LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w07 6/15 p. 4-7
  • Taulaʻaki ʻa e Ngaahi Tuʻunga Tuʻuloa

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Taulaʻaki ʻa e Ngaahi Tuʻunga Tuʻuloa
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Tuʻunga ʻa Hai?
  • Ko ha Matavai Alafalalaʻanga ʻo e Ngaahi Tuʻunga ke Falala ki Ai
  • Te Ke Maʻu ʻAonga?
  • Tuʻunga Fakaeʻulungāngá
    ʻĀ Hake!—2019
  • Tēkina ʻi ha Tahi ʻo e Ngaahi Tuʻunga Feliliuaki
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Maʻu ʻAonga ʻi he Tuli ki he Meʻa Mahuʻinga Fakalaumālié
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2004
  • 7 Akoʻi Fakaeʻulungaanga
    ʻĀ Hake!—2018
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
w07 6/15 p. 4-7

Taulaʻaki ʻa e Ngaahi Tuʻunga Tuʻuloa

ʻOKU ngāueʻaki ʻe he sōsaieti kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ha lao fakaeʻulungāanga. ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ko e ngaahi ʻulungāanga hangē ko e faitotonú, anga-leleí, manavaʻofá mo e taʻesiokitá ʻoku koloaʻaki ia takatakai ʻi he foʻi kolopé pea ʻoku fakamānako ki he tokolahi taha ʻo kitautolú?

Ngaahi Tuʻunga ʻa Hai?

ʻI he ʻuluaki senituli T.S., naʻe nofo ai ha tangata ako lelei ko Saula ʻi he lotolotonga ʻo e tuʻunga faitākiekina ʻe tolu ʻi he ʻulungāangá—ko e tuʻunga faka-Siú, faka-Kalisí mo e tuʻunga faka-Lomá. Tuku kehe ʻa e ngaahi tōʻonga mo e ngaahi lao fihi lahi naʻe ʻomai ʻi he ngaahi anga fakafonua ko iá, naʻe ʻiloʻi ʻe Saula ko e faʻahinga ʻo e tangatá fakalūkufua ʻoku tataki kinautolu ʻe ha ongo fakaeʻulungāanga ne nau tupu mo ia. Ko hotau konisēnisí ia. Hili e hoko ʻa Saula ko e ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá, naʻá ne tohi: “He ko e Senitaile, ʻa e kakai ʻoku ʻikai te nau maʻu lao, ʻo ka ai haʻanau fai fakaenatula [“ʻaki ʻa e poto fakanatulá,” The New Testament in Modern Speech] pe ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he Lao, neongo ʻoku ʻikai te nau maʻu lao ka ko e lao pe ʻa kinautolu maʻanautolu: he ko e faʻahinga ia ʻoku ha ʻi heʻenau anga kuo tohi ʻi honau loto ʻa e ngaue fakalao; ai mo e fakamoʻoni foki ʻe honau konisenisi.”—Loma 2:​14, 15.

Kae kehe, ʻoku feʻunga ke tataki pē kitautolu “ʻaki ʻa e poto fakanatulá” ʻi he taimi ʻoku tau feinga ai ke fili ʻa e meʻa ʻoku tonú mo ia ʻoku halá? Hangē ko ia kuó ke vakai nai ki aí, ko e hisitōlia ʻo e tangatá ʻoku fakaʻilongaʻiʻaki ia ʻa e ngaahi taʻelavameʻa ʻa e faʻahinga tāutaha mo e ngaahi kulupu. Kuo fakatuipauʻi ʻe he meʻá ni ki he tokolahi ʻoku tau fiemaʻu ʻa e tataki mei ha matavai māʻolunga ange koeʻuhi ke fokotuʻu ai ʻa e ngaahi tuʻunga lelei taha ke tau moʻui aí. ʻE fakahaaʻi ʻe he tokolahi ko e Tokotaha-Ngaohi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻokú ne ʻi he tuʻunga lelei taha ke ʻomai ʻa e ngaahi tuʻunga tuʻuloa peheé. ʻI heʻene tohi ko e Undiscovered Self, naʻe fakamatala ai ʻe Dr. Carl Jung: “Ko e tokotaha ʻoku ʻikai taula ʻi he ʻOtuá heʻikai lava ke ne talitekeʻi ʻiate ia pē ʻa e ngaahi fakatauele mālohi fakaesino mo fakaeʻulungāanga ʻa e māmaní.”

Ko e fakamulituku ko iá ʻoku fehoanaki ia mo e meʻa naʻe tohi ʻe ha palōfita ʻi he kuonga muʻá: “ʻOku ʻikai ʻi he tangata hono hala: ʻoku ʻikai ʻi he tangata ʻoku haʻele ke fakaʻuli ʻene ʻalu.” (Selemaia 10:23) ʻOku pehē ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú: “ʻOku ou ako koe ke fai meʻa ʻaonga, ʻoku ou tataki koe ʻi he hala ʻoku totonu ke ke fou ai.”—Aisea 48:17.

Ko ha Matavai Alafalalaʻanga ʻo e Ngaahi Tuʻunga ke Falala ki Ai

Ko e ngaahi lea naʻe toki ʻosi lave ki aí ʻoku maʻu ia ʻi he matavai ʻoku tufaki lahi taha fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāangá—ko e Tohi Tapu Māʻoniʻoní. Ko e kakai ʻe laui miliona takatakai ʻi he māmaní, naʻa mo e faʻahinga ʻikai ko e kau Kalisitiane mo taʻelotú, kuo nau hanga ki he Tohi Tapú ki ha fakamaama mo e poto. Ko e faʻu-maau Siamane ko Johann Wolfgang von Goethe naʻá ne tohi: “Kiate au, naʻá ku ʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi [ʻa e Tohi Tapú] koeʻuhi naʻá ku tuku ki ai ʻa e meimei kotoa ʻo ʻeku lavameʻa ʻi he tuʻunga fakaeʻulungāangá.” Ko e taki Hinitū ko Mohandas Gandhi ʻoku līpooti naʻá ne pehē: “Inu ke lahi mei he ngaahi fauniteni ʻoku ʻoatu kiate koe ʻi he Malanga he Moʻungá [konga ʻo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú] . . . He ko e akonaki ʻa e Malangá naʻe ʻuhinga iá kia kitautolu taki taha.”

Ko e ʻapositolo ko Paulá, ʻa ia naʻe lave ki ai ki muʻá, naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e ngafa mahuʻinga ʻoku fakahoko ʻe he Tohi Tapu Māʻoniʻoní ʻi hono ʻomai ʻa e ngaahi tuʻunga alafalalaʻangá: “Ko e potu Folofola kotoa pe ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki.” (2 Timote 3:16) Ko e moʻoni ʻoku pehē?

Fēfē ke ke vakai tonu pē ki ai. Sivisiviʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku hā ʻi he peesi hoko maí. Sio ai ki he ngaahi tuʻunga lelei ʻoku poupouʻi mai aí. Fakalaulauloto ki he anga ʻo hono maʻu ʻe he ngaahi fakakaukau ʻi he ngaahi akonakí ni ʻa e mālohi ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga ʻo hoʻo moʻuí mo ho vahaʻangatae mo e niʻihi kehé.

Te Ke Maʻu ʻAonga?

Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku haá ko ha fakatātā siʻi pē ia ʻo e akonaki ʻaonga ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapu Māʻoniʻoní. Tuku kehe ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻoku ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi fakatokanga lahi fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau, lea mo e ngaahi ngāue fakatupu maumau ʻa ia ʻe lava ke ʻi ai hono ola kovi ki heʻetau moʻuí.​—Palovepi 6:​16-​19.

ʻIo, ko e ngaahi akonaki ʻa e Tohi Tapú ʻoku ʻomai ai ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ʻaupito maʻu ʻe he sōsaieti ʻo e tangatá fakalūkufua—ko e akonaki ʻokú ne ʻai ke malava ʻo fakatupulekina ʻe he kakaí ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga lelei taha ʻe ala maʻú. Ko e faʻahinga ʻoku nau tali mo ngāueʻaki ʻa e ngaahi akonakí ni ʻoku nau hokosia ha liliu mahuʻinga. ʻOku liliu ʻenau founga fakakaukaú ki he lelei ange. (Efeso 4:​23, 24) ʻOku fakalakalaka ʻenau ngaahi taumuʻá. Ko hono ako ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he Tohi Tapú kuó ne tokoniʻi ʻa e tokolahi ke taʻaki fuʻu mei honau lotó ʻa e lau fakamatakalí, tomuʻa fehiʻá mo e tāufehiʻá. (Hepelu 4:​12) Ko e Tohi Tapú mo e ngaahi tuʻunga ʻokú ne pouakí kuo ueʻi ai ʻa e kakaí ke nau siʻaki ʻa e faʻahinga founga kotoa ʻo e fakamālohí mo e fulikivanú pea ke nau hoko ai ko e kakai lelei ange.

ʻIo, ko e ngaahi tuʻunga ʻa e Tohi Tapú kuó ne tokoniʻi ʻa e laui miliona ke nau ikuʻi ʻa e ngaahi tōʻonga mo e founga kuo faiaka loloto ʻo hangē ko e ngaahi tōʻonga ko ia kuó ne maumauʻi ʻa e moʻui ʻa e niʻihi kehé. (1 Kolinito 6:​9-​11) Ko e ngaahi akonaki ʻa e Tohi Tapú kuó ne liliuʻi ʻa e faʻahinga peheé—ʻo ʻikai ko ʻenau tōʻongá pē ka ko honau lotó, ko ʻenau ʻamanakí mo honau ngaahi fāmilí. Tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo e hōloa ʻa e māmaní, ko e kakai takatakai ʻi he foʻi kolopé ʻoku hokohoko atu ʻenau liliu ki he tuʻunga lelei ange. Pea heʻikai ke ngata eni. “ʻOku mae ʻa e mohuku, ʻoku maheikau ʻa e fisi: ka ko e folofola ʻa hotau ʻOtua ʻe tuʻu ʻo taʻengata.”—Aisea 40:8.

Kae kehe, te ke maʻu ʻaonga fakafoʻituitui mei he “folofola ʻa hotau ʻOtua”? ʻE fiefia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke fakahaaʻi kiate koe ʻa e founga ke ke maʻu ai ʻa e ngaahi tuʻunga Fakatohitapú ki haʻo lelei. Ko e moʻui ʻo fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga ko iá ʻe ʻuhinga iá ko hono maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá he taimí ni pea taki atu ai ki ha moʻui taʻengata ʻoku puleʻi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotua mo tuʻuloa.

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 6, 7]

NGAAHI TEFITOʻI MOʻONI TUʻULOA

Ko e Lao Koulá. “Ko ia ʻilonga ha meʻa ʻoku mou loto ke fai ʻe he kakai kiate kimoutolu, fai pehe foki kiate kinautolu: he ko e Lao ia mo e Tohi Palofita.”—Mātiu 7:12.

ʻOfa ki ho kaungāʻapí. “Te ke ʻofa ki ho kaungaʻapi ʻo hange ko hoʻo ʻofa kiate koe.” (Mātiu 22:39) “Talaʻehai ʻoku fai ʻe ʻofa ha kovi ki hono kaungāʻapi: ʻaua, ta ko e ʻofa ko e koto ʻosiki ia ʻo e Lao.”—Loma 13:10.

Tokaʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé. “ʻI hoʻomou ʻofa ki he kainga lotu, fai ʻo hange ko ha kainga moʻoni; ʻi he fakaʻapaʻapa mou tāimuʻa kimoutolu.”—Loma 12:10.

Tuli ki he melinó. “Mou melino be akimoutolu.” (Maake 9:​50, PM) “Mou nofo melino pe mo e kakai kotoa pe, ʻo kapau ʻe ala lava.” (Loma 12:18) “Tau tuli ki he gaahi mea fakamelino.”—Loma 14:​19, PM.

Faʻa fakamolemole. “Fakamolemole homau ngāhi moʻua; hange kuo mau fakamolemole foki ʻa kinautolu ne moʻua kiate kimautolu.” (Mātiu 6:12) “Ka mou angaʻofa muʻa ʻi hoʻomou feangai, mo manavaʻofa, pea mou fefakamolemoleʻaki.”—Efeso 4:32.

Mateaki, anga-tonu. “Anga-tonu ki ho uaifi ʻoʻoú pea ʻoange hoʻo ʻofá kiate ia pē. . . . Fiefia ʻi ho uaifí pea maʻu hoʻo fiefiá ʻi he taʻahine naʻá ke mali mo iá . . . Tuku ke ke fiefia ai pē ʻi hono fakaʻofoʻofá; tuku ke ne ʻākilotoa koe ʻaki ʻene ʻofá. . . . Ko e hā ke ke ʻave ai hoʻo ʻofá ki ha toe fefine ʻe taha? Ko e hā ke ke saiʻia ai ʻi he fakaʻofoʻofa ʻo e uaifi ʻo ha tangata kehe?” (Palovepi 5:​15-​20, Today’s English Version) “Ko ia oku agatonu i he mea jii, oku agatonu foki ia i he mea lahi; bea ko ia oku taeagatonu i he mea jii, oku taeagatonu ia i he mea lahi.” (Luke 16:​10, PM) “Oku amanaki ki he kau tauhi, ke nau fai totonu” pe anga-tonu.—1 Kolinito 4:​2, PM.

Faitotonu. “Te te lava koā ke maʻa, ʻosi ʻoku ʻiate au ʻa e meʻafua hala, mo e kato meʻa fakamamafa ʻoku kākā?” (Maika 6:11) “ʻOku mau falala ʻoku mau maʻu ha konisēnisi faitotonu, ʻi heʻemau fakaʻamu ke mau tōʻonga faitotonu ʻi he meʻa kotoa pē.”​—Hepelu 13:​18, NW.

Lea moʻoni, fakamaau totonu. “Fehia ki he kovi, bea ofa ki he lelei, bea fokotuu mau ae fakamāu [totonú] i he mataba.” (Emosi 5:​15, PM) “Lea moʻoni ʻa e taha mo e taha; feia ʻa e moʻoni mo e fakamaau ʻoku iku ki he melino ʻi hoʻomou ngaahi faiʻanga fakamau.” (Sakalaia 8:16) “Ko eni, kuo tuku ʻa e loi, ko ia mou taki taha lea moʻoni ʻi he feangai mo hono kaungaʻapi.”—Efeso 4:25.

Ngāue mālohi, tōtōivi. “ʻOku ke vakai ha tangata ʻoku nimenima he fai hono lakanga? Te ne taka he ʻao ʻo e ngaahi tuʻi.” (Palovepi 22:29) “ʻI he mamahiʻi ʻo e Ngaue, ʻoua te mou fakapikopiko.” (Loma 12:11) “ʻIlonga ha meʻa te mou fai, ngaue fie ngaue ki ai, he ko e ngaue ki he ʻEiki, ʻo ʻikai ki he kakai.”—Kolose 3:23.

Anga-malū, manavaʻofa, anga-lelei. “Mou ai . . . ae manavaofa, moe agalelei, moe loto agavaivai, moe agamalu, moe kataki fuoloa.”—Kolose 3:​12, PM.

Ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e lelei. “Mou ʻofaʻi homou ngāhi fili, pea hufia ʻa kinautolu ʻoku nau fakatangaʻi kimoutolu.” (Mātiu 5:44) “ʻE, ʻoua naʻa tuku ke ikuna koe ʻe he kovi, ka ke ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.”—Loma 12:21.

Foaki ki he ʻOtuá hoʻo lelei tahá. “Te ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtua, ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, mo e kotoa ʻo ho laumalie, mo e kotoa ʻo ho ʻatamai. Ko eni ia ʻa e tuʻutuʻuni ʻoku mamafa taha mo tuʻukimuʻa.”—Mātiu 22:​37, 38.

[Fakatātā]

Ko hono maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga Fakatohitapú ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ha nofo mali lavameʻa, ngaahi vahaʻangatae fakafāmili fiefia mo e ngaahi kaumeʻa lelei

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share