Ko Hono Ako ʻa e Pōtoʻi ʻi he Hoko ʻo Fai Fakapotopotó
NAʻE fakatokangaʻi ʻe Peggy ʻa e lea fefeka ʻa ʻene tamasiʻí ki hono tokoua siʻisiʻí. “ʻOkú ke fakakaukau ko e founga lelei taha ia ke lea ai ki ho tehiná?” ko ʻene ʻeké ia. “Sio atu ki heʻene loto-mamahí!” Ko e hā naʻá ne lea pehē aí? Naʻá ne feinga ke akoʻi ʻene tamasiʻí ki he pōtoʻi ʻi he fai fakapotopotó pea mo hono fakahaaʻi ʻa e fakaʻatuʻi ki he ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé.
Naʻe fakalototoʻaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa hono kaumeʻa siʻisiʻi ange ko Tīmoté ke ne hoko ʻo “angalelei [“fai fakapotopoto,” NW] ki he kakai kotoa pe.” ʻI hono fai iá, ʻe ʻikai ke fakalaveaʻi ai ʻe Tīmote ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé. (2 Timote 2:24) Ko e hā ʻa e fai fakapotopoto? ʻE lava fēfē ke ke fakalakalaka ʻi he tafaʻaki ko ení? Pea ʻe lava fēfē ke ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fakatupulekina ʻa e pōtoʻí?
Ko e Hā ʻa e Fai Fakapotopoto?
ʻOku fakamatalaʻi ʻe ha tikisinale ʻa e fai fakapotopotó “ko e malava ke ʻiloʻi ʻa e pelepelengesi ʻo ha tuʻunga pea ke fai pe leaʻaki ʻa e meʻa anga-ʻofa pe feʻungamālie tahá.” ʻE lava ha tokotaha fai fakapotopoto ke ne ongoʻi ʻa e ngaahi ongo ʻa e kakai kehé pea lava ke ne ʻiloʻi ʻa e anga ʻo hono uesia kinautolu ʻe heʻene ngaahi leá pe tōʻongá. Ka ko hono fai ení ʻoku ʻikai ko ha pōtoʻi pē ia; ʻoku kau ki ai ha holi moʻoni ke fakaʻehiʻehi mei hono fakalotolaveaʻi ʻa e niʻihi kehé.
ʻI he fakamatala faka-Tohitapu fekauʻaki mo e sevāniti ʻa ʻIlaisa ko Kēhesí, ʻoku tau maʻu ai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo ha taha ʻa ia ʻoku fai taʻefakapotopoto. Ko ha fefine Sūnemi ʻa ia ne toki mate ʻi hono fungá ʻa ʻene tamá naʻá ne haʻu ke sio kia ʻIlaisa, ʻi he kumi fakafiemālie. ʻI hono ʻeke ange pe naʻe lelei ʻa e meʻa kotoa pē, naʻá ne tali: “ʻOku lelei pe.” Ka ʻi heʻene fakaofiofi atu ki he palōfitá, naʻe “ʻunuʻunu mai ʻa Kehesi ke tekeʻi” ia. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe pehē ʻe ʻIlaisa: “Tuku ai pe ia, he kuo kona hono loto.”—2 Tuʻi 4:17-20, 25-27.
Naʻe lava fēfē ke fai taʻefakakaukau mo taʻefakapotopoto ʻa Kēhesí? Ko e moʻoni ne ʻikai ke fakahaaʻi ʻe he fefiné ia ʻa ʻene ongoʻí ʻi hono ʻeké. Ka ko e meʻá, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai te nau fakahaaʻi noaʻia ʻenau ngaahi ongoʻí ki ha taha pē. Neongo ia, ko ʻene ongoʻí kuo pau pē naʻe hā ia ʻi ha founga. ʻOku hā mahino naʻe ʻiloʻi ia ʻe ʻIlaisa, ka naʻe ʻikai ʻiloʻi ia ʻe Kēhesi, pe naʻá ne loto pē ke tukunoaʻi ia. ʻOku fakatātaaʻi lelei ʻe he meʻá ni ha tupuʻanga anga-maheni ʻo e fai taʻefakapotopotó. ʻI he taimi ʻoku tokanga tōtuʻa ai ha taha ki he mahuʻinga ʻo ʻene ngāué, ʻe lavangofua ai ke ʻikai ke ne ʻiloʻi pe taʻefakatokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e faʻahinga ʻokú ne feangainga mo iá. ʻOkú ne tatau tofu pē mo ha fakaʻuli pasi ʻoku leaʻaki naʻá ne fuʻu tokanga ke aʻu ʻi he taimí ʻo ʻikai ai te ne tuʻu ke fakaheka ʻa e kau pāsesé.
Ke fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo fai taʻefakapotopoto hangē ko Kēhesí, ʻoku totonu ke tau feinga ke anga-lelei ki he kakaí, he ʻoku ʻikai te tau ʻiloʻi ʻa e anga moʻoni ʻo ʻenau ongoʻí. ʻOku totonu ke tau tokanga maʻu pē ki he ngaahi fakaʻilonga ʻoku fakahaaʻi ai ha ongoʻi ʻa ha taha pea taliʻaki ha lea pe tōʻonga anga-ʻofa. ʻE lava fēfē ke ke fakaleleiʻi hoʻo pōtoʻí ʻi he meʻá ni?
Mahinoʻi ʻa e Ngaahi Ongoʻi ʻa e Niʻihi Kehé
Naʻe tuʻu-ki-muʻa moʻoni ʻa Sīsū ʻi hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e kakaí pea ʻi hono ʻiloʻi ʻa e founga lelei taha ke fai anga-ʻofa ai kia kinautolú. ʻI he taimi ʻe taha naʻá ne kai efiafi ai ʻi he fale ʻo Saimoné, ko ha Fālesi, naʻe fakaofiofi mai ai kiate ia ha fefine “ko e toko taha ia ʻi he kau feʻauaki ʻo e kolo.” Ko e meʻa tatau ai pē, naʻe ʻikai te ne lea, ka naʻe lahi ʻa e meʻa ke ʻilo ʻi heʻene tōʻongá. “Naʻa ne haʻu mo ia ha hina ʻalapasita naʻe fonu ʻi he lolo tākai; ʻo ne tuʻu mei hono tuʻa ʻo ofi ki hono vaʻe [ʻo Sīsuú], ʻo tangi; pea ʻi he viku leva hono vaʻe ʻi he loʻimata naʻa ne hanga ʻo holoholo ʻaki hono louʻulu, mo ne toutou ʻuma ki hono vaʻe, ʻo ne tākai ʻaki ʻa e lolo.” Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa kotoa ko ení. Pea neongo naʻe ʻikai leaʻaki ʻe Saimone ha meʻa, naʻe malava ke ʻiloʻi ʻe Sīsū naʻá ne pehē loto pē ʻiate ia: “Ka ne ko ha palōfita ʻeni, pehē kuo ne ʻilo ʻa e fefine ni ʻoku ala kiate ia, mo ʻene anga: he ko e angahala ia.”—Luke 7:37-39.
ʻE lava ke ke fakaʻuta atu ki he maumau ne mei fakatupunga kapau naʻe tekeʻi ʻe Sīsū ʻa e fefiné, pe kapau naʻá ne pehē ange kia Saimone: “ʻA e tangata vale! ʻOku ʻikai te ke sio atu ki heʻene fakatomalá?” ʻI hono kehé, naʻe ʻoange fakapotopoto ʻe Sīsū kia Saimone ha talanoa fakatātā fekauʻaki mo ha tangata ʻa ia naʻá ne fakamolemoleʻi ha tokotaha ʻi ha fuʻu moʻua lahi pea mo ha tokotaha ʻe taha ʻi ha kiʻi moʻua siʻisiʻi ʻaupito. “Ko e fē nai ʻiate kinaua ʻe lahi ʻene ʻofa ki he matāpule?” ko e ʻeke ange ia ʻe Sīsuú. Ko ia ai, ʻi he ʻikai ke hā naʻá ne fakahalaiaʻi ʻa Saimoné, naʻe malava ke fakaongoongoleleiʻi ʻe Sīsū ʻa Saimone ʻi he tali tonu naʻá ne faí. Naʻá ne tokoniʻi anga-ʻofa leva ʻa Saimone ke ne ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga lahi ʻo e ngaahi ongoʻi moʻoni ʻa e fefiné mo ʻene fakahāhā ʻa e fakatomalá. Naʻe hanga ʻa Sīsū ki he fefiné ʻo fakahaaʻi anga-ʻofa kiate ia naʻá ne mahinoʻi ʻa ʻene ngaahi ongoʻí. Naʻá ne tala ange kiate ia kuo fakamolemoleʻi ʻene ngaahi angahalá pea hili iá naʻá ne pehē: “Kuo fakamoʻui koe ʻe hoʻo tui; ʻalu, ʻo fiemalie pe ā.” He fakaivimālohiʻi moʻoni kuo pau naʻe fai ʻe he ngaahi lea fakapotopoto ko iá ʻa ʻene fakapapau ke fai ʻa e meʻa naʻe totonú! (Luke 7:40-50) Naʻe lavameʻa ʻa Sīsū ʻi he hoko ʻo fai fakapotopotó koeʻuhi naʻá ne siofi ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa e kakaí pea tali ki ai ʻi he manavaʻofa.
Hangē tofu pē ko hono tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa Saimoné, ʻe pehē pē ʻa e lava ke tau ako pea tokoniʻi leva ʻa e niʻihi kehé ke nau mahinoʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻoku ʻikai leaʻakí. Ko e kau faifekau taukeí ʻe lava he taimi ʻe niʻihi ke nau akoʻi ʻa e pōtoʻi ko ení ki he faʻahinga foʻou ange ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané. Hili ha ʻaʻahi ʻoku nau fai ʻi hono vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí, ʻe lava ke nau ʻanalaiso ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e faʻahinga naʻa nau fetaulaki mo iá. Naʻe mā ʻa e tokotahá, veiveiua, ʻiteʻita, pe femoʻuekina? Ko e hā ʻe hoko ko e founga anga-ʻofa taha ia ke tokoniʻi ai iá? ʻE toe lava ke tokoniʻi ʻe he kau mātuʻá ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻa ia kuo nau fefaiʻaki taʻefakapotopoto nai ʻia kinautolu ha fakalotomamahí. Tokoniʻi ʻa e tokotaha taki taha ke ne mahinoʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e tokotaha ʻe tahá. ʻOkú ne ongoʻi ʻoku ngāhiʻi, tukunoaʻi, pe taʻemahinoʻi ia? ʻE lava fēfē ke ʻai ia ʻe he anga-ʻofá ke ne ongoʻi lelei ange?
ʻOku lelei ki he ngaahi mātuʻá ke nau tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau fakatupulekina ʻa e manavaʻofá, koeʻuhi ko e meʻa eni te ne ueʻi kinautolu ke nau fai fakapotopoto aí. Ko e tamasiʻi ʻa Peggy, naʻe lave ki ai ʻi he kamatá, naʻá ne fakatokangaʻi ʻa e kula ʻa e mata ʻo hono tehiná, mata mamahi mo e fakatē loʻimatá, pea naʻá ne ʻiloʻi ai ʻa e mamahi naʻe hokosia ʻe hono tehiná. Hangē tofu pē ko ia ne fakaʻamu ki ai ʻene faʻeé, naʻá ne ongoʻi fakatomala pea fakapapauʻi ke liliu. Ko e ongo tamaiki tangata fakatouʻosi ʻa Peggy naʻá na ngāueleleiʻaki ʻa e ngaahi pōtoʻi ko ia naʻá na ako ʻi he kei siʻí, pea ʻi he ngaahi taʻu ki muí naʻá na hoko ai ko e ongo ngaohi-ākonga mo e ongo tauhi-sipi fua lahi ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané.
Fakahaaʻi ʻOkú Ke Mahinoʻi
ʻOku tautefito ʻa e mahuʻinga ʻa e fai fakapotopotó ʻi he taimi ʻokú ke lāunga ai fekauʻaki mo ha taha. ʻE lavangofua ke ke mātuʻaki maumauʻi ai ʻa hono tuʻunga ngeiá. Ko e fakaongoongolelei fakahangatonú ʻoku ʻuluaki feʻungamālie maʻu pē ia. ʻI he ʻikai fakaangaʻi iá, tokangataha ki he palopalemá. Fakamatalaʻi ʻa e anga ʻo hono uesia koe ʻe heʻene tōʻongá mo e meʻa tofu pē ko ia te ke saiʻia ke sio ʻoku liliú. Pea mateuteu leva ke fanongo. Mahalo pē kuo ʻikai te ke mahinoʻi ia.
ʻOku saiʻia ʻa e kakaí ke nau ongoʻi ʻokú ke mahinoʻi ʻenau fakakaukaú neongo kapau ʻoku ʻikai te ke loto-tatau mo ia. Naʻe lea ʻa Sīsū ʻaki ʻa e fakapotopoto, ʻo fakahaaʻi naʻá ne mahinoʻi ʻa e mamahi ʻa Māʻatá. Naʻá ne pehē: “ʻE Maata, Maata, ʻoku ke loto moʻua mo fekāmaaki ki he ngaahi meʻa kehekehe.” (Luke 10:41) ʻI he founga tatau, ʻi he taimi ʻoku lea ai ha tokotaha ki ha palopalemá, ʻi he ʻikai ʻoatu leva ha fakaleleiʻanga ki muʻa ke fanongo kakato ki he meʻá, ko ha founga fakapotopoto ʻo hono fakahaaʻi ʻokú ke mahinoʻí ko e toe leaʻaki ʻa e palopalemá pe lāungá ʻi he lea pē ʻaʻau. Ko ha founga anga-ʻofa ia ʻo hono fakahaaʻi ʻokú ke mahinoʻí.
ʻIloʻi ʻa e Meʻa ke ʻOua ʻe Leaʻakí
ʻI he taimi naʻe loto ai ʻa Kuini ʻĒseta ke kole ki hono husepānití ke ne fakafoki ʻa e faʻufaʻu ʻa Hāmani ke fakaʻauha ʻa e kau Siú, naʻá ne fokotuʻutuʻu fakapotopoto ʻa e ngaahi meʻá koeʻuhi ke ʻi ha tuʻunga loto-lelei ʻa hono husepānití. Ko e toki taimi pē ia naʻá ne lave ai ki he tuʻunga-lea pelepelengesi ko ení. Ka ʻoku toe fakatupu-ʻilo ke fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe ʻikai te ne leaʻakí. Naʻe ʻikai te ne lave ʻi he fakapotopoto ki he kau ʻa hono husepānití ʻi hono fakatupunga ʻa e faʻufaʻu kovi ko ení.—Eseta 5:1-8; 7:1, 2; 8:5.
ʻI he founga tatau, ʻi he taimi ʻo e ʻaʻahi ki ha husepāniti taʻetui ʻo ha tuofefine Kalisitiane, ʻi he ʻikai ke fakahaaʻi ange leva kiate ia ʻa e Tohitapú, ko e hā ʻoku ʻikai kamata ʻaki ai ʻa e fakaʻekeʻeke fakapotopoto fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻokú ne mahuʻingaʻia aí? ʻI he taimi ʻoku haʻu ai ha sola ʻokú ne teunga noaʻia ki he Fale Fakatahaʻangá pe ko e foki mai ʻa ha taha hili haʻane liʻaki fuoloa, fai kiate ia ha talitali lelei loto-māfana kae ʻikai ko e fai ha lau ki hono valá pe ko ʻene liʻakí. Pea ʻi he taimi ʻokú ke fakatokangaʻi ai ʻoku ʻi ai ha fakakaukau hala ʻa ha tokotaha mahuʻingaʻia foʻoú, ʻe lelei tahá nai ke ʻoua ʻe fakatonutonu ia he taimi pē ko iá. (Sione 16:12) ʻOku kau ʻi he fakapotopotó ʻa e ʻiloʻi ʻi he anga-ʻofa ʻa e meʻa ke ʻoua ʻe leaʻakí.
Lea ʻOku Fakamoʻui
Ko e ako ʻa e pōtoʻi ʻi he lea fakapotopotó te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ha vahaʻangatae fiefia mo e niʻihi kehé, naʻa mo e taimi ʻoku taʻemahinoʻi ai ʻe ha taha hoʻo taumuʻá peá ne loto-kona mo ʻita lahí. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe “feinga lahi [ai ʻa e kau tangata ʻIfalemí] ke langaʻi ha kē” mo Kitioné, ko ʻene tali fakapotopotó naʻe kau ai hono fakamatalaʻi mahino ʻo e meʻa naʻe hoko moʻoní mo hano fakafuofuaʻi faitotonu ʻa e meʻa naʻe lavaʻi ʻe he kau tangata ʻIfalemí. Naʻe fakapotopoto eni koeʻuhí naʻá ne ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga naʻa nau loto-mamahi aí, pea ko ʻene anga-fakanānaá naʻá ne ʻai ai kinautolu ke nau ongoʻi lelei ange ai.—Fakamaau 8:1-3, NW; Palovepi 16:24.
Feinga maʻu pē ke fakakaukauʻi ʻa e founga ʻe uesia ai ʻe hoʻo ngaahi leá ʻa e kakai kehé. Ko hono fai ʻa e feinga ke hoko ʻo faifakapotopotó te ne tokoniʻi koe ke ke hokosia ai ʻa e fiefia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Palovepi 15:23: “Ka lava ʻe ha tangata ha tali ʻoku feʻunga, ʻoku ai ʻene fiefia: ʻio, ko e lea ʻoku fai ʻi hono taimi totonu, hono ʻikai lelei.”
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
ʻE lava ke akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke maʻu ʻa e kaungāongoʻi ki he niʻihi kehé
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ko e kau faifekau Kalisitiane taukeí ʻe lava ke nau akoʻi ʻa e faʻahinga foʻou angé ke nau fai fakapotopoto