻu ki mui ní, kuo fakahangataha ʻe he kau faisaienisi tuʻu-ki-muʻá ʻa ʻenau fekumí ʻi ha meʻa ʻoku hokosia fakatupu langa hake mo manakoa ʻe he tangatá—ko e fiefiá.
Ko e hā nai te ne ʻai ke fiefia ange ʻa e kakaí? Kapau naʻa nau kei talavou ange, tuʻumālie ange, moʻui lelei ange, lōloa ange, pe tutue ange? Ko e hā ʻa e kī ki he fiefia moʻoní? Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku faingataʻa, pe taʻemalava, ke tali ʻa e fehuʻi ko iá. ʻI he fakakaukau atu ki he mafolalahia ʻa e taʻemalava ke maʻu ʻa e fiefiá, mahalo pē ʻe ʻiloʻi ʻe he niʻihi ia ʻoku faingofua lahi ange ke tali ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ko e kī ia ki he fiefiá.
ʻI ha taimi fuoloa, naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he kau tuʻu-ki-muʻa he saienisi ki he ʻatamaí ha filosofia fakamamafa pē kiate kita ko e kī ia ki he fiefiá. Naʻa nau fakaʻaiʻai ʻa e kakai ʻoku taʻefiefiá ke fakahangataha ʻataʻatā pē ki hono fakafiemālieʻi ʻenau ngaahi fiemaʻu tāutahá. Ko e ngaahi kupuʻi lea fakatupu tokanga hangē ko e “fakahaaʻi ko e tonu,” “ʻiloʻi ʻa hoʻo ngaahi ongo ʻi lotó,” mo e “ʻai ke ʻilo ho anga totonú” kuo ngāueʻaki ia ʻi he faitoʻo ʻo e maumau fakaeʻatamaí. Ka, ko e niʻihi ʻo e kau mataotao lahi ʻa ia naʻa nau poupouʻi ʻa e founga fakakaukau ko ʻení ʻoku nau loto-tatau ki ai ʻi he taimí ni ʻoku ʻikai ke ʻomai ʻe he fakakaukau fakatāutaha peheé ʻa e fiefia ʻoku tuʻuloá. Ko e tokāteline siokitá ʻe pau ke ne ʻomai ʻa e mamahi mo e taʻefiefia. Ko e siokitá ʻoku ʻikai ko e kī ia ki he fiefiá.
Ko e Kī ki he Taʻefiefiá
Ko e faʻahinga ko ē ʻoku kumi ke maʻu ʻa e fiefiá ʻi he tuli ki he mālié, ʻoku nau kumi ki he feituʻu hala. Fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e tuʻi poto ʻo ʻIsileli he kuonga muʻá ko Solomoné. ʻI he tohi Koheletí ʻi he Tohitapú, ʻokú ne fakamatala ai: “Ko e ha naʻe holi ki ai ʻa hoku mata, naʻe ʻikai te u taʻofi mei ai; naʻe ʻikai te u fakafisi ki hoku loto ha momoʻi fiefia ʻe taha: seuke, naʻe maʻu fiefia ʻe hoku loto mei heʻeku ngaue kotoa; ʻio, ko hoku ʻinasi ia mei heʻeku ngaahi ngaue kehekehe.” (Koheleti 2:10) Naʻe langa ʻe Solomone ʻa e ngaahi fale maʻana, tō ʻa e ngaahi ngoue vaine, pea ngaohi mo e ngaahi ngoue, ngaahi paʻake, mo e ngaahi vai maʻana. (Koheleti 2:4-6) Naʻá ne ʻeke ʻi he taimi ʻe taha: “Ko hai ʻoku kai, pea ʻoku inu, ʻo lelei ange ia ʻiate au?” (Koheleti 2:25, NW) Naʻe fakafiefiaʻi ia ʻe he kau hiva mo e kau mūsika lelei tahá, pea naʻá ne fiefia ʻi he feohi mo e kau fefine hoihoifua taha ʻo e fonuá.—Koheleti 2:8.
Ko e poiní, naʻe ʻikai ke taʻotaʻofi ia ʻe Solomone ʻi he taimi naʻe hoko ai ki he ngaahi meʻa fakafiefia naʻe faí. Ko e hā ʻa e fakamulituku naʻá ne aʻu ki ai ʻi he hili hono maʻu ʻa e ngaahi mālié ʻo hulu ʻi he moʻuí? Naʻá ne pehē: “Pea u toki hanga ki he meʻa kehekehe kuo fai ʻe hoku nima, mo e ngaue kuo u fakafitefitaʻa ke fai, pea ta ko e muna pe hono kotoa mo e kai matangi, pea ʻikai hano fua ʻi he lalo laʻa.”—Koheleti 2:11.
Ko e ngaahi meʻa naʻe ʻilo ʻe he tuʻi potó ʻoku kei totonu ia ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. Vakai angé ki ha fakatātā ʻo ha fonua tuʻumālie hangē ko e ʻIunaite Seteté. Lolotonga ʻa e taʻu ʻe 30 kuohilí, kuo ʻai ʻe he kau ʻAmeliká ʻo meimei liunga ua ʻa e lahi ʻo ʻenau ngaahi koloa fakamatelié, hangē ko ʻenau ngaahi meʻalelé, mo e televīsoné. Kae fakatatau ki he lau ʻa e kau mataotao ʻi he moʻui lelei fakaeʻatamaí, ʻoku ʻikai ke fiefia ange ai ʻa e kau ʻAmeliká. Fakatatau ki he maʻuʻanga fakamatala ʻe taha, “laka hake ʻi he vahaʻa taimi tatau, kuo ʻalu he ʻataá ʻa e tuʻunga ʻo e loto-mafasiá. Kuo liunga tolu ʻa e taonakita ʻa e taʻu hongofulu tupú. Kuo liunga ua mo e tuʻunga vete malí.” Kuo aʻu ki muí ni ʻa e kau fekumí ki he ngaahi fakamulituku meimei tatau hili ʻa e ako ʻo kau ki he fekauʻaki ʻi he vahaʻa ʻo e paʻangá mo e fiefiá ʻi he lotolotonga ʻo e tokolahi ʻo e kakai ʻi he ngaahi fonua kehekehe nai ʻe 50. Ko hono ʻai mahinó, ʻe ʻikai te ke lava ʻo fakatau mai ʻa e fiefiá.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e tuli ki he koloá ʻoku lava moʻoni ke ui ia ko e kī ki he taʻefiefiá. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻaposetolo ko Paulá: “Ko kinautolu kuo pau honau loto ke koloaʻia, ʻoku nau to ki he ʻahiʻahi, mo e tauhele, mo e ngaahi holi kehekehe, ʻa ia ʻoku fakasesele pea ko e meʻa ʻoku te lavea ai; ko e faʻahinga meʻa ʻoku nau lomekina ʻa e kakai ki he ʻauha mo e malaʻia. He ko e ʻofa ki he paʻanga ko e aka ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi kovi kotoa pe, pea ko e niʻihi ʻi heʻenau ala ki he meʻa ko ia kuo nau hē mei he lotu, pea kuo nau hokohokaʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻa e ngaahi mamahi lahi.”—1 Timote 6:9, 10.
ʻOku ʻikai lava ʻe he koloá, moʻui leleí, kei siʻí, talavoú, mafaí, pe ko ha fakatahaʻi pē ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ʻo fakapapauʻi mai ʻa e fiefia tuʻuloá. Ko e hā ʻoku ʻikai aí? Koeʻuhí he ʻoku ʻikai te tau maʻu ʻa e mafai ke taʻofi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku koví mei heʻene hokó. Naʻe fakamatalaʻi feʻungamālie ʻe Tuʻi Solomone: “Naʻa mo e tangata ʻoku ʻikai te ne ʻilo hono faingamalie; hange ko ha ika ʻoku moʻua ʻi ha kupenga matatonu, pea hange ko e fanga misi ʻoku moʻua ʻi he hele—hange ko e faʻahinga ko ia ʻoku maʻu puke ʻa e hako ʻo e tangata ʻi ha faingatamaki ʻo ka hoko fakafokifa pe ia kiate kinautolu.”—Koheleti 9:12.
Ko ha Taumuʻa Maʻungataʻa
ʻOku halaʻatā ha fekumi fakaesaienisi ʻe lava ke ne ʻomai ha founga pe palani faʻu ʻe he tangatá ki he fiefiá. Naʻe toe pehē ʻe Solomone: “Foki au, ʻo u vakai ʻi he lalo laʻa, ta ko e pue ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻa e veʻevave pe, pea ko e tau ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻa e kau mafi pe; pehe foki ko e meʻakai ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻa e poto pe, mo e koloa ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻa e maʻu ʻatamai pe, kaeʻumaʻa ʻa e tokangaekina ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻa e kakai ʻilomeʻa pe; he ʻoku hokonoa ki he faʻahinga kotoa pe ʻa e faingamalie mo e tuʻutamaki.”—Koheleti 9:11.
Ko e tokolahi ʻoku nau loto-tatau mo e ngaahi lea ʻi ʻolungá kuo nau fakaʻosiʻaki ko e ʻamanekina ha moʻui fiefia moʻoní ʻoku taʻemoʻoni. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha faiako ʻiloa ʻe taha ko e “fiefiá ko ha tuʻunga fakaefakakaukauloto ia.” ʻOku tui ʻa e niʻihi kehe ko e kī ki he fiefiá ko ha fakapulipuli fakaemisiteli, ʻa ia ko e malava ke veteki ʻa e fakapulipulí mahalo naʻe fakangatangata ia ki ha tokosiʻi ʻatamaiʻia fakaefaimana pē.
Ka, ʻi heʻenau kumi ki he fiefiá, ʻoku hokohoko atu ʻa e kakaí ʻi hono ʻahiʻahi ʻa e ngaahi tōʻonga moʻui kehekehe. Neongo ʻa e taʻemalava ʻa ʻenau fanga kuí, ʻoku kei tuli pē ʻa e tokolahi ʻi he ʻahó ni ki he koloá, mafaí, moʻui leleí, pe mālié ko e faitoʻo ia ki heʻenau taʻefiefiá. ʻOku hokohoko atu ʻa e fakatotoló koeʻuhi he ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau tui lahi, ko e fiefia tuʻuloá ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga fakaefakakaukauloto pē. ʻOku nau ʻamanaki ko e fiefiá ʻoku ʻikai ko ha misi maʻungataʻa. Mahalo leva te ke ʻeke, ‘ʻE lava fēfē ke u maʻu ia?’