Ko e Fekumi ki he Fiefiá
ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú, naʻe ʻeke ai ki he kakai ʻi Falanisē, Siamane, Pilitānia Lahi mo e ʻIunaite Seteté, “Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻú ke ʻai ai koe ke ke fiefiá?” ʻI he faʻahinga ko ia naʻe fakaʻekeʻeké, naʻe pehē ʻe he peseti ʻe 89 ʻoku fiemaʻu ʻa e moʻui lelei; naʻe lave ʻa e peseti ʻe 79 ki ha nofo mali pe hoa mali fiefia; naʻe tuhu ʻa e peseti ʻe 62 ki he ngaahi pale ʻo e tuʻunga mātuʻa tauhi fānaú; pea naʻe fakakaukau ʻa e peseti ʻe 51 naʻe fiemaʻu ha ngāue lavameʻa ke maʻu ai ʻa e fiefiá. Pea neongo ʻoku fakatokanga mai ʻi he poto anga-mahení ʻoku ʻikai ke fakapapauʻi ʻa e fiefiá ʻi he paʻangá, ko e peseti ʻe 47 ʻo e faʻahinga naʻe fakafehuʻí naʻa nau tuipau ʻoku pehē. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mei he ngaahi moʻoniʻi meʻá?
ʻUluakí, sio angé ki he fehokotaki ʻoku pehē tokua ʻoku ʻi he paʻangá mo e fiefiá. Ko ha savea ʻo e kakai koloaʻia taha ʻe toko teau ʻi he ʻIunaite Seteté naʻe fakahaaʻi ai naʻe ʻikai te nau fiefia ange kinautolu ʻi he kakaí fakalūkufua. ʻIkai ko ia pē, lolotonga ko e tokolahi ʻi he ʻIunaite Seteté kuo nau ʻai ʻo meimei liunga ua ʻenau koloa fakamatelié ʻi he hongofuluʻi taʻu ʻe tolu kuohilí, ʻoku ʻikai ʻaupito haʻanau fiefia ange ʻi he tuʻunga naʻa nau ʻi ai ki muʻá, fakatatau ki he lau ʻa e kau mataotao ʻi he moʻui lelei fakaʻatamaí. Ko hono moʻoní, ʻoku fakahaaʻi ʻi ha līpooti ʻe taha: “ʻI he vahaʻa taimi tatau, kuo mahiki ai he ʻataá ʻa e tuʻunga ʻo e loto-mafasiá. Kuo liunga tolu ʻa e taonakita ʻa e taʻu hongofulu tupú. Kuo liunga ua ʻa e tuʻunga ʻo e vete malí.” ʻI he fonua kehekehe nai ʻe 50, ko e kau fakatotolo kuo nau ako ki he fehokotaki ʻi he vahaʻa ʻo e paʻangá mo e fiefiá, naʻa nau aʻu ki he fakamulituku ʻoku ʻikai lava ke fakatau mai ʻe he paʻangá ʻa e fiefiá.
Ko hono hokó, ʻoku mahuʻinga fēfē ki he fiefiá ʻa e ngaahi meʻa tefito hangē ko e moʻui leleí, ko ha nofo mali fiefia mo ha ngāue lavameʻa? Sai, kapau ko e ngaahi meʻa tefito ko ení naʻe fiemaʻu pau ia ke hoko ai ʻo fiefia, fēfē ʻa e kakai ʻe laui miliona ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e moʻui leleí mo e faʻahinga kotoa ko ia ʻoku ʻikai te nau maʻu ha nofo mali fiefiá? Fēfē ʻa e ngaahi hoa mali ʻoku ʻikai haʻanau fānaú mo e kakai tangata mo e kakai fefine kotoa ko ia ʻoku ʻikai haʻanau ngāue lavameʻá? ʻOku fakatufakangaʻi kotoa ʻa e faʻahinga tāutaha peheé ki ha moʻui ʻikai fiefia? Pea ʻe mole ʻa e fiefia ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku lau ʻoku nau lolotonga maʻu ʻa e moʻui leleí mo ha nofo mali fiefiá kapau ʻe liliu honau tuʻungá?
ʻOku Tau Kumi ʻi he Ngaahi Feituʻu Totonú?
ʻOku loto ʻa e tokotaha kotoa ke fiefia. ʻOku ʻikai ke fakaʻohovale eni koeʻuhi ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo e tangatá ʻoku fakamatalaʻi ia ko e ‘ʻOtua fiefia,’ pea naʻe ngaohi ʻa e tangatá ʻi he ʻīmisi ʻo e ʻOtuá. (1 Timote 1:11, NW; Senesi 1:26, 27) Ko ia ai, ʻoku fakanatula pē ki he tangatá ke fekumi ki he fiefiá. Kae kehe, ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokolahi ko e maʻu ʻo e fiefiá ʻoku hangē ia ko hono maʻu ʻo ha falukunga ʻoneʻoné—ʻoku fakatou faingofua ʻena mole atú.
Kae kehe, ʻe lava ke pehē ʻoku fuʻu feinga tōtuʻa ʻa e niʻihi ke maʻu ʻa e fiefiá? ʻOku fakakaukau pehē ʻa e filōsefa sōsiale ko Eric Hoffer. Naʻá ne fakamatala: “Ko e fekumi ki he fiefiá ʻa e taha ʻo e ngaahi tupuʻanga tefito ʻo e taʻefiefiá.” ʻOku moʻoni ʻaupito ia kapau ʻoku tau kumi ki he fiefiá ʻi he ngaahi feituʻu halá. ʻI he tuʻunga ko iá, ʻoku pau ke tau fetaulaki mo e ʻamanaki tōnoa pea mo e feifeitamaki. Ko e feinga ke hoko ʻo koloaʻiá; fāinga ki he ongoongoá mo e ʻiloá; tuli ki he ngaahi taumuʻa fakapolitikale, fakasōsiale, pe fakaʻekonōmiká; pe ko e moʻui pē maʻata mo e fakatōliʻa vave ʻa e holí ʻoku taʻemalava kotoa ia ke ʻomai ai ʻa e fiefiá. Tā neʻineʻi ke hanga ʻe he niʻihi ʻo ohi ʻa e fakakaukau fakaoli naʻe fakahaaʻi ʻe ha taha ʻo e kau faʻu-tohí ʻa ia naʻá ne pehē: “Kapau pē ā te tau tuku ʻa e feinga ke fiefiá ʻe lava ke tau maʻu ai ha taimi lelei ʻaupito”!
Ko e meʻa mahuʻingá, naʻe toe fakahaaʻi ʻi he savea naʻe lave ki ai ʻi he kamata ʻo e kupu ko ení ko e kakai ʻe toko 4 mei he toko 10 naʻa nau ongoʻi ko e fiefiá ʻoku tupu ia mei he faileleí pea mo hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. Pea ko e toko 1 mei he toko 4 naʻa nau fakamamafaʻi ko e tuí mo e tuipau fakalotú ʻokú ne fakahoko ha ngafa lahi ʻi he hoko ʻo fiefiá. ʻOku hā mahino, ʻoku fiemaʻu ke tau sio ofi ange ki he meʻa ʻoku fiemaʻu ke hoko ai ʻo fiefia moʻoní. Ko e kupu hoko maí te ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ia.
[Fakatātā ʻi he peesi 3]
ʻOku fakakaukau ʻa e tokolahi ko e paʻangá, ko ha moʻui fakafāmili fiefia, pe ko ha ngāue lavameʻa ʻa e kī ki he fiefiá. ʻOkú ke loto-tatau mo ia?