Ngaahi Mali ʻOku Lāngilangiʻia ʻi he Vakai ʻa e ʻOtuá mo e Tangatá
“Naʻe fai ha taʻane ʻi Kena . . . naʻe tala foki ʻa e taʻane kia Sīsū, pea ki heʻene kau ako.”—SIONE 2:1, 2.
1. Ko e hā ʻoku fakahanga ki ai ʻa e tokangá ʻi he fakamatala fekauʻaki mo Sīsū ʻi Kená?
NAʻE ʻilo ʻe Sīsū, mo ʻene faʻeé, mo e niʻihi ʻo ʻene kau ākongá ʻa e fiefia ʻoku malava ke hoko ʻi ha mali lāngilangiʻia ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá. Naʻe aʻu ʻo ʻai ʻe Kalaisi ha mali ʻe taha ke tuʻu-ki-muʻa ʻaki hono fakahoko ai ʻene fuofua mana kuo lēkōtí, ʻo toe lahi ai ʻa e fiefia ʻi he meʻa ko ia naʻe hokó. (Sione 2:1-11) Kuó ke ʻalu nai ʻo fiefia ʻi ha ngaahi mali ʻa e kau Kalisitiane ʻoku nau loto ke tauhi ʻa Sihova ʻi he tuʻunga ko ha kakai mali fiefia. Pe ʻokú ke fakatuʻotuʻa atu nai ki haʻo mali pehē pe ko hono tokoniʻi ha kaumeʻa ke lavameʻa ʻene malí. Ko e hā ʻoku malava ke fai ke lavameʻa ai ha malí?
2. Ko e hā ʻa e fakamatala ʻoku ʻi he Tohi Tapú ʻo fekauʻaki mo e malí?
2 Kuo ʻilo ʻe he kau Kalisitiané ko e faleʻi ko ia ʻi he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá ʻoku mātuʻaki ʻaonga ʻi he taimi ʻoku palani ai ha tangata mo ha fefine ke na malí. (2 Timote 3:16, 17) Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke fakaikiiki mai ʻe he Tohi Tapú ia ʻa e ngaahi founga ki ha mali Kalisitiane. ʻOku mahinongofua ia koeʻuhi ko e ngaahi anga fakafonuá pea naʻa mo e ngaahi fiemaʻu fakalaó ʻoku kehekehe ia fakatatau ki he feituʻú mo e taimí. Ko e fakatātaá, ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻe ʻikai ke fai ai ha kātoanga mali fakaeouau pau ia. ʻI he ʻaho malí, naʻe ʻave pē ʻe he tangata malí ia hono hoá ki hono ʻapí tonu pe ko e ʻapi ʻo ʻene tamaí. (Senesi 24:67; Aisea 61:10; Mātiu 1:24) Ko e foʻi lākanga fakahāhā ko ʻení naʻe fakahokoʻaki ia ʻa e malí, ʻo ʻikai ha kātoanga fakaeouau hangē ko ia ʻoku failahia ʻi he ngaahi mali lahi he ʻaho ní.
3. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi Kena naʻe tokoni ki ai ʻa Sīsuú?
3 Naʻe ʻiloʻi ʻe he kau ʻIsilelí ko e foʻi lākanga ko iá ko hono fakahoko ia ʻo e malí. ʻI he hili iá, naʻa nau kau nai ʻi ha kātoanga kai, hangē ko ia ʻoku lave ki ai ʻi he Sione 2:1. ʻOku lahi ʻa e ngaahi liliu Tohi Tapu ʻoku nau fakalea ʻa e veesi ko iá ʻo anga peheni: “Naʻe ʻi ai ha mali ʻi Kena.” Ka ko e foʻi lea ʻi he muʻaki leá ʻoku fakalea mahino ko e “kātoanga kai ʻo ha mali” pe “kai fakaafe ʻo ha mali.”a (Mātiu 22:2-10; 25:10; Luke 14:8) ʻOku fakahaaʻi mahino mai ʻe he fakamatalá naʻe ʻi ai ʻa Sīsū peá ne tokoni ki he fakafiefia ʻo ha kātoanga kai ʻi ha mali faka-Siu. Kae kehe, ko e poini tefitó ko e meʻa ko ia naʻe fakahokoʻaki ha mali pehē ʻi he taimi ko iá ʻoku kehe ia mei he meʻa ʻoku failahia he taimi ní.
4. Ko e hā ʻa e faʻahinga founga mali ʻoku fili ʻe he kau Kalisitiane ʻe niʻihi, pea ko e hā hono ʻuhingá?
4 ʻI he ngaahi fonua lahi he ʻahó ni, ko e kau Kalisitiane ko ia ʻoku nau fie malí kuo pau ke nau aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalao pau. ʻI hono aʻusia pē iá, te nau mali nai ʻi ha faʻahinga founga fakalao pē ʻoku talí. ʻE lava ke fakahoko pē ia ʻi ha ouau siʻisiʻi mo maʻamaʻa ʻoku fakahoko ʻe ha fakamaau, pule kolo, pe ko ha faifekau kuo fakamafaiʻi ʻe he Puleʻangá. ʻOku fili ʻa e niʻihi ke nau mali ʻi ha founga pehē, ʻo kole nai ki ha kiʻi tokosiʻi pē ʻo e kāingá pe ngaahi kaungāmeʻa Kalisitiané ke nau haʻu ki ai ko ha kau fakamoʻoni fakalao pe ke kau pē ʻi he fiefia ʻi he foʻi taimi mahuʻinga ko ʻení. (Selemaia 33:11; Sione 3:29) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻe fili nai ʻa e kau Kalisitiane kehé ia ke ʻoua ʻe fai ha fuʻu kātoanga mali pe talitali lahi ʻa ia ʻe fiemaʻu ki ai ha palani mo ha fakamole lahi. ʻI hono kehé, te nau fokotuʻutuʻu pē nai ha kiʻi kai fakaekinautolu pē mo e niʻihi ʻo e ngaahi kaumeʻa ofí. Tatau ai pē pe ko e hā nai ʻetau ngaahi saiʻia fakafoʻituituí ʻi he fekauʻaki mo e meʻá ni, ʻoku totonu ke tau ʻiloʻi ʻoku maʻu nai ʻe he kau Kalisitiane matuʻotuʻa kehé ha ngaahi fakakaukau ʻoku kehe ia mei haʻatautolú.—Loma 14:3, 4.
5. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻe he kau Kalisitiane tokolahi ke fai ha malanga mali ʻi heʻenau malí, pea ko e hā ʻoku fakaeʻa mai ʻe he meʻa ko iá?
5 Ko e tokolahi taha ʻo e ngaahi hoa mali Kalisitiané ʻoku nau fili ke fai ha malanga makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ʻi heʻenau malí.b ʻOku nau ʻiloʻi ko Sihova naʻá ne fakatupu ʻa e malí pea ʻokú ne tokonaki mai ʻi heʻene Folofolá ʻa e faleʻi fakapotopoto ki he founga ke lavameʻa ai ʻa e nofo malí mo maʻu ai ʻa e fiefiá. (Senesi 2:24; Maake 10:6-9; Efeso 5:22-33) Pea ko e lahi taha ʻo e ngaahi hoa malí ʻoku nau fiemaʻu ʻa e ngaahi kaumeʻa Kalisitiané mo e ngaahi kāingá ke nau kau fakataha ʻi he foʻi taimi fiefia ko iá. Neongo ia, ʻoku totonu ke fēfē ʻetau vakai ki he kehekehe lahi ʻo e ngaahi fiemaʻu fakalaó, ngaahi foungá, pea naʻa mo e ngaahi tōʻonga fakalotofonua ʻoku ngāueʻakí? ʻE lāulea ʻa e kupú ni ki he ngaahi tuʻunga ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe. Ko e niʻihi ʻe kehe ʻaupito nai ia mei he meʻa ʻokú ke ʻilo ki aí pe mei he meʻa ʻoku fai ʻi ho feituʻú. Ka neongo ia, ʻe lava ke ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe ngaahi tafaʻaki pau anga-maheni ʻoku mahuʻinga ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá.
Mali Lāngilangiʻiá—Mali Fakalaó
6, 7. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi tafaʻaki fakalao ʻo e malí, pea ʻe anga-fēfē nai ʻetau fakahāhā ʻa e meʻá ni?
6 Neongo ko Sihova naʻá ne fakatupu ʻa e malí, ʻoku ʻi ai ha mafai ʻo e ngaahi puleʻanga fakaetangatá ki he ngaahi meʻa ke fai ʻe he faʻahinga ʻe malí. ʻOku feʻungamālie ia. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻAnge kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisa, pea ki he ʻOtua ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtua.” (Maake 12:17) ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe fakahinohino mai ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ke anganofo ʻa e tangata kotoa pe ki he ngaahi pule ʻoku maʻolunga: he ʻoku ʻikai ha pule, ka ʻoku mei he ʻOtua pe; pea ko e ngaahi pule ʻoku ʻi ai ni ko e fokotuʻu ʻe he ʻOtua.”—Loma 13:1; Taitusi 3:1.
7 ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fonuá, ko Sisa, pe kau maʻu mafai fakapuleʻangá, ʻoku nau fakapapauʻi mai ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku ngofua ke malí. Ko ia, ʻi he taimi ʻoku fili ai ha ongo meʻa Kalisitiane ʻa ia ʻokú na ʻatā Fakatohitapu ke na malí, te na talangofua loto-tōnunga ki he lao fakalotofonuá. ʻOku kau nai heni ʻa hono maʻu ha laiseni, ko hono ngāueʻaki ha fakafofonga faimali kuo fakamafaiʻi ʻe he Puleʻangá, pea mo hono lēsisita nai ʻa e mali kuo fakahokó. ʻI he taimi naʻe fiemaʻu ai ʻe Sisa ʻAkosito ha “tohi kakai,” naʻe talangofua ki ai ʻa Mele mo Siosifa, ʻo na fononga ki Pētelihema “ke na tohi ai.”—Luke 2:1-5.
8. ʻOku pau fēfē ʻa e malí, pea ko e hā ʻa e founga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku hā mei ai ʻa e mahino ko iá?
8 ʻI he taimi ʻoku mali ai ha ongo meʻa Kalisitiane ʻi ha founga ʻoku fakalao mo ʻiloʻí, ʻoku hoko leva ʻa e mali ko iá ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá ko ha meʻa kuo pau. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke toe fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha ouau mali foʻou ʻaki hano toe fai ha ngaahi ouau fakalao lahi ange, pea ʻoku ʻikai ke nau fakafoʻou ʻa e ngaahi fuakava malí, hangē ko hano fai ia ʻi ha ʻaho fakamanatu ʻa ha ongo meʻa ʻi he taʻu hono 25 pe 50 ʻo ʻena malí. (Mātiu 5:37) (ʻOku ʻikai tali ʻe he ngaahi siasi ʻe niʻihi ha mali kuo tali fakalao ʻi he puleʻangá, ʻi he taukaveʻi ʻoku ʻikai totonu ia kae ʻoua kuo fakahoko ʻe ha pātele pe ko ha faifekau ha ouau pe fakahaaʻi ko e ongo meʻá ko e husepāniti mo e uaifi.) ʻI he ngaahi fonua lahi, ʻoku fakamafaiʻi ai ʻe he puleʻangá ha faifekau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke ne fakahoko ha ngaahi mali. Kapau ʻoku malava ia, ʻoku ngalingali te ne loto ke fai ia fakataha mo ha malanga mali ʻi ha Fale Fakatahaʻanga. Ko e feituʻu fakalotofonua ia ʻo e lotu moʻoní pea ko ha feituʻu feʻungamālie ki ha malanga fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻú ni, ʻa ia naʻe fokotuʻu ʻe Sihová.
9. (a) ʻI ha mali ʻi he puleʻangá, ko e hā nai ʻe fili ʻe ha ongo meʻa mali Kalisitiane ke faí? (e) ʻI he founga fē ʻe kau nai ai ʻa e kau mātuʻá ʻi he ngaahi palani ʻo e malí?
9 ʻI he ngaahi fonua kehe, ʻoku fiemaʻu ai ʻe he laó ha ongo meʻa ke na mali ʻi ha ʻōfisi fakapuleʻanga, hangē ko e fale fakapuleʻanga ʻi ha kolo, pe ʻi he ʻao ʻo ha fakafofonga fakapuleʻanga kuo fakanofo. ʻOku faʻa fili ʻa e kau Kalisitiané ke fakahoko ʻa e foʻi lākanga fakalao ko iá pea hoko atu ʻaki leva ha malanga mali ʻi he Fale Fakatahaʻangá ʻi he ʻaho tatau pē pe ʻi he ʻaho hono hokó. (Heʻikai te nau tali ke ʻosi atu ha ngaahi ʻaho lahi ia ʻi he vahaʻa ʻo e ouau fakapuleʻangá pea mo e malanga Fakatohitapú, he ʻoku nau mali ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo e tangatá, ʻo kau ai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané.) Kapau ʻoku loto ha ongo meʻa te na mali ʻi he puleʻangá ke fai ha malanga ʻi ha Fale Fakatahaʻanga pau, ʻoku totonu ke na tomuʻa feinga ke maʻu ha ngofua mei he kau mātuʻa ʻoku faʻuʻaki ʻa e Kōmiti Ngāue ʻa e Fakatahaʻanga ko iá. Tānaki atu ki hono fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he ongo meʻa ko iá ha ongoongo ʻoku leleí, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau ʻovasiá ni ko e taimi ko ia ʻo e malí ʻe ʻikai te ne uesia ʻa e ngaahi fakataha tuʻumaʻú mo e ngaahi polokalama kuo fakataimitēpileʻi ʻi he holó. (1 Kolinito 14:33, 40) Te nau toe vakaiʻi ha ngaahi teuteu pē ʻo e fale fakatahaʻangá ʻe kole nai ki ai ʻa e ongo meʻá pea mo fai ʻa e fili pe ʻe fai ha fanongonongo fekauʻaki mo hono ngāueʻakí.
10. Kapau ʻe fiemaʻu ke fai ʻa e malí ʻi he puleʻangá, ʻe anga-fēfē ʻene kaunga ʻa e meʻá ni ki he malanga malí?
10 Ko e tokotaha mātuʻa te ne fai ʻa e malanga malí te ne feinga ke ʻai ʻa e fakamatalá ke fakamāfana, langa hake fakalaumālie mo molumalu. Kapau naʻe ʻuluaki fakatahaʻi ʻa e ongo meʻá ʻi he mali he puleʻangá, te ne fakamahino naʻá na mali ʻo fakatatau ki he lao ʻa Sisá. Kapau naʻe ʻikai ke fakahoko ʻa e ngaahi fuakava malí ʻi he ouau fakapuleʻangá, ʻe fiemaʻu nai ʻe he ongo meʻá ke fai ia ʻi he lolotonga ʻo e malangá.c Kapau naʻe fakakau ʻa e ngaahi fuakavá ia ʻi he ouau fakapuleʻangá ka ʻoku fiemaʻu ʻe he ongo meʻa toki mali foʻoú ia ke leaʻaki ʻa e ngaahi fuakavá ʻi he ʻao ʻo Sihová mo e fakatahaʻangá, te na leaʻaki ia ʻi ha fakaʻilonga taimi kuo ʻosi, ke fakahaaʻi ne ʻosi “fakahoko” fakataha kinaua.—Mātiu 19:6; 22:21.
11. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku anga-fēfē ʻa e mali ai ʻa ha ongo meʻa, pea ko e hā ʻene kaunga ki he malanga malí?
11 ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai nai fiemaʻu ʻe he laó ia ha ongo meʻa ke na mali ʻi ha faʻahinga ouau pau, naʻa mo e ʻi he ʻao ʻo ha fakafofonga ʻo e puleʻangá. ʻOku hoko pē ʻa e malí ia ʻi hono ʻoatu ha foomu lēsisita mali kuo ʻosi fakamoʻoni hingoa ki ai ki ha tokotaha maʻu mafai. ʻI he meʻa ko iá, ʻoku lēsisita ai ha tohi mali. ʻOku sio leva ki he ongo meʻá ʻi he founga ko ʻení ko ha husepāniti mo e uaifi, ko e ʻaho ia ʻo ʻena malí. Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi ʻolungá, ko e ongo meʻa ko ia ʻokú na malí ʻokú na fiemaʻu nai ke ʻosi pē ʻa e lēsisita ko iá pea fai leva ha malanga makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Ko e tokoua matuʻotuʻa fakalaumālie kuo fili ke ne fai ʻa e malangá te ne fakahā ki he faʻahinga kotoa ʻoku haʻu ki aí ʻo pehē ko e ongo meʻá kuó na mali koeʻuhi ko e lēsisita naʻe toki ʻosi hono faí. Ko ha ngaahi fuakava pē ʻe fakahoko ia ʻo fakatatau ki he meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻi he palakalafi 10 mo hono fakamatala ʻi laló. Ko e faʻahinga ko ia ʻi he Fale Fakatahaʻangá te nau fiefia fakataha mo e ongo meʻá pea maʻu ʻa e ʻaonga mei he akonaki ʻoku ʻomai mei he Folofola ʻa e ʻOtuá.—Hiva ʻo e Hiva 3:11.
Ngaahi Mali ʻi he Anga Fakafonuá pea ʻi he Puleʻangá
12. Ko e hā ʻa e mali ʻi he anga fakafonuá, pea ko e hā ʻoku fakapotopoto ke fai ʻi he hili ʻo ha mali pehē?
12 ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻoku fakahoko ai ʻa e mali ʻa e faʻahinga ʻi he founga mali ʻoku ui nai ko e mali ʻi he anga fakafonuá (pe fakaematakali). ʻOku ʻikai ke ʻuhinga ʻeni ia ki ha ongo meʻa ʻokú na nofo fakataha pē, pea ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ki ha nonofo ʻa ia ʻoku tali pē ia ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻi ha tuʻunga ka ʻoku ʻikai ko ha mali fakalao kakato.d ʻOku tau lāulea kitautolu ki ha mali ʻoku fai ʻo fakatatau ki he anga fakafonua ʻoku tali ʻe he kakai ʻo e matakali pe feituʻu ko iá. ʻOku kau nai ki heni ʻa e totongi kakato mo hono tali ʻo e totongi ʻo e fefine malí, ʻa ia ʻoku mali fakalao mo Fakatohitapu ai ʻa e ongo meʻá. ʻOku vakai ʻa e puleʻangá ki he mali pehē ʻi he anga fakafonuá ʻoku totonu, fakalao mo pau. ʻI he hili iá, ʻoku faʻa malava ke lēkooti pe lēsisita ʻa e mali ʻi he anga fakafonua naʻe fakahokó, pea ʻi hono fai iá ʻoku maʻu nai ai ʻe he ongo meʻá ha tohi mali fakapuleʻanga. ʻOku malava ke hoko ʻa e lēsisitá ko e maluʻi fakalao ki he ongo meʻá pe ki he uaifí kapau te ne hoko ko ha uitou pea pehē ki ha fānau ʻi he kahaʻú. ʻOku naʻinaʻi ʻa e fakatahaʻangá ki ha taha pē ʻe mali ʻi ha mali pehē ʻi he anga fakafonuá ke lēsisita ia ʻi he vave taha ʻe ala lavá. Ko e meʻa ʻoku fakatupu tokangá, ʻoku hā ngali naʻe lēsisita fakapuleʻanga ʻa e ngaahi malí mo e ngaahi fāʻelé ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé.—Mātiu 1:1-16.
13. ʻI he hili ʻo ha mali ʻi he anga fakafonuá, ko e hā ʻoku feʻungamālie fekauʻaki mo ha malanga mali?
13 Ko e ongo meʻa ʻoku fakatahaʻi fakalao ʻi ha mali pehē ʻi he anga fakafonuá ʻokú na hoko ko e husepāniti mo e uaifi ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻa e mali ko iá. Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi ʻolungá, ko e kau Kalisitiane ʻoku nau kau ki ha mali fakalao peheé ʻoku nau loto nai ke fai ha malanga mali, fakataha mo e ngaahi fuakava malí, ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Kapau ʻe fai ia, ʻe fakahaaʻi ʻe he tokotaha-malangá ko e ongo meʻá kuó na ʻosi mali ʻo fehoanaki mo e ngaahi lao ʻa Sisá. Ko e malanga pehē pē ʻe taha. Ko e mali pē ʻe taha, ʻi he tuʻunga ko ʻení ko e mali ʻi he anga fakafonua (fakaematakali) totonu fakalao, mo e malanga Fakatohitapu ʻe taha. Ko hono ʻai ʻa e ongo tafaʻaki ko ʻení ki heʻena vāofi taha ʻe ala lavá, ko e toe sai tahá ʻi he ʻaho tatau pē, ʻoku tokoni ia ki he lāngilangiʻia ʻa e mali Kalisitiané ʻi he feituʻú.
14. Ko e hā nai ʻe fai ʻe ha Kalisitiane kapau ʻoku malava fakatouʻosi ha mali ʻi he anga fakafonuá mo ha mali ʻi he puleʻangá?
14 ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku tali ai ʻoku fakalao ʻa e mali ʻi he anga fakafonuá, ʻoku toe ʻi ai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he mali ʻi he puleʻangá (pe ʻi he laó). Ko ha mali ʻi he puleʻangá ʻoku faʻa fakahoko ia ʻi he ʻao ʻo ha fakafofonga ʻo e puleʻangá, pea ʻoku kau nai ki ai fakatouʻosi ʻa hono fai ʻo e ngaahi fuakava malí mo e fakamoʻoni ʻi ha tohi lēsisita mali. ʻOku saiʻia ange ʻa e kau Kalisitiane ia ʻe niʻihi ʻi he mali ko ʻeni ʻi he puleʻangá ʻi ha mali ʻi he anga fakafonuá. ʻOku ʻikai ha fiemaʻu fakalao ia ke fakahoko fakatouʻosi ia; ʻoku totonu fakalao ʻa e ongo foungá taki taha. Ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻi he palakalafi 9 mo e 10 ʻo fekauʻaki mo ha malanga malí mo e ngaahi fuakavá ʻe toe ngāueʻaki foki ia heni ʻi he mali he puleʻangá. Ko e poini tefitó ke mali ʻa e ongo meʻá ʻi ha founga ʻoku lāngilangiʻia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo e tangatá.—Luke 20:25; 1 Pita 2:13, 14.
Tauhi Maʻu ʻa e Lāngilangí ʻi he Nofo Malí
15, 16. ʻI he founga fē ʻoku totonu ke hoko ai ʻa e lāngilangí ko ha konga ʻo e malí?
15 ʻI he malanga hake ha palopalema ʻi he nofo mali ʻa ha tuʻi Pēsia, naʻe fai ʻe ha tokotaha pule faleʻi ko hono hingoá ko Memukani ha faleʻi naʻe malava ke ʻaonga—‘ʻe ʻapasia ʻa e kau fefine kotoa ki honau husepanití.’ (Eseta 1:20) ʻI he ngaahi nofo mali Kalisitiané, ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke tuʻutuʻuniʻi mai ʻa e faleʻi ko iá ʻe ha tuʻi fakaetangata; ʻoku loto ʻa e ngaahi uaifí ke nau ʻapasia ki honau ngaahi husepānití. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e ngaahi husepāniti Kalisitiané ʻoku nau tuʻutuʻuni ha fakaʻapaʻapa ki honau ngaahi hoá mo fakaongoongoleleiʻi kinautolu. (Palovepi 31:11, 30; 1 Pita 3:7) Ko hono ʻai ke lāngilangiʻia ʻetau nofo malí ʻoku ʻikai totonu ke toki hoko mai ia ʻi he hili atu ha laui taʻu lahi. ʻOku totonu ke fakahāhaaʻi ia ʻi he kamataʻangá pē, ʻio, mei he ʻaho malí ʻo faai atu ai.
16 Ko e tangatá mo e fefiné—ʻa e husepānití mo e uaifí—ʻoku ʻikai ko kinaua pē ʻoku totonu ke na fakahāhaaʻi ʻa e lāngilangí ʻi he ʻaho malí. Kapau ʻe fai ʻe ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane ha malanga mali, ʻoku totonu ke hā foki ʻa e lāngilangí ʻi he malanga ko iá. ʻOku totonu ke fakahanga ʻa e malangá ki he ongo meʻa malí. ʻI he tuʻunga ko ha konga ʻo hono fakalāngilangiʻi kinauá, ʻe ʻikai ke fai ʻe he tokotaha-malangá ha fakakata pe ko ha fakamatala ʻoku ʻikai fakapapauʻi. Heʻikai totonu ke ne fakakau tōtuʻa ai ha ngaahi vakai fakafoʻituitui ʻa ia ʻe fakamaaʻi ai ʻa e ongo meʻá mo e kau fanongó. ʻI hono kehé, te ne feinga ke fakamāfana mo fakatupu langa hake, ʻo fakaeʻa ʻa e Tupuʻanga ʻo e malí mo ʻEne faleʻi tuʻu-ki-muʻá. ʻIo, ʻe tokoni ʻa e malanga mali molumalu ʻa e tokotaha mātuʻá ki ha mali ʻoku ʻoatu ai ʻa e lāngilangí kia Sihova ko e ʻOtuá.
17. Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ha tafaʻaki fakalao ki he ngaahi mali Kalisitiané?
17 Mahalo pē ʻokú ke fakatokangaʻi ʻi he kupu ko ʻení ha ngaahi poini lahi fekauʻaki mo e ngaahi fakaikiiki fakalao ʻo e malí. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi tafaʻaki ia ʻe niʻihi ʻoku ʻikai nai ke kaunga fakahangatonu ia ki ho feituʻú. Ka, ko kitautolu kotoa ʻoku totonu ke tau lāuʻilo ki hono mahuʻinga ke hā mei he ngaahi fokotuʻutuʻu mali ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tokaʻi ʻo e ngaahi lao fakalotofonuá, ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa Sisá. (Luke 20:25) Naʻe naʻinaʻi mai ʻa Paula kiate kitautolu: “Ko ia mou fai kiate kinautolu kotoa pe ʻa e meʻa ʻoku totonu: ʻa e tukuhau kiate ia ʻoku aʻana ʻa e tukuhau; ʻa e tute kiate ia ʻoku aʻana ʻa e tute; . . . ʻa e fakaʻapaʻapa kiate ia ʻoku aʻana ʻa e fakaʻapaʻapaʻia.” (Loma 13:7) ʻIo, ʻoku feʻungamālie ki he kau Kalisitiané mei he ʻaho malí pē, ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he fokotuʻutuʻu kuo fokotuʻu mai ʻe he ʻOtuá ki he lolotonga ní.
18. Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻo ha mali ke toki fili ki ai ʻoku taau ke tau tokanga ki aí, pea ko fē ʻe lava ke tau maʻu mei ai ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e meʻá ni?
18 Ko e ngaahi mali Kalisitiane lahi ʻoku hoko atu ai ha fakatahataha fakasōsiale—ko ha kātoanga kai ʻo e malí, ko ha houa kai, pe ko ha talitali. Manatuʻi naʻe fili ʻa Sīsū ke ne ʻi he taha ʻo ha kātoanga pehē. Kapau ʻoku ʻi ai ha fakatahataha pehē, ʻe malava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he akonaki mei he Tohi Tapú ke tau fakapapauʻi ke ʻoatu ʻe he meʻa ko iá foki ʻa e lāngilangí ki he ʻOtuá pea ke tapua lelei atu ai ʻa e ongo meʻa mali foʻoú pea mo e fakatahaʻanga Kalisitiané? ʻE lāulea ki he meʻa tofu pē ko iá ʻi he kupu hoko maí.e
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe ngāueʻaki nai ʻa e foʻi lea tatau pē ki ha kātoanga kai naʻe ʻikai fekauʻaki mo ha mali.—Eseta 9:22, Sepituakini.
b Ko ha ʻautilaine malanga mali miniti ʻe 30 ʻoku fakakaveinga ko e “Nofo Mali Lāngilangiʻia ʻi he Vakai Mai ʻa e ʻOtuá” ʻoku ngāueʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku fakamatala heni ki he faleʻi Fakatohitapu lelei ʻoku maʻu ʻi he tohi Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá mo e ngaahi tohi kehe ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku ʻaonga ʻa e fakamatalá ki he ongo meʻa ʻe malí pea ki he faʻahinga kotoa ʻoku ʻalu ki he malí.
c Tuku kehe kapau ʻoku fiemaʻu ʻe he lao fakalotofonuá ia ha toe meʻa kehe, ko e ngaahi fuakava ʻeni ʻoku fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá ʻoku ngāueʻakí. Ki he tangata malí: “Ko au [hingoa ʻo e tangata malí] ʻoku ou ʻomi koe [hingoa ʻo e fefine malí] ke hoko ko hoku uaifi ʻi he mali, ke ʻofa ki ai pea ke tauhi ʻo fakatatau ki he lao fakaʻotuá hangē ko ia ʻoku ʻomai ʻi he ngaahi Konga Tohi Tapu Māʻoniʻoní ki he ngaahi husepāniti Kalisitiané, ko e hā pē hono fuoloa ʻo ʻeta moʻui ʻi he māmaní ʻo fakatatau ki he fokotuʻutuʻu fakaemali ʻa e ʻOtuá.” Ki he fefine malí: “Ko au [hingoa ʻo e fefine malí] ʻoku ou ʻomi koe [hingoa ʻo e tangata malí] ke hoko ko hoku husepāniti ʻi he mali, ke ʻofa ki ai pea ke tauhi mo ʻapasia loloto ki ai, ʻo fakatatau ki he lao fakaʻotuá hangē ko ia ʻoku ʻomai ʻi he ngaahi Konga Tohi Tapu Māʻoniʻoní ki he ngaahi uaifi Kalisitiané, ko e hā pē hono fuoloa ʻo ʻeta moʻui ʻi he māmaní ʻo fakatatau ki he fokotuʻutuʻu fakaemali ʻa e ʻOtuá.”
d Ko e Watchtower ʻo Mē 1, 1962, peesi 287, ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e nonofó.
e Sio foki ki he kupu “Fakatupulekina ʻa e Fiefia mo e Ngeia ʻo Ho ʻAho Malí,” ʻi he peesi 28.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia fakatouʻosi ʻi he ngaahi tafaʻaki fakalao mo fakalaumālie ʻo e ngaahi malí?
• Kapau ʻoku mali ha ongo meʻa Kalisitiane ʻi ha ouau pau ʻi he puleʻangá, ko e hā nai te na fili ke fai ʻi he hili pē iá?
• Ko e hā ʻoku fai ai ʻa e ngaahi malanga mali ʻi he Fale Fakatahaʻangá?
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
ʻI ha mali ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe ʻave ʻe he tangata malí ʻa e fefine malí ki hono ʻapi pē ʻoʻoná pe ki he ʻapi ʻo ʻene tamaí
[Fakatātā ʻi he peesi 21]
ʻI he hili ʻo ha mali ʻi he anga fakafonuá, ʻe loto nai ʻa e kau Kalisitiané ke fai ha malanga ʻi he Fale Fakatahaʻangá