ʻOku Maʻu ʻe he ʻOtuá ha Kautaha?
KO E māú ʻoku hā mahino ia he feituʻu kotoa pē ʻi he fakatupu ʻa e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, ko ha kiʻi sela ʻīsite “fihi,” ko ha meʻa fakaofo ia ʻo e fokotuʻutuʻu maau. ʻI he fakafuofuá ʻokú ne maʻu e kongokonga lahi tatau mo ia ʻi ha vakapuna seti Boeing 777. Neongo ia, ko e kongokongá kotoa ʻoku ʻi ai honau feituʻu pau pea feʻungamālie ʻi ha tuʻuʻanga ʻoku maikoloni pē ʻe nimaa hono fuatakaí. ʻI he ʻikai hangē ko e ngaahi vakapuna setí, ko e fanga kiʻi sela ʻīsité ʻoku lava ke nau toe fakatupu pē kinautolu. Ko ha meʻa fakaofo moʻoni ē ʻo e maau mo e fokotuʻutuʻu maau!—1 Kolinito 14:33.
Ko e fokotuʻutuʻu māú ʻoku hā ia ʻo ʻikai ʻi he fakatupu fakamatelié pē. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e nofoʻanga laumālié foki ʻoku fokotuʻutuʻu maau ia he tuʻunga māʻolunga, ʻo fakatatau ki he taumuʻa ʻa e Tokotaha-Fakatupú. ʻI ha vīsone, naʻe mamata ai ʻa e palōfita ko Tanielá ki ha fuʻu kautaha tokolahi fau ʻo e meʻamoʻui fakaeʻāngelo ʻi he lotoʻā fakahēvani ʻo e ʻOtuá: “Ko e tokoʻi afe laui afe naʻe fakafeʻao kiate ia, pea ko e tokoʻi mano laui mano naʻe tuʻu ʻi hono ʻao.” (Taniela 7:9, 10) Sioloto atu ki he fokotuʻutuʻu maau kuo pau ne hoko koeʻuhí ki he fuʻu tokolahi kāfakafa ko eni ʻo e kau ʻāngeló—ko e toko teau miliona tupu—ke nau tali pea fai ʻa e fekau ʻa e ʻOtuá maʻa ʻene kau sevāniti ʻi heni ʻi he māmaní!—Sāme 91:11.
Neongo ko e Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻa e Tokotaha Faifokotuʻutuʻu Aoniú, ʻoku ʻikai te ne anga-momoko pe hehema ke fiepule. ʻI hono kehé, ko ha ʻOtua loto-māfana ia mo fiefia ʻa ia ʻoku tokanga ki he lelei ʻa e kotoa ʻo ʻene fakatupú. (1 Timote 1:11; 1 Pita 5:7) ʻOku hā mahino eni mei he anga ʻene fakafeangai ki he puleʻanga ʻo ʻIsileli he kuonga muʻá pea ki he kau Kalisitiane he ʻuluaki senitulí.
ʻIsileli he Kuonga Muʻá —Ko ha Puleʻanga Fokotuʻutuʻu Maau
Ne ngāueʻaki ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa Mōsese ke ne fokotuʻutuʻu maau ʻa e kau ʻIsilelí ki he lotu moʻoní. Fakakaukau angé ki ha fokotuʻutuʻu pē ki he ʻapitangá lolotonga ʻenau ʻāunofo ʻi he toafa ʻo Sainaí. Ko e ngaahi meʻá ʻoku pau ne mei taʻemaau kapau naʻe fakaʻatā ʻa e fāmili kotoa pē ke nau fokotuʻu honau tēnití ʻi ha feituʻu pē ne nau loto ki ai. Naʻe ʻoange ʻe Sihova ki he puleʻangá ʻa e fakahinohino pau ki he feituʻu naʻe fiemaʻu ke fokotuʻu ai e ʻapitanga ʻo e matakali taki taha. (Nomipa 2:1-34) Ne toe ʻi he Lao ʻa Mōsesé ʻa e tuʻutuʻuni pau ki he moʻui leleí mo e haisiní—ko e fakatātaá, ʻi he meʻa fekauʻaki mo e ʻalu ki tuaʻaá.—Teutalonome 23:12, 13.
ʻI he taimi ne hū ai ʻa e kau ʻIsilelí ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, ko ha puleʻanga ia ne fokotuʻutuʻu maau ʻi ha tuʻunga māʻolunga he founga lahi. Naʻe vahevahe ʻa e puleʻangá ki he matakali ʻe 12, ʻo vaheʻi ki he matakali taki taha honau konga kelekele. Ko e Lao ne ʻoange ʻe Sihova ki he puleʻangá fakafou ʻia Mōsesé naʻe kāpui ai e tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻui ʻa e kakaí—ʻa e lotú, malí, fāmilí, akó, pisinisi, meʻakai, ngoué, tokangaʻi ʻo e fanga monumanú, mo e hā fua.b Neongo ko e lao ʻe niʻihi naʻe papau mo fakaikiiki, ko e laó kotoa ko ha fakahāhā ia ʻo e tokanga ʻa Sihova ki hono kakaí pea naʻe tokoni ia ke nau maʻu ai ʻa e fiefia. ʻI he fai ki he fokotuʻutuʻu anga-ʻofa ko ení, naʻe maʻu ai ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e hōifua makehe ʻa Sihová.—Sāme 147:19, 20.
Lolotonga ʻoku moʻoni ko Mōsesé naʻe hoko ko ha taki talēnitiʻia, ko e lavameʻá pe taʻelavameʻá ne fakatuʻunga ia, ʻo ʻikai ʻi heʻene pōtoʻi fakaetakí, ka ʻi heʻene mateaki ki he fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, naʻe anga-fēfē hono fili ʻe Mōsese ʻa e hala ke fou ai he toafá? Naʻe ʻomai ʻe Sihova ʻa e tatakí fakafou ʻi ha pou ʻao lolotonga ʻa e ʻahó pea ʻi ha pou afi ʻi he poʻulí. (Ekisoto 13:21, 22) Neongo ne ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá, ko Sihova tonu ia naʻá ne fokotuʻutuʻu maau mo tataki hono kakaí. Naʻe hoko e meʻa tatau ʻi he ʻuluaki senitulí.
Naʻe Fokotuʻutuʻu Maau ʻa e Muʻaki Kau Kalisitiané
Ko ha ola ʻo e malanga faivelenga naʻe fai ʻe he kau ʻapositoló mo e kau ākongá, naʻe fokotuʻu ai e ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he konga lahi ʻo ʻĒsia mo ʻIulope ʻi he ʻuluaki senitulí. Neongo ko e ngaahi fakatahaʻanga ko ení naʻe tuʻu movetevete takai, naʻe ʻikai ko ha ngaahi kulupu mavahe mo faʻifaʻiteliha ia. ʻI hono kehé, naʻe fokotuʻutuʻu maau kinautolu, pea naʻa nau maʻu ʻaonga mei he tataki anga-ʻofa ʻa e kau ʻapositoló. Ko e fakatātaá, naʻe vaheʻi ʻa Taitusi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki Kēliti ke ne “fokotuʻutuʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻi aí.” (Taitusi 1:5, The Jerusalem Bible) Pea naʻe tohi ʻa Paula ki he fakatahaʻanga Kolinitoó ʻo pehē naʻe maʻu ʻe he fanga tokoua ʻe niʻihi ʻa e “mafai ʻo e fokotuʻutuʻu maau,” pe ko e “kau faifokotuʻutuʻu.” (1 Kolinito 12:28, The New Testament in Modern Speech; The Bible in Contemporary Language) Ka ko hai naʻe tupu mei ai ʻa e maau peheé? Naʻe pehē ʻe Paula ko e “ʻOtuá naʻá ne fakatahaʻi,” pe “fokotuʻutuʻu maau,” ʻa e fakatahaʻangá.—1 Kolinito 12:24; The Riverside New Testament.
Ko e kau ʻovasia ne fakanofo ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané naʻe ʻikai ko e kau pule kinautolu ki he kaungātuí. ʻI hono kehé, ko e “kau tokoni” kinautolu ʻa ia naʻa nau muimui ʻi he tataki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, pea naʻe ʻamanekina ke nau hoko ko e “faʻifaʻitakiʻanga ki he fanga sipi.” (2 Kolinito 2:2 [1:24, PM] 1 Pita 5:2, 3) Ko Sīsū Kalaisi ne toetuʻú, ʻo ʻikai ko ha tangata pē pe ko ha kulupu ʻo ha kau tangata taʻehaohaoa, ʻoku ngāue ko e “ʻulu ʻo e Siasi.”—Efeso 5:23.
ʻI he taimi naʻe kamata ai e fakatahaʻanga ʻi Kolinitoó ke fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi ha founga ʻa ia naʻe kehe lahi mei he founga ʻo hono fai ʻa e ngaahi meʻá ʻe he ngaahi fakatahaʻanga kehé, naʻe tohi ʻe Paula: “ʻIo, ko kimoutolu koā naʻe fou mei ai ʻa e folofola ʻa e ʻOtua, pe ko kimoutolu pe kuo ne aʻu ki ai, ʻo?” (1 Kolinito 14:36) Naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e fehuʻi tali loto ko ení ke fakatonutonuʻaki ʻenau fakakaukaú pea ke tokoniʻi kinautolu ke nau mahinoʻi naʻe ʻikai fiemaʻu ke nau ngāue faʻifaʻiteliha. Naʻe tupulaki mo lakalakaimonū e ngaahi fakatahaʻangá ʻi he taimi ne nau muimui ai ki he tataki ʻa e kau ʻapositoló.—Ngāue 16:4, 5.
Ko ha Fakahāhā ʻo e ʻOfa ʻa e ʻOtuá
Fēfē ʻa e ʻahó ni? ʻOku toumoua nai e niʻihi ke kau ki ha kautaha fakalotu. Kae kehe, ʻoku fakahaaʻi ʻi he fakamoʻoni Fakatohitapú kuo ngāueʻaki maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻene kautahá ʻi heʻene fakahoko ʻene taumuʻá. Naʻá ne fokotuʻutuʻu maau ʻene kau lotú ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, pea naʻá ne fokotuʻutuʻu maau ʻa e muʻaki kau Kalisitiané heʻenau lotú.
Ko ia ai, ʻikai ʻoku ʻuhinga lelei ke fakaʻosiʻaki ʻoku kei tataki pē ʻe Sihova ko e ʻOtuá hono kakaí, hangē ko ia naʻá ne fai he kuohilí? ʻIo, ko hono ʻai ke fokotuʻutuʻu maau ʻene kau lotú mo fāʻūtahá ko ha fakahāhā ia ʻene tokanga ʻofa kia kinautolu. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ngāueʻaki ai ʻe Sihova ʻa ʻene kautahá ʻi hono fakahoko ʻa ʻene taumuʻa ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku lava fēfē ke ʻiloʻi ʻa ʻene kautahá? Vakai angé ki he tefitoʻi moʻoni hono hokó.
▪ ʻOku fokotuʻutuʻu maau ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ke nau fakahoko ha ngāue. (Mātiu 24:14; 1 Timote 2:3, 4) Naʻe fekauʻi ʻe Sīsū hono kau muimuí ke nau malangaʻi e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki he fonua kotoa pē, ko ha ngāue ʻa ia naʻe mei taʻemalava kapau ne ʻikai ha kautaha fakavahaʻapuleʻanga. Ke fakatātaaʻi, te ke lavangofua ke fafanga ha toko taha ʻiate koe pē, ka ʻo kapau ʻe fiemaʻu ke ke fafanga ha fuʻu laui afe, naʻa mo ha laui miliona, te ke fiemaʻu ha kulupu ʻo e kakai kuo fokotuʻutuʻu maau ʻa ia ko ʻenau ngāué ʻoku fāitaha. ʻI hono fakahoko ʻa e fekau kuo tuku kia kinautolú, ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau ngāue “uouangataha,” pe “fāitaha ʻi he ngāue ʻa e [ʻOtuá].” (Sefanaia 3:9; Byington) ʻE malava ha ngāue ʻi ha puleʻanga kehekehe, lea kehekehe, matakali kehekehe ʻo taʻekau ai ha kautaha fāʻūtaha, mo feongoongoi? ʻOku hā mahino ʻa e talí.
▪ Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku fokotuʻutuʻu maau ke nau fepoupouaki mo fefakalototoʻaʻaki. Ko ha tokotaha kaka moʻunga ʻoku lava ke ne fili ʻa e feituʻu ʻokú ne loto ke kaka aí, pea ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ne tokangaʻi ha kau kaka ʻoku siʻi ange ʻenau taukeí. Kae kehe, kapau ʻe hoko kiate ia ha fakatuʻutāmaki pe faingataʻa, te ne ʻi ha tuʻunga faingatāmaki mafatukituki, koeʻuhí heʻikai ha taha ke ne tokoniʻi ia. Ko hono fakamavaheʻi kitá tonu ʻoku taʻefakapotopoto moʻoni. (Palovepi 18:1) Ke fakahoko ʻe he kau Kalisitiané ʻa e fekau ʻa Sīsuú, kuo pau ke nau fetokoniʻaki mo fepoupouaki. (Mātiu 28:19, 20) Ko e fakatahaʻanga Kalisitiané ʻoku tokonaki mai ai ʻa e fakahinohino Fakatohitapu, ako, mo e fakalototoʻa ʻa ia ʻoku fiemaʻu lahi ki he tokotaha kotoa ke hokohoko atu ai ʻo ʻikai foʻi. Ko fē ʻe ʻalu ki ai ha taha ke fakahinohinoʻi ki he founga ʻa Sihová kapau naʻe ʻikai ha ngaahi fakataha faka-Kalisitiane kuo fokotuʻutuʻu maau ki he fakahinohinó mo e lotú?—Hepelu 10:24, 25.
▪ Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku fokotuʻutuʻu maau ke nau ngāue ki he ʻOtuá ʻi he fāʻūtaha. ʻI he fanongo ʻa e fanga sipi ʻa Sīsuú ki hono leʻó, ʻoku nau hoko ai ko e “takanga pe taha” ʻi he malumalu ʻo ʻene takí. (Sione 10:16) ʻOku ʻikai te nau movete holo he haʻohaʻonga ʻo e ngaahi siasi mo e ngaahi kulupu faʻifaʻitelihá; pea ʻoku ʻikai te nau māvahevahe ʻi he meʻa fakatokāteliné. ʻI hono kehé, ʻoku nau “lea taha.” (1 Kolinito 1:10) Ke nofo fāʻūtaha, ʻoku fiemaʻu kia kitautolu e maau, pea ko e māú ʻoku fiemaʻu ki ai e fokotuʻutuʻu maau. Ko ha fetokouaʻaki fāʻūtaha pē ʻe lava ke maʻu ai e tāpuaki ʻa e ʻOtuá.—Sāme 133:1, 3.
Ko e ʻofa moʻoni ki he ʻOtuá mo e ʻofa ki he moʻoni Fakatohitapú kuo tohoakiʻi mai ai e laui miliona ki ha kautaha ʻoku nau aʻusia eni mo e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu kehe. ʻI he tuʻunga ko ha kulupu ʻo e kakai fokotuʻutuʻu maau mo fāʻūtahá, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi māmani lahí ʻoku nau feinga mālohi ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻOku nau fakapapauʻi ʻa ʻene palōmesi: “Te u faleʻaki kinautolu, te u ʻeveʻeva ʻiate kinautolu, pea te u nofo ko honau ʻOtua, pea te nau nofo ko hoku kakai.” (2 Kolinito 6:16) Ko e tāpuaki fakaofo ko ení ʻe lava ke ʻaʻau foki kapau ʻokú ke lotu ki he ʻOtua ko Sihová fakataha mo ʻene kautahá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko ha maikoloni, pe maikolomita, ko e vahe miliona ia ʻe taha ʻo ha mita.
b Sio ki he Insight on the Scriptures, Voliume 2, peesi 214-220, ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Ko e ʻapitanga ʻo e kau ʻIsilelí naʻe fokotuʻutuʻu maau
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Ke fakahoko ʻa e ngāue fakamalanga fakavahaʻapuleʻangá ʻoku fiemaʻu ki ai e fokotuʻutuʻu maau
Ngāue fakafaifekau fale-ki-he-fale
Tokoni ki he fakatamakí
Ngaahi ʻasemipilī
Langa ʻo e ngaahi feituʻu faiʻanga lotu