ʻAʻeva mo e ʻOtuá, pea Utu ʻa e Meʻa ʻOku Leleí
“ʻOku nau to matangi, pea te nau utu ʻa e afā.”—HOSEA 8:7.
1. ʻE lava fēfē ke tau ʻaʻeva mo Sihová?
KO HA fononga ʻi ha feituʻu fakatuʻutāmaki ʻe malu angé kapau ko ha tokotaha tataki taukei ʻokú ne taki ʻa e fonongá. ʻE fakapotopoto ke ʻaʻeva fakataha mo ha tokotaha tataki pehē ʻi haʻate ʻalu pē ʻaʻata ʻiate kita. ʻI he ngaahi founga ʻe niʻihi, ʻoku fakahāhaaʻi mai ʻe he meʻá ni ʻa e tuʻunga ʻoku tau ʻi aí. Ko hono moʻoní, kuo fokotuʻu mai ʻe Sihova ke ne tataki kitautolu ʻi he fuʻu toafa lahi fakaʻulia ko e māmani fulikivanu lolotongá. ʻOku fakapotopoto ke tau ʻaʻeva mo ia kae ʻoua ʻe feinga ke tau tataki pē ʻe kitautolu ʻetau ngaahi laká. ʻE lava fēfē ke tau ʻaʻeva mo e ʻOtuá? ʻI he muimui ki he tataki ʻokú ne tokonaki mai ʻi heʻene Folofolá.
2. Ko e hā ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu ko ʻení?
2 ʻI he kupu ki muʻá naʻe lāulea ai ki ha tulama fakaefakatātā ʻoku hā ʻi he Hosea vahe 1 ki he 5. Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ʻoku ʻi he tulama ko iá ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻaʻeva mo e ʻOtuá. Tau lāulea ange he taimí ni ki he ngaahi meʻa lalahi ʻe niʻihi ʻo e vahe 6 ki he 9. ʻE ʻaonga ke kamataʻaki ha vakai fakalūkufua ki he ngaahi vahe ʻe fā ko ʻení.
Ko ha Vakai Nounou Fakalūkufua
3. Lave nounou ki he ngaahi meʻa ʻi loto ʻi he Hosea vahe 6 ki he 9.
3 Naʻe fekauʻi ʻe Sihova ʻa Hōsea ke ne kikite tautefito ki he puleʻanga fakatokelau matakali ʻe hongofulu ʻo ʻIsilelí. Ko e puleʻanga ko iá, naʻe toe ʻiloa ia ko ʻIfalemi ʻi hono ui ki hono matakali tefitó, naʻe tafoki ia mei he ʻOtuá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Hosea vahe 6 ki he 9 naʻe fakahāhaaʻi ʻe he kakaí ʻa e taʻemateaki ʻaki ʻenau ʻalu kehe mei he fuakava ʻa Sihová mo hono fai ʻa e anga-fulikivanú. (Hosea 6:7) Naʻa nau falala ki he ngaahi fepikitaki fakamāmaní kae ʻikai foki kia Sihova. Koeʻuhi naʻa nau hanganaki tō ʻa e meʻa naʻe kovi, te nau utu ai ʻa e meʻa ʻoku kovi. ʻI hono fakalea ʻe tahá, naʻe tuʻunuku mai ʻa e fakamaau tamaki. Ka ʻoku toe ʻi he kikite ʻa Hōseá ha pōpoaki fakalotomāfana. Naʻe fakapapauʻi ki he kakaí ʻe malava ke nau foki kia Sihova pea ʻe fakahaaʻi ʻa e meesi kiate kinautolu kapau naʻa nau ʻomai ha fakamoʻoni ʻo e fakatomala moʻoní.
4. Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻaonga mei he kikite ʻa Hōseá te tau lāulea ki aí?
4 Mei he ngaahi vahe ko ʻeni ʻe fā ʻo e kikite ʻa Hōseá, ʻoku malava ke tau maʻu mei ai ha tataki lahi ange te ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻaʻeva ai mo e ʻOtuá. Tau lāulea angé ki ha ngaahi lēsoni ʻaonga ʻe fā: (1) Ko e fakatomala moʻoní ʻoku fakahaaʻi ia ʻe he ngaahi ngāue, ʻikai ʻe he ngaahi lea ʻataʻatā pē; (2) ʻoku ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē; (3) ʻoku ongoʻi loto-mamahi ʻa Sihova ʻi he taimi ʻoku tafoki ai meiate ia ʻa ʻene kau lotú; pea ko e (4) ke utu ʻa e meʻa ʻoku leleí, kuo pau ke tau tō ʻa e meʻa ʻoku lelei.
Founga ʻOku Fakahaaʻi Ai ʻa e Fakatomala Moʻoní
5. ʻOmai ʻa e uho ʻo e meʻa ʻoku leaʻaki ʻi he Hosea 6:1-3.
5 ʻOku akoʻi mai ʻe he kikite ʻa Hōseá kiate kitautolu ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e fakatomalá mo e mēsí. ʻI he Hosea 6:1-3, ʻoku tau lau ai: “Haʻu ā, ka tau foki kia Sihova: he ko ia ia kuo ne hae, pea te ne faitoʻo kitautolu; kuo ne taaʻi, pea te ne haʻihaʻi kitautolu. Hili ʻa e ʻaho ʻe ua te ne fakamanavahake kitautolu: ʻi hono ʻaho tolu te ne fokotuʻu kitautolu, pea te tau moʻui, ʻo feʻao mo ia. Pea ke tau ʻilo; ke tau tuli ki he ʻilo ʻo Sihova: ko ʻene hopo hake kuo tuʻutuʻuni hange ko e hengihengi: pea te ne haʻu kiate kitautolu hange ko e ʻuha, hange ko e ʻuha mui, ko vaimui ʻene mapeʻepeʻe ki he fonua.”
6-8. Ko e hā naʻe hala fekauʻaki mo e fakatomala ʻa ʻIsilelí?
6 Ko hai naʻá ne leaʻaki ʻa e ngaahi lea ʻoku lēkooti ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? ʻOku taku ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi leá ni ki he kau ʻIsileli taʻefaitōnungá ʻo pehē naʻe fakatomala fakangalingali ʻa e kakai talangataʻá mo ngāueʻaki taʻetotonu ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá. Kae kehe, ʻoku pehē ʻe he niʻihi kehe ia ko e palōfita ko Hōseá naʻe leá, ʻo kole ki he kakaí ke nau foki kia Sihova. Tatau ai pē pe ko hai naʻá ne fai ʻa e ngaahi leá ni, ko e fehuʻi mātuʻaki mahuʻingá, Naʻe foki ʻa e kakai ʻo e puleʻanga matakali ʻe hongofulu ʻo ʻIsilelí ʻi he tuʻunga fakalūkufuá kia Sihova, ʻo fakahaaʻi ʻa e fakatomala moʻoni? Ko e talí ko e ʻikai. ʻOku pehē ʻe Sihova fakafou ʻia Hōsea: “ʻE Ifalemi, ko e ha te u fai kiate koe? ʻE Siuta, ko e ha te u fai kiate koe? he ko hoʻomo lelei [pe ʻaloʻofá] ʻoku hange ko ha ʻao pongipongi, pea hange ko e hahau ʻene mole vave.” (Hosea 6:4) Ko ha fakamoʻoni lahi ē ki he tuʻunga fakalaumālie pango fakaʻulia ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá! Ko e ʻaloʻofá, pe ʻofa mateakí, naʻe meimei puli atu ia—ʻo hangē ko e kakapu ʻo e pongipongí ʻa ia ʻoku pulia vave atu ʻi he hopo hake ʻa e laʻaá. Neongo ʻoku hā ngali naʻe fakatomala fakangalingali ʻa e kakaí, naʻe ʻikai maʻu ʻe Sihova ha makatuʻunga ke fakaaʻu atu ai ʻene mēsí. Ko e hā ʻa e palopalemá?
7 Naʻe ʻikai ke haʻu moʻoni mei he lotó ʻa e fakatomala ʻa ʻIsilelí. ʻOku leaʻaki ʻeni ʻe he Hosea 7:14 ʻo fekauʻaki mo e taʻehōifua ʻa Sihova ki hono kakaí: “Talaʻehai ʻoku nau faiʻaki honau loto ʻenau tautapa mai, ka ʻoku nau takoto ʻi honau mohenga, ʻo tangi ʻoiaue.” ʻOku tānaki mai ʻe he Ho 7 veesi 16: “ʻOku nau tafoki, kae ʻikai ki ʻolunga”—ʻa ia, “naʻe ʻikai ki ha tuʻunga māʻolunga ʻo e lotú.” Naʻe ʻikai loto-lelei ʻa e kakaí ke foki ki he founga lotu māʻolunga ʻa Sihová ʻaki hono fai ha ngaahi liliu naʻe fiemaʻu ki hono toe fakafoʻou honau vahaʻangatae mo iá. Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai te nau fiemaʻu moʻoni ke ʻaʻeva mo e ʻOtuá.
8 Naʻe toe ʻi ai mo e palopalema ʻe taha ʻo e fakatomala ʻa ʻIsilelí. Naʻe hokohoko atu ʻa e faiangahala ʻa e kakaí—ko hono moʻoní, ko ha ngaahi angahala lalahi kehekehe, ʻo kau ai ʻa e kākā, fakapō, kaihaʻa, tauhi ʻaitoli mo hono fokotuʻu ʻa e ngaahi fepikitaki taʻefakapotopoto mo e ngaahi puleʻanga kehé. ʻI he Hosea 7:4, ʻoku fakatatau ai ʻa e kakaí ki “ha hovani,” pe ʻōvani ʻa ha tokotaha taʻo-mā, ʻo ngalingali nai koeʻuhi ko e ngaahi holi kovi naʻe vela ʻi loto ʻiate kinautolú. ʻI he vakai atu ki ha tuʻunga fakalaumālie pango fakaʻulia peheé, naʻe tuha mo e kakaí ʻa e mēsí? ʻIkai ʻaupito! ʻOku tala ʻe Hōsea ki he kakai angatuʻú ʻe “manatu[ʻi] ʻenau kovi” ʻe Sihova pea te ne “ʻeke ʻenau hia.” (Hosea 9:9) ʻOku ʻikai ha meesi kiate kinautolu!
9. Ko e hā ʻoku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he ngaahi lea ʻa Hōseá ʻo fekauʻaki mo e fakatomalá mo e mēsí?
9 ʻI heʻetau lau ʻa e ngaahi lea ʻa Hōseá, ko e hā ʻoku tau ako ʻo fekauʻaki mo e fakatomalá mo e mēsí? Ko e fakatātā fakatokanga fekauʻaki mo e kau ʻIsileli taʻefaitōnungá ʻokú ne akoʻi mai kiate kitautolu ke tau maʻu ʻaonga mei he meesi ʻa Sihová, kuo pau ke tau fakahāhā ʻa e fakatomala moʻoni. ʻOku anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻa e fakatomala peheé? ʻOku ʻikai ke kākaaʻi ʻa Sihova ʻaki ʻa e loʻimatá pe ko ha ngaahi foʻi lea pē. ʻOku hā mahino ʻa e fakatomala moʻoní ia ʻi he ngaahi ngāue. Koeʻuhi ke maʻu ʻa e mēsí, kuo pau ki ha tokotaha faihala ke ne liʻaki fakaʻaufuli ʻa hono ʻalunga angahalaʻiá pea ʻomai ʻene moʻuí ke fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga māʻolunga ʻo e founga lotu kuo hakeakiʻi ʻa Sihová.
ʻOku ʻIkai Hōifua ʻa Sihova ki he Ngaahi Feilaulaú ʻAtaʻatā Pē
10, 11. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he meʻa fekauʻaki mo ʻIsilelí, ko e hā ʻoku ʻikai hōifua ai ʻa Sihova ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē?
10 Tau lāulea ange he taimí ni ki he lēsoni hono ua ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻaʻeva mo Sihová. Ko ʻeni ia: ʻOku ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē. ʻOku pehē ʻe he Hosea 6:6: “Ko e [ʻalo]ʻofa ʻoku ou [Sihova] manako ki ai; ʻo ʻikai ko e feilaulau; pea ʻoku taimuʻa ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtua ʻi he ngaahi feilaulau-moifua.” Fakatokangaʻi ʻoku manako ʻa Sihova ki he ʻaloʻofá, pe ʻofa mateakí—ko ha ʻulungāanga ʻo e lotó—pea ʻi he ʻilo fekauʻaki mo Iá. Ka te ke fifili nai: ‘Ko e hā ʻoku pehē ai ʻe he vēsí ʻoku ʻikai manako ʻa Sihova ki he “feilaulau” pea ki he “ngaahi feilaulau-moifua”? ʻIkai naʻe fiemaʻu ʻa e ngaahi meʻa ko iá ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé?’
11 Naʻe fiemaʻu ʻa e ngaahi feilaulaú mo e ngaahi foakí ʻi he malumalu ʻo e Laó, ka naʻe ʻi ai ha palopalema mafatukituki fekauʻaki mo e ngaahi toʻumeʻa ʻo Hōseá. ʻOku ngalingali naʻe ʻi ai ʻa e kau ʻIsileli naʻa nau fai fakafatongia ʻa e ngaahi foaki peheé ʻi ha fakahāhā fakamamata pē ʻo e anga-līʻoá. ʻI he taimi tatau, naʻa nau faiangahala. ʻI heʻenau faiangahalá naʻa nau fakahāhaaʻi ai ko honau lotó naʻe ʻikai ha ʻofa mateaki ai. Naʻa nau toe fakahāhā naʻa nau siʻaki ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá, he naʻe ʻikai te nau moʻui ʻo fehoanaki mo ia. Kapau naʻe ʻikai ke maʻu ʻe he kakaí ʻa e tuʻunga totonu ʻo e lotó pea ʻikai ke nau tuli ki he founga moʻui totonú, ko e hā hano ʻaonga ʻo ʻenau ngaahi feilaulaú? Naʻe fakatupu houhau ʻenau ngaahi feilaulaú kia Sihova ko e ʻOtuá.
12. Ko e hā ʻa e fakatokanga ʻi he Hosea 6:6 ki he kakai ʻoku moʻui ʻi he ʻaho ní?
12 ʻOku ʻi he ngaahi lea ʻa Hōseá ha fakatokanga ki he kau maʻu lotu tokolahi ʻi he ʻaho ní. ʻOku nau fai ʻa e ngaahi foaki ki he ʻOtuá ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau fakalotú. Ka ko ʻenau founga lotú ʻoku siʻisiʻi, kapau ʻoku ʻi ai, haʻane tākiekina moʻoni ʻa honau ʻulungāanga fakaʻahó. ʻOku fakahōifua moʻoni ʻa e kakai peheé ki he ʻOtuá kapau ʻoku ʻikai ueʻi kinautolu ʻe honau lotó ke nau maʻu ʻa e ʻilo totonu kiate iá pea ngāueʻaki ʻa e ʻilo ko iá ʻi he tafoki mei he ngaahi tōʻonga angahalá? ʻAi ke ʻoua ʻe fakakaukau atu ʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi ngāue fakalotú ʻataʻatā pē. ʻOku ʻikai leleiʻia ʻa Sihova ʻi he faʻahinga ʻoku nau feinga ke maʻu ʻene hōifuá ʻaki ha ouau lotu ʻataʻatā pē kae ʻikai ke moʻui moʻoni ʻaki ʻene Folofolá.—2 Timote 3:5.
13. Ko e hā ʻa e faʻahinga feilaulau ʻoku tau foakí, ka ko e hā ʻoku totonu ke tau manatuʻí ʻi he fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e ngaahi feilaulaú?
13 ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiane moʻoní, ʻoku tau manatuʻi ʻoku ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē. Ko e moʻoni ia ʻoku ʻikai ke tau ʻoatu ha ngaahi feilaulau monumanu kia Sihova. Ka neongo ia, ʻoku tau “ʻatu ʻiate ia pe, maʻu ai pe, ha feilaulau fakafetaʻi ki he ʻOtua, ʻa é ko e fua ʻo e loungutu ʻoku takua hono huafa.” (Hepelu 13:15) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke ʻoua te tau hoko ʻo hangē ko e kau ʻIsileli angahalaʻia ʻo e taimi ʻo Hōseá, ʻo fakakaukau ʻe malava ke tau totongi ki he faihalá ʻaki hono ʻoatu ha ngaahi feilaulau fakalaumālie pehē ki he ʻOtuá. Fakakaukau angé ki he fakatātā fekauʻaki mo ha finemui naʻá ne fai fakafufū ʻa e fehokotaki fakasino taʻetāú. Naʻá ne vete ki mui: “Naʻá ku fakalahi ʻeku ngāue fakafaifekaú, ʻo fakakaukau ʻe ʻufiʻufi ʻe he meʻá ni ʻi ha founga ʻa e faihalá.” Naʻe meimei tatau ia mo e meʻa naʻe feinga ʻa e kau ʻIsileli talangataʻá ke faí. Kae kehe, ko ʻetau feilaulau ʻo e fakafetaʻí ʻoku ala tali ia ʻe Sihova kapau pē ʻoku ʻalu fakataha mo e fakaueʻiloto totonu mo e ʻulungāanga fakaʻotua.
ʻOku Loto-Mamahi ʻa Sihova ʻi he Taimi ʻOku Liʻaki Ai Ia ʻe Heʻene Kau Lotú
14. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he kikite ʻa Hōseá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ongoʻi ʻa e ʻOtuá?
14 Ko e lēsoni hono tolu ʻoku tau ako mei he Hosea vahe 6 ki he 9 ʻoku fekauʻaki ia mo e anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihová ʻi he taimi ʻoku tafoki ai meiate ia ʻa ʻene kau lotú. ʻOku maʻu fakatouʻosi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi ongoʻi mālohi mo e ngaahi ongoʻi fakaalaala. ʻOkú ne maʻu ʻa e ngaahi ongoʻi fakaalaala ʻo e fiefia mo e manavaʻofa ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau fakatomalaʻi ʻenau ngaahi angahalá. Ka, ʻi he taimi ʻoku taʻefakatomala ai ʻa ʻene kakaí, ʻokú ne fai leva ha ngāue mālohi papau ki ai. Koeʻuhi ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ha tokanga loloto ki heʻetau leleí, ʻokú ne fiefia ʻi he taimi ʻoku tau ʻaʻeva faitōnunga ai mo iá. “Oku fiefia a Jihova i hono kakai,” ko e lau ia ʻa e Sāme 149:4 (PM). Ka, ʻoku anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku taʻefaitōnunga ai ʻa ʻene kau sevānití?
15. Fakatatau ki he Hosea 6:7, naʻe anga-fēfē ʻa e tōʻonga ʻa e kau ʻIsileli ʻe niʻihi?
15 ʻI he lave ki he kau ʻIsileli taʻefaitōnungá, ʻoku pehē ʻe Sihova: “Hage koe tagata kuo nau maumauʻi ae fuakava: kuo nau fai kākā ai kiate au.” (Hosea 6:7, PM) Ko e foʻi lea faka-Hepelū naʻe liliu ko e “fai kākā” ʻoku toe ʻuhinga ia ko e “fakafeangai anga-kākā, (fakafeangai) taʻefaitōnunga.” ʻI he Malakai 2:10-16, ko e foʻi lea faka-Hepelū tatau pē ʻoku ngāueʻaki ai ke fakamatalaʻi ʻa e ʻulungāanga taʻemateaki ʻa e kau ʻIsileli ko ia naʻa nau taʻefaitōnunga ki honau hoa malí. ʻI he fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻo e foʻi leá ni ʻi he Hosea 6:7, ʻoku pehē ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha “ko ha lea fakatātā fakaemali ia ʻokú ne fakahūhū ʻa e ngaahi ʻulungāanga fakafoʻituituí ki he vahaʻangataé . . . Ko e tuʻungá ko ha tuʻunga fakafoʻituitui ia kuo maumauʻi ai ʻa e ʻofá.”
16, 17. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e tōʻonga ʻa ʻIsilelí ʻi he fekauʻaki mo e fuakava ʻa e ʻOtuá mo e puleʻanga ko iá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke tau manatuʻí ʻi he fekauʻaki mo ʻetau ngaahi tōʻongá?
16 Naʻe vakai ʻa Sihova ki ʻIsileli ko hono uaifi fakaefakatātā koeʻuhi ko ʻene fuakava mo e puleʻangá ni. Ko ia ʻi he taimi naʻe maumauʻi ai ʻe hono kakaí ʻa e ngaahi lea ʻo e fuakava ko iá, naʻe hangē ia naʻa nau fai ha tonó. Naʻe hangē ʻa e ʻOtuá ha husepāniti faitōnungá, ka naʻe liʻaki ia ʻe hono kakaí!
17 Fēfē kitautolu? ʻOku tokanga mai ʻa e ʻOtuá pe ʻoku tau ʻaʻeva mo ia pe ʻikai. ʻOku lelei ke tau manatuʻi ko e “ʻOtua ko e ʻofa” pea ʻoku kaunga ʻetau ngaahi tōʻongá kiate ia. (1 Sione 4:16) Kapau ʻoku tau tuli ki ha ʻalunga hala, ʻoku tau ʻai nai ai ʻa Sihova ke loto-mamahi pea ʻe taʻefakahōifua moʻoni ia kiate ia. Ko ʻetau manatuʻi ʻa e meʻá ni ʻe malava ke hoko ia ko ha taʻofiʻanga mālohi ki he ʻulutukua ki he fakatauelé.
Founga ʻE Lava Ke Tau Utu Ai ʻa e Meʻa ʻOku Leleí
18, 19. Ko e hā ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku tau maʻu ʻi he Hosea 8:7, pea naʻe anga-fēfē ʻa e hoko moʻoni ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá ki he kau ʻIsilelí?
18 Tau lāulea angé ki he lēsoni hono fā mei he kikite ʻa Hōseá—founga ʻe lava ke tau utu ai ʻa e meʻa ʻoku leleí. ʻI he fekauʻaki mo e kau ʻIsilelí pea mo e vale mo e muna ʻo honau ʻalunga taʻefaitōnungá, ʻoku tohi ʻe Hōsea: “ʻOku nau to matangi, pea te nau utu ʻa e afā.” (Hosea 8:7) ʻOku tau maʻu heni ha tefitoʻi moʻoni ʻa ia ʻoku lelei ke tau manatuʻi: ʻOku ʻi ai ha fekauʻaki fakahangatonu ʻo e meʻa ʻoku tau fai he taimi ní mo e meʻa ʻe hoko mai kiate kitautolu ʻamuí. Naʻe anga-fēfē ʻa e hoko moʻoni ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he meʻa fekauʻaki mo e kau ʻIsileli taʻefaitōnungá?
19 ʻI he faiangahalá, naʻe tō ai ʻe he kau ʻIsileli ko iá ʻa e meʻa naʻe kovi. ʻE lava ke nau hokohoko atu hono fai iá ʻo ʻikai te nau utu ai ha ngaahi nunuʻa kovi? ʻE ʻikai malava moʻoni ke nau kalofi ʻa e fakamaau tamakí. ʻOku fakahā ʻe he Hosea 8:13: “Te ne [Sihova] manatua leva ʻenau kovi, mo ʻeke ʻenau hia.” Pea ʻi he Hosea 9:17, ʻoku tau lau ai: “ʻE fakataleʻi kinautolu ʻe hoku ʻOtua, koeʻuhi naʻe ʻikai te nau ongoʻi ia: pea te nau hoko ko e kau hēhētuʻu ki he ngaahi puleʻanga.” ʻE tuku ʻe Sihova ki he kau ʻIsilelí ke nau fai ha fakamatala ki heʻenau ngaahi angahalá. Koeʻuhi naʻa nau tō ʻa e meʻa naʻe kovi, te nau utu ʻa e meʻa kovi. Naʻe fakahoko ʻa e fakamaau ʻa e ʻOtuá kiate kinautolú ʻi he 740 K.M., ʻi he taimi naʻe ikunaʻi ai ʻe he kau ʻAsīliá ʻa e puleʻanga matakali ʻe hongofulu ʻo ʻIsilelí pea taki pōpula ʻa e kau nofo aí.
20. Ko e hā ʻoku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he meʻa naʻe hokosia ʻe he kau ʻIsilelí?
20 Ko e meʻa naʻe hokosia ʻe he kau ʻIsileli ko iá ʻokú ne akoʻi mai kiate kitautolu ha moʻoni tefito: Te tau utu ʻa e meʻa ʻoku tau toó. ʻOku fakatokanga mai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu: “ʻOua naʻa tuku ke fakahalaʻi kimoutolu: talaʻehai ʻoku ala pāʻusiʻi ʻa e ʻOtua; he ʻilonga pe meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki.” (Kaletia 6:7) Kapau ʻoku tau tō ʻa e meʻa ʻoku koví, te tau utu ʻa e meʻa ʻoku kovi. Ko e fakatātaá, ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau tuli ki ha founga moʻui taʻetāú te nau utu ʻa e ngaahi nunuʻa fakamamahi. ʻE ʻi ai ha ikuʻanga fakamamahi ki ha tokotaha faihala taʻefakatomala.
21. ʻE lava fēfē ke tau utu ʻa e meʻa ʻoku leleí?
21 ʻE malava fēfē leva ke tau utu ʻa e meʻa ʻoku leleí? ʻE lava ke tali ʻa e fehuʻi ko iá ʻaki ha fakatātā faingofua. Kapau ʻoku fie toli ʻe ha tokotaha faama ha temata, te ne tō kāpisi? Ko hono moʻoní ʻe ʻikai! Kuo pau ke ne tō ʻa e meʻa ʻokú ne fiemaʻu ke utú. ʻI he founga meimei tatau, kapau ʻoku tau fiemaʻu ke utu ʻa e meʻa ʻoku leleí, kuo pau ke tau tō ʻa e meʻa ʻoku lelei. ʻOkú ke fiemaʻu ke ke hokohoko atu hono utu ʻa e meʻa ʻoku leleí—ha moʻui fiemālie he taimí ni fakataha mo e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá? Kapau ko ia, kuo pau ke ke hokohoko atu ke tō ʻa e meʻa ʻoku leleí ʻi he ʻaʻeva mo e ʻOtuá pea moʻui ʻo fehoanaki mo ʻene ngaahi tuʻunga māʻoniʻoní.
22. Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni kuo tau ako mei he Hosea vahe 6 ki he 9?
22 Mei he Hosea vahe 6 ki he 9, kuo tau ako ai ʻa e ngaahi lēsoni ʻe fā ʻe malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻaʻeva mo e ʻOtuá: (1) Ko e fakatomala moʻoní ʻoku fakahaaʻi ia ʻe he ngaahi ngāue; (2) ʻoku ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē; (3) ʻoku ongoʻi loto-mamahi ʻa Sihova ʻi he taimi ʻoku tafoki ai meiate ia ʻa ʻene kau lotú; pea ko e (4) ke utu ʻa e meʻa ʻoku leleí, kuo pau ke tau tō ʻa e meʻa ʻoku lelei. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi vahe ʻe nima fakaʻosi ʻo e tohi Tohi Tapu ko ʻení ke tau ʻaʻeva mo e ʻOtuá?
ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?
• ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻa e fakatomala moʻoní?
• Ko e hā ʻoku ʻikai hōifua ai ʻa ʻetau Tamai fakahēvaní ki he ngaahi feilaulaú ʻataʻatā pē?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku liʻaki ai ia ʻe heʻene kau lotú?
• Ko e hā kuo pau ke tau toó kapau ʻoku tau ʻamanaki atu ke utu ʻa e meʻa ʻoku leleí?
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Naʻe mole atu ʻa e ʻofa mateaki ʻa ʻIsilelí ʻo hangē ko e ngaahi konga ʻao pongipongí
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Naʻe vela ʻa e ngaahi holi kovi ʻa ʻIsilelí ʻo hangē ha fōnisé
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Ko e hā naʻe fakataleʻi ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi feilaulau ʻa hono kakaí?
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Ke utu ʻa e meʻa ʻoku leleí, kuo pau ke tau tō ʻa e meʻa ʻoku lelei