Putu Faka-Kalisitiané Fakangeingeia, Taau, mo Fakahōifua ki he ʻOtuá
ʻOKU ongona ʻa e tangi mamahi ʻi he feituʻu kotoa. Ko e kau mamahi ʻoku nau tauangaʻa makehé ʻoku nau tangilāulau, ʻo tō ki lalo ʻi he ʻikai mapuleʻi kinautolu ʻi heʻenau mamahí. ʻOku mio ʻa e kau hula ʻo fakatonu ki he haʻuhaʻulu ʻa e fasí. Lolotonga ia ʻoku kai mo kātoanga ʻa e niʻihi kehé fakataha mo ha kakata leʻo-lahi mo e fakafiefia. ʻOku tākoto ha niʻihi ʻi he kelekelé, kuo nau konā ʻi he lahi ʻo e uaine pāmé mo e piá. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku faí? ʻI he konga ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ko e ngaahi tafaʻaki anga-maheni eni ia ʻo ha putu ʻa ia ʻoku fakatahataha ki ai ʻa e kakai ʻe laui teau ke nau lea māvae ki he tokotaha ʻoku maté.
ʻOku nofo ʻa e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku lahi fau ai ʻa e tui taʻeʻuhinga ʻa e kāingá mo e ngaahi kaungāʻapí pea ʻoku nau manavahē lahi ki he kau maté. ʻOku tui ʻa e kakai ʻe laui miliona ʻi he taimi ʻoku mate ai ha tahá, ʻokú ne hoko ai ko ha laumālie ʻo e fanga kuí fakataha mo e malava ke ne fai ha tokoni pe fai ha kovi ki he faʻahinga ʻoku moʻuí. Ko e tuí ni ʻoku felāveʻi ʻaupito ia mo e ngaahi tōʻonga fakafonua lahi ʻo e putú. Ko e moʻoni, ko e mamahi ʻi ha tokotaha kuo maté ko e meʻa anga-maheni ia. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻe mamahi ai ʻa Sīsū mo ʻene kau ākongá ʻi he mate ʻa e faʻahinga ʻofeiná. (Sione 11:33-35, 38; Ng. 8:2; 9:39) Neongo ia, naʻe ʻikai ha taimi ia naʻa nau fakahāhā ai ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e mamahí ʻa ia naʻe failahia ʻi honau taimí. (Luke 23:27, 28; 1 Tes. 4:13) Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e ʻuhinga ʻe taha ko ʻenau ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e maté.
ʻOku fakamatalaʻi mahino ʻe he Tohi Tapú: “Ko e kau moʻui ʻoku nau ʻilo ai pe te nau pekia: ka ko e kau pekia ʻoku ʻikai te nau ʻilo ha momoʻi meʻa, . . . Ko ʻenau ʻofa foki, mo ʻenau ngaahi fehiʻa, mo ʻenau ngaahi meheka, kuo loa pe ʻenau mole . . . ʻoku ʻikai ha ngaue, pe ha fakakaukau, pe ha ʻilo, pe ha poto ʻi Lolofonua [faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá], ʻa e feituʻu ʻoku ke fononga ki ai.” (Koh. 9:5, 6, 10) Ko e ngaahi veesi Tohi Tapu fakamānavaʻi ko ení ʻoku fakamahinoʻi ai ʻi he taimi ʻoku mate ai ha tahá, ʻoku ʻikai te ne kei ʻiloʻi ha meʻa. ʻOku ʻikai lava ke ne fakakaukau, ongoʻi ha meʻa, fetuʻutaki pe mahinoʻi ha meʻa ʻe taha. ʻOku totonu ke fēfē ʻa e kaunga ʻo hono mahinoʻi ʻo e foʻi moʻoni Fakatohitapu mahuʻinga ko ení ki he founga ʻo hono fai ʻa e ngaahi putu faka-Kalisitiané?
“ʻOua Te Mou Ala ki he Meʻa Taʻemaʻa”
Tatau ai pē pe ko e hā honau puipuituʻa fakafaʻahinga pe fakafonuá, ʻoku fakaʻehiʻehi ʻaupito ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mei ha tōʻonga pē ʻoku fekauʻaki mo e tui ʻoku ʻiloʻi ha meʻa ʻe he kau maté pea ʻe lava ke nau tākiekina ʻa e faʻahinga ʻoku moʻuí. Ko e ngaahi tōʻonga hangē ko e ʻāpoó, kātoanga fakafiefia hili e tanu ʻo e putú, fakamanatu e ʻaho maté, feilaulau ki he kau maté, mo e ngaahi ouau tengihia fakalotu maʻá e kau uitoú ʻoku taʻemaʻa kotoa ia pea taʻefakahōifua ki he ʻOtuá koeʻuhi ʻoku fehokotaki ia mo e akonaki taʻefakatohitapu mo fakatēmeniō ko ia ʻo e pehē ko e soulú pe laumālié ʻoku ʻikai ke mate. (Isi. 18:4) Ko e kau Kalisitiane moʻoní ‘talaʻehai te nau lava ke ʻinasi ʻi he Tepile ʻa Sihová mo e tepile foki ʻa e Faʻahikehé,’ ko ia ai ʻoku ʻikai te nau kau ʻi he ngaahi tōʻonga ko ení. (1 Kol. 10:21) ʻOku nau talangofua ki he fekau: “Mavahe kimoutolu, pea ʻoua te mou ala ki he meʻa taʻemaʻa.” (2 Kol. 6:17) Ko ia ai, ko e tuʻu mālohi peheé ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē.
ʻI ʻAfilika pea ʻi ha feituʻu kehe, ʻoku mafolalahia ai ʻa e tui ka ʻikai muimui ʻi ha ngaahi anga fakafonua pau, ʻe fakaʻitaʻi ai ʻa e laumālie ʻo e fanga kuí. Ko e taʻemalava ke fai ki aí ʻoku vakai ki ai ko ha faihala mafatukituki ia ʻa ia ʻe lava ke iku ki ha mala pe tuʻutāmaki ʻa e koló. Koeʻuhi ko e fakafisi ke kau ʻi he ngaahi ouau putu taʻefakatohitapú, kuo fakaangaʻi ai, ngāhiʻi pea motuhi ʻa e tokolahi ʻo e kakai ʻa Sihová ʻe honau ngaahi koló pe fāmilí. Kuo tukuakiʻi ʻa e niʻihi ki he fakatupu maumau ki he sōsaietí mo e taʻefakaʻapaʻapa ki he kau maté. ʻI he taimi ʻe niʻihi, kuo puleʻi fakamālohi ai ʻe he kau taʻetuí ia ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻo ha putu faka-Kalisitiane. Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei he fehangahangai mo e faʻahinga ʻoku nau vilitaki mālohi ke poupou ki he ngaahi ouau putu ʻoku taʻefakahōifua ki he ʻOtuá? Ko e meʻa ʻoku toe mahuʻinga angé, ko e hā ʻe lava ke tau fai ke hanganaki mavahe ai mei he ngaahi ouau mo e tōʻonga taʻemaʻa ʻa ia ʻe lava ke ne maumauʻi hotau vahaʻangatae mo Sihová?
ʻAi ke Mahino ʻa e Meʻa ʻOkú Ke Tuʻu Aí
ʻI he konga ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ʻoku anga-maheniʻaki ai ki he kāingá mo e ʻulumotuʻá, ke nau fai tuʻutuʻuni ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fai ʻi he putú pea ʻi he tanú. Ko e niʻihi kehe, hangē ko e fahú, ʻoku fai ki ai ʻa e fakalāngilangi makehe. (Sione 5:41) Ko ia kuo pau ai ki ha Kalisitiane faitōnunga ke ne ʻai ke mahino ko e putú ʻe fokotuʻutuʻu pea fakahoko ia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. (2 Kol. 6:14-16) Ko e meʻa ʻoku hoko ʻi ha putu Kalisitiané ʻoku ʻikai totonu ke fakahohaʻasi ai ʻa e konisēnisi ʻo e kaungātuí pe fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehe ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku tau tui ki ai mo akoʻi ʻo fekauʻaki mo e maté.
ʻI he taimi ʻoku kole ai ki ha fakafofonga ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané ke ne fai ha putú, ko e kau mātuʻa kuo fakanofó ʻe lava ke nau fai ha ngaahi fokotuʻu ʻaonga pea ʻomai mo e poupou fakalaumālie koeʻuhi ke fehoanaki kotoa ʻa e fokotuʻutuʻú mo e fakahinohino Fakatohitapú. Kapau ʻoku holi ha faʻahinga ʻikai ko e Kau Fakamoʻoni ke fakakau ki ai ha ngaahi tōʻonga taʻemaʻa, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tuʻu mālohi pea fakamatalaʻi loto-toʻa ʻa hotau tuʻunga ko e Kalisitiané ʻi ha founga anga-lelei mo anga-fakaʻapaʻapa. (1 Pita 3:15) Kae fēfē kapau ʻoku kei vilitaki pē ha ngaahi kāinga taʻetui ia ke fakakau ha ngaahi ouau taʻemaʻa ki he ngaahi fokotuʻutuʻú? ʻE fili leva ʻa e fāmili tuí ke mavahe mei he putú. (1 Kol. 10:20) ʻI he hoko ení, ʻe fai nai ha malanga putu faingofua ʻi he Fale Fakatahaʻanga ʻi he feituʻú pe ʻi ha feituʻu kehe ʻoku feʻungamālié koeʻuhi ke vahevahe atu ai ʻa e ‘fakafiemalie ʻi he Tohi Tapú’ ki he faʻahinga ʻoku huki tonu ai ʻa e mamahi ʻi he mate ʻa e tokotaha ʻofeiná. (Loma 15:4, PM) Neongo ʻoku ʻikai ke ʻi ai ʻa e sino ʻo e pekiá, ko ha fokotuʻutuʻu pehē ʻe fakangeingeia ia pea ala tali kotoa. (Teu. 34:5, 6, 8) Ko e kaunoa taʻeʻofa ʻa e kau taʻetuí ʻe fakalahi nai ai ʻa e loto-mafasia mo e mamahi ʻi he meʻa ʻoku hokó, ka ʻe lava ke tau maʻu ʻa e fiemālie ʻi he ʻiloʻi ko ʻetau fakapapau ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú ʻoku ʻikai taʻeʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne ʻomai kia kitautolu ʻa e “makehe atu ʻo e mafai.”—2 Kol. 4:7.
Hiki ʻa Hoʻo Fakahinohinó
ʻI he taimi ʻoku hiki ai ʻe ha tokotaha ʻa ʻene fakahinohino fakafoʻituitui fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ki hono putú, ʻoku faingofua ange ai ke fakaʻuhinga mo e ngaahi mēmipa ʻikai ko e Kau Fakamoʻoni ʻi he fāmilí, koeʻuhi ʻoku ngalingali te nau tokaʻi ʻa e ngaahi fakaʻamu ʻa e pekiá. Ko e founga ʻoku totonu ke fai ai ʻa e putú, feituʻu ʻe fai aí, pea ko hai ʻoku totonu ke ne maʻu ʻa e mafai fakaʻaufuli ke ne fokotuʻutuʻu pea tokangaʻi iá ko e ngaahi fakaikiiki mahuʻinga ia ʻoku fiemaʻu ke hiki. (Sen. 50:5) ʻOku ola lelei ʻaupito ha tohi aleapau ʻa ia kuo fakamoʻoni hingoa ai pea fakamoʻoni ki ai mo ha niʻihi. Ko e faʻahinga ʻoku palani ki he kahaʻú fakataha mo e fakamaama mo e poto makatuʻunga ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke nau tatali kae ʻoua kuo nau aʻu ʻo motuʻa ʻaupito pe puke lahi ki muʻa ke nau fakakaukau ke fou ʻi he sitepu ko ení.—Pal. 22:3; Koh. 9:12.
Kuo ongoʻi taʻefiemālie ʻa e niʻihi ʻi hono hiki ʻi ha tohi aleapau ʻa e ngaahi fakahinohino ko iá. Kae kehe, ko e fai peheé ko e fakamoʻoni ia ʻo e matuʻotuʻa faka-Kalisitiane mo e tokanga ʻofa ki he niʻihi kehé. (Fili. 2:4) ʻOku lelei ange ke tokangaʻi fakafoʻituitui ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hono tuku ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko iá ki he ngaahi mēmipa mamahi ʻo e fāmilí, ʻa ia ʻe tenge nai kinautolu ke nau tali ha ngaahi tōʻonga taʻemaʻa naʻe ʻikai tui ki ai pe loto ki ai ʻa e pekiá.
ʻAi ke Taau ʻa e Putú
ʻOku mafolalahia ʻa e tui kuo pau ke lahi mo maongo ha putu koeʻuhi ke ʻoua ʻe fakaʻitaʻi ʻa e ngaahi laumālie ʻo e fanga kuí. ʻOku ngāueʻaki ʻe he niʻihi ʻa e putú ko ha faingamālie ia ke “ʻafungi” ai ʻi honau tuʻunga fakasōsialé mo fakaʻekonōmiká. (1 Sione 2:16) ʻOku līʻoa ʻa e taimi mo e feinga lahi pea pehē ki he koloa lahi ʻi hono fai ha putu “taau” ʻo e pekiá. ʻOku kau ki he ngaahi putu ʻe niʻihi ʻa hono tokonaki ʻo e meʻakai ki he kakai ʻe laui teau ʻi ha ngaahi ʻaho. ʻI he ngaahi konga lahi ʻo ʻAfilika, ke tohoakiʻi mai ʻa e kakai tokolahi taha ʻe ala lavá, ʻoku fokotuʻu ʻa e tā ʻo e pekiá ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe, ʻo tuʻuaki fakahāhā ai ʻa e putú. ʻOku tā ʻa e pekiá ʻi ha ngaahi falani ʻo tufa koeʻuhi ke lava ʻo tui ʻe he kau mamahí. ʻOku fakatau mai ʻa e ngaahi puha mate mamafa kuo teuteuʻi ke ʻai ke maongo ki he kau mamatá. ʻI he fonua ʻAfilika ʻe taha, ʻoku aʻu ʻo faʻu ai ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi puha mate ʻoku hangē ha kaá, vakapuná, vaká mo e ngaahi meʻa kehe kuo faʻu ke fakahāhā ai ʻa e koloaʻia, tuʻu-ki-muʻa mo e tuʻumālie. ʻE toʻo nai ʻa e pekiá mei he puha maté ʻo tuku ʻi ha mohenga kuo teuteuʻi makehe. ʻOku tui nai ʻe ha fefine ha kofu mali hinehina pea teuteuʻiʻaki ha ngaahi meʻa teuteu, kahoa kula pea teuteuʻi hono matá. ʻE feʻungamālie moʻoni ke kau ʻi he ngaahi tōʻonga peheé ha taha pē ʻi he kakai ʻa e ʻOtuá?
Ko e kau Kalisitiane matuʻotuʻá ʻoku nau sio ki he fakapotopoto ʻo e fakaʻehiʻehi mei hono ʻai ʻe he kakai ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi pe tokanga ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ke nau kau tōtuʻa ki ai. ʻOku tau lāuʻilo ko e ngaahi anga fakafonua mo e tōʻonga taʻetaau mo taʻefakatohitapú “ʻoku ʻikai mei he Tamai ia, ka ʻoku mei mamani. Pea ʻoku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani.” (1 Sione 2:15-17) Kuo pau ke fai ʻa e tokanga lahi koeʻuhi ke ʻoua ʻe tohoakiʻi kitautolu ki ha laumālie taʻefakakalisitiane ʻo e feʻauʻauhi, ʻi he feinga ke laka ʻi he niʻihi kehé. (Kal. 5:26) ʻOku hā mei he meʻa kuo hokosiá ʻi he hoko ʻa e manavahē ki he kau maté ko e konga mahuʻinga ia ʻi he anga fakafonua ʻa e feituʻú mo e moʻui fakasōsialé, ʻoku faʻa hoko ʻo fuʻu tokolahi ai ʻa e ngaahi putú pea faingataʻa ke tokangaʻi pea ʻe lava ke vave leva ai ʻa e ʻikai ke mapuleʻí. Ko e fakalāngilangiʻi ʻo e maté ʻe lavangofua ke fakaʻaiʻai ai ʻa e kau taʻetuí ke nau fai ha meʻa ʻo aʻu ki he tuʻunga ko e ʻulungāanga taʻemaʻa. ʻI he ngaahi putu ko iá, ʻoku ʻi ai nai ʻa e tangilāulau leʻo-lahi mo taʻemapuleʻi, fāʻofua ʻi he pekiá, talatalanoa ki ai ʻo hangē pē ʻoku moʻuí, pea fakapipiki ʻa e paʻanga mo e ʻū meʻa kehe ki hono sinó. Kapau ʻoku hoko eni ʻi ha putu faka-Kalisitiane ʻe lumaʻi lahi ai ʻa e huafa ʻo Sihová mo hono kakaí.—1 Pita 1:14-16.
Ko hono ʻiloʻi ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e maté ʻoku totonu ke ne ʻomai moʻoni kia kitautolu ʻa e loto-toʻa ke fai ʻetau putú ʻo ʻikai hano pīkinga fakamāmani. (Ef. 4:17-19) Neongo ko Sīsū ʻa e tangata lahi taha mo mahuʻinga taha kuo moʻui maí, naʻe tanu ia ʻi ha founga fakaʻapaʻapa mo taau. (Sione 19:40-42) Ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ʻa e “finangalo ʻo Kalaisi,” ʻoku lāngilangiʻia ʻa e founga ko iá. (1 Kol. 2:16) Ko e moʻoni, ko e ʻai ke faingofua mo taau ʻa e ngaahi putu faka-Kalisitiané ʻa e founga lelei taha ke fakaʻehiʻehi ai mei he meʻa ʻoku taʻemaʻa Fakatohitapú pea ke tauhi maʻu ha ʻatimosifia nonga ʻa ia ʻoku fakangeingeia, lelei mo feʻungamālie ki he faʻahinga ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá.
ʻOku Totonu ke Fai ha Fiefia?
Ki muʻa pea ʻi he hili ʻo e tanú, ko e tōʻonga nai ia ki he kāingá, kaungāʻapí mo e niʻihi kehé ke nau fakatahataha tokolahi ke fai ʻa e kātoanga kai mo e inu kava. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ko e ngaahi kātoanga putu ko ení ʻoku faʻa fai ia fakataha mo e hula ki he fasi leʻo-lahi, inu lahi mo e ngaahi tōʻonga taʻetaau. ʻOku fakaʻuhinga ʻa e kakai ʻe niʻihi ko e fakafiefia peheé ʻoku tokoni ia ke toʻo atu ai ʻa e mamahi ʻi he maté. ʻOku ongoʻi ʻe he niʻihi ko e konga pē eni ia ʻo ʻenau anga fakafonuá. Kae kehe, ʻoku tui ʻa e tokolahi ko e paati longoaʻa peheé ko ha ouau putu ia ʻoku fiemaʻu, ʻa ia kuo pau ke fakahoko koeʻuhi ke fakalāngilangiʻi ai mo fakahīkihikiʻi ʻa e kau maté pea ke tukuange ai ʻa e laumālie ʻo e pekiá ke fakataha mo ʻene fanga kuí.
ʻOku sio ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ki he fakapotopoto ʻo e ekinaki Fakatohitapu: “ʻOku lelei hake ʻa e fakamamahi ʻi he kata: he ʻoku ō mo e fofonga mamahi ʻa e loto ʻoku tāu.” (Koh. 7:3) ʻIkai ngata aí, ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo e fakalaulauloto ki he fuonounou ʻa e moʻuí mo e ʻamanaki ʻo e toetuʻú. Ko e moʻoni, ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ha vahaʻangatae fakafoʻituitui mālohi mo Sihová, ‘ʻoku ngangatu ange ʻa e ʻaho ʻo e pekiá ʻi he ʻaho ʻo honau fanauʻí.’ (Koh. 7:1) Ko ia ai, ko hono ʻiloʻi ko e fakafiefia ʻi he putú ʻoku ʻalu fakataha ia mo e tui fakafaʻahikehé mo e tōʻonga taʻetāú ʻoku ʻai ai ke mātuʻaki taʻefeʻunga ki he kau Kalisitiane moʻoní ke nau fokotuʻutuʻu pe aʻu ʻo nau kau ki he ngaahi kātoanga peheé. Ko e feohi mo e kau paati ʻi he putú ʻe fakahāhā ai ha taʻefakaʻapaʻapa ki he ʻOtuá pea ki he konisēnisi ʻo e kaungālotu kia Sihová.
Tuku ke Sio ʻa e Niʻihi Kehé ki he Faikehekehé
He houngaʻia ē ko kitautolu ke ʻatā mei he mate manavahē ki he kau maté ʻa ia ʻoku hoko lahi ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku ʻi he fakapoʻuli fakalaumālié! (Sione 8:32) ʻI he tuʻunga ko e “fanau ʻa maama,” ʻoku tau fakahāhā ʻetau faingataʻaʻiá mo e mamahí ʻi ha founga ʻoku tapua atu ai ʻa e fakamaama fakalaumālie, ko ha founga ʻa ia ʻoku taau, fakaʻapaʻapaʻi mo ʻai ke mālohi ʻe he ʻamanaki papau ʻo e toetuʻú. (Ef. 5:8; Sione 5:28, 29) Ko ha ʻamanaki pehē ʻe taʻofi ai kitautolu mei he nōfoʻi ʻi hono fakahāhā tōtuʻa ʻa e mamahí ʻa ia ʻoku faʻa hā ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga “ʻoku ʻikai haʻanau ʻamanaki.” (1 Tes. 4:13) ʻE ʻomai ai kia kitautolu ʻa e loto-toʻa ke tuʻu mālohi maʻá e lotu maʻá, ʻo ʻikai tō ʻi he manavahē tangatá.—1 Pita 3:13, 14.
Ko ʻetau talangofua faitōnunga ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻe ʻoange ai ki he kakaí ʻa e faingamālie ke nau ‘sio ki he fai kehe kehe ʻa e taha ʻoku ngaue ki he ʻOtuá mo ia ʻoku ʻikai ke ngaue ki aí.’ (Mal. 3:18) ʻE ʻi ai e ʻaho, heʻikai ʻaupito ke toe ʻi ai ha mate. (Fkh. 21:4) Lolotonga ʻetau tatali ki hono fakahoko ʻo e talaʻofa maʻongoʻonga ko iá, ʻofa ke vakai mai ʻa Sihova ʻoku tau taʻehaʻila, taʻehamele mo mavahe fakaʻaufuli mei he māmani fulikivanu ko ení mo ʻene ngaahi tōʻonga taʻefakalāngilangi ʻOtuá.—2 Pita 3:14.
[Fakatātā ʻi he peesi 30]
Ko hono hiki ʻetau ngaahi fakaʻamu fakafoʻituitui fekauʻaki mo e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he putú ʻa e ʻalunga ʻo e potó
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ko e ngaahi putu faka-Kalisitiané ʻoku totonu ke taau mo fakangeingeia