LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w03 5/1 p. 19-24
  • Fai ʻa e Fakafiemālie ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fai ʻa e Fakafiemālie ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻAki ʻa e Fakafiemālie ʻOku ʻOmai ʻe he ʻOtuá
  • Taimi ʻOku Uesia Ai ʻa e Moʻuí ʻe he Fakamālohí pe Tuʻunga Faingataʻa Fakaʻekonōmiká
  • ʻI he Fehangahangai mo e Ngaahi Afaá mo e Ngaahi Mofuiké
  • Taimi Kuo Mate Ai ha Mēmipa ʻo e Fāmilí
  • Fakafiemālie mei he “Otua oe Fiemalie Kotoabe”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
  • “Fakafiemalieʻi Akinautolu Kotoabe Oku Mamahi”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Founga Hono ʻOmai ʻe he ʻOtuá ʻa e Fakafiemālié
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Maʻá e Kakai)—2016
  • Ko Fē ʻe Lava ke Maʻu mei Ai ʻa e Fakafiemālie Moʻoní?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
w03 5/1 p. 19-24

Fai ʻa e Fakafiemālie ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí

“Kuo fakanofo [“pani,” NW] au e Jihova . . . ke fakafiemalieʻi akinautolu kotoabe oku mamahi.”​—AISEA 61:​1, 2, PM.

1, 2. Ko hai ʻoku totonu ke tau fai ki ai ʻa e fakafiemālié, pea ko e hā hono ʻuhingá?

KO Sihova, ʻa e ʻOtua ʻo e fakafiemālie moʻoni kotoa pē, ʻokú ne akoʻi kitautolu ke tau tokanga ʻi he taimi ʻoku hokosia ai ʻe he niʻihi kehé ʻa e fakatamakí. ʻOkú ne akoʻi kitautolu ke tau “fakafiemalie ki he kau loto foi” pea ke fakafiemālieʻi ʻa e faʻahinga kotoa ʻoku mamahí. (1 Tesalonaika 5:​14, PM) ʻI he taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻa e tokoni peheé, ʻoku tau tokonaki ia ki he kaungālotú. ʻOku tau toe fakahāhā ʻa e ʻofa ki he faʻahinga ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá, naʻa mo e faʻahinga kuo ʻikai nai te nau ʻomai ha fakamoʻoni ʻo ha ʻofa kia kitautolu ʻi he kuohilí.​—Mātiu 5:​43-​48; Kaletia 6:​10.

2 Naʻe lau pea ngāueʻaki kiate ia tonu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fekau fakapalōfitá: “Oku iate au ae Laumalie oe Eiki ko Jihova; koeuhi kuo pani au e Jihova keu malaga aki ae ogoogolelei ki he agamalu; kuo ne fekau au ke nonoo ae loto mafeji, . . . ke fakafiemalieʻi akinautolu kotoabe oku mamahi.” (Aisea 61:​1, 2, PM; Luke 4:​16-19) Ko e kau Kalisitiane pani ʻi onopōní kuo fuoloa ʻenau ʻiloʻi ʻoku toe kaunga kia kinautolu ʻa e fekau ko ení, pea ko e “fanga sipi kehe” ʻoku nau kau fiefia fakataha mo kinautolu ʻi he ngāue ko iá.​—Sione 10:16.

3. ʻI he taimi ʻoku ʻeke ai ʻe he kakaí, “Ko e hā ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi fakatamakí?,” ʻe fēfē nai haʻatau tokoniʻi kinautolu?

3 ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi fakatamakí pea ʻoku hoko ai ʻo mamahi ʻa e kakaí, ʻoku nau faʻa ʻeke, “Ko e hā ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi fakatamakí?” ʻOku tali mahino ʻe he Tohitapú ʻa e foʻi fehuʻi ko iá. Kae kehe, ʻe fiemaʻu nai ʻa e taimi ki ha taha kuo teʻeki ai hoko ko ha tokotaha ako ʻo e Tohitapú ke ne mahinoʻi kakato ʻa e talí. ʻOku tokonaki mai ʻa e tokoni ʻi he ʻū tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.a Kae kehe, ke kamataʻaki, kuo fakamoʻoniʻi ko ha fakafiemālie ia ki he kakai ʻe niʻihi ʻa ʻenau sio pē ki ha konga Tohitapu hangē ko e taha ko ia ʻoku maʻu ʻi he Aisea 61:​1, 2 (PM) koeʻuhi ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e holi ʻa e ʻOtuá ke maʻu ʻe he tangatá ʻa e fakafiemālié.

4. Naʻe malava fēfē ke tokoniʻi ʻe ha Fakamoʻoni ʻi Pōlani ha taʻahine ako loto-mafasia, pea ʻe lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he meʻa ko ia naʻe hokosiá ke ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé?

4 Ko e toʻutupú, pea pehē ki he faʻahinga taʻumotuʻá, ʻoku nau fiemaʻu ʻa e fakafiemālie. Ko ha taʻu hongofulu tupu loto-mafasia ʻi Pōlani naʻá ne kole faleʻi ki hano maheni. ʻI he fakaʻekeʻeke anga-ʻofá, ko e kaumeʻá, ʻa ia ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne ʻiloʻi ai ko e taʻahiné naʻe lōmekina ia ʻe he ngaahi fehuʻi mo e ngaahi veiveiua: “Ko e hā ʻoku lahi fau ai ʻa e koví? Ko e hā ʻoku faingataʻaʻia ai ʻa e kakaí? Ko e hā ʻoku faingataʻaʻia ai ʻa hoku tokoua mamateá? Ko e hā ʻoku ʻikai moʻui lelei ai ʻa hoku mafú? ʻOku pehē ʻe he Siasí ko e loto pē ia ʻo e ʻOtuá ke pehē. Ka ʻo kapau ko e tuʻungá eni, ʻe tuku ʻa ʻeku tui kiate iá!” Naʻe lotu fakalongolongo ʻa e tokotaha Fakamoʻoní kia Sihova peá ne pehē ange leva: “ʻOku ou fiefia ʻi hoʻo fehuʻi mai kiate au fekauʻaki mo ení. Te u feinga ke tokoniʻi koe.” Naʻá ne fakamatala naʻe ʻi ai mo ʻene ngaahi veiveiua ʻaʻana ʻi he tuʻunga kei siʻí pea naʻe tokoniʻi ia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne fakamatala: “Naʻá ku ʻiloʻi ai ʻoku ʻikai ʻai ʻe he ʻOtuá ʻa e kakaí ke nau faingataʻaʻia. ʻOkú ne ʻofa kia kinautolu, fiemaʻu ʻa e meʻa ʻoku lelei tahá maʻanautolu, pea ʻe vavé ni ke ne fakahoko mai ha ngaahi liliu lahi ki he māmaní. Ko e puké, ko e ngaahi palopalema ʻo e taʻumotuʻá, mo e maté ʻe mole atu ia, pea ko e kakai talangofuá te nau moʻui taʻengata—ʻi heni tonu ʻi he foʻi palanite ko ení.” Naʻá ne fakahā ki he taʻahiné ʻa e Fakahā 21:​3, 4; Siope 33:25; Aisea 35:​5-7 mo e 65:​21-​25. Hili ha fetalanoaʻaki fuoloa, naʻe pehē ange ʻe he taʻahiné, fakataha mo e fiefia ne hā mahino: “ʻOku ou ʻiloʻi he taimí ni ʻa e taumuʻa ki heʻeku moʻuí. ʻE lava ke u toe haʻu ʻo sio kia koe?” Naʻe fai ha ako Tohitapu tuʻo ua mo ia ʻi he uike.

ʻAki ʻa e Fakafiemālie ʻOku ʻOmai ʻe he ʻOtuá

5. ʻI he taimi ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻa e kaungāongoʻí, ko e hā te ne ʻomai ʻa e fakafiemālie moʻoní?

5 ʻI he taimi ʻoku tau kumi ai ke fakafiemālieʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻoku feʻungamālie moʻoni ʻa e ngaahi lea kaungāongoʻí. ʻOku tau feinga ke fakahaaʻi ki he tokotaha mamahí ʻi he lea mo e tō ʻo e leʻó ʻoku tau tokanga lahi fekauʻaki mo hono tuʻungá. ʻOku ʻikai lavaʻi eni ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fakamatala taʻeʻuhingá. ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kia kitautolu “koe mea i he faa kataki moe fakafiemalie oe gaahi tohi [“konga Tohitapú,” NW], ke tau maʻu ai ae amanaki lelei.” (Fakaʻītali ʻamautolu; Loma 15:​4, PM) ʻI he vakai ki he meʻá ni, ʻe lava ke tau fakamatalaʻi ʻi ha taimi feʻungamālie ko e hā ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ʻe lava ke tau fakahaaʻi mei he Tohitapú ʻa e founga te ne solova ai ʻa e ngaahi palopalema lolotongá. ʻE lava leva ke tau fakaʻuhinga ki he ʻuhinga ko ha ʻamanaki alafalalaʻanga ai iá. ʻI he foungá ni, te tau ʻoatu ai ʻa e fakafiemālie.

6. Ko e hā ʻoku totonu ke tau tokoniʻiʻaki ʻa e kakaí ke nau mahinoʻí koeʻuhi ke lava ke nau maʻu ai ʻa e ʻaonga kakato mei he fakafiemālie ʻi he ngaahi Konga Tohitapú?

6 Ke maʻu ʻa e ʻaonga kakato mei he fakafiemālie ʻoku tau faí, ʻoku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he tokotaha ko iá ʻa e ʻOtua moʻoní, ko e faʻahinga Tokotaha fēfē ia, pea mo e alafalalaʻanga ʻo ʻene ngaahi talaʻofá. ʻI he taimi ʻoku tau kumi ai ke tokoniʻi ha taha ʻa ia kuo teʻeki ai hoko ko ha tokotaha lotu kia Sihova, ʻoku lelei ke fakamatala ʻa e ngaahi poini hokó. (1) Ko e fakafiemālie ʻoku maʻu ʻi he Tohitapú ʻoku meia Sihova, ko e ʻOtua moʻoní. (2) Ko Sihová ko e Māfimafi-Aoniu, ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní. Ko ha ʻOtua ia ʻo e ʻofa pea fonu ʻi he ʻaloʻofa mo e moʻoni. (3) ʻE lava ke fakaivimālohiʻi kitautolu ke tau fekuki mo e ngaahi tuʻungá kapau ʻoku tau ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá ʻaki hono maʻu ʻa e ʻilo totonu mei heʻene Folofolá. (4) ʻOku ʻi he Tohitapú ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku fakamatala ki he ngaahi ʻahiʻahi pau naʻe fehangahangai mo e faʻahinga kehekehe tāutaha.

7. (a) Ko e hā ʻe lava ke fakahoko ʻi hono fakamamafaʻi ʻa e fakafiemālie ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá ʻo ‘tubulekina ia Kalaisí’? (e) ʻE fēfē nai haʻo fakafiemālieʻi ha taha ʻokú ne ʻiloʻi kuo kovi ʻa hono ʻulungāngá?

7 Kuo fakahaaʻi ʻe he niʻihi ha tāpuaki fakalaumālie ki he faʻahinga ʻoku mamahi, ʻoku nau maheni mo e Tohitapú ʻaki hono lau ʻa e 2 Kolinito 1:​3-7 (PM). ʻI hono fai iá, kuo nau fakamamafaʻi ʻa e kupuʻi lea “oku tubulekina foki e mau fiemalie ia Kalaisi.” Ko e konga Tohitapu ko ení te ne tokoniʻi nai ha taha ke ne ʻiloʻi ko e Tohitapú ko ha matavai ia ʻo e fakafiemālie ʻa ia ʻoku totonu ke ne fai ha fakakaukau lahi ange ki ai. ʻE lava ke ne toe ʻomai ʻa e makatuʻunga ki ha lāulea lahi ange, mahalo pē ʻi he ngaahi taimi kehe. Kapau ʻoku ongoʻi ʻe ha taha ko ʻene ngaahi faingataʻá ko e tupu mei he ngaahi meʻa kovi kuó ne faí te tau tala ange leva nai kiate ia, ʻo ʻikai ʻi he fai fakamaau, ko ha fakafiemālie ia ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku lēkooti ʻi he 1 Sione 2:​1, 2 mo e Sāme 103:​11-​14. ʻI he ngaahi foungá ni ʻoku tau fakafiemālieʻi moʻoni ai ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻa e fakafiemālie ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá.

Taimi ʻOku Uesia Ai ʻa e Moʻuí ʻe he Fakamālohí pe Tuʻunga Faingataʻa Fakaʻekonōmiká

8, 9. ʻE lava fēfē ke fai ha fakafiemālie feʻungamālie ki he kakai kuo nau tofanga ʻi he fakamālohí?

8 Ko e moʻui ʻa e kakai taʻefaʻalaua ʻe laui miliona kuo uesia ia ʻe he fakamālohí—fakamālohi faihia ʻi ha kolo pe ko e fakamālohi ʻo e taú. ʻE lava fēfē ke tau fakafiemālieʻi kinautolu?

9 ʻOku tokanga ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ke ʻoua te nau poupou ʻi he lea pe ʻi he ngāue ki he faʻahi ko ē pe ko ē ʻi he ngaahi fepaki ʻi he māmaní. (Sione 17:16) Ka ʻoku nau ngāueʻaki feʻungamālie ʻa e Tohitapú ke fakahaaʻi ko e ngaahi tuʻunga fefeka lolotongá ʻe ʻikai hokohoko atu ai pē ʻo taʻengata. Te nau lau nai ʻa e Sāme 11:5 ke fakahaaʻi ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihova fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku nau manako ʻi he fakamālohí pe ko e Sāme 37:​1-4 ke fakahaaʻi ʻa e fakalototoʻa ʻa e ʻOtuá ke ʻoua te tau faisāuni kae falala ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi lea ʻo e Sāme 72:​12-​14 ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa Solomone Lahi Ange, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia ʻoku lolotonga pule ko e Tuʻi fakahēvaní, fekauʻaki mo e kakai tonuhia ʻoku nau tofanga ʻi he fakamālohí.

10. Kapau kuó ke moʻui ʻi ha ngaahi taʻu ʻo e taú, ʻe lava fēfē ke fakafiemālieʻi koe ʻe he ngaahi konga Tohitapu ʻoku haá?

10 Kuo moʻui ʻa e kakai ʻe niʻihi mei he fepaki ki he fepaki lolotonga ia ʻa e fāinga ʻa e ngaahi faʻahí ke pulé. ʻOku nau lau ko e taú mo hono nunuʻá ko ha konga pē ia ʻo e moʻuí. Ko e tafaʻaki fakatuʻamelie pē ʻoku nau sio ki aí ʻe lelei ange ʻa e ngaahi meʻá kia kinautolu kapau ʻe lava ke nau hola ki ha fonua ʻe taha. Ka ko e tokolahi taha ʻo kinautolú kuo ʻikai ʻaupito te nau lavameʻa ʻi hono fai iá, pea ko e tokolahi kuo nau ʻahiʻahiʻi iá kuo mole ʻenau moʻuí ʻi he feinga kuo faí. Ko e faʻahinga ʻoku nau aʻu ki he fonua ʻe tahá ʻoku nau faʻa ʻiloʻi kuo nau mavahe pē mei he ʻotu palopalema ʻe taha ki ha toe ʻotu palopalema ʻe taha. ʻE ngāueʻaki nai ʻa e Sāme 146:​3-6 ke tokoniʻi ʻa e kakai peheé ke fokotuʻu ʻenau ʻamanakí ʻi he meʻa ʻoku falalaʻanga ange ʻi he hiki pē ki ha fonuá. Ko e kikite ʻi he Mātiu 24:​3, 7, 14 pe 2 Timote 3:​1-5 ʻe tokoni nai ia kia kinautolu ke nau sio kakato ange ki he tuʻungá pea mo e ʻuhinga ʻo e ngaahi tuʻunga ʻoku nau kātekiná, ʻa ia, ʻoku tau moʻui ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu motuʻa ʻo e ngaahi meʻá. Ko e ngaahi konga tohi hangē ko e Sāme 46:​1-3, 8, 9 mo e Aisea 2:​2-4 ʻe tokoniʻi nai ai kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻoku ʻi ai moʻoni ʻa e ʻamanaki ki ha kahaʻu melino.

11. Ko e hā ʻa e ongo konga tohi naʻá na fakafiemālieʻi ha fefine ʻi ʻAfilika Hihifo, pea ko e hā hono ʻuhingá?

11 Lolotonga ha vahaʻa taimi ʻo e tau hokohoko ʻi ʻAfilika Hihifó, naʻe hola ai ha fefine mei hono ʻapí lolotonga ʻoku nafui ʻaki ʻa e ngaahi mahafú. Ne hoko ʻo fonu ʻene moʻuí ʻi he manavahē, loto-mamahi, mo e siva ʻa e ʻamanakí ʻi he mamahi lahi. Ki mui ai, lolotonga ʻa e nofo ʻa e fāmilí ʻi ha fonua ʻe taha, naʻe fili ai ʻa hono husepānití ke tutu ʻena tohi malí, fakamavaheʻi ia mo hona foha taʻu hongofulú neongo naʻá ne feitama, peá ne hoko ko ha pātele. ʻI he taimi naʻe vahevahe ai kiate ia ʻa e Filipai 4:​6, 7 mo e Sāme 55:​22, fakataha mo e ngaahi kupu Fakatohitapu mei he Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake!, ne iku ʻo ne maʻu ai ʻa e fakafiemālie mo ha taumuʻa ʻi he moʻuí.

12. (a) Ko e hā ʻa e fakafiemālie ʻoku ʻomai ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ki he faʻahinga ʻoku nau faingataʻaʻia fakaʻekonōmiká? (e) Naʻe malava fēfē ke tokoniʻi ʻe ha Fakamoʻoni ʻi ʻĒsia ha kasitomā?

12 Kuo maumauʻi lahi ʻe he maumau fakaʻekonōmiká ʻa e moʻui ʻa e kakai ʻe laui miliona. ʻI he taimi ʻe niʻihi ko e tupu foki eni mei he taú mo hono nunuʻá. ʻI ha ngaahi taimi kehe, ko e ngaahi founga fakavalevale fakapuleʻangá mo e mānumanú pea mo e taʻefaitotonu ʻa e kau maʻu mafaí kuo fakatahaʻi ia ke tafiʻi ʻosi ai ʻa e paʻanga ʻa e kakaí pea kuo fakamālohiʻi ai ʻa e kakaí ke mole ʻenau koloá. Ko e niʻihi kuo ʻikai ʻaupito lahi ʻenau koloa ʻi he māmani ko ení. Ko e faʻahinga ko iá kotoa ʻe lava ke fakafiemālieʻi ke ʻilo ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻa e fakafiemālie ki he faʻahinga ʻoku falala kiate iá pea ʻokú ne fakapapauʻi mai ha māmani māʻoniʻoni ʻa ia ʻe fiefia ai ʻa e kakaí ʻi he ngāue ʻa honau nimá. (Sāme 146:​6, 7; Aisea 65:​17, 21-​23; 2 Pita 3:​13) ʻI he taimi naʻe fanongo ai ha Fakamoʻoni ʻi ha fonua ʻĒsia ʻe taha ki ha kasitomā ʻokú ne fakahāhā ha tokanga loto-moʻua ki he tuʻunga fakaʻekonōmika ʻi aí, naʻá ne fakamatala ko e meʻa naʻe hoko aí ko e konga ia ʻo ha sīpinga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hoko takatakai ʻi he māmaní. Ko ha lāulea ki he Mātiu 24:​3-​14 mo e Sāme 37:​9-​11 naʻe taki atu ki ha ako Tohitapu tuʻumaʻu.

13. (a) ʻI he taimi kuo siva ai ʻa e ʻamanaki ʻa e kakaí ʻi he ngaahi talaʻofa loí, ʻe lava fēfē nai ke tau ngāueʻaki ʻa e Tohitapú ke tokoniʻi kinautolu? (e) Kapau ʻoku ongoʻi ʻe he kakaí ʻoku fakamoʻoniʻi ʻi he ngaahi tuʻunga koví ʻoku ʻikai ha ʻOtua, ʻe lava fēfē ke ke feinga ke fakaʻuhinga mo kinautolu?

13 ʻI he taimi kuo faingataʻaʻia ai ʻa e kakaí ʻi ha ngaahi taʻu lahi pe kuo siva ʻenau ʻamanakí ʻi ha ngaahi talaʻofa loi, ʻoku nau hangē nai ko e kau ʻIsileli ʻi ʻIsipité ʻa ia “ko ʻenau lotosiʻi” naʻe ʻikai ai te nau fanongo. (Ekisoto 6:9) ʻI he ngaahi tuʻunga peheé, ʻe ʻaonga nai ke fakamamafaʻi ʻa e ngaahi founga ʻa ia ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he Tohitapú ke nau fekuki lavameʻa mo e ngaahi palopalema lolotongá pea ke kalofi ai ʻa e ngaahi tōʻanga ʻa ia ʻokú ne maumauʻi taʻeʻuhinga ʻa e moʻui ʻa e tokolahi. (1 Timote 4:8e) ʻE vakai nai ʻa e niʻihi ki he ngaahi tuʻunga kovi ʻoku nau moʻui aí ko e fakamoʻoni ia ʻoku ʻikai ha ʻOtua, pe ʻoku ʻikai te ne tokanga fekauʻaki mo kinautolu. ʻE lava ke ke fakaʻuhinga ʻi ha ngaahi konga Tohitapu feʻungamālie ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi kuo tokonaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e tokoni ka kuo ʻikai ke tali ia ʻe he tokolahi.​—Aisea 48:​17, 18.

ʻI he Fehangahangai mo e Ngaahi Afaá mo e Ngaahi Mofuiké

14, 15. ʻI he taimi naʻe hoko ai ʻo moʻutāfuʻua ʻa e tokolahi ʻi ha fakatamaki ʻe taha, naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻenau tokangá?

14 ʻE hoko nai ha fakatamaki ko e tupu mei ha afā, ko ha mofuike, ko ha vela, pe ko ha pā ha meʻa. ʻE lahi nai ʻa e mamahí. Ko e hā ʻe lava ke fai ke ʻoatu ai ha fakafiemālie ki he kau haó?

15 ʻOku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he kakaí ʻoku ʻi ai ha tokotaha ʻoku tokanga mai. Hili ha ʻohofi fakaetautoitoi ʻi ha fonua ʻe taha, naʻe hoko ʻo moʻutāfuʻua ai ʻa e tokolahi. Ko e tokolahi ʻo kinautolu ne mole ʻa e ngaahi mēmipa ʻo honau fāmilí, kau maʻu ngāue ʻi he fāmilí, ngaahi kaumeʻá, ngāué, pe ko e hā pē ha maluʻanga naʻa nau fakakaukau ne nau maʻú. ʻOku fakaaʻu atu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tokoni ki he faʻahinga ʻi honau koló, ʻo fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi ki heʻenau ngaahi mole lahí pea fai ha ngaahi lea fakafiemālie mei he Tohitapú. Naʻe houngaʻia lahi ʻa e tokolahi ʻi he tokanga naʻe fakahāʻí.

16. ʻI he hoko ha fakatamaki ʻi ha feituʻu ʻi ʻEli Salavatoa, ko e hā naʻe ola lelei ai ʻa e malaʻe ngāue ʻa e ongo Fakamoʻoni fakalotofonuá?

16 ʻI ʻEli Salavatoa ko ha mofuike mālohi ʻi he 2001 naʻe muimui atu ai ha fuʻu tāfea lahi ʻo e pelepela ʻa ia naʻe mole ai e moʻui ʻa e tokolahi. Ko e foha taʻu 25 ʻo ha Fakamoʻoni mo e ongo tehina ʻo e taʻahine ne teu mali mo e fohá ne nau mate ai. Ko e faʻē ʻa e kiʻi tangatá fakataha mo e taʻahine naʻá ne teu mali mo iá naʻá na hoko leva ʻo femoʻuekina ʻi he malaʻe ngāué. Naʻe tala ange ʻe he tokolahi kia kinaua ko e ʻOtuá ia naʻá ne ʻave ʻa e faʻahinga kuo maté pe ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá. Naʻe lave ʻa e ongo Fakamoʻoní ki he Palovepi 10:22 ke fakahaaʻi ʻoku ʻikai loto ʻa e ʻOtuá ke tau mamahi. Naʻá na lau ʻa e Loma 5:12 ke fakahaaʻi ko e maté naʻe ʻomai ia fakafou ʻi he angahala ʻa e tangatá, ʻo ʻikai koeʻuhi ko e finangalo ʻo e ʻOtuá. Naʻá na toe fakahaaʻi ʻa e pōpoaki fakafiemālie ʻoku maʻu ʻi he Sāme 34:​18, Sāme 37:​29, Aisea 25:​8, mo e Fakahā 21:​3, 4. Naʻe fanongo lelei ʻa e kakaí, tautefito koeʻuhi ko e ongo fefiné tonu ne mole ʻa e ngaahi mēmipa ʻi hona fāmilí ʻi he fakatamakí, pea naʻe kamata ha ngaahi ako Tohitapu lahi.

17. ʻI he ngaahi taimi ʻo e fakatamakí, ko e faʻahinga tokoni fēfē ʻe lava ke tau faí?

17 ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e fakatamakí, te ke fetaulaki nai ai mo ha taha ʻokú ne fiemaʻu ha tokoni fakamatelie ʻi he taimi ko iá. ʻE kau nai ki heni ha fetuʻutaki ki ha toketā, tokoniʻi ha tokotaha ke ʻave ki ha kilīniki, pe ko hono fai ha meʻa pē ʻe malava ke ʻomai ai ʻa e meʻakai mo e nofoʻanga. ʻI he 1998 lolotonga ha fakatamaki pehē ʻe taha ʻi ʻĪtali, naʻe fakamatala ai ha fainusipepa ʻo pehē ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová “ʻoku nau ngāue ʻi ha founga ʻaonga, ʻi he fakaaʻu ha tokoni ki he faʻahinga ʻoku faingataʻaʻiá, ʻo ʻikai ha hohaʻa fekauʻaki mo e lotu ʻoku nau kau ki aí.” ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ko e ngaahi meʻa naʻe kikiteʻi ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻoku fakatupunga ai ʻa e faingataʻaʻia lahi. ʻI he ngaahi feituʻu ko iá, ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi kikite faka-Tohitapú, pea ʻoku nau fakafiemālieʻi ʻa e kakaí ʻaki ʻa e fakapapau ʻa e Tohitapú ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne ʻomai ʻa e maluʻanga moʻoni ki he faʻahinga ʻo e tangatá.​—Palovepi 1:​33; Maika 4:4.

Taimi Kuo Mate Ai ha Mēmipa ʻo e Fāmilí

18-20. ʻI he taimi kuo ʻi ai ai ha mate ʻi ha fāmilí, ko e hā nai te ke leaʻaki pe fai ke ʻoatu ʻa e fakafiemālié?

18 ʻI he ʻaho kotoa pē ʻoku mamahi ai ʻa e kakai ʻe laui miliona ʻi he mate ʻa ha taha ʻoku nau ʻofa aí. Te ke fetaulaki nai mo kinautolu ʻoku mamahí ʻi he taimi ʻokú ke kau ai ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané pe ʻi he taimi ʻokú ke tokangaʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻi he moʻui fakaʻahó. Ko e hā ʻe lava ke ke leaʻaki pe fai ʻa ia te ne ʻomai ʻa e fakafiemālié?

19 ʻOku mamahi fakaeongo ʻa e tokotahá? ʻOku fonu ʻa e falé ʻi he kāinga mamahí? ʻE lahi nai ʻa e meʻa te ke saiʻia ke leaʻakí, ka ʻoku mahuʻinga ʻa e fakapotopotó. (Koheleti 3:​1, 7) Mahalo pē ko e meʻa feʻungamālié ke fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi, tuku ha tohi faka-Tohitapu feʻungamālie (ko ha polosiua, ko ha makasini, pe ko ha tuleki), pea toki ʻaʻahi leva ki ai hili ha ʻaho siʻi ke sio pe ʻe lava ke fai ha tokoni lahi ange. ʻI ha taimi feʻungamālie, tuʻuaki ke vahevahe ha fakakaukau fakalototoʻa mei he Tohitapú. ʻE lava ke maʻu heni ha ola fakanonga pea hoko ko e faitoʻo. (Palovepi 16:24; 25:11) Heʻikai lava ke ke fokotuʻu hake ʻa e maté, ʻo hangē ko ia ne fai ʻe Sīsuú. Ka ʻe lava ke ke vahevahe atu ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú fekauʻaki mo e tuʻunga ʻo e kau maté, neongo ʻoku ʻikai nai ko e taimi eni ke feinga ai ke fakahalaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau halá. (Sāme 146:4; Koheleti 9:​5, 10; Isikeli 18:4) ʻE lava ke mo lau fakataha ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e toetuʻú. (Sione 5:​28, 29; Ngāue 24:15) Te mo lāulea nai ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi meʻa ko iá, ʻo ngāueʻaki nai ʻi hono fai iá ha fakamatala faka-Tohitapu fekauʻaki mo e toetuʻú. (Luke 8:​49-​56; Sione 11:​39-​44) Toe tohoakiʻi ʻa e tokangá ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo e ʻOtua ʻofa ʻa ia ʻokú ne ʻomai kia kitautolu ha ʻamanaki peheé. (Siope 14:​14, 15; Sione 3:​16) Fakamatala ki he founga ʻo ʻene ʻaonga kia koe ʻa e ngaahi akonakí ni mo e ʻuhinga ʻokú ke maʻu ai ʻa e falala ki aí.

20 Ko ha fakaafe ki he Fale Fakatahaʻangá ʻe tokoniʻi nai ai ʻa e tokotaha mamahí ke ne ʻiloʻi ʻa e kakai ʻoku nau ʻofa moʻoni ʻi honau ngaahi kaungāʻapí pea nau ʻiloʻi ʻa e founga ke felangahakeʻaki aí. Naʻe ʻiloʻi ʻe ha fefine ʻi Suēteni ko e meʻa eni naʻá ne kumi ki ai ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí.​—Sione 13:35; 1 Tesalonaika 5:​11.

21, 22. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu meia kitautolu kapau ʻoku fiemaʻu ke tau fai ha fakafiemālie? (e) ʻE lava fēfē ke ke fai ha fakafiemālie ki ha taha ʻokú ne ʻosi ʻiloʻi lelei ʻa e ngaahi Konga Tohitapú?

21 ʻI hoʻo ʻiloʻi ʻoku hokosia ʻe ha taha ʻa e mamahí, tatau ai pē pe ʻi loto ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané pe ʻi tuʻa, ʻokú ke ongoʻi taʻepauʻia ʻi he taimi ʻe niʻihi fekauʻaki mo e meʻa ke leaʻaki pe faí? Ko e foʻi lea faka-Kalisi ʻoku faʻa fakalea ko e “fakafiemālie” ʻi he Tohitapú ʻoku ʻuhinga fakafoʻilea ia “ko ha ui ki hoto tafaʻakí.” ʻI he hoko ko ha tokotaha fakafiemālie moʻoní ʻoku fakahuʻunga ai ʻa hono fakafaingamālieʻi koe ki he faʻahinga ʻoku mamahí.​—Palovepi 17:17.

22 Fēfē kapau ko e tokotaha ʻokú ke loto ke fakafiemālieʻí ʻokú ne ʻosi ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú fekauʻaki mo e maté, ko e huhuʻí, mo e toetuʻú? Ko e ʻi ai tonu ʻa ha kaumeʻa ʻokú ne vahevahe atu ʻa e tui tatau ʻe lava ke fakafiemālie ia. Kapau ʻokú ne loto ke talanoa, hoko ko ha tokotaha fanongo lelei. ʻOua ʻe ongoʻi ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha lea. Kapau ʻoku lau ha ngaahi konga Tohitapu, fakakaukau ki ai ko e ngaahi fakamatala ia ʻa e ʻOtuá ʻokú ne fakaivimālohiʻi fakatouʻosi homo lotó. Fakahāhaaʻi ʻa e tuipau mālohi ʻokú mo fakatou maʻú ʻi he papau ko ia ʻo e meʻa ʻoku nau talaʻofa maí. ʻI hono tapua atu ʻa e manavaʻofa fakaʻotuá pea ʻi he vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, te ke lava ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau mamahí ke nau maʻu ʻa e fakafiemālie mo e mālohi mei he “Otua oe fiemalie kotoabe,” ʻa Sihova.—2 Kolinito 1:​3, PM.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he tohi ʻIlo ʻA Ia ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá, vahe 8; Reasoning From the Scriptures, peesi 393-​400, 427-​31; Is There a Creator Who Cares About You?, vahe 10; mo e polosiua Does God Really Care About Us?

Ko e Hā Hoʻo Talí?

• Ko hai ʻoku tukuakiʻi ʻe he kakai tokolahi ki he ngaahi fakatamakí, pea ʻe lava fēfē ke tau tokoniʻi kinautolu?

• Ko e hā nai te tau fai ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau maʻu ʻaonga kakato mei he fakafiemālie ʻoku ʻomai ʻi he Tohitapú?

• Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku ʻomai ai ʻa e mamahi ki he tokolahi ʻi ho feituʻú, pea ʻe lava fēfē ke ke fakafiemālieʻi kinautolu?

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Ko hono vahevahe atu ha pōpoaki ʻo e fakafiemālie moʻoní ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá

[Maʻuʻanga]

Kemi hūfanga: UN PHOTO 186811/J. Isaac

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Ko e ʻi ai tonu ʻa ha kaumeʻá ʻe lava ke fakafiemālie

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share