Nunuʻa Fakalilifu ʻo e Maté
“TAONAKITA HA TAʻU ONO.” Ko e ʻuluʻi-kaveinga fakaʻohovale ko ʻení naʻe ʻuhinga ia ki he mate fakamamahi ʻa ha kiʻi taʻahine ko hono hingoá ko Jackie. Ko ʻene faʻeé naʻe toki mate atu pē ʻi ha mahaki fakatupu mate. Ki muʻa ke manga ʻa Jackie ʻo tuʻu ʻi muʻa ʻi ha lēlué, naʻá ne tala ange ki hono fanga tokouá ʻokú ne loto ‘ke hoko ko ha ʻāngelo pea ke fakataha mo ʻene faʻeé.’
Ko Ian naʻá ne taʻu 18 ʻi he taimi naʻá ne kōlenga ai ki heʻene pātelé ke fakamatalaʻi ange ʻa e ʻuhinga naʻe mate ai ʻa ʻene tamaí ʻi he kanisaá. Naʻe taukaveʻi ʻe he pātelé koeʻuhí ko ha tangata lelei ʻa e tamai ʻa Ian, naʻe fiemaʻu ia ʻe he ʻOtuá ke ne ʻi hēvani. Hili ʻene fanongo ki he fakamatala ko iá, naʻe fakaʻosiʻaki ai ʻe Ian ʻoku ʻikai te ne loto ke ʻilo ki ha ʻOtua anga-fakamamahi pehē. Koeʻuhi ko e hā taʻeʻuhinga ʻa e moʻuí, naʻe fili ai ʻa Ian ke tuli ki he mālie ʻi he moʻuí. Ke fakahoko iá, naʻá ne tafoki ai ki he ʻolokaholó, faitoʻo kona tapú mo e ʻulungāanga taʻetāú. Naʻe ʻikai mapuleʻi lelei ʻa ʻene founga moʻuí.
“Ko e Kau Moʻui ʻOku Nau ʻIlo Ai Pe Te Nau Pekia”
Ko e ongo meʻa fakamamahi ko ʻeni naʻe hokó ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e anga ʻo e lava ke maumauʻi ʻe he maté ʻa e moʻui ʻa e kakaí, tautefito kapau ʻoku hoko taʻeʻamanekina. Ko e moʻoni, ʻoku lāuʻilo ʻa e tokotaha kotoa ki he moʻoniʻi meʻa ko ʻeni ʻoku fakahaaʻi ʻi he Tohi Tapú: “Ko e kau moʻui ʻoku nau ʻilo ai pe te nau pekia.” (Koheleti 9:5) Ka ʻoku saiʻia ange ʻa e tokolahi ke tukunoaʻi ʻa e tuʻunga moʻoni fakahohaʻa ko iá. Fēfē koe? ʻOku kounaʻi lahi ʻaupito ʻe he moʻuí hotau taimí mo e tokangá ʻo tau tekeʻi nai ai mei heʻetau fakakaukaú ʻa e maté ko ha ʻamanaki ʻoku hā ngali mamaʻo.
“Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau manavahē ki he maté pea feinga ke fakaʻehiʻehi mei he fakakaukau fekauʻaki mo iá,” ko e fakamatala ia ʻa e World Book Encyclopedia. Ka neongo ia, ko ha fakatuʻutāmaki mafatukituki pe ko ha puke ʻoku fakamanamana ki he moʻuí ʻe fakamālohiʻi fakafokifā nai ai kitautolu ke tau fehangahangai mo e maté. Pe mahalo pē ko e putu ʻo ha kaumeʻa pe ko ha kāinga ʻoku ʻomai ai ha fakamanatu fakahohaʻa kia kitautolu fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻa ia ʻoku tatali mai ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.
Neongo ia, ʻi he ngaahi putú ʻoku faʻa leaʻaki ai ʻe he kau mamahí ha meʻa hangē ko ení, “Kuo pau ke hokohoko atu ʻa e moʻuí.” Pea ko e moʻoni ʻoku hokohoko atu ia. Ko hono moʻoní, ko e moʻuí ʻoku hā ngali fakalaka mātuʻaki vave hake ia ʻo vavé ni ʻaupito ai ke tau fehangahangai mo e ngaahi palopalema ʻo e taʻumotuʻá. ʻI he tuʻunga ko iá, ʻoku ʻikai ai kei hoko ʻa e maté ko ha ʻamanaki mamaʻo. ʻOku lahi ʻaupito ʻa e ngaahi putu ke kau ki aí, ko e mole ʻa e ngaahi kaumeʻa fuoloa tokolahi ke kātekina. Ki he tokolahi ʻo e kau taʻumotuʻá, ko e fehuʻi fakahohaʻa, “Ko fē nai hoku taimi ke mate aí?” ʻoku hoko lahi ia.
Ko e Fuʻu Fakaʻilonga Fehuʻi Lahi
Neongo ʻoku ʻikai fakaʻikaiʻi ʻe ha taha ʻa e papau ʻo e maté, ko e meʻa ʻoku hoko ʻi he hili ʻa e maté ʻoku lava ke hangē ia ha fuʻu fakaʻilonga fehuʻí. Ko e ngaahi fakamatala fepakipaki lahí ʻe taki atu nai ai ʻa e kau veiveiuá ke nau sio ki he meʻá kotoa ko ha fakakikihi taʻeʻaonga ia fekauʻaki mo e taʻeʻiloá. Ko e tokotaha fakakaukau ʻaongá te ne fakaʻosiʻaki nai ʻo pehē koeʻuhí “ʻoku ʻikai toe ua ʻa hoʻo moʻuí,” ʻoku totonu ke ke fiefia ʻi he ngaahi meʻa lelei ʻi he moʻuí ʻi he lelei taha te ke malavá.
ʻI hono kehé, ʻoku fakafisi ʻa e niʻihi kehé ke tui ko e maté ko e ngataʻanga ia ʻo e meʻa kotoa pē. Neongo ia, ʻoku ʻikai haʻanau fakakaukau māʻalaʻala fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko mai ʻamuí. ʻOku pehē ʻe he niʻihi ko e moʻuí ʻe hokohoko atu ia ʻi ha feituʻu ʻo e fiefia taʻengata, lolotonga iá ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi te nau toe moʻui ʻi ha taimi he kahaʻú, mahalo pē ʻi he tuʻunga ko ha tokotaha kehe.
Ko e ngaahi kāinga mamahí ʻoku nau toutou ʻeke hifo kia kinautolu, “ʻOku ʻi fē ʻa e kau maté?” ʻI he ngaahi taʻu kuohilí, naʻe fononga ai ʻa e kau mēmipa ʻo ha kalapu ʻakapulu ki ha sipoti naʻe fai, ʻo fakafokifā pē kuo tau ha loli ʻi heʻenau kiʻi pasí ʻo sifā ai ʻa e pasí mei he halá. Naʻe mate ʻa e kau mēmipa ʻe toko nima ʻo e timí. Talu mei he ʻaho naʻe mate ai ʻa ʻene tamasiʻí ʻi he fakatuʻutāmaki ko iá mo e meimei ʻosi ai pē ʻa e moʻui ia ʻa ha faʻē ʻe taha. ʻOkú ne fāinga mo e ʻīsiu ko ia ʻo e fieʻilo ki he feituʻu ʻoku ʻi ai ʻene tamá. ʻOkú ne ʻaʻahi maʻu pē ki hono faʻitoká ʻo talanoa leʻo-lahi kiate ia ʻi ha ngaahi houa. “ʻOku ʻikai pē te u tui ʻoku halaʻatā ha meʻa ʻi he hili ʻa e maté,” ko ʻene tangilāulaú ia, “ka ʻoku ʻikai te u fakapapauʻi.”
ʻOku hā mahino, ko ʻetau fakakaukau ki he maté ʻoku lava ke ne uesia ʻetau moʻuí he taimí ni. ʻI he vakai ki he ngaahi tali ʻa e kakaí ki he fakamamahi ʻa e maté, ʻoku malanga hake ai ha ngaahi fehuʻi. Fakakaukau angé pe ʻe fēfē haʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ko iá. ʻOku totonu ke tau fakangaloʻi pē ʻa e maté pea tokangataha ki he moʻuí? ʻOku totonu ke tau fakaʻatā ʻa e ʻi ai ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e maté ke ne maumauʻi ʻetau moʻuí? Kuo pau nai ke tuku taʻengata ha kāinga ʻoku mamahi ke ne fifili ai pē fekauʻaki mo e feituʻu ʻoku ʻi ai ha tokotaha ʻofeina kuo mate? Kuo pau nai ke hoko ʻa e maté ko ha misiteli?