Faʻifaʻitaki ki he Meesi ʻa Sihová
“Hokohoko atu hoʻomou hoko ko e kau fai mēsí, ʻo hangē ko e fai meesi ʻa hoʻomou Tamaí.”—LUKE 6:36, NW.
1. Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he kau Fālesí ʻenau taʻefaimēsí?
NEONGO naʻe fakatupu ʻi he ʻīmisi ʻo e ʻOtuá, ʻoku ʻikai faʻa lava ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke faʻifaʻitaki ki heʻene mēsí. (Senesi 1:27) Ko e fakatātaá, fakakaukau angé ki he kau Fālesí. ʻI he tuʻunga ko ha kulupú, naʻa nau fakafisi ke fiefia ʻi he taimi naʻe fakamoʻui ai ʻi he mēsí ʻe Sīsū ha nima mate ʻo ha tangata ʻi he Sāpaté. ʻI hono kehé, naʻa nau faʻufaʻu kia Sīsū “pe fēfē haʻanau tamateʻi ia.” (Mātiu 12:9-14) ʻI he taimi ʻe taha, naʻe fakamoʻui ai ʻe Sīsū ha tangata ʻa ia naʻe kui mei hono fanauʻí. Naʻe toe hoko pē, ko e “niʻihi ʻo e kau Fālesi” naʻe ʻikai pē haʻanau fiefia ʻi he manavaʻofa ʻa Sīsuú. ʻI hono kehé, naʻa nau lāunga: “Talaʻehai ko ha tangata ia mei he ʻOtua: he ʻoku ʻikai te ne tauhi ʻa e Sāpate.”—Sione 9:1-7, 16.
2, 3. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa Sīsū ʻi heʻene fakamatala, “ʻA ʻo vakai telia ʻa e levani ʻa e kau Falesi”?
2 Ko e fakakaukau loto-momoko ʻa e kau Fālesí naʻá ne fokotuʻu ai ha hia ki he tangatá mo ha angahala ki he ʻOtuá. (Sione 9:39-41) ʻI he ʻuhinga lelei, naʻe fakatokanga ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá, “ʻĀ ʻo vakai telia ʻa e levani” ʻo e kiʻi kulupu mālohi ko ení mo e kau lotu kehé, hangē ko e kau Sātusí. (Mātiu 16:6) ʻOku ngāueʻaki ʻa e lēvaní ʻi he Tohitapú ke ne fakafofongaʻi ʻa e angahalá pe fakameleʻí. Ko ia, naʻe pehē ʻe Sīsuú ko e akonaki ʻa e kau “sikalaipe mo e Falesi” ʻe malava ke ne fakameleʻi ʻa e lotu maʻá. ʻO anga-fēfē? ʻI heʻene akoʻi ʻa e kakaí ke nau vakai ki he Lao ʻa e ʻOtuá mei he tafaʻaki pē ʻo ʻenau ngaahi tuʻutuʻuni mo ʻenau ngaahi ouau taʻeʻuhingá, lolotonga ia hono taʻetokangaʻi “ʻa e ngāhi meʻa mamafa,” ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e mēsí. (Mātiu 23:23) Ko e founga fakaeouau ko eni ʻo e lotú naʻá ne ʻai ʻa e lotu ki he ʻOtuá ko ha kavenga faingataʻa.
3 ʻI he konga hono ua ʻo ʻene pealapeli fekauʻaki mo e tokotaha maumau koloá, naʻe fakaeʻa ai ʻe Sīsū ʻa e fakakaukau fakameleʻi ʻa e kau taki lotu Siú. ʻI he pealapelí ko e tamaí, ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa Sihová, naʻe loto-vēkeveke ia ke fakamolemoleʻi ʻa hono foha fakatomalá. Ka ko e tokoua lahi ʻo e tamasiʻí, ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e kau “sikalaipe mo e Falesi,” naʻe kehe fakaʻaufuli ʻenau ongoʻi fekauʻaki mo e meʻá.—Luke 15:2.
Ko ha ʻIta ʻa e Tokouá
4, 5. ʻI he ʻuhinga fē naʻe “mole” ai ʻa e tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá?
4 “Lolotonga ia naʻe ʻi he ngoue ʻa hono foha lahi: pea ʻi he faifai ʻo ne foki, ʻo ne ofi ki he ʻapi, ta naʻe ongo mai ha ta nafa mo e meʻe. Pea ne ui ange ha taha ʻo e kau tama, ʻo ne fehuʻi pe ko e hā fua ʻa e meʻa ko ia. Pea ne tali, Kuo haʻu ho tehina, pea kuo tamateʻi ʻe hoʻo ʻeiki ʻa e kiʻi pulu, ʻa e pulu vakai ʻeiki, koeʻuhi ko ʻene toe maʻu moʻui ia. Pea ne ʻita ai, ʻo ʻikai fie hū ki fale.”—Luke 15:25-28.
5 ʻOku hā mahino naʻe ʻikai ko e tokotaha maumau koloá pē naʻe ʻi ai ʻene palopalema ʻi he pealapeli ʻa Sīsuú. “Kuo mole fakatouʻosi ʻa e ongo foha ko ia ʻoku fakamatalaʻi nounou ʻi hení,” ko e lau ia ʻa e tohi felāveʻi mo ia ʻe taha, “ko e taha fakafou ʻi he taʻemāʻoniʻoni ʻa ia ʻokú ne fakamāʻulaloʻi iá, ko e tahá fakafou ʻi he fiemāʻoniʻoni naʻá ne fakakuihi iá.” Fakatokangaʻi ko e tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakafisi ke fiefiá ka naʻe toe “ʻita.” Ko e tupuʻi lea faka-Kalisi ki he “ʻita,” ʻokú ne pehē ʻoku ʻikai loko ʻuhinga ia ki ha mapuna hake ʻo e ʻitá, ka ko e tuʻunga ʻoku nōfoʻi ʻi he fakakaukaú. Ngalingali, naʻe tukulotoa maʻu pē ʻe he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá ʻa e loto-mamahi, ko ia naʻá ne ongoʻi naʻe ʻikai taau ke kātoangaʻi ʻa e foki mai ʻa ha taha ʻa ia naʻe ʻikai ʻaupito totonu ke ne mavahe mei ʻapi ʻi he ʻuluaki taimí.
6. Ko hai ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá, pea ko e hā hono ʻuhingá?
6 ʻOku fakafofongaʻi lelei ʻe he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá ʻa e faʻahinga ko ē naʻa nau loto-mamahi ʻi he manavaʻofa mo e tokanga ko ia naʻe fai ʻe Sīsū ki he kau angahalá. Ko e faʻahinga fiemāʻoniʻoni ko ení naʻe ʻikai ke maongo kiate kinautolu ʻa e meesi ʻa Sīsuú; pea ʻikai ke tapua meiate kinautolu ʻa e fiefia ʻoku malanga hake ʻi hēvani ʻi he taimi ʻoku fakamolemoleʻi ai ha tokotaha angahalá. ʻI hono kehé, naʻe fakalanga ʻe he meesi ʻa Sīsuú ʻenau ʻitá, pea naʻa nau kamata “mahalo kovi” ʻi honau lotó. (Mātiu 9:2-4) ʻI he taimi ʻe taha naʻe mātuʻaki ʻita lahi ʻa e kau Fālesi ʻe niʻihi ʻo nau fekau ai ke haʻu ha tangata ʻa ia ne fakamoʻui ʻe Sīsū pea nau toki “kapusi ia ki tuaʻā” mei he sinakoké—hangehangē naʻa nau tuli ia! (Sione 9:22, 34) Hangē ko e tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá, ʻa ia naʻe “ʻikai fie hū ki fale,” ko e kau taki lotu Siú naʻa nau fakatoupīkoi ʻi he taimi naʻa nau maʻu ai ʻa e faingamālie ke nau “fiefia mo kinautolu ʻoku fiefia.” (Loma 12:15) Naʻe toe fakaeʻa ʻe Sīsū ʻenau fakaʻuhinga fulikivanú ʻi he hoko atu ʻo ʻene pealapelí.
Fakaʻuhinga Tamele
7, 8. (a) ʻI he founga fē naʻe ʻikai mahino ai ki he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá ʻa e tuʻunga fohá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e ʻikai tatau ʻa e foha lahí mo ʻene tamaí?
7 “Pea ʻalu kituʻa ʻene ʻeiki ʻo kole kiate ia. Ka ka tali ʻe ia, ʻo ne pehē ki heʻene ʻeiki, ʻA, ko futu taʻu mo ʻeku ngaue kiate koe ʻo hange ha pōpula; ʻio, ʻanefē ʻeku liʻaki haʻo fekau ʻe taha? kae ʻanefē haʻo tuku mai ʻio ha kiʻi kosi ke u fakafiefia ʻaki hoku ngaahi kaumeʻa? Ka ʻi he haʻu leva ho foha ko ena, ʻa ia kuo ne kai ʻo ʻosi ʻa e meʻa naʻe tauhiʻaki ʻa hoʻo moʻui ʻi heʻene fafanga ʻa e kau feʻauaki, pea ke tamateʻi maʻana ʻa e pulu vakai ʻeiki.”—Luke 15:28-30.
8 ʻI he ngaahi leá ni, naʻe fakamahino ai ʻe he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá kuo ʻikai mahino ki ai ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e tuʻunga fohá. Naʻá ne tauhi ki heʻene tamaí ʻo meimei tatau mo e tauhi ʻa ha tokotaha ngāue ki hono pulé. Hangē ko ʻene tala ange ki heʻene tamaí: “ʻEku ngaue kiate koe ʻo hange ha pōpula.” Ko e moʻoni, ne ʻikai ʻaupito ke mavahe mei ʻapi ʻa e foha lahi taha ko ení pe laka kehe mei he fekau ʻa ʻene tamaí. Ka ko ʻene talangofuá ko e ueʻi ʻe he ʻofá? Naʻá ne maʻu ha fiefia moʻoni ʻi he tauhi ki heʻene tamaí, pe naʻe fakaʻau pē ia ʻo mātuʻaki taʻehohaʻa moʻoni, ʻo ne tui ko iá ko ha foha lelei koeʻuhi pē naʻá ne fakahoko ʻa hono ngaahi fatongia “ʻi he ngoue”? Kapau ko ha foha anga-līʻoa moʻoni ia, ko e hā naʻe ʻikai lava ai ke tapua mai meiate ia ʻa e fakakaukau ʻa ʻene tamaí? ʻI hono ʻoange ki ai ʻa e faingamālie ke fakahaaʻi ʻa e meesi ki hono tokouá, ko e hā naʻe ʻikai ai ha manavaʻofa ʻi hono lotó?—Fakafehoanaki mo Sāme 50:20-22.
9. Fakamatalaʻi ʻa e anga ʻo e faitatau ʻa e kau taki lotu Siú mo e foha lahí.
9 Ko e kau taki lotu Siú naʻa nau faitatau mo e foha lahi ko ení. Naʻa nau tui naʻa nau mateaki ki he ʻOtuá koeʻuhi he naʻa nau pipiki fefeka ki ha ngaahi lao lahi. Ko e moʻoni, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e talangofuá. (1 Samiuela 15:22) Ka ko ʻenau fakamamafa tōtuʻa ki he ngaahi ngāué naʻá ne liliu ai ʻa e lotu ki he ʻOtuá ki ha founga fakaeouau tuʻumaʻu, ko hano fakahāhā pē ʻi tuʻa ʻa e līʻoá ʻo ʻikai ha tuʻunga fakalaumālie moʻoni. Naʻe nofoʻia honau ʻatamaí ʻe he ngaahi talatukufakaholó. Naʻe ʻikai ha ʻofa ʻi honau lotó. ʻIkai koā, naʻa nau vakai kinautolu ki he kakai lāuvalé ʻo hangē ko e ʻuli ʻi honau lalo vaʻé, pea aʻu ʻo nau lave paetaku kiate kinautolu ko e “koto malaʻia.” (Sione 7:49) Ko e moʻoni, ʻe lava fēfē ke hoko ʻo maongo ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi ngāue ʻa e kau taki peheé lolotonga ia ʻoku mamaʻo honau lotó meiate iá?—Mātiu 15:7, 8.
10. (a) Ko e hā ko ha faleʻi feʻungamālie ai ʻa e ngaahi lea “ko e meesi ʻoku ou tangi ki ai, ʻo ʻikai ko e feilaulau”? (e) ʻOku mafatukituki fēfē ʻa e ʻikai ha mēsí?
10 Naʻe tala ʻe Sīsū ki he kau Fālesí ke nau “ʻalu ʻo kumi ki he ʻuhinga ʻo e meʻa ni, Ko e mēsi ʻoku ou tangi ki ai, ʻo ʻikai ko e feilaulau.” (Mātiu 9:13; Hosea 6:6) Naʻe taʻemahino ʻa ʻenau ngaahi meʻa muʻomuʻá, he ʻi he ʻikai ha mēsí ʻe hoko ʻo taʻeʻaonga kotoa ʻenau ngaahi feilaulaú. Ko ha meʻa mafatukituki moʻoni eni, he ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ko e “taʻefaimēsí” ʻoku lau ia he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku vakai ki ai ʻa e ʻOtuá ʻoku “totonu ke mate.” (Loma 1:31, 32, NW) Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha ofo, naʻe pehē ai ʻe Sīsū ʻi honau tuʻunga ko ha kalasí ko e kau taki lotú kuo kotofa ki he fakaʻauha taʻengatá. ʻOku hā mahino, ko ʻenau taʻefaimēsí naʻe tokoni lahi ia ke tuha ai mo kinautolu ʻa e fakamaau ko ení. (Mātiu 23:33) Kae mahalo pē ʻe lava ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga tāutaha mei he kalasi ko ení. ʻI he fakaʻosinga ʻo ʻene pealapelí, naʻe feinga ai ʻa Sīsū ke toe fakatonutonu ʻa e fakakaukau ʻa e kau Siu peheé fakafou ʻi he lea ʻa e tamaí ki hono foha lahí. Tau sio angé ki hono foungá.
Ko e Meesi ʻa ha Tamai
11, 12. Naʻe anga-fēfē ʻa e feinga ʻa e tamai ʻi he pealapeli ʻa Sīsuú ke fefakaʻuhingaʻaki mo hono foha lahi tahá, pea ko e hā nai ʻa e mahuʻinga ʻo hono ngāueʻaki ʻe he tamaí ʻa e kupuʻi lea “ho tehina”?
11 “Pea tali ʻe ia ki ai, Ngaʻata, ko e meʻa kiate koe, ʻoku ke ʻiate au maʻu pē, pea ko ʻeku meʻa kotoa ko hoʻo meʻa. Ka naʻe tāu pē foki ke tau fakafiefia mo nekeneka, he ko siʻo tehina ʻeni naʻe mate, pea kuo moʻui; naʻe mole pea kuo ʻiloa.”—Luke 15:31, 32.
12 Fakatokangaʻi naʻe ngāueʻaki ʻe he tamaí ʻa e kupuʻi lea “siʻo tehina.” Ko e hā hono ʻuhingá? Sai, manatuʻi ʻi heʻene lea ki muʻa ange ki heʻene tamaí, naʻe ui ai ʻe he tamasiʻi lahí ʻa e tokotaha maumau koloá ko “ho foha”—ʻo ʻikai “ko hoku tehina.” Naʻe ʻikai hā naʻá ne houngaʻia ʻi he haʻi fakafāmili ʻiate ia mo hono tehiná. Ko ia ʻi he taimi ko ení, ko hono moʻoní, naʻe pehē ange ʻe he tamaí ki he tamasiʻi lahí: ‘ʻOku ʻikai ko e foha ia ʻoʻoku pē. Ko iá ko ho tehina, ko e kakano mo e toto ʻoʻou. ʻOkú ke maʻu ʻa e ʻuhinga kotoa ke fiefia ai ʻi heʻene foki maí!’ Naʻe totonu ke mahino lelei ʻa e pōpoaki ʻa Sīsuú ki he kau takimuʻa Siú. Ko e kau angahala ʻa ia naʻa nau sio lalo ki aí ko hono moʻoní ko honau “fanga tokoua.” Ko e moʻoni, “ko e meʻa ki he tangata, ʻoku ʻikai ha maʻoniʻoni ʻi mamani, ʻa ia ʻoku ne fai lelei, ʻo ʻikai angahala.” (Koheleti 7:20) Naʻe ʻi ai leva ʻa e ʻuhinga ke fiefia ai ʻa e kau Siu tuʻu-ki-muʻá ʻi he taimi naʻe fakatomala ai ʻa e kau angahalá.
13. Ko e ngata fakafokifā ʻo e pealapeli ʻa Sīsuú ʻoku tuku mai ai kiate kitautolu ʻa e fehuʻi fakatupu fakakaukau ko e hā?
13 Hili ʻa e kole ʻa e tamaí, naʻe ngata fakafokifā ai ʻa e pealapelí. ʻOku hangē ia ko hano fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene kau fanongó ke nau tohi ʻa e fakaʻosinga pē ʻanautolu ki he foʻi talanoá. Ko e hā pē ʻa e tali ʻa e foha lahí, naʻe fehangahangai ʻa e tokotaha fanongo taki taha mo e fehuʻi, ‘Te ke kau ʻi he fiefia ʻa ia ʻoku hokosia ʻi hēvani ʻi he taimi ʻoku fakatomala ai ha tokotaha angahalá?’ ʻOku toe maʻu foki ʻa e faingamālie ʻe he kau Kalisitiane he ʻaho ní ke fakahāhaaʻi ʻenau tali ki he fehuʻi ko iá. ʻO anga-fēfē?
Faʻifaʻitaki ki he Meesi ʻa e ʻOtuá he ʻAhó Ni
14. (a) ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa Paula ʻoku ʻi he Efeso 4:32e (5:1, PM) ʻi he hoko mai ki he meʻa fekauʻaki mo e mēsí? (e) Ko e hā ʻa e maʻuhala fekauʻaki mo e meesi ʻa e ʻOtuá ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí?
14 Naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ki he kau ʻEfesoó: “Hoko muʻa ko e kau faʻifaʻitaki ki he ʻOtua, ʻo tāu mo e fanau kuo ʻofeina.” (Efeso 4:32e [Efeso 5:1, PM]) Ko ia ai, ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané ʻoku totonu ke tau hoko ʻo houngaʻia ʻi he meesi ʻa e ʻOtuá, ʻo tō loloto ia ki hotau lotó, pea toki fakahāhā leva ʻa e ʻulungaanga ko ení ʻi heʻetau feangainga mo e niʻihi kehé. Kae kehe, ʻoku taau ke fai ʻa e tokanga. ʻOku ʻikai totonu ke maʻuhala ko e meesi ʻa e ʻOtuá ko ha fakasiʻia ia ʻo e mamafa ʻa e angahalá. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi te nau fakaʻuhinga taʻetokanga nai ʻo pehē, ‘Kapau ʻoku ou fai ha angahala, ʻe lava ke u lotu maʻu pē ki he ʻOtuá ki ha fakamolemole, pea te ne fai meesi mai.’ Ko ha fakakaukau pehē ʻe iku ia ki he meʻa naʻe ui ʻe he tokotaha tohi Tohitapu ko Siutasí ko e “liliu ʻa e kelesi ʻa hotau ʻOtua ʻo faiʻanga pauʻu fakalielia.” (Siutasi 4) Neongo ʻoku fai meesi ʻa Sihova, “ʻe ʻikai ʻaupito te ne fakaʻatā ʻa e halaia” ʻi he taimi ʻokú ne feangainga ai mo e kau faihala taʻefakatomalá.—Ekisoto 34:7; fakafehoanaki mo Siosiua 24:19; 1 Sione 5:16.
15. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu tautefito ai ki he kau mātuʻá ke tauhi maʻu ha vakai palanisi ki he mēsí? (e) Lolotonga ʻa e ʻikai ke fakaoleoleʻi ʻa e faihala loto-fiefai ki aí, ko e hā ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau mātuʻá ke faí, pea ko e hā hono ʻuhingá?
15 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga tatau pehē pē ʻi he fekauʻaki mo e fuʻu tōtuʻa ki he tafaʻaki ʻe tahá—ʻa e hoko ko ia ʻo anga-fefeka mo fakaanga fekauʻaki mo e faʻahinga ko ē ʻoku nau fakahāhā ʻa e fakatomala moʻoni mo e mamahi fakaʻotua ʻi heʻenau ngaahi angahalá. (2 Kolinito 7:11) Koeʻuhi kuo tuku ki he kau mātuʻá ʻa hono tokangaʻi ʻo e fanga sipi ʻa Sihová, ʻoku fiemaʻu ke nau tauhi maʻu ha vakai palanisi fekauʻaki mo e meʻá ni, tautefito ʻi he taimi ʻoku nau fakahoko ai ha ngaahi meʻa fakaefakamāú. Kuo pau ke tauhi ke maʻa ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané, pea ʻoku totonu faka-Tohitapu ke “kapusi ʻa e tangata fai kovi” fakafou ʻi hono tuʻusi. (1 Kolinito 5:11-13) ʻI he taimi tatau, ʻoku lelei ke fai ha meesi ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ha makatuʻunga maʻalaʻala ki aí. Ko ia, lolotonga ʻoku ʻikai ke fakaoleoleʻi ʻe he kau mātuʻá ʻa e faihala loto-fiefai ki aí, ʻoku nau feinga ke kumi ki ha ʻalunga anga-ʻofa mo fai meesi, ʻi loto ʻi he ngaahi ngataʻanga ʻo e fakamaau totonú. ʻOku nau lāuʻilo maʻu ai pē ki he tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu: “He ʻe fai taʻemeesi ʻa e fakamāu kiate ia naʻe ʻikai fai meesi. ʻOku luki ʻa meesi ki he fakamāu.”—Semisi 2:13; Palovepi 19:17; Mātiu 5:7.
16. (a) ʻI hono ngāueʻaki ʻo e Tohitapú, fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e loto moʻoni ʻa Sihova ke foki mai kiate ia ʻa e faʻahinga ʻoku faihalá. (e) ʻE lava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ko kitautolu foki ʻoku tau talitali lelei ʻa e toe foki mai ʻa e kau angahala fakatomalá?
16 ʻOku ʻai ʻe he pealapeli ʻo e tokotaha maumau koloá ʻo hā mahino ʻoku loto ʻa Sihova ke foki mai kiate ia ʻa e faʻahinga faihalá. Ko e moʻoni, ʻokú ne kei fai pē ʻa e fakaafe kiate kinautolú kae ʻoua kuo nau fakamoʻoniʻi kuo ʻikai toe ʻi ai ha ʻamanaki. (Isikeli 33:11; Malakai 3:7; Loma 2:4, 5; 2 Pita 3:9) Hangē ko e tamai ʻa e tokotaha maumau koloá, ʻoku fakangeiaʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku nau foki maí, ʻo tali kinautolu ko e kau mēmipa kakato ʻo e fāmilí. ʻOkú ke faʻifaʻitaki kia Sihova ʻi he meʻá ni? ʻI he taimi ʻoku toe fakafoki mai ai ha kaungātui, ʻa ia naʻe tuʻusi ʻi ha taimi, ʻoku anga-fēfē ʻa hoʻo tali ki aí? Kuo tau ʻosi ʻilo ʻoku ʻi ai ʻa e “fiefia ʻi he langi.” (Luke 15:7) Ka ʻoku ʻi ai ha fiefia ʻi māmani, ʻi hoʻo fakatahaʻangá, pea pehē ki ho lotó? Pe, hangē ko ia ko e foha lahi ʻi he pealapelí, ʻoku ʻi ai nai ha loto-ʻingoʻingo, ʻo hangē ʻoku ʻikai taau ai ha talitali lelei ia ki ha taha, ʻa ia naʻe ʻikai totonu ke ne mavahe mei he tākanga ʻa e ʻOtuá ʻi he kamatá?
17. (a) Ko e hā ʻa e tuʻunga naʻe tupu hake ʻi Kolinitō he ʻuluaki senitulí, pea naʻe faleʻi fēfē ʻe Paula ʻa e faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá ki hono fakaleleiʻi ʻo e meʻá? (e) Ko e hā naʻe ʻaonga ai ʻa e enginaki ʻa Paulá, pea ʻe lava fēfē ke tau ngāueʻaki ia he ʻahó ni? (Toe sio ki he puha ʻi he toʻomataʻú.)
17 Ke tokoni ʻi hono sivisiviʻi kitautolu ʻi he meʻá ni, fakakaukau angé ki he meʻa naʻe hoko ʻi he taʻu 55 T.S. nai ʻi Kolinitoó. ʻI aí, naʻe faifai pē ʻo fakamaʻa ʻe he tangata ʻa ia naʻe kapusi mei he fakatahaʻangá ʻa ʻene moʻuí. Ko e hā naʻe tonu ke fai ʻe he fanga tokouá? ʻOku totonu ke nau fakakaukau veiveiua ki heʻene fakatomalá pea hokohoko atu ʻa e fakaʻehiʻehi meiate iá? ʻI hono kehé, naʻe ekinaki ʻa Paula ki he kau Kolinitoó: “Naʻa mou mei angai muʻa, ʻo fai hono fakamolemole mo hono fakafiemalie, naʻa ʻiloange ʻe fongia ʻaupito ha toko taha pehe, ʻo ka hulu atu ʻene mamahi. Ko ia ʻoku ou enginaki atu ke mou fakapapau hoʻomou ʻofa kiate ia.” (2 Kolinito 2:7, 8) ʻOku faʻa hoko, ko e kau faihala fakatomalá ʻoku tautefito ʻa ʻenau moʻuangofua ki he ngaahi ongoʻi mā mo e taʻehaʻamanaki. Ko ia ai, ʻoku fiemaʻu ke toe fakapapauʻi ki he faʻahingá ni ʻoku ʻofaʻi kinautolu ʻe honau kaungātuí pea mo Sihova. (Selemaia 31:3; Loma 1:12) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga eni. Ko e hā hono ʻuhingá?
18, 19. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ki muʻa ʻe he kau Kolinitoó ʻenau mātuʻaki fakavaivaí? (e) ʻE lava fēfē ke iku ha fakakaukau taʻefaimeesi ke hoko ai ʻa e kau Kolinitoó ʻo ‘kākāʻi kinautolu ʻe Setane’?
18 ʻI he enginaki ki he kau Kolinitoó ke faʻa fakamolemolé, naʻe ʻoange ai ʻe Paula ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻuhingá ʻo pehē “telia naʻa kākāʻi kitautolu ʻe Setane, he talaʻehai ʻoku ʻufikaua ʻiate kitautolu ʻa e ngaahi faliunga ʻa e toko taha ko ia.” (2 Kolinito 2:11) Ko e hā ʻa ʻene ʻuhingá? Sai, naʻe pau ke valokiʻi ki muʻa ʻe Paula ʻa e fakatahaʻanga Kolinitoó ʻi heʻenau hoko ʻo fuʻu fakavaivaí. Naʻa nau fakaʻatā ʻa e tangata tatau ko ení ke hoko atu ʻene angahalá ʻo taʻetautea. ʻI he fai peheé, ko e fakatahaʻangá—tautefito ki hono kau mātuʻá—naʻa nau tō ai ʻia Sētane, he naʻá ne fiefia ke ʻomai ha tuʻunga ongoongo-kovi ki he fakatahaʻangá.—1 Kolinito 5:1-5.
19 Kapau naʻa nau maliu he taimi ko iá ʻo tōtuʻa ki he tafaʻaki ʻe tahá pea fakafisi ke fakamolemoleʻi ʻa e tokotaha faihalá, ʻe kākaaʻi ai kinautolu ia ʻe Sētane ʻi ha toe tafaʻaki ʻe taha. ʻO anga-fēfē? Naʻe malava ke ne ngāueʻaongaʻaki ʻenau loto-fefeka mo taʻefaimēsí. Kapau naʻe hoko ʻa e tokotaha angahala fakatomalá ʻo “fongia ʻaupito . . . ʻo ka hulu atu ʻene mamahi”—pe hangē ko hono fakalea ia ʻe he Today’s English Version, “mātuʻaki mamahi ʻo ne tukulolo kakato”—he fatongia mamafa moʻoni ia ʻe fua ʻe he kau mātuʻá ʻi he ʻao ʻo Sihová! (Fakafehoanaki mo Isikeli 34:6; Semisi 3:1.) ʻI he ʻuhinga lelei, hili ʻa e fakatokanga ki hono kau muimuí fekauʻaki mo e fakatūkiaʻi ha “taha ʻo siʻi tamaiki ni,” naʻe pehē ʻe Sīsū: “Mou lamasi kimoutolu: kapau ʻe faihala ʻe ho tokoua, valoki ia; pea kapau te ne fakatomala, fakamolemole ia.”a—Luke 17:1-4, fakaʻītali ʻamautolu.
20. ʻI he founga fē ʻoku ʻi ai ai ʻa e fiefia fakatouʻosi ʻi langi pea ʻi māmani ʻi he taimi ʻoku fakatomala ai ha tokotaha angahala?
20 Ko e laui afe ko ia kuo nau toe foki mai ʻi he taʻu taki taha ki he lotu maʻá ʻoku nau houngaʻia ʻi he meesi kuo fai ʻe Sihova kiate kinautolú. “ʻOku ʻikai te u toe manatuʻi ha taimi kuó u mātuʻaki fiefia lahi ai ʻi ha toe meʻa ʻi heʻeku moʻuí,” ko e lea ia ʻa ha tuofefine Kalisitiane ʻe taha ʻo kau ki hono toe fakafoki maí. Ko e moʻoni, ʻoku fakaongo atu ʻa ʻene fiefiá ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻāngeló. ʻOfa ke tau kau mo kitautolu foki ʻi he “fiefia ʻi he langi” ʻa ia ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku fakatomala ai ha taha angahalá. (Luke 15:7) ʻI he fai peheé, te tau faʻifaʻitaki ai ki he meesi ʻa Sihová.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Neongo ʻoku hā ngali naʻe toe fakafoki mai ʻa e tokotaha faihala ʻi Kolinitoó ʻi ha kiʻi vahaʻa taimi nounou, heʻikai ke ngāueʻaki eni ia ko ha tuʻunga ki he kau tuʻusi kotoa pē. ʻOku kehekehe ʻa e keisi taki taha. ʻOku kamata fakahāhā ʻe he kau faihala ia ʻe niʻihi ʻa e fakatomala moʻoní meimei ʻi he hili pē honau kapusí. ʻI he niʻihi kehé, ʻoku ʻi ai ʻa e vahaʻa taimi ia ki muʻa pea toki hā mahino mai ha fakakaukau pehē. Kae kehe, ʻi he ngaahi keisí kotoa, ko e faʻahinga ko ia ʻoku toe fakafoki maí kuo pau ke nau ʻuluaki fakahāhā ʻa e fakamoʻoni ʻo e mamahi fakaʻotuá, pea ʻo ka malava, kuo pau ke nau fakahāhā ʻa e ngaahi ngāue ʻoku taau mo e fakatomalá.—Ngāue 26:20; 2 Kolinito 7:11.
Ko e Fakamanatú
◻ ʻI he founga fē naʻe faitatau ai ʻa e tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá mo e kau taki lotu Siú?
◻ ʻI he founga fē naʻe ʻikai mahino ai ki he tokoua ʻo e tokotaha maumau koloá ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e tuʻunga fohá?
◻ ʻI he sioloto atu ki he meesi ʻa e ʻOtuá, ko e hā ʻa e ongo tafaʻaki tōtuʻa ʻe ua ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei ai?
◻ ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki ʻi he ʻahó ni ki he meesi ʻa e ʻOtuá?
[Puha ʻi he peesi 17]
“FAKAPAPAU HOʻOMOU ʻOFA KIATE IA”
Fekauʻaki mo e tokotaha faihala kuo kapusi ʻa ia kuó ne fakahāhā ʻa e fakatomalá, naʻe tala ʻe Paula ki he fakatahaʻanga Kolinitoó: “ʻOku ou enginaki atu ke mou fakapapau hoʻomou ʻofa kiate ia.” (2 Kolinito 2:8) Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “fakapapau” ko ha kupuʻi lea fakalao ia ʻoku ʻuhingá ko e “fakamoʻoniʻi.” ʻIo, ko e faʻahinga fakatomala ko ia kuo toe fakafoki maí ʻoku fiemaʻu ke nau ongoʻi ʻoku ʻofaʻi kinautolu pea ʻoku toe talitali lelei mai kinautolu ko e kau mēmipa ʻo e fakatahaʻangá.
Kae kehe, kuo pau ke tau manatuʻi, ko e tokolahi taha ʻi he fakatahaʻangá ʻoku ʻikai te nau lāuʻilo ki he ngaahi tuʻunga tefito naʻe iku ai ki hono kapusi ʻo ha tokotaha pe ki hono toe fakafoki maí. Tānaki atu ki aí, ʻoku ʻi ai nai ʻa e niʻihi ʻa ia kuo uesia fakafoʻituitui nai pe loto-lavea—mahalo naʻa mo ha ʻi ha tuʻunga vahaʻa taimi fuoloa—ʻi he faihala ʻa e tokotaha fakatomalá. Ko ia ai, ko e hoko ʻo ongongofua ki he ngaahi meʻa peheé, ʻi he taimi ʻoku fai mai ai ha fanongonongo ʻo e toe fakafoki maí, te tau taʻotaʻofi mahino pē ʻe kitautolu ia ʻa hono fakahāhā ʻo e talitali leleí kae ʻoua ke fai ia ʻi ha tuʻunga fakafoʻituitui.
He fakatuimālohi moʻoni ia ki he faʻahinga ko ē kuo toe fakafoki maí ke ʻiloʻi ʻoku talitali lelei mai kinautolu ke toe hoko ko e kau mēmipa ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané! ʻE lava ke tau fakalototoʻaʻi ʻa e kau fakatomala peheé ʻaki ʻetau fetalanoaʻaki mo kinautolu pea fiefia ʻi he kaungāfeohi mo kinautolu ʻi he Fale Fakatahaʻangá, ʻi he ngāue fakafaifekaú, pea ʻi he ngaahi meʻa feʻungamālie kehe. ʻI hono fakapapauʻi, pe fakamoʻoniʻi peheé, ko ʻetau ʻofa ki siʻi faʻahinga ko ení, ʻoku ʻikai ai ke tau fakasiʻia ʻi ha founga pē ʻa e mafatukituki ʻo e angahala ne nau faí. Ka, ʻi he kau fakataha mo e ngaahi kongakau fakahēvaní, ʻoku tau fiefia ʻi he moʻoniʻi meʻa ko ia ko kinautolú kuo nau ʻosi talitekeʻi ʻa e ʻalunga angahalaʻiá pea kuo nau foki kia Sihova.—Luke 15:7.
[Fakatātā ʻi he peesi 15]
Naʻe fakafisi ʻa e foha lahí ke fiefia ʻi he toe foki mai ʻa hono tehiná