ʻOku Taʻofi ʻe he Tuʻu-ʻAtaá ʻa e ʻOfa Faka-Kalisitiané?
KO E hoko ko ha Kalisitiané ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono lau pē ʻa e Tohi Tapú, lotú mo hono hivaʻi ʻa e ngaahi himi ʻi he ngaahi ʻaho Sāpaté. ʻOku kau ki ai ʻa hono fai ʻo e ngaahi meʻa fakatouʻosi ki he ʻOtuá pea ki he kakaí. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “ʻOua naʻa tau ʻofa ʻaki ha lea pe, ʻumaʻā ʻaki hotau ʻelelo pe; ka tau fai ʻi ngaue mo fai ʻi moʻoni ʻetau ʻofa.” (1 Sione 3:18) Naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e tokanga loto-moʻoni ki he niʻihi kehé, pea ʻoku loto ʻa e kau Kalisitiané ke faʻifaʻitaki kiate ia. Naʻe uki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e kaungātuí ke nau “tupulekina maʻu ai pe ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki.” (1 Kolinito 15:58) Ka ko e hā e ngāue ʻa e ʻEikí? ʻOku kau ai ʻa e feinga ke liliu ʻa e lao fakapuleʻangá maʻá e lelei ʻa e masivá mo e faʻahinga lōmekiná? Ko e meʻa ia ne fai ʻe Sīsuú?
Neongo naʻe fakaʻaiʻai ʻa Sīsū ke ne kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé pe fakafaʻafaʻahí, naʻá ne fakafisi ke fai pehē. Naʻá ne siʻaki ʻa e tuʻuaki ʻa Sētane ki ha mafai ki he ngaahi puleʻanga kotoa ʻi he māmaní, naʻá ne fakafisi ke tohoakiʻi ia ki ha fakakikihi fekauʻaki mo e totongi ʻo e ngaahi tukuhaú, pea naʻá ne mavahe ʻi he taimi naʻe fiemaʻu ai ʻi ha ngaʻunu manakoa ke fakanofo tuʻi iá. (Mātiu 4:8-10; 22:17-21; Sione 6:15) Ka ko ʻene tuʻu-ʻataá naʻe ʻikai taʻofi ai ia mei he ngāue ki he lelei ʻa e niʻihi kehé.
Naʻe tokangataha ʻa Sīsū ki he meʻa ʻe ʻomai ai ʻa e lelei tuʻuloa ki he niʻihi kehé. Neongo ko ʻene fafangaʻi ʻa e toko nima afé mo hono fakamoʻui ʻa e mahakí ne ʻomai ai ʻa e fakafiemālie fakataimi ki ha tokosiʻi, ko ʻene akonakí naʻá ne fakafaingamālieʻi ai ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Naʻe hoko ʻa Sīsū ʻo ʻiloa, ʻikai ko ha tokotaha fai fokotuʻutuʻu ʻo ha ngaahi feingangāue tokoni, ka “ko e Faiako” pē. (Mātiu 26:18, NW; Maake 5:35; Sione 11:28) Naʻá ne pehē: “Ko e meʻa ko ia naʻe fanauʻi ai au, pea ko e meʻa ko ia kuo u haʻu ai ki māmani, koeʻuhi ke u fakahāʻi ʻa e moʻoni.”—Sione 18:37.
Malangaʻi ʻa e Meʻa Lelei Ange ʻi he Politikí
Ko e moʻoni ne akoʻi ʻe Sīsuú naʻe ʻikai ko ha fakamahalo fakapolitikale. ʻI hono kehé, naʻe fakatefito ia ʻi he Puleʻanga ʻa ia te ne Tuʻi tonu ʻi aí. (Luke 4:43) Ko e Puleʻangá ni ko ha founga-pule fakahēvani ia, pea te ne fetongi ʻa e ngaahi founga-pule fakaetangatá kotoa pea ʻomai ʻa e melino tuʻuloa ki he faʻahinga ʻo e tangatá. (Aisea 9:6, 7; 11:9; Taniela 2:44) Ko ia ai, ko e ʻamanakiʻanga moʻoni pē ia ʻe taha ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻIkai ko e ʻofa lahi ange ia ke talaki ha ʻamanaki papau pehē ki he kahaʻú ʻo laka ia ʻi hono fakaʻaiʻai ʻa e kakaí ke nau falala ki he tangatá ke ne tokonaki mai ha kahaʻu malú? ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “ʻOua ʻe tuʻu hoʻomou falala kia houʻeiki, ki ha hakoʻi tangata ʻoku ʻikai ai ha tokoni. ʻOku mole ʻene manava, ʻoku ne foki ki hono kelekele; ko e ʻaho pe ko ia ko ʻene ngaahi fakakaukau ʻoku mate. Monuʻiaā ka ko ia ʻoku ne maʻu ʻa e ʻOtua ʻo Sekope mōno paletuʻa, ʻoku tuʻu ʻene falala kia Sihova ko Sihova ko hono ʻOtua.” (Sāme 146:3-5) Ko ia, ʻi he ʻikai fekauʻi ʻa ʻene kau ākongá ke nau malangaʻi ha founga lelei ange ʻo hono fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaahi founga-pulé, naʻe akoʻi kinautolu ʻe Sīsū ke nau malangaʻi ʻa e ‘ongoongolelei ʻo e puleʻangá.’—Mātiu 10:6, 7; 24:14.
Ko e meʻá ni leva ʻa e “ngaue ʻa e ʻEiki” ʻa ia ʻoku fekauʻi ʻa e kau malanga Kalisitiané ke nau faí. Koeʻuhi ko e faʻahinga ʻe pule ki ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku fiemaʻu ke nau feʻofaʻaki, ʻe lavameʻa ʻa e Puleʻangá ʻi hono fakangata ʻosi ʻa e masivá ʻaki hono tufaki ʻa e koloa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi ha founga mafamafatatau. (Sāme 72:8, 12, 13) Ko e ongoongo lelei eni pea ʻoku taau moʻoni ke malangaʻi ia.
ʻI he ʻahó ni, ʻoku fokotuʻutuʻu maau ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he “ngāue [ko eni] ʻa e ʻEiki” ʻi he fonua ʻe 235. ʻI he fehoanaki mo e fekau ʻa Sīsuú, ʻoku nau fakaʻapaʻapa ki he ngaahi founga-pulé kotoa. (Mātiu 22:21) Ka ʻoku nau toe fai ki he ngaahi lea ko eni ki hono kau muimuí: “ʻI he ʻikai ʻo māmani ʻa kimoutolu kae, kehe, ko e fili kimoutolu ʻe au mei māmani.”—Sione 15:19.
Ko e niʻihi ne nau faʻa malangaʻi ʻa e politikí kuo nau liliu hili hono ako fakalelei ʻo e Tohi Tapú. Ko ha politiki ʻĪtali ʻa ia ko ha mēmipa ʻo e Ngāue Katoliká, ko ha kautaha puleʻi ʻe he siasí, naʻá ne pehē: “Naʻá ku hoko ʻo kau ʻi he politikí, ʻi he ongoʻi ʻoku totonu ke tokoni longomoʻui ha taha ki he fakalakalaka fakapolitikale mo fakasōsiale ʻa e sōsaietí.” Hili ʻa ʻene fakafisi ʻi he tuʻunga ko e pule-koló koeʻuhi ke ne malangaʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he tuʻunga ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai lavameʻa ai ʻi he politikí ʻa e ngaahi feinga ʻa e kakai loto-moʻoní. “Ko e māmaní ʻoku ʻi hono tuʻunga lolotongá, ʻikai koeʻuhi kuo ʻikai feinga ʻa e faʻahinga tāú ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tuʻunga fakasōsialé, ka ʻi hono kehé, koeʻuhi ko e ngaahi feinga loto-moʻoni ʻa e tokosiʻi kuo ikuʻi ia ʻe he fulikivanu ʻa e tokolahi.”
Ko e ʻikai kau he politikí koeʻuhi ke malangaʻi ʻa e ʻamanaki moʻoni pē taha ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ʻikai taʻofi ai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní mei hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he ngaahi founga ʻaongá. Ko e faʻahinga ʻoku nau tokoniʻi ke hoko ko e faʻahinga ke pule mai ki ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku nau ako ke liliu ʻenau ngaahi fakakaukau fakatupu ʻauhá, ke ʻapasiaʻi ʻa e tuʻunga mafaí, ke fakaleleiʻi ʻenau moʻui fakafāmilí pea ke maʻu ha vakai mafamafatatau ki he koloa fakamatelié. Ko e meʻa ʻoku toe mahuʻinga angé, ʻoku tokoniʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e kakaí ke nau maʻu ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo e ʻOtuá.
Ko e kau malanga ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku maʻu ʻaonga mei ai ʻa e sōsaieti ʻa ia ʻoku nau nofo aí. Kae mahulu hake ai, ʻoku nau tataki ʻa e kakaí ke falala ki ha founga-pule ʻa ia ʻoku moʻoní pea te ne ʻomai ʻa e melino tuʻuloa ki he faʻahinga kotoa ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá. Ko ia ai, ko ha ola ʻo ʻenau tuʻu-ʻataá, ʻoku ʻatā ai ʻa e kau Kalisitiané ko ení ke ʻoatu ʻa e tokoni tuʻuloa mo ʻaonga taha ʻoku ala maʻu he ʻaho ní.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 7]
Mei he Politikí ki Hono Malangaʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá
ʻI he kei tamasiʻí, naʻe ako ai ʻe Átila ʻa e teolosia tauʻatāiná mei heʻene kau pātele vāhenga fakasiasi ʻi Belém, Pelēsila. Naʻá ne fiefia ʻi he fanongo ki he faifai atu pē pea fakatauʻatāinaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he fakafeʻātungiá peá ne kau ai ki ha feohiʻanga ngāue fakahangatonu, ʻa ia naʻá ne ako ai ke fokotuʻutuʻu ha ngaahi laka fakahāhā mo ha ngaahi feingatau talangataʻa fakasivile.
Ka naʻe toe fiefia ʻa Átila ʻi hono akoʻi ʻa e fānau ʻa e kulupú, ʻi hono ngāueʻaki ha tohi naʻe ʻoange kiate ia, ko e Listening to the Great Teacher.a Naʻe akoʻi ai ʻa e ʻulungāanga leleí pea mo e talangofua ki he kau maʻu mafaí. Ne ʻai ʻe he meʻá ni ke fifili ʻa Átila ki he ʻuhinga ʻoku ʻikai muimui ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau poupouʻi ʻa e teolosia tauʻatāiná ki he ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga māʻolunga ʻa Sīsuú mo e ʻuhinga ʻoku ngalo ai mei he niʻihi ʻa e kakai lōmekiná ʻi he taimi ʻoku nau maʻu ai ʻa e mafaí. Naʻá ne mavahe mei he feohiʻangá. Ki mui ai, naʻe tukituki atu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hono matapaá ʻo talanoa kiate ia fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻe vave leva ʻene ako ʻa e Tohi Tapú pea ʻilo ai fekauʻaki mo e fakaleleiʻanga moʻoni ki he fakafeʻātungiaʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.
ʻI he taimi nai ko ení, naʻe kau ai ʻa Átila ki ha seminā ʻa e Katoliká ʻi he tuí mo e politikí. “Ko e ongo faʻahi eni ʻe ua ʻo e foʻi koini tatau,” ko e fakamatala ia ʻa e kau faiakó. Naʻá ne toe kau ki ha fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Ko ha faikehekehe lahi ē! Ko e meʻa ʻe taha, naʻe ʻikai ha ifi, inu, pe ngaahi hua fakalielia. Naʻá ne fakapapauʻi ai ke kau mo kinautolu ʻi heʻenau ngāue fakamalangá, pea naʻe vave ʻa ʻene papitaisó. ʻOku lava he taimí ni ke ne ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ai ko e teolosia tauʻatāiná ʻa e fakaleleiʻanga moʻoni ki he ngaahi palopalema ʻa e masivá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 6]
Ko e tuʻu-ʻatā ʻa e kau faifekau Kalisitiané ʻoku ʻikai taʻofi ai kinautolu mei hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé