Sulakusa ko ha Mālōlōʻanga ʻi he Folau ʻa Paulá
ʻI HE taʻu 59 T.S. nai, naʻe folau ai ha vaka mei he motu ʻi he Metiteleniané ko Mēlita ʻo huʻu ki ʻĪtali. Naʻe tuʻu ʻi he taumuʻa ʻo e vaká ʻa e fakatātā ʻo e “Ongo Foha ʻo Siusi,” ko e ongo ʻotua naʻe lau ko e ongo maluʻi ia ʻo e kau ʻalu tahí. ʻOku pehē ʻe he tokotaha-tohi Tohi Tapu ko Luké ko e vaká naʻe “tau ki Sulakusa” ʻi he matāfonua fakatonga hahake ʻo Sisilií pea nofo ai ʻo “ʻaho tolu.” (Ngāue 28:11, 12) Naʻe heka fakataha mo Luke ʻa ʻAlisitako pea mo e ʻapositolo ko Paulá, ʻa ia naʻe ʻave ia ki Loma ke hopoʻi ai.—Ngāue 27:2.
ʻOku ʻikai ke tau ʻilo pe naʻe fakaʻatā ʻa Paula ke hifo ʻi Sulakusa. Kapau naʻá ne hifo pe ko hono kaungā fonongá, ko e hā nai ne nau mei sio aí?
ʻI he kuonga ʻo Kalisi mo Lomá, naʻe fetohotohoi pē ʻa Sulakusa mo ʻAtenisi pea mo Loma. Fakatatau ki he tala tukufakaholó, naʻe langa ia ʻe he kau Kolinitoó ʻi he 734 K.M. Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi taimi lāngilangiʻia ʻo Sulakusa pea ko e feituʻu ia naʻe fāʻeleʻi ai ʻa e faʻahinga ongoongoa ʻo e kuonga muʻá, hangē ko e tokotaha faʻu talanoa ko ia ko ʻEpikalamasi pea mo e matematika he fiká ko ʻAkimetasi. ʻI he 212 K.M., naʻe ikuʻi ai ʻe he kau Lomá ʻa Sulakusa.
Ko ha ʻaʻahi ki he fuʻu koló ʻi onopooni ʻe lava ke ne ʻoatu kiate koe ha fakakaukau ki Sulakusa ʻo e taimi ʻo Paulá. Naʻe vahevahe ʻa e fuʻu koló ni ki ha konga ʻe ua—ko e taha ʻi he kiʻi motu ko ʻŌtikia, ʻa ia ʻoku ngalingali naʻe tūʻuta ki ai ʻa e vaka ʻo Paulá, pea ko e taha ʻi he fonua lahí.
ʻI he ʻahó ni, ʻe lava ke ke ʻilo ʻi he motú ʻa e ngaahi toenga ʻo e temipale sīpinga faka-Kalisi motuʻa taha ʻi Sisilií—ko e temipale ʻo ʻĀpolo mei he senituli hono ono K.M. ʻOku toe ʻi ai mo e ngaahi ʻotu pou maka ʻo ha temipale naʻe fakatapui kia ʻĀtena mei he senituli hono nima K.M., ka naʻe faʻuʻaki ia ʻa e fale lotu lahi fakapīsope.
Ko e senitā ʻo e koló he ʻaho ní ʻoku tuʻu ia ʻi he fonua lahí, ʻa ia ʻe lava ke ke ʻaʻahi ai ki he paʻake fakaʻākeolosia ko Neapolí. ʻOku tuʻu ʻo ofi ʻi hono hūʻangá ʻa e faiʻanga faiva Kalisí. ʻOkú ne fakafofongaʻi ʻa e taha ʻo e ngaahi sīpinga faiʻanga faiva faka-Kalisi fisifisimuʻa taha ʻoku kei ʻi aí. ʻI heʻene hanga ki tahí, ʻokú ne ʻomai ha puipuituʻa fakaholomamata ki he ngaahi faiva ʻoku fai aí. ʻI he tafaʻaki taupotu taha ʻo e paʻaké ki he tongá ʻoku ʻi ai ʻa e malaʻe vaʻinga faka-Loma ʻo e senituli hono tolu T.S. ʻOku fuopotopoto fuolōloa ia, ʻo mita ʻe 140 hono lōloá pea mita ʻe 119 hono fālahí, pea ko e malaʻe fika tolu lahi taha ia ʻi ʻĪtalí.
Kapau ʻokú ke maʻu ha faingamālie ke ke ʻaʻahi ki Sulakusa, ʻe lava ke ke tangutu ai ʻi ha sea ʻi he matātahi ʻi ʻŌtikiá, ʻo fakaava hake hoʻo Tohi Tapú ki he Ngāue 28:12, peá ke sioloto ki he ʻapositolo ko Paulá heʻene heka mai ʻi he vaká ʻi heʻene fakatautau mai ki he taulanga ʻi hení.
[Taiakalami/Mape ʻi he peesi 30]
(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)
Mēlita
Sisilī
Sulakusa
ʻĪTALI
Lēsio
Piuteoli
Loma
[Fakatātā on page 30]
Ngaahi tuʻunga maumau ʻo ha faiʻanga faiva Kalisi ʻi Sulakusa