Maʻu ʻAonga ʻi he Tuli ki he Meʻa Mahuʻinga Fakalaumālié
“Ko ia ʻoku manako siliva ʻoku ʻikai te ne makona ʻi he siliva; pea ko ia ʻoku manako ki he fuʻufuʻunga meʻa, ʻoku ʻikai hano fua.”—Koheleti 5:10.
KO E ngāue tōtuʻá ʻe lava ke iku ia ki he loto-mafasia, pea ko e loto-mafasiá ʻe ʻomai nai ai ʻa e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí, ʻo iku ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ki he mate. ʻI he ngaahi fonua lahi, ʻoku veuki ai ʻa e ngaahi fāmilí ʻe he vete malí. ʻOku faʻa hoko, ko e tokanga tōtuʻa ki he ngaahi meʻa fakamatelié ʻa e ʻuhinga ki he ngaahi meʻa fakamamahi peheé. ʻI he ʻikai ke fiefia ʻi he meʻa ʻokú ne maʻú, ko ha tokotaha ʻa ia ʻoku nōfoʻi ki hono maʻu ʻa e ngaahi koloá ʻe lava ke ne fiemaʻu maʻu pē ʻa e meʻa lahi ange, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e mole ʻe hoko ki hono tuʻunga leleí. ʻOku fakamatala ʻi ha tohi faleʻi: “Ko e feinga ke tuʻunga tatau mo e kaungāʻapí ko ha meʻa ia ʻoku failahia fakafonua, ʻo tatau ai pē pe ko e kaungāʻapí ko ha tokotaha maʻunimā ia ʻe he ngāué ʻa ia ʻokú ne ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻi ha tuʻu e tā hono mafú ʻi hono taʻu fā-tolú.”
Ko e kumi ki he meʻa lahi angé ʻoku lava ke hoko ia ʻo ʻikai ala fakatōliʻa, ʻo kaihaʻasi ai mei ha taha ha faʻahinga fiefia pē naʻá ne mei hokosia nai. ʻI he fekauʻaki mo ení ʻoku faʻa ngāueʻaongaʻaki ai ʻe ha ivi mālohi ʻa hotau ngaahi vaivaiʻanga fakaetangatá—ko e tuʻuakí! Ko e ngaahi polokalama televīsoné ʻoku fonu ia ʻi he ngaahi meʻa fakakomēsiale ʻoku fakaʻaiʻai ai koe ke fakatau mai ha ngaahi meʻa, ngalingali ʻoku ʻikai te ke fiemaʻu pea aʻu nai ʻo ʻikai te ke malava ke maʻu. Ko e meʻá ni kotoa ʻe lava ke iku ia ki he maumau moʻoni.
Ko e fakatōliʻa-kita taʻemataʻofí ʻe lava ke ʻi ai hano ola olopoto kae fakatupu ʻauha kia kitautolu, fakaesino mo fakaeʻulungāanga fakatouʻosi. Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻe Tuʻi Solomone poto: “Ko e loto ʻoku toka ko e moʻuiʻanga ʻo e sino kotoa.” (Palovepi 14:30) ʻI hono kehé, ko e feinga tōtuʻá, loto-moʻuá mo e ngaahi tenge ki hono tānaki ʻo fokotuʻuna ʻa e koloa fakamatelié ʻe lava ke fakaʻauha ai ʻetau moʻui leleí mo e fiefiá. Ko e ngaahi vahaʻangataé ʻoku toe uesia ia ʻi he taimi ʻoku puleʻi ai ʻe he ngaahi taumuʻa fakamatelié ʻa ʻetau moʻuí. Pea ʻi he taimi ʻoku hōloa ai ha moʻui fakafāmili mo fakasōsiale ʻa ha taha, ʻoku pehē ai pē mo e tuʻunga fakalūkufua ʻo ʻene moʻuí.
Tuʻunga Māʻolunga ʻo e Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Fakalaumālié
“ʻOua naʻa mou tuku ke fakaangatatau kimoutolu ki he maama ko eni,” ko e naʻinaʻi ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he meimei senituli ʻe ua kuo maliu atú. (Loma 12:2) ʻOku ʻofa ʻa e māmaní ki he faʻahinga ʻoku nau ngāue ʻo fakatatau ki heʻene ngaahi meʻa mahuʻingá. (Sione 15:19) Ko e taumuʻá ke hā fakamānako ki ho ngaahi ongoʻanga ʻo e mamatá, alá, ifoʻiá, nanamú, mo e fanongó—ʻio, ke fakatuipauʻi kiate koe ha founga moʻui tuli ki he meʻa fakamatelié. Ko e fakamamafá ʻoku ʻi he “holi ʻo e mata” koeʻuhi ke ke tuli ai mo e niʻihi kehé ke maʻu ʻa e meʻa fakamatelié.—1 Sione 2:15-17.
Ka ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku mahulu hake ia ʻi he paʻangá, tuʻunga ʻiloá pea mo e koloa fakamatelié. ʻI he ngaahi senituli kuo maliu atú, naʻe tānaki ai ʻe Tuʻi Solomone ʻa e meʻa kotoa naʻe lava ke tuʻuaki ʻe he māmaní ʻi ha tuʻunga fakamatelie. Naʻá ne langa fale pea maʻu ha ngaahi ngoue, ngaahi ngoue fuaʻiʻakau, kau sevāniti, fanga monumanu, kau hiva tangata mo e fefine, fakataha mo e koula pea mo e siliva lahi. Naʻe fakalahi ʻe Solomone ʻa ʻene ngaahi koloá ʻo lahi mamaʻo ange ia ʻi he koloa ʻa e faʻahinga kotoa naʻe ʻi muʻa ʻiate iá. Ko e pehē ko ia naʻá ne koloaʻiá ko ha koloaʻia lahi fakaʻulia. Naʻe maʻu ʻe Solomone ʻa e meimei meʻa kotoa pē naʻe lava ke ne holi ki aí. Neongo ia, ʻi heʻene sio ki heʻene ngaahi lavameʻá, naʻá ne pehē: “Ta ko e muna pe hono kotoa mo e kai matangi.”—Koheleti 2:1-11.
ʻI he poto māʻolunga ange ʻa ia naʻe fakamonū ʻaki ke ne lavaʻí, naʻe ʻiloʻi ʻe Solomone ko e lavameʻa lahi angé ʻoku hoko mai ia ʻi he tuli ki he ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié. Naʻá ne tohi: “Ko e ngataʻanga ʻeni ʻo e meʻa: kuo aʻau hono kotoa. Ke ke ʻapasia kia Elohimi, ʻo tauhi ʻene ngahi fekau; he ko e kotoa ʻo e tangata ia.”—Koheleti 12:13.
Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga lahi ange ʻi he koulá pe ko e silivá ko e koloa ʻa ia ʻoku lava ke maʻu ʻi he ngaahi peesi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohi Tapú. (Palovepi 16:16) ʻI he hangē ko e ngaahi siuelí, ko e ngaahi moʻoni lolotó ʻoku ʻi ai ia kia koe ke ke kumi ke maʻu. Te ke kumi mo keli ki ai? (Palovepi 2:1-6) Ko hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻa e Matavai ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga moʻoní, ʻokú ne ekinaki kiate koe ke ke fai ia, pea te ne tokoniʻi koe. Anga-fēfē?
ʻOku tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga fakafou ʻi heʻene Folofolá, ko hono laumālié pea mo ʻene kautahá. (Sāme 1:1-3; Aisea 48:17, 18; Mātiu 24:45-47; 1 Kolinito 2:10) Ko hono sivisiviʻi ʻa e ngaahi maka-koloa hāhāmolofia ko eni ʻoku mahuʻinga taʻealafakafuofuá, ʻoku ʻoatu ai kia koe ha faingamālie ke ke fili fakapotopoto ai ʻa e founga moʻui lelei tahá mo fakafiemālie tahá. Pea ʻe ʻikai faingataʻa ia koeʻuhí ko Sihova, ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻu ke fiefia moʻoni aí.
ʻOku Pouaki ʻe he Tohi Tapú ʻa e Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Māʻolunga Tahá
Ko e faleʻi, pe fakahinohino lelei, ʻa ia ʻoku ala maʻu ʻi he Tohi Tapú ʻoku fakatou ʻaonga ia pea taʻehanotatau. Ko e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga ʻokú ne taukapoʻí ʻoku taʻealalakasi. Ko ʻene faleʻí ʻoku ʻaonga maʻu pē. Kuó ne matuʻuaki ʻa e ʻahiʻahí ʻi ha vahaʻa taimi fuoloa. Ko e ngaahi fakatātā ʻo e fakahinohino lelei Fakatohitapú ko e fiemaʻu ke ngāue mālohi, ke hoko ʻo faitotonu, ke ngāueʻaki fakapotopoto ʻa e paʻangá pea ke fakaʻehiʻehi mei he fakapikopikó.—Palovepi 6:6-8; 20:23; 31:16.
ʻI he fakatatau ki aí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOua naʻa faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi mamani; he ko e potu ia ʻoku keina ai ʻe he ane mo e ʻumeʻumea, pea haea ʻe he kau kaihaʻa ʻo nau kaihaʻasi: kae faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi langi, he ko e potu ia ʻoku ʻikai keina ai ʻe he ane mo e ʻumeʻumea, pea ʻoku ʻikai haea ʻe he kau kaihaʻa ʻo kaihaʻasi.”—Mātiu 6:19, 20.
Ko e ekinaki taimi totonu ko iá ʻoku ngāueʻaki tatau pē ia ʻi he ʻahó ni mo ia naʻe ʻi ai ʻi he taʻu ʻe 2,000 kuo maliu atú. ʻI he ʻikai hoko ʻo nōfoʻi ʻi ha kumi ki he koloa fakamatelié, ʻe lava ke tau maʻu ʻaonga he taimí ni ʻaki ʻa e tuli ki ha founga māʻolunga ange ʻo e moʻuí. Ko e kií ko e faʻoaki ʻa e ngaahi koloa fakalaumālié, ʻa ia ʻoku taki atu ia ki ha moʻui fiefia mo e nonga moʻoni. ʻE lava fēfē ke tau fai iá? ʻAki hono lau ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohi Tapú pea ʻi hono ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻokú ne akoʻí.
ʻOmai ʻe he Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Fakalaumālié ʻa e Ngaahi Pale
ʻI hono ngāueʻaki totonú, ko e ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié ʻoku tau maʻu ʻaonga fakaesino, fakaeongo mo fakalaumālie ai. Hangē tofu pē ko hono maluʻi kitautolu ʻe he kasa ʻōsoné ʻi ʻolunga ʻi he māmaní mei he ngaahi huelo fakatupu maumau ʻo e laʻaá, ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaeʻulungāanga leleí ʻoku tokoni ia ke maluʻi kitautolu ʻaki hono ʻai ke tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ʻo e tuli ki he meʻa fakamatelié. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá: “Ko kinautolu kuo pau honau loto ke koloaʻia, ʻoku nau to ki he ʻahiʻahi, mo e tauhele, mo e ngaahi holi kehekehe, ʻa ia ʻoku fakasesele pea ko e meʻa ʻoku te lavea ai; ko e faʻahinga meʻa ʻoku nau lomekina ʻa e kakai ki he ʻauha mo e malaʻia. He ko e ʻofa ki he paʻanga ko e aka ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi kovi kotoa pe, pea ko e niʻihi ʻi heʻenau ala ki he meʻa ko ia kuo nau hē mei he lotu, pea kuo nau hokohokaʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻa e ngaahi mamahi lahi.”—1 Timote 6:9, 10.
Ko e ʻofa ki he koloá ʻokú ne fakataueleʻi ʻa e kakaí ke nau kumi ki ha koloa, tuʻunga pea mo e mafai lahi ange. ʻOku faʻa ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kākā mo taʻefaitotonu ke lavaʻi ʻa e ngaahi taumuʻá ni. Ko e tuli ki he ngaahi meʻa fakamatelié ʻe lava ke ne kaihaʻasi mei ha tokotaha ʻa e taimí, mālohí mo e ngaahi malavá. ʻOku aʻu ʻo lava ke ne kaihaʻasi mei ha taha ʻa e mohe lelei ʻi he poʻulí. (Koheleti 5:12) Ko e kumi ki he meʻa lahi angé ʻokú ne taʻofi moʻoni ʻa e fakalakalaka fakalaumālié. Ko e moʻungaʻi tangata lahi taha kuo moʻui maí, ʻa Sīsū Kalaisi, naʻá ne fakahaaʻi mahino ʻa e founga lelei angé: “Monūʻiaā ka ko kinautolu ʻoku ongoʻi masiva honau laumalie.” (Mātiu 5:3) Naʻá ne ʻiloʻi ko e koloa fakalaumālié ʻoku iku ia ki he ngaahi pale tuʻuloa pea ʻoku mahuʻinga lahi mamaʻo ange ia ʻi he koloa fakamatelie ʻoku fakataimí.—Luke 12:13-31.
ʻOku ʻAonga Moʻoni?
“Naʻe feinga mālohi ʻa ʻeku ongo mātuʻá ke fakatuipauʻi kiate au ʻoku ʻaonga ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié,” ko e manatu ia ʻa Greg. “Neongo ia, kuó u maʻu ʻa e nonga lahi fakaʻulia ʻi he tuli ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālié koeʻuhi ʻoku ou ʻatā ai mei he loto-mafasia ʻi he feʻauhi ki he koloá.”
ʻOku toe langa hake ʻe he ngaahi meʻa fakalaumālié ʻa e ngaahi vahaʻangatae fakafoʻituitui lelei ange. ʻOku tohoakiʻi atu kia koe ʻa e ngaahi kaumeʻa moʻoní koeʻuhi ko ho ʻulungāangá, ʻo ʻikai ko e meʻa ʻokú ke maʻú. ʻOku fakaongoongoleleiʻi mai ʻe he Tohi Tapú: “Hanganaki feohi mo e potó pea te ke hoko ai ʻo poto.” (Palovepi 13:20, Today’s English Version) ʻIkai ngata aí, ʻoku langa hake ha fāmili lavameʻa ʻi he potó mo e ʻofá, ʻo ʻikai ko e ngaahi koloa fakamatelié.—Efeso 5:22–6:4.
ʻOku ʻikai fanauʻi kitautolu mo ha ngaahi tuʻunga mahuʻinga. Kuo pau ke tau ako ia mei hotau ngaahi toʻumeʻá pe mei ha matavai māʻolunga ange. Ko e ʻuhinga ia ʻe lava ai ʻe ha ako makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ke liliu ʻa ʻetau vakai fakaʻatamai kotoa ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakamatelié. “Naʻe tokoniʻi au ke u toe fakakaukau ki heʻeku ngaahi meʻa mahuʻingá, pea naʻá ku ako ke hoko ʻo fiemālie ʻi he ngaahi meʻa ʻoku maʻu ki he moʻuí,” ko e lau ia ʻa Don, ko ha tokotaha pisinisi fakapangikē ki muʻa.
Tuli ki he Ngaahi Koloa Fakalaumālie Tuʻuloá
ʻOku fakamamafaʻi ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié ʻa e ngaahi pale taimi-lōloa ʻo ʻikai ko e fakatōliʻa taimi nounou. Naʻe tohi ʻe Paula: “Ko e ngaahi meʻa [fakamatelié] ʻoku ha ʻoku fakataimi pe, ka ko e ngaahi meʻa [fakalaumālié] ʻoku ʻikai ha ʻoku fakaitaniti.” (2 Kolinito 4:18) ʻOku moʻoni ko e ngaahi ngāue fakamatelié te ne fakatōliʻa fakataimi pē ʻa e ngaahi holí, ka ko e mānumanú ʻoku ʻikai hano kahaʻu. Ko e ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié ʻoku taʻengata.—Palovepi 11:4; 1 Kolinito 6:9, 10.
ʻOku fakahalaiaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e tokangataha ki he meʻa fakamatelié ʻa ia ʻoku mātuʻaki ʻiloa ʻi he taimi ko ení. ʻOkú ne akoʻi kitautolu ki he founga ke taʻofi ai ha holi siokita ʻaki hono tauhi ke huʻufataha hotau matá, tokangataha ki he ngaahi meʻa mahuʻinga angé, ʻa e ngaahi koloa fakalaumālié. (Filipai 1:10) ʻOkú ne fakaeʻa ʻa e tuʻunga ʻo e mānumanú—ko e ʻaitoliʻaki-kita. ʻI heʻetau ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau ako mei he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau ʻiloʻi ai ʻa e fiefia lahi ange. ʻOku liliu ʻetau ngaahi fakakaukaú mei he maʻu maí ki he foaki atú. Ko ha fakaueʻiloto mālohi moʻoni ē ke fetongi ʻa e fakatōliʻa-kitá ʻaki ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié!
Ko e moʻoni, ʻi ha tuʻunga pau, ʻoku hoko nai ʻa e paʻangá ko ha maluʻanga. (Koheleti 7:12) Ka ʻoku fakahaaʻi moʻoni ʻe he Tohi Tapú: “ʻE lava ke mole vave ʻa hoʻo paʻangá, ʻo hangē kuo fai kapakau ia pea puna mamaʻo ʻo hangē ha ʻīkalé.” (Palovepi 23:5, TEV) Kuo feilaulauʻi ʻe he kakaí ha meʻa mahuʻinga lahi ʻi he tuli ki he ngaahi meʻa fakamatelié—ko e moʻui leleí, ngaahi fāmilí, naʻa mo ha konisēnisi lelei—fakataha mo e ngaahi ola fakatupu ʻauha. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko hono maʻu ʻa e tuʻunga fakalaumālié ʻokú ne fakalato ʻetau ngaahi fiemaʻu mahuʻinga tahá—ʻa e fiemaʻu ke ʻofaʻí, ʻa e fiemaʻu ha taumuʻá pea mo e fiemaʻu ke lotu ki he ʻOtua ʻofa ko Sihová. ʻOkú ne toe fakahaaʻi ʻa e hala ki he moʻui taʻengata ʻi he haohaoa fakaetangatá ʻi ha māmani palataisi—ko e ʻamanaki ʻa ia ʻoku tuku tauhi mai ʻe he ʻOtuá maʻatautolu.
Kuo vavé ni ke fakahoko kakato ʻa e ʻamanaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he tuʻumālie ʻi he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá. (Sāme 145:16) ʻI he taimi ko iá ko e māmaní kotoa ʻe ‘fonu ia ʻi he ʻiloʻi ʻo Sihová.’ (Aisea 11:9) ʻE tupu ʻāfaʻafa ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié. Ko e tuli ki he meʻa fakamatelié mo hono ngaahi nunuʻá ʻe fakangata fakaʻaufuli. (2 Pita 3:13) Ko e ngaahi meʻa leva ʻokú ne ʻai ʻa e moʻuí ke toe fakafiemālie lahi angé—ʻa e moʻui lelei haohaoá, ngāue fakafiemālié, mālōlō leleí, vahaʻangatae fakafāmili māfaná mo e kaumeʻa tuʻuloa mo e ʻOtuá—te nau ʻomai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e fiefia moʻoni ʻo taʻengata.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 6]
Ngāueʻaki Fakapotopoto ʻa Hoʻo Paʻangá!
ʻIloʻi ʻa hoʻo ngaahi fiemaʻú. Naʻe akoʻi kitautolu ʻe Sīsū ke tau lotu: “Ke ke foaki mai haʻamau meʻakai ki he ʻanai, ʻo hokohoko ʻaho pe.” (Fakaʻītali ʻamautolu; Luke 11:3) ʻOua ʻe tuku ʻa e fiemaʻu he ʻaho ní ke hoko ia ko e ngaahi fiemaʻu ki he ʻapongipongí. Manatuʻi ʻoku ʻikai tupu ʻa hoʻo moʻuí mei he meʻa ʻokú ke maʻú.—Luke 12:16-21.
ʻAi ha patiseti. ʻOua ʻe tō ki he fakatau taʻepalaní. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ngaahi tuʻutuʻuni [pe palani] ʻa e faʻa ngaue ʻoku iku pe ki he maʻu ha meʻa: ka ko e fakavave kovi ko hono o pe ko e masiva.” (Palovepi 21:5) Naʻe fakahinohino ʻa Sīsū ki heʻene kau fanongó ke nau fatu ʻa e fakamolé ki muʻa ke fakahoko ha ngāue fakapaʻanga.—Luke 14:28-30.
Fakaʻehiʻehi mei he moʻua ʻoku ʻikai fiemaʻú. ʻI heʻene malavá, tānaki ha paʻanga ki he ngaahi fakataú kae ʻoua ʻe fakatau fakamoʻuá. ʻOku fakalea peheni ia ʻe he palōvēpí: “Ko ia kuo ne fai ha no, ʻoku ne tamaioʻeiki ki he tangata kuo tali ʻa e no.” (Palovepi 22:7) ʻI hono ngāueʻaki ʻa e mataʻofi-kitá pea nofo ʻo fakatatau ki hoʻo patisetí, ʻe lava ke aʻu ʻo ke palani lavameʻa ai ki he ngaahi fakatau lalahí.
Fakaʻehiʻehi mei he fakamolé. ʻAi ʻa e meʻa ʻokú ke ʻosi maʻú ke tolonga ange ʻaki ʻa hono tokangaʻi lelei ia, ʻo tuʻusi hifo ai ʻa e fakamolé. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e tokanga totonu ki he tokangaʻi lelei ʻo ha meʻá ʻi he fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne ngāueʻakí.—Sione 6:10-13.
Tauhi ʻa e ngaahi meʻa muʻomuʻá ke muʻomuʻa. Ko ha tokotaha poto te ne “fakatau mai ʻa e taimi” ke tuli ai ki he ngaahi taumuʻa mahuʻinga angé.—Efeso 5:15, 16, NW.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ako mei he Meʻa ʻOku Hokosiá—ʻOku ʻi Ai ha Founga Lelei Ange
Ko e hokosia fakafoʻituituí—fakatouʻosi ʻa e hokosia leleí mo e koví—ʻe lava ke akoʻi mai ai kia kitautolu ha ngaahi lēsoni mahuʻinga. Ka ʻoku moʻoni ko e meʻa ʻoku hokosiá ʻa e faiako lelei tahá, ʻo hangē ko e lea ʻoku taká? ʻIkai, ʻoku ʻi ai ha maʻuʻanga tataki māʻolunga ange. Naʻe ʻiloʻi ia ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻi heʻene pehē ʻi he lotú: “Ko hoʻo folofola ko e tuhulu ki heʻeku laka, mo e maama ki hoku hala.”—Fakaʻītali ʻamautolu; Sāme 119:105.
Ko e hā ʻoku lelei mamaʻo ange ai ʻa e ako mei he fakahinohino fakaʻotuá ʻi he ako mei he meʻa ʻoku hokosia fakafoʻituituí? Ko e meʻa ʻe taha, ko e ako mei he meʻa pē ʻoku hokosiá—ʻa e ʻahiʻahiʻi ke maʻu ai ʻa e halá—ʻe lava ke fakatou fakamole lahi ia mo fakamamahi. ʻOku ʻikai foki ke fiemaʻu ia. “Taumaiā naʻa ke tokanga ki heʻeku ngaahi tuʻutuʻuni!” ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá ki he kau ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá. “Pehe kuo hange ha vaitafe hoʻo fiemalie, pea ko hoʻo maʻoniʻo[n]i hange ko e ngaahi peau ʻo e tahi.”—Aisea 48:18.
Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku mahulu hake ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he tuʻunga ko ha maʻuʻanga fakamatalá ko ʻene ʻi ai ko ia ʻa e fakamatala motuʻa taha mo totonu taha fekauʻaki mo e meʻa naʻe hokosia ʻe he tangatá. Ngalingali ʻokú ke ʻiloʻi ko e ako ʻi he founga ʻikai fakamamahi mei he ngaahi lavameʻa mo e taʻelavameʻa ʻa e niʻihi kehé ʻoku lelei ange ia ʻi hono fai tonu ʻenau ngaahi fehālaakí. (1 Kolinito 10:6-11) Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga angé, ʻi he Tohi Tapú, ʻoku ʻomai ai ʻe he ʻOtuá kia kitautolu ʻa e ngaahi lao māʻolunga mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni tataki ʻoku taʻehanotatau ʻene alafalalaʻangá. “Ko e lao ʻa Sihova ʻoku haohaoa, . . . ko e fakamoʻoni ʻa Sihova ʻoku pau, ʻoku fakapoto ai siʻi taʻe fie vale.” (Fakaʻītali ʻamautolu; Sāme 19:7) Ko e moʻoni, ko e ako mei he poto ʻa hotau Tokotaha-Fakatupu ʻofá ʻa e founga lelei taha ʻoku ala lavá.
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
ʻOku fiemaʻu koe ʻe he māmaní ke ke ohi ʻa ʻene founga moʻui fakamatelié
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
ʻOku mahuʻinga ange ʻi he koulá pe ko e silivá ʻa e koloa ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú