“Nofo Mau i he Eku Lea”
“Kabau te mou nofo mau i he eku lea, bea ko eku kau akoga mooni akimoutolu.”—SIONE 8:31, PM.
1. (a) ʻI he taimi naʻe foki ai ʻa Sīsū ki hēvaní, ko e hā naʻá ne tuku mai ʻi he māmaní? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi te tau lāulea ki aí?
ʻI HE taimi naʻe foki ai ki hēvani ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa e Tokotaha-Fokotuʻu ʻo e Lotu faka-Kalisitiané, naʻe ʻikai te ne tuku mai ʻi he māmani ko ení ha ngaahi tohi naʻá ne hiki, ngaahi maka fakamanatu naʻá ne langa, pe ko ha ngaahi koloa naʻá ne tānaki. Naʻá ne hanga ʻo tuku mai ʻa e kau ākongá pea pehē ki he ngaahi fiemaʻu papau ki he tuʻunga ākongá. Ko hono moʻoní, ʻi he Kōsipeli ʻa Sioné, ʻoku tau ʻiloʻi ai naʻe lave ʻa Sīsū ki he ngaahi fiemaʻu mahuʻinga ʻe tolu kuo pau ke aʻusia ʻe ha taha pē ʻoku loto ke hoko ko e tokotaha muimui kiate ia. Ko e hā ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ení? Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke aʻusia ai kinautolú? Pea ʻe lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku tau taau fakafoʻituitui ʻi he tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Kalaisi ʻi he ʻahó ni?a
2. Ko e hā ha fiemaʻu mahuʻinga ki he tuʻunga ākongá, ʻo hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Kōsipeli ʻa Sioné?
2 ʻI he māhina nai ʻe ono ki muʻa ʻi heʻene pekiá, naʻe ʻalu ai ʻa Sīsū ki Selusalema ʻo malanga ki he fuʻu kakai naʻa nau fakatahataha ai ke kātoangaʻi ʻa e Kātoanga Falelouʻakaú, ʻa ia naʻe uike ʻe taha hono lōloá. Ko hono olá, ʻi he vaeua ʻo e kātoangá, “naʻe tui pikitai kiate ia ha toko lahi.” Naʻe hokohoko atu pē ʻa e malanga ʻa Sīsuú, ko ia ʻi he ʻaho fakaʻosi ʻo e kātoangá, naʻe toe “ai ha tokolahi naʻe tui pikitai kiate ia.” (Sione 7:10, 14, 31, 37; 8:30) ʻI he taimi ko iá, naʻe fakahanga ai ʻe Sīsū ʻa ʻene tokangá ki he kau tui foʻoú pea naʻá ne fakahaaʻi ha fiemaʻu mahuʻinga ki he tuʻunga ākongá, ʻo hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Kabau te mou nofo mau i he eku lea, bea ko eku kau akoga mooni akimoutolu.”—Sione 8:31, PM, fakaʻītali ʻamautolu.
3. Ko e hā ʻa e ʻulungaanga ʻoku fiemaʻu ki ha taha ke ‘nofo mau ai i he lea ʻa Sīsuú’?
3 ʻAki ʻa e ngaahi lea ko iá, naʻe ʻikai fakahuʻunga ai ʻe Sīsū naʻe ʻikai ha loko tui ʻa e kau tui foʻoú. ʻI hono kehé, naʻá ne fakahaaʻi naʻa nau maʻu ʻi honau ʻaó ʻa e faingamālie ke hoko ai ko ʻene kau ākonga moʻoni—kapau te nau nofo maʻu ʻi heʻene leá, kapau te nau fakahaaʻi ʻa e kātakí. Naʻa nau tali ʻene leá, ka naʻe fiemaʻu he taimi ko ení ke nau hokohoko atu ʻi he meʻa ko iá. (Sione 4:34; Hepelu 3:14) Ko e moʻoni, naʻe vakai ʻa Sīsū ki he kātakí ko ha ʻulungaanga mahuʻinga ia ki hono kau muimuí he ʻi heʻene fetalanoaʻaki tonu fakaʻosi mo ʻene kau ʻapositoló, ʻa ia ʻoku lēkooti ʻi he Kōsipeli ʻa Sioné, naʻe ekinaki tuʻo ua ai ʻa Sīsū: “Muimui mai kiate au.” (Sione 21:19, 22) Ko e tokolahi ʻo e muʻaki kau Kalisitiané naʻa nau fai ʻa e meʻa tofu pē ko iá. (2 Sione 4) Ko e hā naʻá ne tokoniʻi kinautolu ke nau kātakí?
4. Ko e hā naʻá ne ʻai ke malava ʻo kātaki ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?
4 Ko e ʻapositolo ko Sioné, ko ha ākonga loto-tōnunga ia ʻa Kalaisi ʻi ha hongofuluʻi taʻu nai ʻe fitu, naʻá ne fakahaaʻi ha meʻa tefito mahuʻinga. Naʻá ne fakaongoongoleleiʻi ʻa e kau Kalisitiane loto-tōnungá, ʻi heʻene pehē: “Oku mou malohi, bea oku nofoia akimoutolu e he folofola ae Otua, bea kuo mou ikuʻi ae toko taha agakovi.” Ko e kau ākonga ko ia ʻa Kalaisí naʻa nau kātaki, pe nofo maʻu ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá, koeʻuhi naʻe nofo maʻu ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻia kinautolu. Naʻa nau houngaʻia lahi ai. (1 Sione 2:14, 24, PM) Hangē pē ko ia ʻi he ʻaho ní, koeʻuhi ke ‘kataki ʻo aʻu ki he ngataʻangá,’ ʻoku fiemaʻu ke tau fakapapauʻi ʻoku nofo maʻu ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻia kitautolu. (Mātiu 24:13) ʻE lava fēfē ke tau fai iá? Ko ha talanoa fakatātā naʻe fai ʻe Sīsū ʻoku ʻomai ai ʻa e talí.
“Fanogo ki he Folofola”
5. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga kehekehe ʻo e kelekelé ʻoku lave ki ai ʻa Sīsū ʻi he taha ʻo ʻene ngaahi talanoa fakatātaá? (e) Ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he tengá pea mo e kelekele ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú?
5 Naʻe fai ʻe Sīsū ha talanoa fakatātā fekauʻaki mo ha tokotaha tūtuuʻi ʻokú ne tūtuuʻi ha tenga, pea ʻoku lēkooti ia ʻi he Kōsipeli ʻa Mātiu, Maʻake, mo Luké. (Mātiu 13:1-9, 18-23; Maake 4:1-9, 14-20; Luke 8:4-8, 11-15) ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi fakamatalá, te ke fakatokangaʻi ai ko e tafaʻaki tefito ʻo e talanoa fakatātaá ko e pehē ko ia ko e faʻahinga tenga tatau ʻoku ngangana ia ki he faʻahinga kelekele kehekehe, ʻo ʻomai ai ʻa e ngaahi ola kehekehe. Ko e ʻuluaki faʻahinga kelekelé ʻoku fefeka, ko hono uá ʻoku manifi, pea ko hono tolú ʻoku kāpui ia ʻe he ʻakau talatalá. Ko e faʻahinga hono faá, ʻi he ʻikai tatau mo e tolu kehé, ʻoku “lelei” pea ko e “kelekele kuo lelei.” Fakatatau ki he fakamatala tonu ʻa Sīsuú, ko e tengá ko e pōpoaki ia ʻo e Puleʻangá ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, pea ko e kelekelé ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e kakaí pea mo e ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e lotó. Neongo ko e kakai ʻoku fakatātaaʻi ʻe he faʻahinga kehekehe ʻo e kelekelé ʻoku nau tatau ʻi he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ko e faʻahinga ko ia ʻoku fakatātaaʻi ʻe he kelekele leleí ʻoku nau maʻu ha ʻulungaanga ʻoku fakamavaheʻi ai kinautolu mei he toengá.
6. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e kehekehe ʻa e faʻahinga hono fā ʻo e kelekele ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú mei he faʻahinga ʻe tolu kehé, pea ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo iá? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ki hono fakahaaʻi ʻa e kātaki ʻi he tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Kalaisí?
6 Ko e fakamatala ʻi he Luke 8:12-15 (PM) ʻoku fakahaaʻi ai ʻi he tafaʻaki kotoa ʻe faá, ko e kakaí ʻoku nau ‘fanogo ki he folofolá.’ Kae kehe, ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu ha “loto totonu mo lelei” ʻoku nau fakalaka atu ʻi he “fanogo ki he folofola.” ʻOku nau ‘maʻu ia pea fua i he fakakukafi [“kātakí,” NW].’ Ko e kelekele totonu mo leleí, ʻi heʻene molū mo lolotó, ʻoku fakaʻatā ai ʻa e ngaahi aka ʻo e tengá ke ʻalu hifo ki lalo, pea ko hono olá, ʻoku tupu ai ʻa e tengá peá ne ʻomai ʻa e fua. (Luke 8:8) ʻI he tuʻunga tatau, ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu ha loto leleí ʻoku nau mahinoʻi, fakamahuʻingaʻi, pea nōfoʻi ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá. (Loma 10:10; 2 Timote 2:7) Ko e folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku nofo maʻu ia ʻia kinautolu. Ko ia ai, ʻoku nau ʻomai ʻa e fua ʻi he kātakí. Ko ha houngaʻia loloto, mo fakamātoato ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku fiemaʻu ia ki hono fakahaaʻi ʻa e kātaki ʻi he tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Kalaisí. (1 Timote 4:15) Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke tau fakatupu ha houngaʻia fakamātoato pehē ki he Folofola ʻa e ʻOtuá?
Tuʻunga ʻo e Lotó mo e Fakalaulauloto Fakamātoato
7. Ko e hā ʻa e ngāue ʻoku fakafehokotaki vāofi ki ha loto ʻoku leleí?
7 Fakatokangaʻi ʻa e ngāue ʻoku faʻa fakafehokotaki ʻe he Tohitapú ki ha loto totonu mo leleí. “Oku [fakakaukauloto] e he loto oe maonioni ae lea te ne tali aki.” (Palovepi 15:28, PM) “ʻE Sihova, ke hoko lelei ki ho ʻao ʻa e ngaahi lea ʻa hoku ngutu ni, mo e [fakakaukauloto] ʻa hoku loto.” (Sāme 19:14) “Ko e koto maama ʻa ʻeku fakalaulauloto.”—Sāme 49:3, fakaʻītali ʻamautolu.
8. (a) ʻI hono lau ʻa e Tohitapú, ko e hā ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí ka ko e hā ʻoku totonu ke tau faí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻoku tau maʻu mei he fakalaulauloto ʻi he lotu ki he Folofola ʻa e ʻOtuá? (Fakakau ai ʻa e puha “Tuu Mau i he Mooni.”)
8 Hangē ko e kau tohi Tohitapu ko ení, ko kitautolu foki ʻoku fiemaʻu ke tau fakalaulauloto ʻi he houngaʻia mo e faʻa lotu ki he Folofola ʻa e ʻOtuá mo ʻene ngāué. ʻI hono lau ʻa e Tohitapú pe ko e ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú, ʻoku ʻikai totonu ke tau ngāue ʻo hangē ia ko ha kau folau ʻeveʻeva fakavavevave kitautolu ʻoku tau fakavave holo mei he mātanga ʻe taha ki hono hokó, ʻo faitaaʻi ʻa e meʻa kotoa kae siʻi ʻetau mamatá. ʻI hono kehé, ʻi hono ako ʻa e Tohitapú, ʻoku tau loto ke vaheʻi ha taimi ke tuʻu hifo ai ʻo fiefia ʻi he mātangá, hangē ko e laú.b ʻI heʻetau fakakaukauloto fakalongolongo ki he meʻa ʻoku tau laú, ʻoku laveʻi ai ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá ʻa hotau lotó. ʻOku aʻu ia ki heʻetau ngaahi ongó peá ne fakafuo ʻetau fakakaukaú. ʻOkú ne toe ueʻi kitautolu ke vahevahe ʻetau ngaahi fakakaukau tefitó mo e ʻOtuá ʻi he lotu. ʻI heʻene peheé, ko ʻetau pipiki kia Sihová ʻoku ʻai ʻo mālohi ange, pea ko ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá ʻokú ne ueʻi kitautolu ke hokohoko atu ʻetau muimui kia Sīsuú naʻa mo e ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga faingataʻá. (Mātiu 10:22) ʻOku hā mahino, ko e fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku folofolaʻaki ʻe he ʻOtuá ʻoku fiemaʻu ia kapau ʻoku tau loto ke nofo maʻu loto-tōnunga ai pē ki he ngataʻangá.—Luke 21:19.
9. ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku hanganaki ongongofua ai pē hotau lotó ki he folofola ʻa e ʻOtuá?
9 ʻOku toe fakahaaʻi ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ki he tupu ʻa e tengá, ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ke nofo maʻu ko e kau ākonga loto-tōnungá, ʻoku lelei ke tau (1) ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ʻoku fakatātaaʻi ʻe he ngaahi tuʻunga kelekele kovi naʻe lave ki ai ʻi he talanoa fakatātaá pea (2) fou ʻi ha ngaahi sitepu ke fakatonutonu ia pe fakaʻehiʻehi mei ai. ʻI he founga ko iá, te tau fakapapauʻi ai ʻoku ongongofua ai pē hotau lotó ki he tenga ʻo e Puleʻangá pea hanganaki ʻomai ʻa e fua.
“Veʻehala”—Ko e Hoko ʻo Femoʻuekiná
10. Fakamatalaʻi ʻa e ʻuluaki faʻahinga ʻo e kelekele ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú, pea fakamatalaʻi ʻa hono ʻuhingá.
10 Ko e ʻuluaki faʻahinga kelekele ʻoku tō ki ai ʻa e tengá ko e “veʻehala,” ʻa ia ʻoku hoko ai ʻa e tengá ʻo “mala ai.” (Luke 8:5) Ko e kelekele ʻi ha veʻehala ʻa ia ʻoku taki atu ai ki ha ngoue uité ʻoku fefeka ia ʻi he feʻaluʻaki ai ʻa e kau fonongá. (Maake 2:23) ʻI he tuʻunga tatau, ko e faʻahinga ʻoku nau fakaʻatā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku haʻu mo ʻalu ʻo e māmaní ke ne fakaʻaiʻai ha ngaahi kounaʻi taʻetotonu ʻo honau taimí mo e iví te nau ʻiloʻi nai ʻoku nau fuʻu femoʻuekina ke fakatupu ha houngaʻia fakamātoato ki he folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku nau fanongo ki ai, ka ʻoku ʻikai ke nau fakalaulauloto ki ai. Ko ia ko honau lotó ʻoku nofo ai pē ʻi ha tuʻunga ongongataʻa. Ki muʻa ke nau fakatupu ha ʻofa ki aí, ʻoku “haʻu ʻa e Tevolo, ʻo ne ʻave ʻa e folofola mei honau loto, naʻa nau tui pea moʻui.” (Luke 8:12) ʻE lava ke taʻofi eni?
11. ʻE lava fēfē ke tau taʻofi ʻa e hoko ʻa e tuʻunga ʻo hotau lotó ʻo hangē ko e kelekele fefeká?
11 ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻe lava ke fai ke taʻofiʻaki ʻa e lotó mei heʻene hoko ʻo hangē ko e kelekele taʻefua ʻi he veʻehalá. Ko e kelekele tāmalaki mo fefeká ʻe lava ke hoko ia ʻo molū mo fua lahi kapau ʻoku palauʻi ia pea toʻo mei ai ʻa e hala fefonongaʻakí. ʻI he tuʻunga tatau, ko hono vaheʻi ha taimi ki he ako mo e fakalaulauloto ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke iku ia ki he hoko ʻa e lotó ʻo hangē ko e kelekele ʻoku lelei mo fua lahí. Ko e kií ʻoku ʻikai ko e hoko ʻo fuʻu femoʻuekina ʻi he ngaahi meʻa anga-maheni ʻo e moʻuí. (Luke 12:13-15) ʻI hono kehé, fakapapauʻi ʻoku ala maʻu ʻa e taimi ke fakakaukauloto ai ki he “ngaahi meʻa mahuʻinga lahi ange” ʻi he moʻuí.—Filipai 1:9-11, NW.
“Funga Maka”—Hoko ʻo Manavaheé
12. Ko e hā ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻoku mae ai ʻa e hulí ʻi he faʻahinga kelekele hono ua ʻoku lave ki ai ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú?
12 ʻI he taimi ʻoku ngangana ai ʻa e tengá ki he faʻahinga hono ua ʻo e kelekelé, ʻoku ʻikai ke nofo maʻu ai pē ia ai, ʻo hangē ko ia ʻi he ʻuluaki tuʻungá. ʻOku faiaka ia pea tupu. Ka ʻi he hopo hake leva ʻa e laʻaá, ʻoku velahia ʻa e hulí ʻi he vela ʻa e laʻaá pea mae. Kae kehe, fakatokangaʻi ʻa e fakaikiiki mahuʻinga ko ení. Ko e ʻuhinga moʻoni ʻoku mae ai ʻa e hulí ʻoku ʻikai ko e velá. He ko ē, ko e ʻakau ʻoku ʻalu hake ʻi he kelekele leleí ʻoku toe fakaeʻa ia ki he laʻaá, ka ʻoku ʻikai ke mae ia—ko hono moʻoní, ʻoku tupu ʻāfaʻafa ia. Ko e hā ʻokú ne fakatupunga ʻa e faikehekehé? ʻOku mae ʻa e huli ko ení, ko e fakamatala ia ʻa Sīsuú, “koeʻuhi naʻe ʻikai ke matolu ʻa e kelekele” pea “ʻikai mālūlū.” (Mātiu 13:5, 6; Luke 8:6) Ko ha “funga maka,” pe lau maka, ʻoku tuʻu tonu ʻi lalo ʻi he lau kelekele ʻolungá, ʻokú ne taʻofi ʻa e tengá mei he ʻalu hifo ʻa hono ngaahi aká ʻo loloto feʻunga ke maʻu ai ʻa e mālūluú mo e tuʻu maʻú. ʻOku mae ʻa e hulí koeʻuhi ko e kelekelé ʻoku manifi.
13. Ko e faʻahinga tāutaha fēfē ʻoku nau hangē ha kelekele manifí, pea ko e hā ha ʻuhinga lahi ange ki he founga ʻo ʻenau ongoʻí?
13 Ko e konga ko eni ʻo e talanoa fakatātaá ʻoku ʻuhinga ia ki he faʻahinga tāutaha ʻoku nau “tali fiefia ʻa e folofola” pea muimui faivelenga ʻia Sīsū “ʻi ha taimi.” (Luke 8:13) ʻI hono fakaeʻa ki he laʻā vevela ʻo e “faingataʻa pe ha fakatanga,” ʻoku nau hoko ai ʻo mātuʻaki manavahē ʻo mole ai ʻenau fiefiá mo e mālohí pea nau liʻaki ai ʻa e muimui ʻia Kalaisí. (Mātiu 13:21) Kae kehe ko e ʻuhinga lahi ange ki heʻenau manavaheé, ʻoku ʻikai ko e fakafepakí. He ko ē, ko e laui miliona ʻo e kau ākonga ʻa Kalaisí ʻoku nau kātakiʻi ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻo e mamahí, neongo ia ʻoku nau hanganaki faitōnunga ai pē. (2 Kolinito 2:4; 7:5) Ko e ʻuhinga moʻoni ʻoku hoko ai ʻo manavahē ʻa e niʻihi pea mavahe mei he moʻoní ko hono taʻofi kinautolu ʻe he tuʻunga hangē ha maka ʻo honau lotó mei he fakalaulauloto lahi feʻunga ki he ngaahi meʻa langa hake mo fakalaumālié. Ko ia ai, ko e houngaʻia ʻoku nau fakatupulekina kia Sihova mo ʻene folofolá ʻoku fuʻu mamaha ia pea fuʻu vaivai ke ne matuʻuaki ʻa e fakafepakí. ʻE lava fēfē ke taʻofi ʻe ha taha ha ola pehē?
14. Ko e hā ʻa e ngaahi sitepu ʻoku totonu ke fou ai ha tokotaha ke taʻofi ai ʻa e tuʻunga ʻo hono lotó mei heʻene hoko ʻo hangē ha kelekele manifí?
14 ʻOku fiemaʻu ki ha tokotaha tāutaha ke ne fakapapauʻi ʻoku ʻikai ha ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga hangē ha maká, hangē ko ia ko e loto-kona fefeká, siokita ʻoku ʻikai loko ʻasí, pe ngaahi ongoʻi fefeka tatau kae pulí, ʻoku nofo ia ʻi hono lotó. Kapau kuo ʻosi hoko ha fakafaingataʻaʻiaʻanga pehē, ko e mālohi ʻoku ʻomai ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke ne toʻo ia. (Selemaia 23:29; Efeso 4:22; Hepelu 4:12) Hili iá, ko ha fakalaulauloto faʻa lotu ʻe ueʻi ai ha “folofola kuo to” ke loloto ʻi he loto ʻo ha taha. (Semisi 1:21) ʻE ʻomai ʻe he meʻá ni ʻa e mālohi ke fekuki ai mo e ngaahi taimi loto-siʻí pea mo e loto-toʻa ke hanganaki loto-tōnunga ai pē neongo ʻa e ngaahi ʻahiʻahí.
“Ngaahi ʻAkau Talatala”—Hoko ʻo Māvahevahe
15. (a) Ko e hā ʻoku tautefito ai ʻa e tuha mo ʻetau tokangá ʻa e faʻahinga hono tolu ʻo e kelekelé naʻe lave ki ai ʻa Sīsuú? (e) Ko e hā ʻoku faifai pē ʻo hoko ki he faʻahinga hono tolu ʻo e kelekelé, pea ko e hā hono ʻuhingá?
15 Ko e kalasi hono tolu ʻo e kelekelé, ʻa e taha ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻakau talatalá, ʻoku tautefito ʻa ʻene tuha mo ʻetau tokangá koeʻuhí ʻi he ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku meimei tatau ia mo e kelekele leleí. Hangē ko e kelekele leleí, ko e kelekele fonu talatalá ʻokú ne tuku ʻa e tengá ke faiaka pea tupu. ʻI he kamatá, ʻoku ʻikai ha kehekehe ʻi he tupu ʻa e fuʻu ʻakau foʻoú ʻi he faʻahinga kelekele ko eni ʻe uá. Kae kehe, ʻi he taimí, ʻoku tupu hake ai ha tuʻunga ʻoku iku pē ʻo ne kāsia ʻa e fuʻu ʻakaú. ʻI he ʻikai hangē ko e kelekele leleí, ʻoku hoko ʻa e kelekele ko ení ʻo kāpui ia ʻe he ʻakau talatalá. ʻI he tupu hake ʻa e kiʻi fuʻu ʻakaú mei he kelekele ko ení, ʻoku fehangahangai ia mo e fakafeʻauhi mei he ‘talatala ʻoku tupu hake mo iá.’ ʻI ha taimi ʻoku fakatou fāinga ai ʻa e ongo ʻakaú ki ha meʻakai, maama, mo ha ʻatā, ka ʻoku faifai atu pē ʻo fakamalungia ʻe he talatalá ʻa e fuʻu ʻakaú pea ‘kāsia ia.’—Luke 8:7.
16. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga tāutaha ʻoku nau tatau mo e kelekele fonu talatalá? (e) Fakatatau ki he fakamatala Kōsipeli ʻe tolú, ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he ʻakau talatalá?—Sio ki he fakamatala ʻi laló.
16 Ko e faʻahinga tāutaha fēfē ʻoku tatau mo e kelekele fonu talatalá? ʻOku fakamatala ʻa Sīsū: “Ko kinautolu eni oku fanogo bea alu atu, ka koe tokaga mamahi moe koloa moe fiefia i mamani, oku kājia ai ia, bea e ikai ai ha fua ke haohaoa.” (Luke 8:14, PM) Hangē pē ko e tupu ʻa e tenga ʻa e tokotaha tūtūʻí pea mo e talatalá ʻi he kelekelé ʻi he taimi tatau, ʻoku pehē pē ʻa e feinga ʻa e faʻahinga tāutaha ʻe niʻihi ke fakaʻatā mai ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá pea mo e “fiefia i mamani” ʻi he taimi tatau. Ko e moʻoni ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku tūtuuʻi ia ʻi honau lotó, ka ʻoku fehangahangai ia mo e fakafeʻauhi mei he ngaahi ngāue kehe ʻoku feinga ke maʻu ʻenau tokangá. ʻOku māvahevahe ai honau lotó. (Luke 9:57-62) ʻOku taʻofi kinautolu ʻe he meʻá ni mei hono ʻoange ʻa e taimi feʻunga ki he fakakaukauloto faʻa lotu mo mohu ʻuhinga ki he folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai te nau lava ke maʻu kakato ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá pea ʻikai maʻu ai ʻa e houngaʻia fakamātoato ʻoku fiemaʻu ki he kātakí. Faifai atu pē, ko ʻenau ngaahi meʻa fakalaumālié ʻoku fakamalungia ia ʻe he ngaahi ngāue ʻikai fakalaumālié ʻo aʻu ki he tuʻunga kuo “kājia ai” kinautolu.c Ko ha ngataʻanga fakamamahi ē ki he faʻahinga ʻoku ʻikai te nau ʻofa ʻaufuatō kia Sihová!—Mātiu 6:24; 22:37.
17. Ko e hā ʻa e ngaahi fili ʻoku fiemaʻu ke tau fai ʻi he moʻuí koeʻuhi ke ʻoua ʻe hoko ʻo kāsia ʻe he ngaahi ʻakau talatala fakaefakatātā ʻoku lave ki ai ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú?
17 ʻI he ʻai ke muʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi he ngaahi fakakaukau fakamatelié, ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei he hoko ʻo kāsia ʻe he ngaahi mamahi mo e ngaahi mālie ʻo e māmani ko ení. (Mātiu 6:31-33; Luke 21:34-36) Ko e lau Tohitapú mo e fakakaukauloto ki he meʻa ʻoku tau laú ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke liʻaki. Te tau maʻu ʻa e taimi lahi ange ki he fakalaulauloto tokanga mo faʻa lotú kapau ʻoku tau fakafaingofuaʻi ʻetau moʻuí ʻi he lahi taha ʻe ala lavá. (1 Timote 6:6-8) Ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá kuo nau fai iá—ʻa ia ʻoku nau hanga, hangē ko e laú, ʻo taʻaki fuʻu ʻa e ngaahi ʻakau talatalá mei he kelekelé ke ʻoange ai ha meʻakai, maama, mo e ʻatā lahi ange ki he fuʻu ʻakau ʻoku fuá—ʻoku nau hokosia ai ʻa e tāpuaki ʻa Sihová. ʻOku pehē ʻe Sandra, taʻu 26: “ʻI heʻeku fakalaulauloto ki hoku ngaahi tāpuaki ʻi he moʻoní, ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻe ʻikai lava ke ʻomai ʻe he māmaní ha meʻa ke fakahoa ki ai!”—Sāme 84:11.
18. ʻE lava fēfē ke tau nofo maʻu ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá pea kātaki ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané?
18 ʻOku hā mahino leva, ko kitautolu kotoa, ʻa e iiki mo e lalahi, te tau nofo maʻu ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá pea kātaki ʻi he tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Kalaisí kehe pē ʻoku nofo maʻu ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻia kitautolu. Ko ia ai, tau ʻai ke fakapapauʻi ko e kelekele ʻo hotau lotó ʻoku ʻikai hoko ia ʻo fefeka, manifi, pe kāpui ka ʻoku hoko ai pē ʻo molū mo loloto. ʻI he founga ko iá, te tau malava ai ke maʻu kakato ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá pea ‘fua ʻi he k[ā]takí.’—Luke 8:15.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ʻuluaki ʻo e ngaahi fiemaʻú ni. Ko e ua kehe ko ē ʻe lāulea ki ai ʻi he ongo kupu hoko maí.
b Ke fakalaulauloto ʻi he lotu ki ha konga ʻo e Tohitapú kuó ke laú, ʻe lava ke ke ʻeke hifo kiate koe, hangē ko ení: ‘ʻOkú ne fakaeʻa ʻa e ʻulungaanga ʻe taha pe lahi ange ʻo Sihová? ʻOku anga-fēfē ʻene felāveʻi mo e kaveinga ʻo e Tohitapú? ʻE lava fēfē ke u ngāueʻaki ia ʻi heʻeku moʻuí pe ngāueʻaki ia ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé?’
c Fakatatau ki he fakamatala Kōsipeli ʻe tolu ʻo e pealapeli ʻa Sīsuú, ʻoku kāsia ʻa e tengá ʻe he ngaahi mamahi mo e mālie ʻo e māmani ko ení: “Koe tokaga ki mamani,” ko e “kākā oe koloa,” ko e “hu ae holi lahi ki he gaahi mea kehekehe,” pea mo e ‘ngaahi mālie ʻo e moʻuí ni.’—Maake 4:19, PM; Mātiu 13:22; Luke 8:14; Selemaia 4:3, 4.
Ko e Hā Hoʻo Talí?
• Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke tau ‘nofo mau i he lea ʻa Sīsuú’?
• ʻE lava fēfē ke tau fakaʻatā ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ke nofo maʻu ʻi hotau lotó?
• Ko e faʻahinga tāutaha fēfē ʻoku fakatātaaʻi ʻe he faʻahinga kehekehe ʻe fā ʻo e kelekele naʻe lave ki ai ʻa Sīsuú?
• ʻE lava fēfē ke ke maʻu ʻa e taimi ke fakakaukauloto ai ki he folofola ʻa e ʻOtuá?
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 10]
“TUU MAU I HE MOONI”
KO E kau ākonga taimi lōloa tokolahi ʻa Kalaisí ʻoku nau fakamoʻoniʻi ʻi he taʻu ki he taʻu ʻoku nau “tuu mau i he mooni.” (2 Pita 1:12, PM) Ko e hā ʻokú ne tokoniʻi kinautolu ke nau kātakí? Fakakaukau angé ki he niʻihi ʻo ʻenau fakamatalá.
“ʻOku ou fakaʻosiʻaki ʻa e ʻaho taki taha hano lau ʻo ha konga ʻo e Tohitapú mo hono fai ha lotu. ʻOku ou fakakaukau leva ʻo fekauʻaki mo e meʻa kuó u laú.”—Jean, papitaiso 1939.
“Ko e fakalaulauloto ki he founga ʻo e ʻofa lahi ʻa Sihova, ko ha tokotaha ʻoku mātuʻaki māʻolunga ʻia kitautolú ʻokú ne ʻomai ʻi he tuʻunga lahi kiate au ha ongoʻi ʻo e malu pea mo e mālohi ke faitōnunga ai pē.”—Patricia, papitaiso 1946.
“ʻI he pipiki ki he ngaahi tōʻonga ako Tohitapu leleí pea ʻi he nōfoʻi ʻi he ‘gaahi mea loloto i he Otuá,’ kuo malava ai ke u hokohoko atu.”—1 Kolinito 2:10, PM; Anna, papitaiso 1939.
“ʻOku ou lau ʻa e Tohitapú mo ʻetau ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú fakataha mo ha taumuʻa ke sivisiviʻi ʻa hoku lotó mo ʻeku ngaahi fakaueʻilotó.”—Zelda, papitaiso 1943.
“Ko hoku ngaahi taimi lelei tahá ko e taimi ko ia ʻoku lava ai ke u ʻeveʻeva pea talanoa kia Sihova ʻi he lotú ʻo tala ange pē ke ne ʻafioʻi ʻa e anga moʻoni ʻo ʻeku ongoʻí.”—Ralph, papitaiso 1947.
“ʻOku ou kamataʻaki ʻa e ʻahó ʻi he vakai ki he konga tohi fakaʻahó mo hono lau ha konga ʻo e Tohitapú. ʻOku ʻomai ʻe he meʻá ni kiate au ha meʻa foʻou ke fakalaulauloto ki ai lolotonga ʻa e ʻahó.”—Marie, papitaiso 1935.
“Kiate au, ko e lāulea fakafoʻiveesi ki ha tohi faka-Tohitapú ko ha meʻa fakatupu longomoʻui moʻoni ia.”—Daniel, papitaiso 1946.
Ko fē ʻa e taimi ʻokú ke vaheʻi ke fakalaulauloto ai ʻi he lotu ki he folofola ʻa e ʻOtuá?—Taniela 6:10e; Maake 1:35; Ngāue 10:9.
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
ʻI he fai ʻa e fakamuʻomuʻa ki he ngaahi meʻa fakalaumālié, ʻe lava ke tau ‘fua ʻi he kātakí’