Fanongo ki he Leʻo ʻo Sihová ʻi ha Feituʻu Pē ʻOkú Ke ʻi Ai
“ʻE fanongo ʻe ho telinga ki ha lea mei ho tuʻa, Ko eni ʻa e hala, fou ai.”—ʻAI. 30:21.
1, 2. ʻOku anga-fēfē ʻa e fetuʻutaki ʻa Sihova mo ʻene kau sevānití?
KUO tataki ʻe Sihova hono kakaí ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá. ʻI he kuohilí, naʻá ne ngāueʻaki ʻa e kau ʻāngelo, ngaahi vīsone mo e ngaahi misi ke fakaeʻa ʻa e kahaʻú pe ke ʻomai ʻa e ngaahi ngāue pau. (Nōm. 7:89; ʻIsi. 1:3; Tan. 2:19) ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻe fili ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fakafofongaʻi ia pea mo ʻomai ai ʻene fakahinohinó. Pe ko e hā pē ʻa e founga naʻe maʻu ai ʻe he kakai ʻa Sihová ʻene folofolá, ko e faʻahinga naʻa nau muimui ʻi heʻene ngaahi fakahinohinó naʻe tāpuakiʻi.
2 ʻI he ʻahó ni, ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e Tohi Tapú, ko hono laumālie māʻoniʻoní pea mo e fakatahaʻangá ke tataki kitautolu. (Ngā. 9:31; 15:28; 2 Tīm. 3:16, 17) ʻOku māʻalaʻala ʻaupito ʻene tatakí ʻa ia ʻoku hangē ia ʻoku tau fanongo kiate ia ʻi heʻene folofola mai: “Ko eni ʻa e hala, fou ai.” (ʻAi. 30:21) ʻOku toe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa Sīsū ke fakaongo mai ai Hono leʻó kia kitautolu. Naʻá ne fakanofo ʻa Sīsū ke ne tataki ʻa e fakatahaʻangá fakafou ʻi he “tamaioʻeiki anga-tonu mo potó.” (Māt. 24:45) ʻOku fiemaʻu ke tau tokanga fakamātoato ki he tataki mo e fakahinohino ko ení koeʻuhí ko ʻetau moʻui taʻengatá ʻoku fakatuʻunga ia ʻi heʻetau fai peheé.—Hep. 5:9.
3. Ko e hā ʻe lava ke ne taʻofi kitautolu mei he talangofua kakato kia Sihová. (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)
3 ʻOku ʻiloʻi ʻe Sētane ko e fakahinohino ʻa Sihová ʻe fakahaofi ai ʻetau moʻuí, ko ia ʻokú ne feinga ke fakaleluʻi kitautolu mei he fanongo ki aí. Pehē foki, ko hotau loto-taʻehaohaoá tonu heʻikai nai fie talangofua kakato ia kia Sihova. (Sel. 17:9) ʻI he kupu ko ení te tau sio ai ki he founga ʻe lava ke tau ikuʻi ai ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ko eni ke fanongo ki he leʻo ʻo e ʻOtuá. Te tau toe sio ki he founga ʻe lava ai ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fanongo kia Sihová mo e talanoa kiate ia ʻi he lotú ke tau nofo ofi kiate ia ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻe hokó.
FAKAʻEHIʻEHI MEI HONO KĀKAAʻI ʻE SĒTANÉ
4. ʻOku anga-fēfē ʻa e feinga ʻa Sētane ke tākiekina ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa e kakaí?
4 ʻOku feinga ʻa Sētane ke tākiekina ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa e kakaí ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e fakamatala loi mo e fakamatala fakangalilelei. (Lau ʻa e 1 Sione 5:19.) Ko e ngaahi nusipepá, ʻū tohí, ngaahi makasiní, letioó, TV mo e ʻInitanetí ʻoku fakamafola atu ai ʻa e fakamatala ki he māmaní kotoa. Ko e ngaahi maʻuʻanga fakamatala ko ení ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamatala ʻaonga ʻe niʻihi, ka ʻoku faʻa pouaki ai ʻa e tōʻonga ʻoku fepaki mo e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová. (Sel. 2:13) Ko e fakatātaá, ʻoku fakahaaʻi nai ai ʻoku ʻikai ke hala ʻa e mali pē ʻa e tangata mo e tangata mo e fefine mo e fefiné. ʻOku taki atu heni ʻa e kakai tokolahi ke nau ongoʻi ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e fakasōtomá ʻoku fuʻu fakataputapui.—1 Kol. 6:9, 10.
5. ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei hono tākiekina ʻe he fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané?
5 ʻE lava fēfē ke fakaʻehiʻehi ʻa e kakai ʻoku ʻofa ki he ngaahi tuʻunga ʻa Sihová mei hono tākiekina ʻe he fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané? ʻE lava fēfē ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku leleí mo e meʻa ʻoku koví? ʻOku tali ʻe he Tohi Tapú: “Heʻene tauhi ia ke hoa mo folofola [ʻa e ʻOtuá].” (Saame 119:9) ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Folofola tohi ʻa e ʻOtuá ke tau sio ki he meʻa ʻoku moʻoní mo e meʻa ʻoku loí. (Pal. 23:23) Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻoku tau fiemaʻu ʻa e “folofola kotoa pē ʻoku haʻu mei he fofonga ʻo Sihová.” (Māt. 4:4) ʻI he Tohi Tapú, ʻoku ʻomai ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fiemaʻu ke tau ako ke ngāueʻakí. Ko e fakatātaá, ki muʻa fuoloa ke hiki ʻa e lao fekauʻaki mo e tonó, naʻe ʻiloʻi ʻe Siosifa ko e fehokotaki fakasino mo e uaifi ʻo Pōtifá ʻe hoko ia ko ha angahala ki he ʻOtuá. Naʻe ʻikai ʻaupito haʻane fakakaukau ke talangataʻa kia Sihova. (Lau ʻa e Sēnesi 39:7-9.) Neongo naʻe tenge ia ʻe he uaifi ʻo Pōtifá ʻi ha taimi fuoloa, naʻe fili ʻa Siosifa ke fanongo ki he leʻo ʻo Sihová, ʻo ʻikai ko e fefiné. ʻI he ʻahó ni, kuo pau foki ke tau fanongo ki he leʻo ʻo Sihová, ʻo ʻikai ki he leʻo hokohoko ʻo e fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané.
6, 7. Ko e hā kuo pau ke tau fai koeʻuhí ke fakaʻehiʻehi ai mei he faleʻi kovi ʻa Sētané?
6 ʻOku fonu ʻa e māmaní ʻi he ngaahi fakakaukau fakalotu fakapuputuʻu, pea ʻoku ongoʻi ʻe he kakai tokolahi ʻoku ʻikai malava ke nau ʻilo ʻa e lotu moʻoní. Ka ʻo kapau ʻoku tau loto-lelei ke fanongo kia Sihova, ʻokú ne ʻai ʻa e moʻoní ke faingofua hono maʻú. Kuo pau ke tau fili pe ko hai te tau fanongo ki aí. ʻOku meimei taʻemalava ke fanongo ki he leʻo ʻe ua ʻi he taimi tatau. Hangē pē ko hono ʻiloʻi ʻe he fanga sipí ʻa e leʻo honau tauhí, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e leʻo ʻo Sīsuú, ʻa e tokotaha kuo fili ʻe Sihova ke ne tauhi kitautolú.—Lau ʻa e Sione 10:3-5.
7 Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Tokanga ki he meʻa ʻoku mou fanongo ki aí.” (Mk. 4:24) Ko e fakahinohino ʻa Sihová ʻoku māʻalaʻala mo tonu, ka ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu ha fakakaukau totonu koeʻuhí ke lava ʻo tau tali ʻa e meʻa ʻokú ne folofolaʻakí. Kapau heʻikai ke tau tokanga, te tau fanongo nai ki he faleʻi kovi ʻa Sētané kae ʻikai ko e fakahinohino anga-ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOua ʻaupito ʻe fakaʻatā ʻa e fasi, ngaahi vitiō, ngaahi polokalama TV, ʻū tohi, ngaahi kaungāmeʻa, kau faiako, pe faʻahinga ʻoku lau ko e kau mataotao ʻi he māmaní ke nau puleʻi hoʻo moʻuí.—Kol. 2:8.
8. (a) ʻE lava fēfē ke ʻai ʻe hotau lotó tonu ke faingofua hono tākiekina kitautolu ʻe Sētané? (e) Ko e hā ʻe lava ke hoko kia kitautolu kapau te tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga fakaefakatokangá?
8 ʻOku ʻiloʻi ʻe Sētane ko e faʻahinga angahalaʻia kitautolu. ʻI he taimi ʻokú ne feinga ai ke ʻai kitautolu ke tau ʻulutukua ki heʻetau ngaahi vaivaiʻangá, ʻe lava ke hoko ʻo fuʻu faingataʻa ke tau nofoʻaki mateaki kia Sihova. (Sione 8:44-47) Ko e fakatātaá, te tau taʻofi nai ʻetau lotú, ʻikai kei longomoʻui ʻetau ngāue fakafaifekaú, pe kamata liʻaki ʻa e ngaahi fakatahá. Ko e kotoa eni ʻo e ngaahi fakaʻilonga fakaefakatokanga ʻo e meʻa ʻoku hoko ʻi hotau lotó, pea ʻe hoko ʻo fakatuʻutāmaki ke tukunoaʻi ia. Kapau heʻikai ke tau tokanga, te tau taʻofi māmālie nai ʻetau fanongo ki he leʻo ʻo Sihová. Pea aʻu ʻo tau ʻulutukua ki heʻetau ngaahi holí pea fai ha meʻa hala ʻa ia naʻe ʻikai ʻaupito ke tau fakakaukau te tau fai. (Loma 7:15) Ka ʻe lava ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fai ʻa e fehālaaki lahi ko ení kapau te tau nofoʻaki tokanga ki he ngaahi fakaʻilonga fakaefakatokangá pea fai leva ha meʻa ke fakatonutonu ia. Kapau te tau fanongo lelei ki he leʻo ʻo Sihová, ʻe ʻikai ʻaupito te tau fanongo ki ha faʻahinga fakakaukau tafoki ʻo fakafepaki ki he moʻoní.—Pal. 11:9.
9. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke hoko ʻo ʻiloʻi ʻetau ngaahi hehema angahalaʻiá ʻi he vave taha ʻe ala lavá?
9 ʻI he taimi ʻoku puke lahi ai ha taha, ʻoku ʻi ai ha faingamālie lelei ange ki ha faitoʻo kapau te ne ʻilo tokamuʻa ki hono puké. ʻI he tuʻunga meimei tatau, kapau te tau fakatokangaʻi ʻoku tau maʻu ha hehema angahalaʻia, kuo pau ke tau fai leva ha meʻa ki muʻa ke ‘puke moʻui kitautolu [ʻe Sētane] ke tau fai hono lotó.’ (2 Tīm. 2:26) Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai kapau ʻoku tau ʻiloʻi kuo tau fakaʻatā ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi holí ke hoko ʻo kehe mei he meʻa ʻoku fiemaʻu ʻe Sihova meiate kitautolú? Kuo pau ke tau foki leva kiate ia, kumi ʻene tatakí pea muimui ai. (ʻAi. 44:22) Ka ko hono moʻoní, ko e ngaahi nunuʻa ʻo ha ngaahi fehālaaki ʻe niʻihi te ne fakatupunga nai ha mamahi lahi naʻa mo e hili ʻa e foki ha taha kia Sihova. ʻE hoko ʻo mātuʻaki lelei ange ke ʻoua ʻaupito ʻe mavahe meia Sihova ʻi he ʻuluaki taimí.
ʻE lava fēfē ke maluʻi koe ʻe he lotu maʻu peé mei he hoko ʻo kākaaʻi ʻe Sētané? (Sio ki he palakalafi 4-9)
SIʻAKI ʻA E HĪKISIÁ MO E MĀNUMANÚ
10, 11. (a) Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e hīkisiá? (e) Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku tau ako mei he angatuʻu ʻa Kola, Tētani mo ʻApilamí?
10 Kuo pau ke tau ʻiloʻi ko hotau lotó ʻe lava ke ne tohoakiʻi mamaʻo kitautolu meia Sihova. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke tau hoko ʻo hīkisia pe mānumanu. Ko e ongo ʻulungaanga ko ení ʻe lava ke na fakatupunga kitautolu ke tau fai ha ngaahi fehālaaki mafatukituki. Ko ha tokotaha hīkisia te ne fakakaukau nai ʻokú ne makehe pea ʻe lava ke ne fai ha meʻa pē ʻokú ne loto ki ai. ʻOkú ne ongoʻi nai heʻikai lava ke tala ange ʻe ha taha kiate ia ʻa e meʻa ke ne faí, kau ai hono kaungā-Kalisitiané, kau mātuʻá, pe naʻa mo e kautahá. Te ne hoko nai ʻo mamaʻo meia Sihova ʻa ia heʻikai lava ai ke ne meimei fanongo ki Hono leʻó.
11 Naʻe fakanofo ʻe Sihova ʻa Mōsese mo ʻĒlone ke na taki holo ʻa ʻIsileli ʻi he toafá. Ka naʻe angatuʻu ʻa Kola, Tētani mo ʻApilami koeʻuhí naʻa nau hīkisia pea loto ke lotu kia Sihova ʻi he founga pē ʻa kinautolu. Naʻe anga-fēfē tali ʻa Sihová? Naʻá ne tāmateʻi ʻa e kau angatuʻú. (Nōm. 26:8-10) ʻOku tau ako ha lēsoni mahuʻinga mei he faʻifaʻitakiʻanga ko ení. Ko e angatuʻu kia Sihová ʻoku iku atu ia ki he fakatamaki. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e ‘fieʻeikí pe hīkisiá ko e fakamelomelo ʻo e haveʻi.’—Pal. 16:18; ʻAi. 13:11.
12, 13. (a) ʻOmai ha fakatātā ke fakahaaʻi ai ʻa e founga ʻe lava ke iku atu ai ʻa e mānumanú ki ha fakatamaki. (e) Fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe lava ai ke tupu vave ʻa e mānumanú ʻo kapau te tau fakaʻatā ia.
12 ʻOku fakatuʻutāmaki foki ʻa e mānumanú. Ko ha taha mānumanu ʻokú ne faʻa ongoʻi ko e fakahinohino ʻa Sihová ʻoku ʻikai ke kaunga ia kiate ia. ʻOkú ne fakakaukau nai ʻe lava ke ne toʻo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ʻaʻana. Ko Neamani, ko ha ʻeikitau Sīlia, naʻe kilia, pea naʻe fakamoʻui ia ʻe he palōfita ʻa e ʻOtuá ko ʻIlaisa. Naʻe houngaʻia ʻaupito ʻa Neamani ʻo ne ʻoange ʻa e ngaahi meʻaʻofa paʻanga mo e vala kia ʻIlaisa, ʻa ia naʻe ʻikai te ne tali. Ka ko ʻIlaisá naʻe ʻi ai ʻene sevāniti ko Kēhesi naʻá ne fiemaʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofá maʻana. Naʻe hoko ʻa Kēhesi ʻo mānumanu. ʻI he ʻikai tala kia ʻIlaisá, naʻá ne tulimui ʻia Neamani ʻo loi ange kiate ia koeʻuhí ke ʻoange kiate ia ʻe Neamani ʻa e ngaahi meʻaʻofá. Ko e hā naʻe hoko ki he mānumanu ko Kēhesí? Naʻe taaʻi ia ʻaki ʻa e kiliá!—2 Tuʻi 5:20-27.
13 Kapau te tau fakaʻatā ia, ʻe lava ʻa e mānumanú ke tupu vave mei ha holi siʻisiʻi ki ha meʻa ʻe lava ke ne maumauʻi ʻetau moʻuí. ʻOku māʻalaʻala eni ʻi he fakamatala Fakatohitapu fekauʻaki mo ʻĀkaní. Naʻá ne pehē: “Naʻa ku mamata ʻi he vete ki ha pulupulu faka-Papilone ʻe taha naʻe fungani, pea mo ha sikeli siliva ʻe uangeau, pea mo ha ʻelelo koula naʻe nimangofulu sikeli hono mamafa; pea u manumanu ki ai, pea u toʻo.” Naʻe totonu ke siʻaki ʻe ʻĀkani ʻene holi fehālākí. Ka ʻi hono kehé naʻá ne kaihaʻasi ʻa e ngaahi koloá pea fūfuuʻi ia ʻi hono tēnití. Naʻe ʻai ʻe Sihova ke ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻa e angahala ʻa ʻĀkaní, pea ʻi he ʻaho tatau ko e tokotaha-kaihaʻá mo hono fāmilí naʻe tolomakaʻi ke mate. (Sios. 7:11, 21, 24, 25) ʻE lava ha taha pē ʻia kitautolu ke hoko ʻo mānumanu hangē ko ʻĀkaní. Ko e ʻuhinga ia kuo pau ai ke tau ‘leʻohi kitautolu telia ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e mānumanú.’ (Luke 12:15) Ko e ʻulungaanga taʻetāú ko ha faʻahinga foki ia ʻo e mānumanú. Neongo ʻoku tātātaha nai ke tau maʻu ha fakakaukau kovi, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tau mapuleʻi ʻetau fakakaukaú koeʻuhí ke ʻoua ʻe fakatupunga ʻe he ngaahi holi fehālākí kitautolu ke tau faiangahala.—Lau ʻa e Sēmisi 1:14, 15.
14. Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai kapau ʻoku fakataueleʻi kitautolu ke fai ha meʻa ʻoku hala koeʻuhí ko e hīkisiá pe mānumanú?
14 ʻIo, fakatouʻosi ʻa e hīkisiá mo e mānumanú ʻe lava ke iku atu ki he fakatamaki. Ko e fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa hono fai ha meʻa ʻoku halá te ne tokoniʻi kitautolu ke hanganaki fanongo ki he leʻo ʻo Sihová. (Teu. 32:29) ʻI he Tohi Tapú, ʻoku tala mai ai ʻe Sihova kia kitautolu ʻa e ngaahi ʻaonga hono fai ʻa e meʻa ʻoku totonú mo e ngaahi nunuʻa ʻo e fai ʻa e meʻa ʻoku halá. Kapau ʻoku fakataueleʻi kitautolu ke fai ha meʻa ʻoku hala koeʻuhí ko e hīkisiá pe mānumanú, ʻe fakapotopoto ke fakakaukau ki he anga hono uesia kitautolú, ko hotau ngaahi ʻofaʻangá, mo hotau vahaʻangatae mo Sihová.
TAUHI MAʻU HA FETUʻUTAKI VĀOFI MO SIHOVA
15. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú?
15 ʻOku loto ʻa Sihova ke tau maʻu ʻa e moʻui lelei taha ʻe malavá. (Saame 1:1-3) ʻOkú ne ʻomai kia kitautolu ʻa e fakahinohino totonu ʻi he taimi totonu. (Lau ʻa e Hepelū 4:16.) Neongo naʻe haohaoa ʻa Sīsū, naʻá ne fakafalala ʻi he fetuʻutaki maʻu pē mo Sihová. Naʻe lotu maʻu pē ʻa Sīsū. Naʻe poupouʻi mo tataki ʻe Sihova ʻa Sīsū ʻi he ngaahi founga fakaofo. Naʻá ne fekauʻi mai ʻa e kau ʻāngelo ke tokangaʻi ia, ʻoange kiate ia ʻa e laumālie māʻoniʻoní pea tataki ia ʻi hono fili ʻa e kau ʻapositolo ʻe toko 12. Naʻe aʻu ʻo lea hifo ʻa Sihova mei he langí ke fakahaaʻi naʻá ne poupouʻi mo hōifua ʻia Sīsū. (Māt. 3:17; 17:5; Mk. 1:12, 13; Luke 6:12, 13; Sione 12:28) Hangē ko Sīsuú, ʻoku fiemaʻu foki ke tau lotu maʻu pē pea fai mei hotau lotó. (Saame 62:7, 8; Hep. 5:7) ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he lotú ke nofo ofi kia Sihova pea moʻui ʻi ha founga ʻoku fakalāngilangiʻi ai ia.
16. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe Sihova ke fanongo ki hono leʻó?
16 ʻOku ʻikai fakamālohiʻi kitautolu ʻe Sihova ke tau muimui ʻi heʻene faleʻí, ka ʻokú ne ʻai ke faingofua hono maʻu iá kapau ʻoku tau loto ki ai. ʻOku fiemaʻu ke tau kole hono laumālie māʻoniʻoní ke ne tataki kitautolu, pea te ne foaki loto-lelei mai ia. (Lau ʻa e Luke 11:10-13.) ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Tokanga ki he anga hoʻomou fanongó.” (Luke 8:18) Ko e fakatātaá, kapau ʻoku tau kole kia Sihova ke ne tokoniʻi kitautolu ke fakaʻehiʻehi mei he ʻulungaanga taʻetāú ka ʻoku tau hokohoko atu ke sio ʻi he ʻata fakalieliá pe mamata ʻi he ngaahi faiva taʻetāú, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai ke tau fiemaʻu moʻoni ʻene tokoní. Ke maʻu ʻene tokoní, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻi he ngaahi feituʻu pe ngaahi tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e laumālie ʻo Sihová, hangē ko ʻetau ngaahi fakataha ʻi he fakatahaʻangá. Ko e kau sevāniti tokolahi ʻa Sihova kuo nau fakaʻehiʻehi mei he fakatamakí ʻaki ʻa e fanongo kia Sihova lolotonga ʻetau ngaahi fakatahá. ʻI he taimi naʻa nau ʻiloʻi ai naʻa nau fakatupulekina ha holi fehālākí, naʻa nau fakatonutonu ʻa e palopalemá.—Saame 73:12-17; 143:10.
HOKOHOKO ATU ʻA E FANONGO LELEI KI HE LEʻO ʻO SIHOVÁ
17. Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ʻa e falala pē kia kitautolú?
17 ʻOku tau ako ha lēsoni mahuʻinga meia Tuʻi Tēvita ʻo ʻIsilelí. ʻI heʻene falala kia Sihová, naʻe malava ʻe Tēvita ke fai ʻa e ngaahi meʻa fakaofo. ʻI heʻene kei siʻí, naʻá ne tāmateʻi ʻa e saianiti ko Kolaiaté. Naʻe hoko ʻa Tēvita ki mui ko ha sōtia, pea ko ha tuʻi. Ko ʻene ngāué ke maluʻi mo fai ʻa e ngaahi fili lelei maʻá e puleʻanga ʻo ʻIsilelí. Ka ʻi he taimi naʻá ne kamata falala ai kiate iá, naʻe kākaaʻi ia ʻe hono lotó tonu. Naʻá ne faiangahala mo Patisepa pea aʻu ʻo fakapoongi hono husepānití. Kae kehe, ʻi he taimi naʻe fakatonutonu ai ia ʻe Sihová, naʻe fanongo anga-fakatōkilalo ʻa Tēvita, ʻo fakahaaʻi ʻene ngaahi fehālākí, pea toe hoko ko e kaumeʻa ʻo Sihova.—Saame 51:4, 6, 10, 11.
18. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau hanganaki fanongo ki he leʻo ʻo Sihová?
18 ʻI he 1 Kolinitō 10:12, ʻoku tau ako ai kuo pau ke ʻoua te tau falala pē kia kitautolu. ʻOku fakahaaʻi māʻalaʻala ʻe he Tohi Tapú heʻikai lava ke tau tataki lavameʻa kitautolu, ko ia ko e ʻikai pē ke tataki kitautolu ʻe he leʻo ʻo Sihová ʻe tataki kitautolu ʻe he leʻo ʻo Sētané. (Sel. 10:23) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke tau lotu maʻu pē pea muimui ki he fakahinohino ʻa hono laumālie māʻoniʻoní. ʻIo, ʻofa ke tau fanongo lelei maʻu pē ki he leʻo ʻo Sihová.