LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w02 10/15 p. 8-13
  • “Tali Tekeʻi ʻa e Tevolo”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • “Tali Tekeʻi ʻa e Tevolo”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Tauhele Naʻe Fokotuʻu ʻe Sētane ki he Muʻaki Kau Kalisitiané
  • Ngaahi Tauhele ʻa Sētane ʻi he ʻAho Ní
  • Naʻe Talitekeʻi ʻe Sīsū ʻa e Tēvoló
  • Mateuteu Kakato ke Talitekeʻi ʻa e Tēvoló
  • “Tali Tekeʻi ʻa e Tevolo” ʻo Hangē ko Ia Naʻe Fai ʻe Sīsuú
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • Talitekeʻi ʻa Sētane, pea Te Ne Hola!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Ko ha Fili ʻo e Moʻui Taʻengatá
    Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní
  • ʻOku Fiemaʻu Ke Ta Talitekeʻi ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí
    Ako mei he Faiako Lahí
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
w02 10/15 p. 8-13

“Tali Tekeʻi ʻa e Tevolo”

“Tali tekeʻi ʻa e Tevolo, pea te ne hola meiate kimoutolu.”—SEMISI 4:7.

1. Ko e hā ʻoku lava ke leaʻaki fekauʻaki mo e māmani lolotongá, pea ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ke tokanga ʻa e kau paní mo honau ngaahi takangá?

“KUO pulia ʻa e ʻOtuá, ka ʻoku kei toe pē ʻa e Tēvoló.” Ko e ngaahi lea ko ia ʻa e tokotaha faʻu-tohi Falanisē ko André Malraux ʻe lava ke ngāueʻaki tonu ia ki he māmani ʻoku tau nofo aí. Ko e ngaahi ngāue ʻa e tangatá ʻoku hā ngali tapua moʻoni mei ai ʻa e ngaahi kākā ʻa e Tēvoló ʻo laka ange ia ʻi he finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻOku takiheeʻi ʻe Sētane ʻa e tangatá “ʻaki ʻa e ngaahi faʻahinga mana kehekehe, mo e meʻa fakaʻilonga mo e meʻa fakaofo, ka ko e koto loi pe; mo e fai ʻaki ʻa e faʻahinga fakahekeheke kotoa pe ki he kakai, ka ko e koto kākā: ʻio ʻo fai ki he kakai ʻoku fakatau ki mala.” (2 Tesalonaika 2:​9, 10) Kae kehe, ʻi he “kuonga fakamui” ko ení, ʻoku fakahangataha ai ʻe Sētane ʻene ngaahi feingá ki he kau sevāniti ʻosi fakatapui ʻa e ʻOtuá, ʻo faitau mo e kau Kalisitiane paní, “ʻa kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e ʻOtua, mo nau puke maʻu ʻenau fakamoʻoni kia Sisu.” (2 Timote 3:1; Fakahā 12:​9, 17) Ko e kau fakamoʻoni ko ení mo honau ngaahi takanga ko ia ʻoku nau maʻu ha ʻamanaki fakaemāmaní ʻoku fiemaʻu ke nau tokanga.

2. Naʻe anga-fēfē hono fakataueleʻi ʻe Sētane ʻa ʻIví, pea ko e hā ʻa e manavahē naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá?

2 Ko Sētané ko ha tokotaha kākā ia ʻi he founga kotoa pē. ʻI hono ngāueʻaki ha ngata ko ha fakapuli, naʻá ne kākaaʻi ai ʻa ʻIvi ke ne fakakaukau te ne lava ke maʻu ʻa e fiefia lahi ange ʻi he ngāue ʻo tauʻatāina mei he ʻOtuá. (Senesi 3:​1-6) ʻI ha taʻu nai ʻe fā afe ki mui ai, naʻe fakahaaʻi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e manavahē telia naʻa tō ʻa e kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó ʻo maʻukovia ʻe he founga kākā ʻa Sētané. Naʻe tohi ʻe Paula: “ʻOku te manavahē tuʻu naʻa ʻiloange ʻe leʻei hoʻomou tokanga, ʻo mou hiki mei hoʻomou toka taha mo nofo molumalu kia Kalaisi; ʻo hange ne kākāʻi ʻa Ivi ʻe he Ngata ʻaki ʻene olo.” (2 Kolinito 11:3) ʻOku fakameleʻi ʻe Sētane ʻa e ʻatamai ʻo e kakaí pea mioʻi ʻenau fakakaukaú. Hangē pē ko ʻene fakataueleʻi ʻa ʻIví, ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakaʻuhinga hala mo fakaʻuta atu ʻoku fakatuʻunga ʻenau fiefiá ʻi he meʻa ʻoku taʻehōifua ki ai ʻa Sihova mo hono ʻAló.

3. Ko e hā ʻa e maluʻanga mei he Tēvoló ʻoku tokonaki mai ʻe Sihová, pea kia hai?

3 ʻE lava ke fakahoa ʻa Sētane ki ha tokotaha pō manupuna ʻokú ne fokotuʻu ha ngaahi tauhele ke maʻu ai ʻa e fanga manupuna taʻemahamahaló. Ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tauhele ʻa Sētané, ʻoku fiemaʻu ke tau ‘nofo i he botu lilo i he fugani maolugá’ ko ha feituʻu fakaefakatātā ʻo e maluʻanga ʻoku tokonaki mai ʻe Sihova ki he faʻahinga ʻoku nau ʻiloʻi ʻa hono tuʻunga-hau fakalevelevá ʻi he meʻa ʻoku nau faí. (Sāme 91:​1-3, PM) ʻOku tau fiemaʻu ʻa e maluʻanga kotoa ʻoku tokonaki mai ʻe he ʻOtuá fakafou ʻi heʻene Folofolá, ko hono laumālié, mo ʻene kautahá koeʻuhi ke tau “lava ke tuʻu ki he ngaahi tuʻutuʻuni kākā ʻa e Tevolo.” (Efeso 6:11) Ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “ngaahi tuʻutuʻuni kākā” ʻe lava ke toe liliu ia ko e “ngaahi ngāue kākā,” pe “ngaahi olopoto.” ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻoku ngāueʻaki ʻe he Tēvoló ʻa e ngaahi ngāue olopoto mo kākā ʻi heʻene ngaahi feinga ke fakataueleʻi ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová.

Ngaahi Tauhele Naʻe Fokotuʻu ʻe Sētane ki he Muʻaki Kau Kalisitiané

4. Ko e faʻahinga māmani fēfē naʻe moʻui ai ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?

4 Ko e kau Kalisitiane naʻe moʻui ʻi he senituli ʻuluakí mo hono uá T.S. naʻa nau moʻui ʻi ha taimi naʻe hoko ai ʻa e ʻEmipaea Lomá ʻo ʻi he tumutumu ʻo hono mālohi. Ko e Pax Romana (Melino Faka-Lomá) naʻá ne ʻai ke malava ai ke moʻui ʻa e komēsialé. Ko e lakalakaimonū ko ení naʻe ʻomai ai ʻa e taimi mālōlō lahi ki he kalasi pulé, pea naʻe tokanga ʻa e kau pulé ke ʻai ke lahi hono fakafiefiaʻi ʻa e fuʻu kakaí ke ʻoua naʻa nau angatuʻu. Lolotonga ha ngaahi vahaʻa taimi, naʻe lahi tatau ai ʻa e ngaahi ʻaho mālōlō fakapuleʻangá mo e ngaahi ʻaho ngāué. Naʻe ngāueʻaki ʻe he kau takí ʻa e paʻanga ʻa e puleʻangá ke ʻoange ʻa e mā mo e ngaahi malaʻe vaʻinga ki he kakaí, ʻo tauhi ke fonu honau keté mo hanganoa honau ʻatamaí.

5, 6. (a) Ko e hā naʻe ʻikai feʻungamālie ai ki he kau Kalisitiané ke angaʻaki ʻa e ʻalu ki he ngaahi fale faivá mo e ngaahi malaʻe vaʻinga faka-Lomá? (e) Ko e hā ʻa e kākā naʻe ngāueʻaki ʻe Sētané, pea naʻe lava fēfē ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kau Kalisitiané?

5 Naʻe fokotuʻu ʻe he tuʻunga ko ení ha fakatuʻutāmaki ki he muʻaki kau Kalisitiané? ʻI he fakamāuʻi mei he ngaahi fakatokanga naʻe hiki ʻe he kau faʻu-tohi hili ʻa e muʻaki kau ʻapositoló, hangē ko Tetuliané, ko e lahi taha ʻo e ngaahi tōʻonga mālōlō ʻi he taimi ko iá naʻe fonu ia ʻi he ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālie mo fakaeʻulungaanga ki he kau Kalisitiane moʻoní. Ko e taha e, ko e lahi taha ʻo e ngaahi kātoanga mo e ngaahi sipoti fakapuleʻangá naʻe fai ia ko hono fakalāngilangiʻi ʻa e ngaahi ʻotua panganí. (2 Kolinito 6:​14-​18) ʻI he ngaahi fale faivá, naʻa mo e lahi ʻo e ngaahi faiva tukufakaholó ka hala pē ʻene ʻulungaanga taʻetaau ko e fakamālohi fonu he lingi totó. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe hōloa ai ʻa e manako ʻa e kakaí ki he ngaahi meʻa tukufakaholó, pea naʻe fetongi ia ʻaki ʻa e ngaahi fakaʻaliʻali solo ʻoku tauʻolungaʻi ʻa ia ʻoku fakalielia. ʻI heʻene tohi ko e Daily Life in Ancient Rome, ʻoku pehē ai ʻe he faihisitōlia ko Jérôme Carcopino: “ʻI he ngaahi fakaʻaliʻali ko ení naʻe fakangofua ai ʻa e kau faiva fefiné ke vete ʻosi honau valá . . . Naʻe lahi ai ʻa e lingitotó. . . . [Ko e faivá] naʻe ngāuelahiʻaki ai ha tuʻunga mioʻi ʻa ia naʻá ne puleʻi ʻa e fuʻu kakai ʻo e kolomuʻá. Naʻe ʻikai te nau palakūʻia ʻi he ngaahi fakahāhā peheé koeʻuhi ko e ngaahi ngāue fakalilifu ʻa e malaʻe vaʻingá kuo fuoloa ʻene fakaongonoaʻi ʻenau ongoʻí mo mioʻi ʻenau ongo fakanatulá.”—Mātiu 5:​27, 28.

6 ʻI he ngaahi malaʻe vaʻingá, ko e kau tau ki he maté naʻa nau fetāmateʻaki ai, pe tau mo e fanga manu kaivao, ʻo tāmateʻi ʻa e fanga manú pe tāmateʻi kinautolu ʻe he fanga manú. Ko e kau faihia kuo fakahalaiaʻí, pea faai mai ʻo aʻu ki he kau Kalisitiane tokolahi, naʻe lī kinautolu ki he fanga manu fekaí. Naʻa mo e ʻi he muʻaki ngaahi taimi ko iá, ko e kākā ʻa Sētané ko hono ʻai ke ongonoa ʻa e fehiʻa ʻa e kakaí ki he ʻulungaanga taʻetāú mo e fakamālohí kae ʻoua kuo hoko ʻo failahia ʻa e ngaahi meʻá ni pea tuli ki ai ʻa e kakaí. Ko e founga pē taha ke fakaʻehiʻehi ai mei he tauhele ko iá ko e fakamamaʻo mei he ngaahi fale faivá mo e ngaahi malaʻe vaʻingá.​—1 Kolinito 15:​32, 33.

7, 8. (a) Ko e hā naʻe taʻefakapotopoto ai ki ha Kalisitiane ke ne ʻalu ki he ngaahi lova salioté? (e) Naʻe lava fēfē ke ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e ngaahi vai kaukau faka-Lomá ke tauheleʻi ʻaki ʻa e kau Kalisitiané?

7 Ko e ngaahi lova saliote naʻe fai ʻi he ngaahi malaʻe vaʻinga tapafā fuololoá naʻe ʻikai ha veiveiua ʻene mātuʻaki fakafiefiá, ka naʻe ʻikai ala tali ia ki he kau Kalisitiané koeʻuhi naʻe faʻa hoko ai ʻa e fuʻu kakaí ʻo anga-fakamālohi. Ko ha tokotaha-tohi ʻi he senituli hono tolú naʻá ne līpooti ko e niʻihi ʻo e kau mamatá naʻa nau iku fuhu, pea ʻoku fakamatala ʻa Carcopino ʻo pehē “ko e kau ʻasitalolosiá mo e kau paʻumutú naʻe ʻi ai honau feituʻu faiʻanga pisinisi” ʻi lalo ʻi he ngaahi ʻāleso ʻo e fale vaʻingá. ʻOku hā mahino ko e malaʻe vaʻinga faka-Lomá naʻe ʻikai ko ha feituʻu ia ki he kau Kalisitiané.​—1 Kolinito 6:​9, 10.

8 Fēfē ʻa e ngaahi vai kaukau ʻiloa faka-Lomá? Ko e moʻoni, naʻe ʻikai ha meʻa ʻe hala ʻi he kaukau ke tauhi ke maʻá. Ka ko e lahi ʻo e ngaahi vai kaukau faka-Lomá ko e ngaahi fuʻu fale lalahi naʻe kau ai ʻa e ngaahi loki fotofota, ngaahi loki fakamālohisino, ngaahi loki vaʻinga, mo e ngaahi feituʻu ke kai ai mo inu. Neongo, ʻi he tuʻunga fakaefakakaukaú, naʻe vaheʻi ai ʻa e ngaahi taimi ki he tangata pe fefine taki taha ke ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi vai kaukaú, naʻe faʻa tali pē ai ʻa e kaukau fakataha ʻa e tangatá mo e fefiné. Naʻe tohi ʻe Kelemeni ʻo ʻAlekisanituliá: “ʻOku fakaava tavale ʻa e ngaahi vai kaukaú ki he kakai tangatá mo e kakai fefiné; pea ʻoku nau vete vala ai ke fai ʻa e ngaahi fakatōliʻa taʻetaau.” Ko ia ai, ko ha fale fakalao naʻe lavangofua pē ke ngāueʻaki ia ʻe Sētane ko ha tauhele ki he kau Kalisitiané. Naʻe fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e faʻahinga fakapotopotó.

9. Ko e hā ʻa e ngaahi tauhele naʻe pau ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?

9 Ko e pelepaʻangá ko ha taimi vaʻinga lelei ia ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí ʻi he taimi naʻe ʻi he tumutumu ai ʻo hono mālohí ʻa e ʻEmipaea Lomá. Ko e muʻaki kau Kalisitiané naʻe lava ke nau fakaʻehiʻehi mei he peti naʻe fai ʻi he ngaahi lova salioté ʻaki pē ʻenau mamaʻo mei he ngaahi malaʻe vaʻingá. Naʻe toe fai mo e fanga kiʻi pelepaʻanga taʻefakalao ʻi he ngaahi loki ʻi mui ʻo e ngaahi fale tali fonongá mo e ngaahi fale kavá. Naʻe peti ʻa e kau vaʻingá ʻi he fika taʻetauhoa pe fika tauhoa ʻo e fanga kiʻi foʻi maka pe ngaahi foʻi huiʻi tuke naʻe kuku ʻe he tokotaha vaʻinga ʻe tahá. Naʻe fakalahi ʻe he pelepaʻangá ʻa e fiefia ki he moʻui ʻa e kakaí, he naʻá ne ʻomai ʻa e ʻamanaki ki hono maʻu ha paʻanga taʻengāueʻi. (Efeso 5:4 [Efeso 5:​5, PM]) ʻIkai ko ia pē, ko e kau fefine tauhi pā ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga inu ko iá naʻe faʻa lahi ki he kau paʻumutu, ʻo fakalahi ai ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó. Ko e ngaahi meʻa ko iá ko e niʻihi ia ʻo e ngaahi tauhele naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ki he kau Kalisitiane naʻa nau nofo ʻi he ngaahi kolo lalahi ʻo e ʻEmipaea Lomá. ʻOku kehe lahi ʻa e ngaahi meʻa ia ʻi he ʻaho ní?

Ngaahi Tauhele ʻa Sētane ʻi he ʻAho Ní

10. ʻOku anga-fēfē ʻa e meimei tatau ʻa e ngaahi tuʻunga he ʻaho ní mo ia naʻe hoko lahi ʻi he ʻEmipaea Lomá?

10 ʻI he fakalūkufuá, kuo ʻikai liliu ʻa e ngaahi founga kākā ʻa Sētané ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí. Koeʻuhi ke ʻoua ʻe ‘kākāʻi ʻe Setane’ ʻa e kau Kalisitiane naʻe nofo ʻi he kolo fakameleʻi ʻo Kolinitoó, naʻe fai ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá kia kinautolu ha akonaki fefeka. Naʻá ne pehē: “Talaʻehai ʻoku ʻufikaua ʻiate kitautolu ʻa e ngaahi faliunga ʻa [Sētané].” (2 Kolinito 2:11) ʻI he ngaahi fonua lahi ʻoku fakalakalaká, ko e tuʻunga he ʻaho ní ʻoku meimei tatau ia mo e meʻa naʻe hoko lahi ʻi he ʻEmipaea Lomá ʻi he taimi naʻe ʻi hono tumutumú aí. ʻOku toe lahi ange ʻa e taimi mālōlō ia ʻo e kakai tokolahi. Ko e ngaahi faiʻanga lulu fakapuleʻangá ʻokú ne fakalika ki he masivá ha tuʻunga ʻo e ʻamanaki. ʻOku lahi ʻa e fakafiefia maʻamaʻa ke ne fakafemoʻuekinaʻi ʻa e ʻatamai ʻo e kakaí. ʻOku fonu ʻa e ngaahi sitētiume sipotí, pelepaʻanga ʻa e kakaí, hoko he taimi ʻe niʻihi ʻo anga-fakamālohi ʻa e fuʻu kakaí, pea ʻoku faʻa pehē mo e kau vaʻingá. ʻOku fakafonu ʻe he ngaahi fasi ololalo ʻa e telinga ʻo e kakaí, pea ʻoku fai ʻa e ngaahi fakaʻaliʻali fakalielia ʻi he ngaahi siteisi ʻo e fale faivá pea pehē ki he heleʻuhilá mo e TV. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ko e kaukau ʻa e tangata mo e fefine ʻi he ngaahi loki kaukau maó mo e ngaahi vai velá ʻoku manakoa ia, ʻo taʻelau ai ʻa e kaukau taʻevala ʻi he ngaahi matātahí. Hangē tofu pē ko ia ʻi he muʻaki ngaahi senituli ʻo e lotu faka-Kalisitiané, ʻoku feinga ʻa Sētane ke fakataueleʻi ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá fakafou ʻi he ngaahi fakafiefia ʻi he taimi mālōlō fakamāmaní.

11. Ko e hā ʻa e ngaahi tauhele ʻoku ʻi he holi ki he mālōloó mo e ʻevá?

11 ʻI ha māmani ʻa ia ʻoku lahi ai ʻa e mafasiá, ʻoku fakanatula pē ke ongoʻi ʻa e fiemaʻu ke mālōlō pe mavahe mai mei he ngaahi meʻa kotoa ko iá. Kae kehe, hangē pē ko e fakakau ʻi he ngaahi vai kaukau faka-Lomá ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻa ia naʻe lava ke hoko ʻo fakatuʻutāmaki ki he muʻaki kau Kalisitiané, ko e ngaahi fale mo e ngaahi feituʻu ki he mālōlō ʻeveʻevá kuo fakamoʻoniʻi ko ha tauhele ia kuo ngāueʻaki ʻe Sētane ke tataki ʻaki ʻa e kau Kalisitiane ʻi onopōní ki he ʻulungaanga taʻetāú pe ko e inu ʻo fuʻu hulú. Naʻe tohi ʻa Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó: “ʻOua naʻa tuku ke kākāʻi kimoutolu. ʻOku maumauʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻe he faʻa talanoa kovi. Tuku hoʻomou konā, ka mou ʻā hake ki he anga totonu; pea ʻoua te mou fai angahala. He ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻoku ʻikai haʻanau momoʻi ʻilo ki he ʻOtua.”—1 Kolinito 15:​33, 34.

12. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kākā ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ke fakataueleʻi ʻaki ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová he ʻaho ní?

12 Kuo tau sio ʻi he tuʻunga ʻo ʻIví ki he anga ʻo hono ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e kākaá ke fakameleʻi ʻa ʻene fakakaukaú. (2 Kolinito 11:3) ʻI he ʻahó ni, ko e taha ʻo e ngaahi tauhele ʻa e Tēvoló ko hono tataki ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakakaukau kapau te nau feinga ʻi he malava taha ʻe ala lavá ke fakahaaʻi ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau tatau tofu pē mo e kakai kehé, te nau lavameʻa ai ʻi hono tohoakiʻi mai ha niʻihi ki he moʻoni faka-Kalisitiané. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku nau fai ʻo fuʻu tōtuʻa, pea ʻoku mafuli ai ʻa e meʻa ia ʻoku hokó. (Hakeai 2:​12-​14) Ko e taha ʻo e ngaahi kākā ʻa Sētané ko hono fakaʻaiʻai ʻa e kau Kalisitiane ʻosi fakatapuí, fakatouʻosi ʻa e fānaú mo e kakai lalahí ke nau moʻui ʻi ha ngaahi moʻui lō-ua pea ‘ʻai ke mamahi ʻa e Laumalie Maʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá.’ (Efeso 4:30) Kuo tō ʻa e niʻihi ki he tauhele ko ení fakafou ʻi hono ngāuekoviʻaki ʻa e ʻInitanetí.

13. Ko e hā ʻa e tauhele fufū ko e taha ia ʻo e ngaahi ngāue kākā ʻa e Tēvoló, pea ko e hā ʻa e akonaki ʻi he Palovepí ʻoku feʻungamālie hení?

13 Ko e toe taha ʻo e ngaahi tauhele ʻa Sētané ko hono fufū ʻa e fakatupu maumau ʻo e tui ki he meʻa fakamēsikí. ʻOku ʻikai ha Kalisitiane moʻoni te ne kau fakahangatonu ʻi he lotu faka-Sētané pe ko e fakahaʻele faʻahikehé. Neongo ia, ʻoku taʻetokanga ʻi he taʻeʻilo ʻa e niʻihi ʻi heʻene hoko mai ki he sio faivá, polokalama TV, ngaahi keimi vitioó, pea naʻa mo e ngaahi tohi mo e kōmiki ʻa e fānaú ʻa ia ʻoku fakaeʻa ai ʻa e fakamālohí pe ko e ngaahi tōʻonga fakamisitelí. Ko ha kiʻi pīkinga pē ki he meʻa fakamēsikí ʻoku fiemaʻu ke fakaʻehiʻehi mei ai. ʻOku pehē ʻe he palōveepi potó: “Koni talatala, koni tauhele, ʻoku feleʻi ʻaki ʻa e hala ʻo e mamio: ko ia ʻoku ne tokanga ki hono laumalie te ne fakamamaʻo mei ai.” (Palovepi 22:5) Koeʻuhi ko Sētane ʻa e “ʻotua ʻo e tuʻu ko eni,” ko ha meʻa pē ʻoku mātuʻaki manakoa ʻe malava ke ne fufū ʻa e taha ʻo ʻene ngaahi tauhelé.​—2 Kolinito 4:4; 1 Sione 2:​15, 16.

Naʻe Talitekeʻi ʻe Sīsū ʻa e Tēvoló

14. Naʻe anga-fēfē hono talitekeʻi ʻe Sīsū ʻa e ʻuluaki ʻahiʻahi ʻa e Tēvoló?

14 Naʻe tokonaki mai ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki hono talitekeʻi ʻa e Tēvoló pea ʻai ia ke ne holá. Hili hono papitaiso peá ne ʻaukai ʻi he ʻaho ʻe 40, naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻa Sīsū ʻe Sētane. (Mātiu 4:​1-​11) Ko e ʻuluaki ʻahiʻahí naʻá ne feinga ai ke ngāueʻaki ʻa e fiekaia fakanatula naʻe ongoʻi ʻe Sīsū hili ʻene ʻaukaí. Naʻe fakaafeʻi ʻe Sētane ʻa Sīsū ke ne fakahoko ʻa ʻene ʻuluaki maná ke fakatōliʻaʻaki ha fiemaʻu fakasino. ʻI he lave ki he Teutalonome 8:​3, naʻe fakafisi ʻa Sīsū ke ne ngāueʻaki siokita ʻa hono ngaahi mālohí ʻo ne fakamahuʻingaʻi ai ʻa e meʻakai fakalaumālié ʻo māʻolunga ange ia ʻi he meʻakai fakamatelié.

15. (a) Ko e hā ʻa e holi fakanatula naʻe ngāueʻaki ʻe Sētane ke ʻahiʻahiʻi ʻaki ʻa Sīsuú? (e) Ko e hā ʻa e taha ʻo e ngaahi ngāue kākā tefito ʻa e Tēvoló ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá he ʻaho ní, ka ʻe lava fēfē ke tau talitekeʻi ia?

15 Ko ha fakakaukau mahuʻinga fekauʻaki mo e ʻahiʻahi ko ení ko e ʻikai ko ia ke feinga ʻa e Tēvoló ke ʻai ʻa Sīsū ke ne fai ha angahala fakaefehokotaki fakasinó. Ko e fiekaiá, ʻa ia ʻoku tupu fakanatula ai ha holi ki he meʻakaí, naʻe hā ngali ko e holi fakasino mālohi taha ia ke ngāueʻaki ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻa Sīsuú ʻi he tuʻunga ko ení. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku ngāueʻaki ʻe he Tēvoló ke fakataueleʻi ʻaki ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá he ʻaho ní? ʻOku lahi ia mo kehekehe, ka ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi ʻahiʻahi fakaefehokotaki fakasinó ko e taha ia ʻo e ngaahi ngāue kākā tefito ʻi heʻene feinga ke maumauʻi ʻa e anga-tonu ʻa e kakai ʻa Sihová. ʻI he faʻifaʻitaki kia Sīsuú, ʻe lava ai ke tau talitekeʻi ʻa e Tēvoló pea fakataleʻi ʻa ʻene ngaahi ʻahiʻahí. Hangē pē ko hono ikuʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fakaʻaiʻai ʻa Sētané ʻaki ʻene fakamanatuʻi ʻa e ngaahi konga Tohitapu feʻungamālié, ʻi hono ʻahiʻahiʻi kitautolú, ʻe lava ke tau fakamanatuʻi ʻa e ngaahi konga tohi ko ia hangē ko e Senesi 39:9 mo e 1 Kolinito 6:​18.

16. (a) Naʻe anga-fēfē hono ʻahiʻahiʻi ʻe Sētane ʻa Sīsū ʻi hono tuʻo uá? (e) ʻI he ngaahi founga fē ʻe feinga nai ai ʻa Sētane ke ne fakataueleʻi kitautolu ke tau ʻahiʻahiʻi ʻa Sihová?

16 Ko hono hokó, naʻe poleʻi ʻe Sētane ʻa Sīsū ke ne puna mei he ʻā ʻo e temipalé ke ʻahiʻahiʻi ʻaki ʻa e malava ʻa e ʻOtuá ke maluʻi ia fakafou ʻi Heʻene kau ʻāngeló. ʻI he lave ki he Teutalonome 6:​16, naʻe fakafisi ʻa Sīsū ke ʻahiʻahiʻi ʻa ʻene Tamaí. ʻE ʻikai nai ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻe Sētane ke tau puna mei ha fakafaletolo ʻolunga ʻo ha temipale, ka ʻe lava ke ne fakataueleʻi kitautolu ke tau ʻahiʻahiʻi ʻa Sihova. ʻOku ʻahiʻahiʻi kitautolu ke sio ki he anga ʻo e ofi ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki ai ki he ngaahi ākenga fakamāmaní ʻi hotau valá mo e teuteú ʻo ʻikai ke akonakiʻí? ʻOku fakataueleʻi kitautolu ki he tafaʻaki ʻo e fakafiefia ʻoku fehuʻiá? ʻOku tau ʻahiʻahiʻi nai ai ʻa Sihova. Kapau ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi hehema peheé, ʻi he ʻikai te ne hola meiate kitautolú, ʻe nōfoʻi nai ai ʻa Sētane ʻia kitautolu, ʻo feinga taʻetuku ke ne tohoakiʻi kitautolu ke tau kau mo ia.

17. (a) Naʻe anga-fēfē hono ʻahiʻahiʻi ʻe he Tēvoló ʻa Sīsū ʻi hono tuʻo tolú? (e) ʻE lava fēfē ke fakamoʻoniʻi kia kitautolu ʻa e moʻoni ʻa e Semisi 4:7?

17 ʻI hono tuʻuaki ange ʻe Sētane kia Sīsū ʻa e kotoa ʻo e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní ʻi he fakafetongi ki ha tōʻonga pē ʻe taha ʻo e lotú, naʻe toe talitekeʻi ia ʻe Sīsū ʻaki ʻene lave ki he Konga Tohitapú, ʻo ne tuʻu mālohi maʻá e lotu maʻataʻatā ki heʻene Tamaí. (Teutalonome 5:9; 6:​13; 10:20) ʻE ʻikai nai ke tuʻuaki mai ʻe Sētane ʻa e ngaahi puleʻanga ʻo māmaní kia kitautolu, ka ʻokú ne ʻahiʻahiʻi hokohoko kitautolu ʻaki ʻa e fetapaki ʻo e meʻa fakamatelié, naʻa mo ha ʻamanaki ki ha kiʻi puleʻanga fakafoʻituitui. ʻOku tau tali ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú, ʻo ʻoatu ʻetau līʻoa maʻataʻataá kia Sihova? Kapau ko ia, ko e meʻa naʻe hoko kia Sīsuú ʻe hoko ia kia kitautolu. ʻOku pehē ʻi he fakamatala ʻa Mātiú: “Pea toki tukuange ia ʻe he Tevolo.” (Mātiu 4:11) ʻE tukuange kitautolu ʻe Sētane kapau ʻoku tau tuʻu mālohi ʻo fakafepakiʻi ia ʻaki hono manatuʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu feʻungamālié pea ngāueʻaki kinautolu. Naʻe tohi ʻe he ākonga ko Sēmisí: “Tali tekeʻi ʻa e Tevolo, pea te ne hola meiate kimoutolu.” (Semisi 4:7) Naʻe tohi ha Kalisitiane ki he ʻōfisi vaʻa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Falaniseé: “ʻOku kākā moʻoni ʻa Sētane. Neongo ʻa ʻeku ngaahi taumuʻa lelei tahá, ʻoku ou ʻiloʻi ʻoku faingataʻa ʻaupito ke puleʻi ʻa ʻeku ngaahi ongoʻí mo ʻeku ngaahi holí. Ka neongo ia, ʻi he loto-toʻá, kātakí, pea hiliō he meʻa kotoa, ko e tokoni ʻa Sihová, naʻá ku malava ai ke ikunaʻi pea piki maʻu ki he moʻoní.”

Mateuteu Kakato ke Talitekeʻi ʻa e Tēvoló

18. Ko e hā ʻa e teunga tau fakalaumālie ʻokú ne teuʻi kitautolu ke tau talitekeʻi ʻa e Tēvoló?

18 Kuo tokonaki mai ʻe Sihova kia kitautolu ha teunga kakato ʻo e teunga tau fakalaumālié ke ʻai ai ke tau malava ʻo “tuʻu ki he ngaahi tuʻutuʻuni kākā ʻa e Tevolo.” (Efeso 6:​11-18) Ko ʻetau ʻofa ki he moʻoní te ne haʻi hotau kongalotó, pe teuteuʻi kitautolu, ki he ngāue faka-Kalisitiané. Ko ʻetau fakapapau ke piki ki he ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa Sihová ʻe hangē ia ha kofu tau ʻokú ne maluʻi hotau lotó. Kapau ʻoku teuʻi hotau vaʻé ʻaki ʻa e ongoongo leleí, te nau ʻave maʻu pē kitautolu ki he ngāue fakamalangá, pea ʻe fakaivimālohiʻi mo maluʻi fakalaumālie kitautolu ʻe he meʻá ni. Ko ʻetau tui mālohí ʻe hangē ia ha fuʻu paá, ʻo ne maluʻi kitautolu mei he “ngaahi ngahau vela kotoa pe ʻa e Fili,” ko ʻene ngaahi ʻoho kākaá mo ʻene ngaahi ʻahiʻahí. Ko ʻetau ʻamanaki loto-falala ki hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa Sihová ʻe hangē ia ha tatā ʻokú ne maluʻi ʻetau ngaahi malava fakaefakakaukaú pea ʻomai kia kitautolu ʻa e ʻatamai nongá. (Filipai 4:7) Kapau te tau hoko ʻo pōtoʻi ʻi hono ngāueʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻe hangē ia ha heletā ʻe lava ke tau ngāueʻaki ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau ʻatā mei he pōpula fakalaumālie kia Sētané. ʻE toe lava foki ke tau ngāueʻaki ia ke maluʻiʻaki kitautolu, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū ʻi hono ʻahiʻahiʻí.

19. Tānaki atu ki hono ‘tali tekeʻi ʻa e Tevoló,’ ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻú?

19 ʻI he tauhi ki he “[teunga tau kakato ko eni] ʻa e ʻOtua” pea hoko atu ʻa e lotu maʻu peé, ʻe lava ke tau falala ai ki he maluʻi ʻa Sihová ʻi he taimi ʻoku ʻohofi ai kitautolu ʻe Sētané. (Sione 17:15; 1 Kolinito 10:13) Ka naʻe fakahā ʻe Sēmisi ʻoku ʻikai feʻunga pē ke ‘tali tekeʻi ʻa e Tevoló.’ Kuo pau, pea ko e hiliō ia he meʻa kotoa, ke tau toe ‘fakavaivaiʻi kitautolu ki he ʻOtuá,’ ʻa ia ʻokú ne tokanga mai kia kitautolú. (Semisi 4:​7, 8) Ko e founga ʻe lava ke tau fai ai ení ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí.

ʻE Fēfē Haʻo Tali?

• Ko e hā ʻa e ngaahi fakatauele ʻa Sētane naʻe pau ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?

• Ko e hā ʻa e ngaahi ngāue kākā ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane he ʻahó ni ke feinga ke fakataueleʻi ʻaki ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová?

• Naʻe anga-fēfē hono talitekeʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻa e Tēvoló?

• Ko e hā ʻa e teunga tau fakalaumālie ʻokú ne ʻai ke tau malava ai ʻo talitekeʻi ʻa e Tēvoló?

[Fakatātā ʻi he peesi 8, 9]

Naʻe talitekeʻi mālohi ʻe Sīsū ʻa e Tēvoló

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Naʻe fakataleʻi ʻe he kau Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí ʻa e fakafiefia fakamālohi mo ʻulungaanga taʻetāú

[Maʻuʻanga]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share