Ko e Hā Naʻe ʻAuha Ai ʻa e Māmani Motuʻa ko Iá?
KO E Lōvai ko eni ʻi māmani lahí naʻe ʻikai ko ha fakatamaki fakanatula. Ko ha fakamaau ia mei he ʻOtuá. Naʻe fai ha fakatokanga, ka naʻe tukunoaʻi lahi. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻe fakamatala ʻa Sīsū: “I he gaahi aho nae muomua i he lomaki [ko e kakaí] naa nau kai mo inu, mo mali, mo foaki ke fakamau, o aʻu ki he aho nae hu ai a Noa ki he vaka, bea nae ikai te nau amanaki, mo ene hoko mai ae vai lahi, o ave akinautolu kotoabe.”—Mātiu 24:38, 39, PM, fakaʻītali ʻamautolu.
Ko ha Sivilaise Fakalakalaka
ʻI ha ngaahi tafaʻaki pau, ko e sivilaise ki muʻa ʻi he Lōmakí naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi lelei ʻa ia ʻoku ʻikai ke tau maʻu ʻi he ʻahó ni. Ko e fakatātaá, ko e kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá naʻa nau lea ʻi ha lea anga-maheni pē ʻe taha. (Senesi 11:1) Naʻe fakaʻaiʻai nai ʻe he meʻá ni ha ngaahi lavameʻa ʻi he ʻātí mo e saienisí ʻa ia ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga fakatahataha ʻa ha fuʻu kakai tokolahi mo e ngaahi pōtoʻi kehekehe. Pehē foki, ko e fuʻu vahaʻa taimi lōloa ʻo e moʻuí naʻe maʻu ʻe he tokolahi taha ʻo e kakai ʻi he taimi ko iá naʻe ʻuhingá ia ʻe malava ke nau hokohoko atu ke langa hake ʻa e ngaahi meʻa kuo nau ako ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí.
ʻOku taku ʻe he niʻihi ko e lōloa ʻo e moʻui ʻa e tangatá naʻe ʻikai ke fuʻu fuoloa ʻi he taimi ko iá pea ko e ngaahi taʻu ʻoku lave ki ai ʻi he fakamatala faka-Tohitapú ko hono moʻoní, ko e ngaahi māhina pē ia. ʻOku moʻoni ia? Sai, fakakaukau angé ki he tuʻunga ʻo Mahalalelí. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Kuo moʻui ʻa Mahālaleli ko e taʻu ʻe . . . onongofulu ma nima, pea ne maʻu ha foha ko Seleti. . . . Ko e fuoloa ʻo Mahālaleli ko e taʻu ʻe valungeau mo e taʻu ʻe hivangofulu ma nima; pea pekia.” (Senesi 5:15-17) Kapau ʻoku ʻuhinga ʻa e taʻu ʻe tahá ko e māhina ʻe taha, naʻe fakatupu ʻe Mahalaleli ʻa hono fohá ʻi heʻene kei taʻu nimá pē! ʻIkai, ko e kakai ʻi he taimi ko iá naʻa nau ofi ange ki he tuʻunga longomoʻui haohaoa ʻo e ʻuluaki tangata ko ʻĀtamá. Naʻa nau moʻui moʻoni ʻi he laui senituli. Ko e hā ne nau lavaʻí?
ʻI he laui senituli lahi ki muʻa ʻi he Lōmakí, naʻe ʻosi tupu ʻa e tokolahi ʻo e kakai ʻi he māmaní ki ha tuʻunga ʻa ia naʻe lava ai ki he foha ʻo ʻĀtama ko Keiní ke ne langa ha kolo, ʻa ia naʻá ne fakahingoa ko ʻĪnoke. (Senesi 4:17) Lolotonga ʻa e ngaahi kuonga ki muʻa ʻi he Lōmakí, naʻe langa hake ai ʻa e ngaahi ngāue kehekehe. Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi fale tuki-ukamea ki he “faʻahinga meʻa masila kehekehe mei he kapa mo e aione.” (Senesi 4:22) ʻOku ʻikai ha veiveiua naʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻangāué ni ki he ngāue fakaelangá, ngāue fakatufungá, tuituí mo e ngoué. Ko e ngaahi ngāué ni kotoa ʻoku fai ʻa e lave ki ai ʻi he ngaahi fakamatala ʻo fekauʻaki mo e muʻaki kau nofoʻi fakaetangata ʻo e māmaní.
Ko e fakautuutu ʻo e ʻiló naʻá ne ʻai nai ke malava ʻe he ngaahi toʻutangata hokó ke fakatupulekina ʻa e ngaahi ngāue makehe hangē ko e tuki-ukameá, ngoué, tauhi ʻa e fanga sipí mo e fanga pulú, faʻu tohí mo e ngaahi ʻaati leleí. Ko e fakatātaá ko Siupale, ko e “tupuʻanga ia ʻo e faʻahinga ʻoku faiva ʻaki ʻa e haape mo e mimiha.” (Senesi 4:21) Naʻe fakalakalaka lahi ʻaupito ʻa e sivilaisé. Neongo ia, naʻe ngata fakafokifā ʻa e meʻa kotoa pē. Ko e hā naʻe hokó?
Ko e Hā Naʻe Fehālaakí?
ʻI he kotoa ʻo hono ngaahi leleí, naʻe maʻu ʻe he sōsaieti ki muʻa ʻi he Lōmakí ʻa e kamataʻanga kovi. Ko e tokotaha naʻá ne fokotuʻú, ʻa ʻĀtama, ko ha tokotaha angatuʻu ia ki he ʻOtuá. Ko Keini, ʻa e tokotaha naʻá ne langa ʻa e ʻuluaki kolo kuo lēkōtí, naʻá ne fakapoongi ʻa hono tehiná tonu. ʻOku ʻikai ha ofo ʻi he fakautuutu vave ʻa e koví! Ko e ngaahi nunuʻa ʻo e tuʻunga mele naʻe tuku ʻe ʻĀtama ki heʻene fānaú naʻe fakautuutu.—Loma 5:12.
ʻOku hā mahino naʻe hoko mai ʻa e ngaahi meʻá ki ha tumutumu ʻi he taimi naʻe fakapapauʻi ai ʻe Sihova te ne fakaʻatā ʻa e tuʻungá ke hokohoko atu ʻi ha toe taʻu ʻe 120 pē. (Senesi 6:3) ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Kuo fakautuutu ʻa e kovi ʻa e tangata ʻi mamani, pea ʻoku kovi ʻatā ʻa e filioʻi kotoa pe ʻo e ngaahi fakakaukau ʻa hono loto maʻuaipe. . . . Kuo opeope ʻi he fonua ʻa e fakamalohi.”—Senesi 6:5, 11.
Faai atu pē, naʻe tala tonu kia Noa ʻe fakaʻauha ʻe he ʻOtuá ʻa e kakano kotoa ʻi ha lōvai. (Senesi 6:13, 17) Neongo naʻe hoko ʻa Noa “ko ha tokotaha malanga ʻo e māʻoniʻoní,” naʻe hā faingataʻa ki he kakaí ke nau tui ko e meʻa kotoa pē takatakai ʻiate kinautolú naʻe ʻamanaki ke ngata. (2 Pita 2:5, NW) Ko e toko valu pē naʻa nau tokanga ki he fakatokangá pea naʻe fakahaofí. (1 Pita 3:20) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻeni kia kitautolu he ʻaho ní?
Ko e Hā Hono ʻUhinga kia Kitautolú?
ʻOku tau moʻui ʻi he ngaahi taimi ʻoku tatau mo e taimi ko ia ʻo Noá. ʻOku tau fanongo maʻu pē ʻi he ngaahi tōʻonga fakalilifu ʻo e tautoitoí, ngaahi feingatau fakaʻauha fakafaʻahingá, ngaahi tāmate fakatokolahi ʻoku fai ʻe he kau tangata fakamahafu ʻa ia ʻoku faingataʻa ke ʻilo ʻa hono tupuʻangá pea mo e fakamālohi ʻi he fāmilí ʻi ha tuʻunga lahi fakamanavahē. Kuo toe hoko ʻa e māmaní ʻo fonu ʻi he fakamālohí, pea hangē ko ē ki muʻá, kuo fakahā ki he māmaní ha fakamaau ʻe hoko mai. Naʻe pehē ʻe Sīsū tonu te ne hoko mai ko e Fakamaau fakanofo ʻa e ʻOtuá ʻo fakamavaheʻi ʻa e kakaí ʻo hangē ko hono fakamavaheʻi ʻe ha tauhi-sipi ʻa e fanga sipí mei he fanga kosí. Ko e faʻahinga ʻe ʻilo ʻoku taʻetāú, ko e lea ia ʻa Sīsuú, “ʻe ʻalu atu . . . ki he tautea taʻengata.” (Mātiu 25:31-33, 46) Kae kehe, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú ʻi he taimi ko ení, ʻe laui miliona ʻa e kau hao moʻuí—ko ha fuʻu kakai tokolahi ʻa ia ʻoku nau lotu ki he ʻOtua moʻoni pē tahá. ʻI he māmani ka hoko maí, ko e faʻahingá ni te nau fiefia ʻi he moʻuí ʻi he melino mo e malu tuʻuloa ʻo ʻikai hano tatau ki muʻa.—Maika 4:3, 4; Fakahā 7:9-17.
ʻOku manuki ʻa e tokolahi ki he ngaahi fakamatala faka-Tohitapu peheé pea ki he ngaahi fakatokanga fekauʻaki mo e ngāue fakaefakamaau ʻa ia ʻe fakahoko moʻoni ai ʻa e ngaahi fakamatala ko iá. Ka ʻoku fakamatala ʻa e ʻapositolo ko Pitá ko e kau tui veiveiua peheé ʻoku nau taʻetokaʻi ʻa e moʻoní. Naʻá ne tohi: “ʻE hoko ʻi he taimi fakamui ha faʻahinga ʻoku matuʻaki manuki . . . mo nau lau, Komaʻāʻia ʻa e talaʻofa ʻo ʻene hoko mai? . . . He ʻoku puli ʻiate kinautolu ʻa e meʻa ni—ka ko honau loto foki—Tokua ko e folofola ʻa e ʻOtua naʻe tuʻu ai ʻa e ngaahi langi ʻi muʻa, pea fokotuʻu ai ʻa e fonua mei he vai pea ʻaki ʻa e vai: ʻa ia naʻe lomaki vai ai ʻa e maama ʻo onoʻaho, ʻo ʻauha: ka ko e ngaahi langi mo e fonua ʻo onopōni kuo tauhi ʻaki ʻa e folofola ʻa ʻEne ʻAfio, ʻo taʻofi ki he afi, ʻo ka toki hoko ʻa e ʻaho ʻo e fakamāuʻi mo e fakaʻauha ʻo e kakai fakaʻotuamate.”—2 Pita 3:3-7.
Ko ha fakatokanga fakaemāmani lahi fekauʻaki mo e ʻaho fakamaau ka hoko mai ko ení pea mo ha pōpoaki ʻo e ongoongo lelei fekauʻaki mo e melino ʻe hoko mai aí ʻoku lolotonga malangaʻi faivelenga ia ʻi he ʻahó ni ʻi he talangofua ki he fekau fakaekikite ʻa Sīsuú. (Mātiu 24:14) Ko e fakatokangá ni ʻoku ʻikai totonu ke fakamaʻamaʻaʻi. ʻOku tauhi ʻe he ʻOtua māfimafi-aoniú ʻa ʻene leá.
Ko e Māmani ka Hoko Maí
Ko e hā ʻa e kahaʻu ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻi he vakai atu ki he liliu mahuʻinga ʻe hoko maí? ʻI he kamata ʻo ʻene Malanga ʻiloa ʻi he Moʻungá, naʻe talaʻofa ʻe Sīsū: “Oku monuia ae agamalu: he te nau maʻu ae fonua.” Naʻá ne hoko atu leva ke akoʻi ʻa ʻene kau ākongá ke nau lotu ki he ʻOtuá: “Ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 5:5, PM; Mātiu 6:10) ʻIo, naʻe akoʻi ʻe Sīsū tonu ʻoku tuku tauhi mai ha kahaʻu fakaofo ki he faʻahinga ʻo e tangata loto-tōnungá ʻi heni tonu ʻi he māmaní. Naʻá ne lave ki ai “ko e toe fakatupu foʻoú.”—Mātiu 19:28, NW.
Ko ia, ʻi hoʻo fakakaukauloto atu ki he kahaʻú, ʻoua te ke fakaʻatā ʻa e kau manukí ke nau ʻai koe ke ke veiveiua ʻi he fakatokanga ʻa e ʻOtuá. ʻOku moʻoni, ʻe hā ngali tuʻumaʻu nai hotau ʻātakaí pea ko e māmani lolotongá kuo fuoloa ʻa ʻene ʻi aí. Neongo ia, ʻoku ʻikai totonu ke tuku ai ʻetau falalá. Naʻe fakamāuʻi ʻa e māmani ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko ia, hoko ʻo loto-toʻa ʻi he fakamulituku ʻo e tohi ʻa e ʻapositolo ko Pitá:
“Pea kapau leva ʻe movete pehe ʻa e ngaahi meʻa ni kotoa pe, pea fakaʻuta muʻa ki he anga ʻoku totonu ke mou angaʻaki, taka he toʻonga maʻoniʻoni mo e lotu moʻoni, ʻo mou nofoʻaki tali ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e ʻOtua mo mou fakatoʻotoʻo mai ia . . . Ko e meʻa ʻi hoʻomou ʻamanaki ki ha ngaahi meʻa pehe, mou fai feinga ke ʻiloa kimoutolu kuo mou lelei, kuo mou taʻe ha ʻila, pea taʻe ha mele ʻi heʻene vakai aʻana. . . . Mou tupu ai pe ʻi he kelesi, pea ʻi he ʻiloʻi ʻo hotau ʻEiki mo Fakamoʻui ko Sisu Kalaisi.” (2 Pita 3:11, 12, 14, 18) Ko ia, ako mei he meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho ʻo Noá. ʻUnuʻunu ofi ki he ʻOtuá. Tupulekina ʻi he ʻiloʻi ʻo Sīsū Kalaisí. Fakatupulekina ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá, pea kau ʻi he lotolotonga ʻo e laui miliona ʻa ia ʻoku nau fili ke hao atu ʻi he ngataʻanga ʻo e māmani ko ení ki he māmani melino ka hoko maí.
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Ko e tuki-ukameá naʻe ʻiloa ia ki muʻa ʻi he Lōmakí
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
ʻOku tuku tauhi mai ha kahaʻu fakaofo