Mamahiʻi ʻa e Fale ʻo Sihová!
“Ko e mamahiʻi ʻo ho fale te ne kai ʻo ʻosi au.”—SIONE 2:17.
1, 2. ʻI he temipalé ʻi he 30 T.S., ko e hā naʻe fai ai ʻe Sīsuú, pea ko e hā hono ʻuhingá?
SIOLOTO atu ki he tuʻungá. Ko e taimi Pāsova eni ʻo e 30 T.S. ʻI he māhina ʻe ono ki muʻá, naʻe kamata ai ʻe Sīsū ʻa ʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní. ʻOkú ne ʻalu eni ki Selusalema. ʻI ai ʻi he temipale he Fakamaauʻanga ʻo e Senitailé, ʻoku ʻiloʻi ai ʻe Sīsū “ʻa e kau faifakatau pulu mo e sipi mo e lupe, mo e kau fetongi paʻanga ʻoku nau nofo ai.” ʻI hono ngāueʻaki ha uipi ngaohi mei he maeá, ʻokú ne seʻe ki tuʻa ʻa e fanga monumanú kotoa, pea ʻoku muimui atu ai ʻa e kau mēsianití. ʻOku toe huaʻi ʻe Sīsū ʻa e koini ʻa e kau fetongi paʻangá pea fulihi ʻenau ngaahi tēpilé. ʻOkú ne fekauʻi ʻa e kau fakatau lupé ke toʻo ʻenau ʻū meʻá pea mavahe.—Sione 2:13-16.
2 ʻOku felāveʻi hangatonu ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sīsuú mo ʻene tokanga ki he temipalé. “ʻOua ʻe ngaohi ʻa e fale o ʻeku Tamai koe fale fakatau,” ko ʻene fekaú ia. ʻI he sio ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú ki he meʻa ko eni ʻoku hokó, ʻoku nau manatu ai ki he ngaahi lea naʻe hiki ʻi he laui senituli ki muʻa aí ʻe he tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá: “Ko e mamahiʻi ʻo ho fale te ne kai ʻo ʻosi au.”—Sione 2:16, 17; Sāme 69:9.
3. (a) Ko e hā ʻa e mamahiʻi meʻa? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻe lava ke tau ʻeke hifo kia kitautolú?
3 Ko e tokanga ʻa Sīsuú, ʻa ʻene mamahiʻi ʻa e fale ʻo e ʻOtuá naʻe ueʻi ai ia ke ne fai ha meʻa. Ko e mamahiʻi meʻá ko e “mahuʻingaʻia vēkeveke mo loto-māfana ʻi he ngāue ki ha meʻa.” ʻI he senituli hono 21 ko ení, ko e kau Kalisitiane laka hake he toko fitu milioná ʻoku nau fakahāhā ʻa e tokanga ki he fale ʻo e ʻOtuá. ʻI he tuʻunga tāutahá, te tau ʻeke nai, ‘ʻE lava fēfē ke u ʻai ke lahi ʻeku mamahiʻi fakafoʻituitui ʻa e fale ʻo Sihová?’ Ke tokoniʻi kitautolu ke tali iá, tau ʻuluaki vakaiʻi angé pe ko e hā ʻa e fale ʻo e ʻOtuá he ʻaho ní. Pea te tau lāulea leva ki he ngaahi fakatātā Fakatohitapu fekauʻaki mo e kau tangata faitōnunga naʻa nau fakahāhā ʻa hono mamahiʻi iá. Ko ʻenau faʻifaʻitakiʻangá naʻe hiki ia “moʻotau akonekina” pea ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke tau toe mamahiʻi lahi ange ia.—Loma 15:4.
Fale ʻo e ʻOtuá—Taimi ko ē mo e Taimí Ni
4. Ko e hā e taumuʻa ʻo e temipale naʻe langa ʻe Solomoné?
4 ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ko e fale ʻo e ʻOtuá ʻa e temipale ʻi Selusalemá. Ko e moʻoni, naʻe ʻikai ʻafio tonu ai ʻa Sihova. Naʻá ne fakahā: “Ko e langi ʻa hoku taloni, pea ko mamani ʻa hoku tuʻungavaʻe; ko e ha tu ʻa e fale ʻoku mou lau ke langa moʻoku? pea ko e ha ʻa e anga ʻo e potu te u toka ai?” (Ai. 66:1) Neongo ia, ko e temipale naʻe langa lolotonga ʻa e pule ʻa Solomoné naʻe hoko ia ko e faiʻanga lotu tefito kia Sihova, ʻa ia naʻe fai hake ai ʻa e ngaahi lotú.—1 Tuʻi 8:27-30.
5. Ko e hā ʻa e fokotuʻutuʻu ʻi onopooni naʻe tomuʻa fakatātaaʻi ʻe he lotu ʻi he temipale ʻo Solomoné?
5 ʻI he ʻahó ni, ko e fale ʻo Sihová ʻoku ʻikai ko e fale ia ʻi Selusalema pe ko ha toe feituʻu. ʻI hono kehé, ko e fokotuʻutuʻu ia kia kitautolu ke tau fakaofiofi ai kiate ia ʻi he lotu ʻo makatuʻunga ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Kalaisí. Ko e kotoa ʻo e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní ʻoku nau fāʻūtaha ke lotu kia Sihova ʻi he temipale fakalaumālie ko ení.—Ai. 60:4, 8, 13; Ng. 17:24; Hep. 8:5; 9:24.
6. Ko hai ʻa e ngaahi tuʻi Siuta naʻa nau fakahāhā ʻa hono mamahiʻi lahi ʻa e lotu moʻoní?
6 Hili ʻa e vahevahe ʻo ʻIsilelí ʻi he 997 K.M., ko e tuʻi ʻe toko 4 mei he tuʻi ʻe 19 naʻa nau pule ʻi Siutá, ʻa e tafaʻaki fakatongá, naʻa nau fakahāhā ʻa hono mamahiʻi lahi ʻa e lotu moʻoní. Ko kinautolú ko ʻAsa, Sihosafate, Hesekaia mo Siosaia. Ko e hā e ngaahi lēsoni mahuʻinga ʻe lava ke tau ako mei heʻenau faʻifaʻitakiʻangá?
ʻOmai ʻa e Tāpuaki ʻi he Ngāue ʻAufuatoó
7, 8. (a) Ko e faʻahinga ngāue fēfē ʻoku tāpuakiʻi ʻe Sihová? (e) Ko e hā ʻa e lēsoni fakaefakatokanga ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tuʻi ʻAsá?
7 Lolotonga ʻa e pule ʻa Tuʻi ʻAsá, naʻe fokotuʻu hake ai ʻe Sihova ʻa e kau palōfita ke nau tataki ʻa Hono puleʻangá ʻi ha ʻalunga faitōnunga. Ko e fakatātaá, ʻoku tala mai ʻe he Tohi Tapú naʻe fanongo ʻa ʻAsa ki he palōfita ko ʻAsalaia, ko e foha ʻo ʻŌteti. (Lau ʻa e 2 Kalonikali 15:1-8.) Ko e ngaahi fakatonutonu naʻe fai ʻe ʻAsá naʻe fāʻūtaha ai ʻa e kakai ʻo Siutá pea pehē ki he fuʻu kakai tokolahi mei he puleʻanga ʻIsilelí ʻa ia naʻa nau haʻu ke kau ʻi ha fakataha mahuʻinga ʻi Selusalema. Naʻa nau fakahaaʻi fakataha ai ʻenau fakapapau ke lotu ʻi he mateaki kia Sihova. ʻOku tau lau: “Naʻa nau fuakava kia Sihova leʻo lahi, fai mo e mavava, mo e ifi talupite, mo e nifoʻi manu. Pea fefiefiaʻi ʻa Siuta katoa ʻi he funga ʻo e fuakava; he kuo nau fuakava ʻaki honau loto katoa, pea kuo nau kumi kiate ia ʻaki ʻa e kotoa ʻo ʻenau feinga; pea naʻa ne tuku ke nau ʻilo ia: pea naʻe fakanonga kinautolu ʻe Sihova mei he potu takatakai.” (2 Kal. 15:9-15) Ko e moʻoni ʻe tāpuakiʻi tatau kitautolu ʻe Sihova ʻi he taimi ʻoku tau tauhi ʻaufuatō ai kiate iá.—Mk. 12:30.
8 Ko e meʻa fakamamahí, naʻe ʻita ki mui ʻa ʻAsa ʻi he fakatonutonu meia Hānani ko e matalōloá. (2 Kal. 16:7-10) ʻOku fēfē ʻetau talí ʻi he taimi ʻoku ʻomai ai ʻe Sihova ha faleʻi pe fakahinohino fakafou ʻi he kau mātuʻa Kalisitiané? ʻOku tau tali leva ʻenau akonaki makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú pea fakaʻehiʻehi mei he tō ki he tauhele ʻo e ʻitá?
9. Ko e hā e fakamanamana naʻe fehangahangai mo Sihosafate pea mo Siutá, pea naʻe anga-fēfē ʻenau tali ki aí?
9 Naʻe pule ʻa Sihosafate ko e tuʻi ʻi Siuta lolotonga ʻa e senituli hono hongofulu K.M. Ko ia mo Siuta kotoa naʻa nau fehangahangai mo e fakamanamana ʻa e ngaahi kongakau fakatahataha ʻa ʻĀmoni, Mōape, mo e kakai ʻo e feituʻu moʻungaʻia ʻo Seiá. Neongo naʻá ne ilifia, ko e hā naʻe fai ʻe he tuʻí? Ko ia mo ʻene kau tangatá, fakataha mo honau uaifí mo e fānaú, naʻa nau fakatahataha ʻi he fale ʻo Sihová ke lotu. (Lau ʻa e 2 Kalonikali 20:3-6.) Fakatatau ki he ngaahi lea ʻa Solomone naʻá ne leaʻaki ki muʻa ʻi hono fakatapui ʻo e temipalé, naʻe kole loto-moʻoni ʻa Sihosafate kia Sihova: “ʻE homau ʻOtua, ʻikai te ke fakamāuʻi kinautolu? he ʻoku ʻikai ha ivi ʻiate kimautolu ke tali ʻa e fuʻu hosite lahi ni ʻoku haʻu ke tauʻi kimautolu; pea ʻoku ʻikai te mau ʻilo pe ko e ha te mau fai: ka ʻoku hanga homau mata ki he ʻAfiona.” (2 Kal. 20:12, 13) Hili e lotu ʻi ai ʻa Sihosafate, “ʻi he lotolotonga ʻo e fakataha” naʻe ueʻi ʻe he laumālie ʻo Sihová ʻa ʻIakasili, ko ha Līvai, ke ne fai ʻa e lea fakafiemālie ʻa ia naʻe fakahūhū ai ʻa e loto-falala ki he kakaí.—Lau ʻa e 2 Kalonikali 20:14-17.
10. (a) Naʻe maʻu fēfē ʻe Sihosafate mo Siuta ʻa e fakahinohinó? (e) ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e houngaʻia ki he fakahinohino ʻa Sihova ʻoku ʻomai kia kitautolu he ʻaho ní?
10 ʻIo, ʻi he taimi ko iá, naʻe maʻu ʻe Sihosafate mo e puleʻanga Siutá ʻa e fakahinohino meia Sihova fakafou ʻia ʻIakasili. ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau maʻu ʻa e fakafiemālie mo e fakahinohino fakafou ʻi he kalasi tamaioʻeiki anga-tonu mo potó. Ko e moʻoni, ʻoku tau fiemaʻu maʻu pē ke fāitaha mo fakahaaʻi ʻa e fakaʻapaʻapa ki he kau mātuʻa kuo fakanofó, ʻa ia ʻoku nau ngāue mālohi ʻi hono tokangaʻi kitautolu mo fakahoko mai ʻa e fakahinohino ʻa e “tamaioeiki agatonu mo boto.”—Mt. 24:45, PM; 1 Tes. 5:12, 13.
11, 12. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻe lava ke tau ako mei he meʻa naʻe hoko kia Sihosafate mo Siutá?
11 Hangē ko hono fakatahatahaʻi mai ʻe Sihosafate ʻa hono kakaí ke nau kumi ki he tataki ʻa Sihová, ʻai ke ʻoua te tau liʻaki ʻa e maʻu maʻu pē ʻo e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá fakataha mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Kapau ʻoku tau faingataʻaʻia lahi ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻo ʻikai ʻiloʻi ʻa e meʻa ke faí, tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu ʻe Sihosafate mo e kakai ʻo Siutá pea hanga kia Sihova ʻi he lotu fakataha mo e falala kakato kiate Ia. (Pal. 3:5, 6; Fili. 4:6, 7) Neongo kapau ʻoku tau nofo mamaʻo, ko ʻetau ngaahi kole kia Sihová ʻoku fakafāʻūtahaʻi ai kitautolu mo e “feohiʻanga fakakātoa ʻo [hotau] fanga tokoua ʻi he māmaní.”—1 Pita 5:9, NW.
12 Naʻe muimui ʻa Sihosafate mo hono kakaí ki he fakahinohino ne ʻomai mei he ʻOtuá fakafou ʻia ʻIakasilí. Ko e hā hono olá? Naʻa nau ikuna ai ʻi he tau naʻe hoko atu aí pea foki “fiefia” ki Selusalema fakataha mo e “ngaahi helefilo mo e haape mo e talupite, ʻo fai atu ki he fale ʻo Sihova.” (2 Kal. 20:27, 28) ʻOku tau fakaʻapaʻapa pehē ki he tataki ʻa Sihova ʻoku ʻomai heʻene fouʻangá pea kau fakataha ʻi hono fakahīkihikiʻi iá.
Tokangaʻi Lelei Hotau Feituʻu Faiʻanga Fakatahá
13. Ko e hā e ngāue naʻe kamataʻi ʻe Hesekaia ʻi he kamataʻanga ʻo ʻene pulé?
13 ʻI he ʻuluaki māhina ʻo ʻene pulé, naʻe fakahāhā ai ʻe Hesekaia ʻene mamahiʻi ʻa e lotu ʻa Sihová ʻaki ʻene toe fakaava pea monomono ʻa e temipalé. Naʻá ne fokotuʻutuʻu ʻa e kau taulaʻeikí mo e kau Līvaí ke nau fakamaʻa ʻa e fale ʻo e ʻOtuá. Naʻa nau fai ia ʻi he ʻaho ʻe 16. (Lau ʻa e 2 Kalonikali 29:16-18.) Ko e ngāue ko iá ʻoku fakamanatu mai ai ʻa e ngāue ko hono tokangaʻi mo e monomono ʻo tauhi hotau feituʻu faiʻanga fakatahá ʻi ha tuʻunga ʻoku tapua atu ai ʻetau mamahiʻi ʻa e lotu kia Sihová. ʻIkai kuó ke fanongo ʻi he ngaahi hokosia ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku maongo ki he kakaí ʻa e mamahiʻi meʻa ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻoku nau kau ʻi he ngāue ko iá? ʻIo, ko ʻenau ngaahi ngāué ʻoku ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki lahi kia Sihova.
14, 15. Ko e hā ʻa e ngāue he ʻahó ni kuo ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki lahi kia Sihova? ʻOmai ha ongo fakatātā.
14 ʻI ha kolo ʻi he tokelau ʻo ʻIngilaní, naʻe fakafepaki ai ha tangata ki he ngāue naʻe palani ke fai ko hono fakaleleiʻi ʻa e Fale Fakatahaʻanga ofi atu ki hono konga ʻapí. Naʻe fakafeangai ʻi he anga-lelei kiate ia ʻa e fanga tokoua he feituʻú. ʻI heʻenau sio naʻe fiemaʻu ke monomono ʻa e ʻā ʻi he vahaʻa ʻo e Fale Fakatahaʻangá mo e konga ʻapi ʻo e kaungāʻapí, naʻa nau fakahaaʻi ange te nau fai ʻa e ngāue ko iá ʻo taʻetotongi. Naʻa nau ngāue mālohi pea ko hono moʻoní, naʻa nau toe ngaohi ʻa e konga lahi taha ʻo e ʻaá. Naʻa nau ngāue lelei ʻaupito ki he tuʻunga ko ení ʻo liliu ai e loto ʻo e kaungāʻapí. ʻOkú ne leʻohi he taimí ni ʻi he fietokoni ʻa e ngaahi meʻa ʻi he Fale Fakatahaʻangá.
15 ʻOku kau ʻa e kakai ʻa Sihová ʻi ha ngāue fakaelanga ʻi māmani lahi. Ko e kau ngāue pole loto-lelei he feituʻú ʻoku nau kau fakataha mo e kau sevāniti fakavahaʻapuleʻanga taimi-kakató ʻi hono langa ʻo ʻikai ko e ngaahi Fale Fakatahaʻanga pē kae toe pehē foki ki he ngaahi Holo ʻAsemipilī mo e ngaahi ʻapi Pēteli. Ko Sam ko ha ʻenisinia pōtoʻi ia ʻi hono ngaohi ʻo e hitá, meʻa fakamokomokó, mo e mīsini fakamokomoko-ʻeá. Ko ia mo hono uaifí ko Ruth, naʻá na fononga ki he ngaahi fonua ʻi ʻIulope mo ʻAfilika ke tokoni ʻi he ngaahi ngāue langá. ʻI ha feituʻu pē naʻá na ō ki ai, naʻá na toe fiefia foki ʻi he malanga fakataha mo e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he feituʻú. ʻOku fakamatala ʻa Sam ki he meʻa naʻá ne fakaʻaiʻai ia ke ne kau ʻi he ngaahi ngāue fakavahaʻapuleʻanga ko iá: “Ko e fakalototoʻa ko ia ʻa e niʻihi kehe naʻa nau ngāue ʻi he ngaahi ʻapi Pēteli hení mo mulí. Ko e sio pē ki heʻenau mamahiʻi ʻo e ngāué mo e fiefiá naʻe ueʻi moʻoni ai au ke u loto ke ngāue peheni.”
Talangofua ki he Fakahinohino Fakaʻotuá
16, 17. Ko e hā ʻa e ngāue makehe naʻe kau vēkeveke ki ai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, pea ko e hā hono olá?
16 Tānaki atu ki he monomono ʻo e temipalé, naʻe toe fakafoki mai ʻe Hesekaia ʻa e kātoanga Pāsova fakataʻu naʻe fekauʻi ʻe Sihova ke faí. (Lau ʻa e 2 Kalonikali 30:1, 4, 5.) Ko Hesekaia mo e kau nofo Selusalemá naʻa nau fakaafeʻi ʻa e kakaí kotoa—naʻa mo kinautolu ʻi he puleʻanga fakatokelaú—ke nau kau ki ai. Naʻe lele holo e kau talafekau he fonuá kotoa ʻi hono ʻave ʻa e ngaahi tohi fakaafé.—2 Kal. 30:6-9.
17 ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, kuo tau kau ai ʻi ha ngāue meimei tatau. Kuo tau ngāueʻaki ʻa e ngaahi tohi fakaafe fakaʻofoʻofa kuo pulusi ke fakaafeʻi mai ʻa e kakai ʻi hotau feituʻu ngāué ke nau fakatahataha mo kitautolu ʻi hono fakamanatu ʻa e ʻOhomohe ʻa e ʻEikí, ʻi he talangofua ki he fekau ʻa Sīsuú. (Luke 22:19, 20) ʻI hono maʻu ʻo e ngaahi fakahinohino ʻi heʻetau Fakataha Ngāué, naʻa tau mamahiʻi ʻa e ngāue ko ení. Pea he faitāpuekina moʻoni ʻe Sihova ʻa e ngāue ko ení! He ko ē, ʻi he taʻu kuo ʻosí, naʻe tufaki ʻe hotau toko fitu miliona nai ʻa e ngaahi tohi fakaafé, pea ko e kakai fakakātoa ʻe toko 17,790,631 naʻa nau maʻu iá!
18. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai kiate koe ʻa hono mamahiʻi ʻo e lotu moʻoní?
18 Naʻe pehē ʻo fekauʻaki mo Hesekaia: “Naʻa ne falala kia Sihova ko e ʻOtua ʻo Isileli; ʻio, naʻe ʻikai ha taha ʻo e ngaahi Tuʻi Siuta ki mui naʻe tatau mo ia, pe ha taha ʻiate kinautolu naʻe holomuʻa ʻiate ia. He naʻa ne pikitai kia Sihova: naʻe ʻikai te ne afe mei he muimui kiate ia, ka naʻa ne tauhi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni naʻe fai ʻe Sihova kia Mosese.” (2 Tuʻi 18:5, 6) ʻOfa ke pehē ʻa hotau tuʻungá. Ko ʻetau mamahiʻi ʻa e fale ʻo e ʻOtuá ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau ‘hanganaki pipiki kia Sihova’ fakataha mo e ʻamanaki ki he moʻui taʻengatá.—Teu. 30:16.
Tali Vave ʻa e Fakahinohinó
19. Ko e hā ʻa e mamahiʻi ngāue ʻoku fai ʻi he taimi Fakamanatú?
19 ʻI he taimi naʻe pule ai ʻa Siosaia ko e tuʻí, naʻá ne fokotuʻutuʻu ʻe ia foki ʻa e Pāsová ke kātoangaʻi, ʻo ne fai ʻa e teuteu lahi ki ai. (2 Tuʻi 23:21-23; 2 Kal. 35:1-19) ʻOku tau toe tokanga makehe foki ke teuteu ki he ngaahi fakataha-lahi fakavahé, ʻasemipilī fakasēketí, ngaahi ʻaho ʻasemipilī makehé, pea pehē ki he Fakamanatú. Ko e fanga tokoua he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku aʻu ʻo tuku ʻenau moʻuí ki he tuʻunga fakatuʻutāmaki ka nau fakatahataha fakataha koeʻuhi ke fakamanatu ʻa e pekia ʻa Kalaisí. ʻOku fakapapauʻi ʻe he kau mātuʻa ʻoku nau mamahiʻi ngāué ke ʻoua ʻe fakangaloʻi ha taha ʻi he fakatahaʻangá. Ko e kau taʻumotuʻá mo e mahamahakí ʻoku nau maʻu ʻa e tokoni ke ʻi he fakamanatú.
20. (a) Ko e hā naʻe hoko lolotonga ʻa e pule ʻa Tuʻi Siosaiá, pea naʻe anga-fēfē ʻene fakafeangai ki aí? (e) Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga ki aí?
20 Lolotonga ʻa e ngāue fakafoʻou naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Tuʻi Siosaiá, naʻe ʻilo ai ʻe he Taulaʻeiki Lahi ko Hilikaiá “ʻa e Tohi ʻo e Lao ʻa Sihova naʻe fakafai ʻia Mosese.” Naʻá ne ʻoange ia ki he sekelitali fakatuʻi ko Sāfaní, ʻa ia naʻá ne kamata ke lau ʻa e meʻa naʻe ʻi aí kia Siosaia. (Lau ʻa e 2 Kalonikali 34:14-18.) Ko e hā ʻa e olá? Naʻe hae he taimi pē ko iá ʻe he tuʻí ʻa hono kofú ʻi he mamahi peá ne fakahinohino ʻa e kau tangatá ke nau kumi faleʻi kia Sihova. Fakafou ʻi he palōfita fefine ko Hūlitá, naʻe ʻomai ʻe he ʻOtuá ha pōpoaki ʻo fakahalaiaʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tōʻonga fakalotu naʻe fakahoko ʻi Siutá. Neongo ia, ko e ngaahi ngāue lelei ʻa Siosaia ke toʻo ʻa e tōʻongafai ʻo e tauhi ʻaitolí naʻe fakatokangaʻi, pea naʻá ne fakahōifua ai pē kia Sihova neongo ʻa e ngaahi fakatamaki ne tomuʻa tala ʻe hoko fakalūkufua ki he puleʻangá. (2 Kal. 34:19-28) Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei hení? Ko e moʻoni ko ʻetau holí ʻoku tatau ia mo e holi ʻa Siosaiá. ʻOku tau loto ke tali vave ki he fakahinohino ʻa Sihová, ʻo tokanga ki he fakatātā fakaefakatokanga ʻo e meʻa ʻe lava ke hoko kapau te tau fakaʻatā ʻa e tafoki mei he moʻoní mo e taʻefaitōnungá ke fakaleluʻi ai ʻetau lotú. Pea ʻoku lava ke tau falala pau ʻe fakahōifua kia Sihova ʻetau mamahiʻi ʻa e lotu moʻoní, ʻo hangē pē ko ia ʻi he tuʻunga ʻo Siosaiá.
21, 22. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakahāhā ʻa e mamahiʻi ʻo e fale ʻo Sihová? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí?
21 Ko e tuʻi ko ia ʻe toko fā ʻo Siutá—ʻa ʻAsa, Sihosafate, Hesekaia mo Siosaiá—naʻa nau fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei kia kitautolu ʻi heʻenau mamahiʻi ʻa e fale ʻo e ʻOtuá mo ʻene lotú. Ko ʻetau mamahiʻí ʻoku totonu ke ne ueʻi tatau kitautolu ke tau falala kia Sihova pea ke tau fakafitefitaʻa maʻa ʻene lotú. Ko e ʻalunga moʻoni ia ʻo e potó mo e hala ki he fiefiá ke talangofua ki he ngaahi fakahinohino fakaʻotuá pea tali ʻa e tokanga ʻofa mo e fakatonutonu ʻoku tau maʻu fakafou ʻi he fakatahaʻangá mo ʻene kau mātuʻá.
22 Ko e kupu hokó ʻe fakahanga ai ʻetau tokangá ki he mamahiʻi ʻo e ngāue fakamalangá pea ʻe ʻoatu ai ʻa e fakalototoʻa ki he toʻutupú ke nau tauhi ʻo mamahiʻi ʻa ʻetau Tamai ʻofá. Te tau toe lāulea foki ai ki he founga ʻe lava ai ke tau fakaʻehiʻehi mei he taha ʻo e ngaahi tākiekina kākā taha ʻa Sētané. ʻI heʻetau mamahiʻi ʻo muimui ki he ngaahi fakamanatu kotoa meia Sihová, te tau muimui ai ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ʻAlo tonu ʻo Sihová, ʻa Sīsū, ʻa ia naʻe pehē fekauʻaki mo ia: “Ko e mamahiʻi ʻo ho fale kuo kai ʻo ʻosi au.”—Sāme 69:9; 119:111, 129; 1 Pita 2:21.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• Ko e hā ʻa e faʻahinga ngāue ʻoku tāpuakiʻi ʻe Sihová, pea ko e hā hono ʻuhingá?
• ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e falala kia Sihová?
• ʻE lava fēfē ke ueʻi kitautolu ʻe he mamahiʻi meʻá ke tau talangofua ai ki he ngaahi fakahinohino fakaʻotuá?
[Fakatātā ʻi he peesi 9]
Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe ʻAsa, Sihosafate, Hesekaia mo Siosaia ʻa hono mamahiʻi ʻa e fale ʻo Sihová?