Hoko ko ha Kaumeʻa ʻi he Taimi ʻOku ʻi he Tuʻunga Fakatuʻutāmaki Ai ha Kaungāmeʻa
Ko Gianni mo Maurizio kuó na kaumeʻa ʻi he taʻu nai ʻe 50. Kae kehe, naʻe ʻi ai ha taimi, naʻe ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ai ʻena kaungāmeʻá. “Lolotonga ʻa e taimi faingataʻa ko ení, naʻá ku fai ai ha fehālaaki mafatukituki ʻo tupu ai ʻema mavaeuá,” ko e fakamatala ia ʻa Maurizio. ʻOku hoko atu ʻe Gianni: “Ko Maurizio ʻeku faiako Tohi Tapú ʻi he taimi naʻe kamata ke u ako ai ʻa e Tohi Tapú. Naʻá ne hoko ko ha tokotaha poupou fakalaumālie kiate au. Ko ia, naʻe faingataʻa ke u tui ki he meʻa naʻá ne faí. Naʻá ku loto-mamahi lahi koeʻuhí naʻá ku ʻiloʻi heʻikai te ma toe kaumeʻa. Naʻá ku ongoʻi liʻekina.”
KO E ngaahi kaumeʻa leleí ʻoku taʻehanotatau ʻene mahuʻingá, pea ko ha kaungāmeʻa kuo tuʻuloa ʻoku ʻikai ke hokonoa pē ia. Kapau ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ha kaungāmeʻa, ko e hā ʻe lava ke tokoni ke fakahaofi iá? ʻE lava ke tau ako ha meʻa lahi mei he niʻihi tāutaha ʻoku lave ki ai ʻi he Tohi Tapú ʻa ia naʻa nau hoko ko e ngaahi kaumeʻa moʻoni ka ki mui aí naʻe ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻenau kaungāmeʻá.
TAIMI ʻOKU FAI AI ʻE HA KAUMEʻA HA FEHĀLAAKI
Ko Tēvita, ko e tauhi-sipi mo e tuʻi, naʻe ʻi ai hono ngaahi kaumeʻa lelei. ʻOku haʻu ki heʻetau fakakaukaú ʻa Sionatane ko e taha ia ʻo hono ngaahi kaumeʻá. (1 Sām. 18:1) Ka naʻe toe ʻi ai mo e ngaahi kaumeʻa kehe ʻo Tēvita, ʻo hangē ko e palōfita ko Nētané. ʻOku ʻikai ke fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú ʻa e taimi naʻe kamata ai ʻena kaungāmeʻá. Neongo ia, ʻi he taimi ʻe taha, naʻe tala ʻe Tēvitá ʻene fakakaukaú kia Nētane ʻo hangē pē ko hoʻo talanoa ki hao kaumeʻa. Naʻe loto ʻa Tēvita ke ne langa ha fale moʻo Sihova. ʻOku pau pē naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe he tuʻí ʻa e fakakaukau ʻa Nētané ʻi he tuʻunga ko hono kaumeʻa pea ʻi he tuʻunga ko e tangata naʻá ne maʻu ʻa e laumālie ʻo Sihová.—2 Sām. 7:2, 3.
Kae kehe, naʻe hoko ha meʻa ʻa ia naʻá ne uesia ai ʻa hona vaá. Naʻe fakahoko ʻe Tuʻi Tēvita ha tono mo Patisepa, pea hili iá naʻá ne ʻai hono husepānití, ʻa ʻŪlaia, ke tāmateʻi. (2 Sām. 11:2-21), Naʻe mateaki ʻa Tēvita kia Sihova peá ne pouaki ʻa e fakamaau totonú ʻi he taʻu lahi. Ka ko eni kuó ne fakahoko ʻa e angahala mamafa! Ko e hā naʻe hoko ki he tuʻi lelei ko ení? Naʻe ʻikai lava ke ne sio ki he mafatukituki ʻene tōʻongá? Naʻá ne fakakaukau te ne lava ʻo fūfuuʻi ia mei he ʻOtuá?
Ko e hā ʻe fai ʻe Nētané? Te ne tuku ha taha kehe ke ne fakahā ia ki he tuʻí? Naʻe ʻi ai e niʻihi naʻa nau ʻilo ki he founga naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe Tēvita ke tāmateʻi ʻa ʻŪlaiá. Ko ia ko e hā ha kaunga ki ai ʻa Nētane pea ʻe hoko ʻo uesia ai ʻena kaungāmeʻa fuoloá? ʻE lava ke iku ʻo ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ai ʻa e moʻui ʻa Nētané kapau te ne lea. He ko ē naʻe tāmateʻi ʻe Tēvita ʻa e tokotaha tonuhia ko ʻŪlaiá.
Ka ko Nētané ko ha tangata-lea ia ʻa e ʻOtuá. Naʻe ʻiloʻi ʻe he palōfitá kapau te ne fakalongolongo ai pē, ʻe ʻikai ke kei lelei ai pē ʻa hono vā mo Tēvitá pea ʻe halaia ai mo hono konisēnisí tonu. Naʻe fou hono kaumeʻa ko Tēvitá ʻi ha ʻalunga naʻe taʻefakahōifua kia Sihova. Naʻe mātuʻaki fiemaʻu ki he tuʻí ha tokoni ke fakatonutonu hono ʻalungá. ʻIo, naʻe fiemaʻu ʻe Tēvita ha kaumeʻa moʻoni. Ko Nētane ʻa e kaumeʻa ko iá. Naʻá ne ʻohake ʻa e meʻa naʻe hokó, ʻaki ʻene fai ha talanoa fakatātā ʻe malava ke maongo ki he loto ʻo e tokotaha ko eni naʻe hoko ko ha tauhi-sipi ki muʻá. Naʻe ʻoatu ʻe Nētane ʻa e pōpoaki ʻa e ʻOtuá ka ʻi ha founga naʻe tokoniʻi ai ʻa Tēvita ke ne mahinoʻi kakato ʻa e mafatukituki ʻo ʻene faihalá pea ueʻi ia ke ne fai ha meʻa.
Ko e hā te ke faí kapau naʻe fai ʻe hao kaumeʻa ha fehālaaki mafatukituki pe fakahoko ha angahala mamafa? ʻE fakataueleʻi nai koe ke ke fakaʻuhinga ʻo pehē ko hono ʻohake ʻene faihalá ʻe maumau ai homo kaungāmeʻá. Pe te ke ongoʻi nai ko hono fakahā ʻene faiangahalá ki he kau mātuʻá, ʻe tokoniʻi fakalaumālie ai ia, ka ʻe hoko ia ko hano lavakiʻi ʻa homo kaungāmeʻá. Ko e hā te ke faí?
ʻOku manatu ʻa Gianni, naʻe lave ki ai ki muʻá: “Naʻá ku fakatokangaʻi naʻe kehe ʻa e tuʻungá. Naʻe ʻikai ke kei māfana mai ʻa Maurizio ʻo hangē ko ia ki muʻá. Naʻá ku fakakaukau ke u ʻalu kiate ia neongo naʻe mātuʻaki faingataʻa kiate au ke u fai pehē. Naʻá ku fifili: ‘Ko e hā mo ha toe meʻa ke u tala ki ai he ʻokú ne ʻosi ʻilo pē? Heʻikai nai ke sai ʻene fakafeangai maí!’ Ka ko hono manatuʻi ʻa e meʻa kotoa naʻá ma akó, naʻá ku maʻu ai ha mālohi ke talanoa ki ai. Naʻe pehē pē mo Maurizio ʻi he taimi naʻá ku fiemaʻu tokoni aí. Naʻe ʻikai te u loto ke motuhia ʻema kaungāmeʻá, ka naʻá ku loto ke tokoniʻi ia koeʻuhí he naʻá ku tokanga fekauʻaki mo ia.”
ʻOku tānaki mai ʻe Maurizio: “Naʻe loto-totonu ʻa Gianni—pea naʻá ne moʻoni. Naʻá ku ʻiloʻi ko e nunuʻa ʻo ʻeku fili koví naʻe ʻikai ko hono foʻui pea naʻe ʻikai ko e foʻui ia ʻo Sihova. Ko ia naʻá ku tali ʻa e akonakí, pea naʻe faifai atu pē ʻou toe ake fakalaumālie mai.
TAIMI ʻOKU ʻI HE TUʻUNGA FAKATUʻUTĀMAKI AI HA KAUMEʻA
Naʻe toe ʻi ai ʻa e ngaahi kaungāmeʻa kehe ʻo Tēvita ʻa ia naʻa nau mateaki kiate ia ʻi he ngaahi taimi faingataʻá. Ko e taha ʻo hono kaungāmeʻa ko iá ko Hūsai, ʻa ia ʻoku lave ʻa e Tohi Tapú kiate ia ko e “takanga ʻo Tevita.” (2 Sām. 16:16; 1 Kal. 27:33) Ko ha ʻōfisa nai ia ʻi he lotoʻā fakatuʻí pea naʻá ne hoko ko ha kaumeʻa fafale mo e takanga ʻo e tuʻí, ʻa ia ko e tokotaha eni naʻe ʻoatu ai ha fekau fakapulipuli ʻi he taimi ʻe niʻihi.
ʻI he taimi naʻe feinga ke faʻao ai ʻe he foha ʻo Tēvita ko ʻApisalomé ʻa e taloní, naʻe tokolahi ʻa e kau ʻIsileli naʻa nau kau mo ʻApisalome, ka naʻe ʻikai ke fai pehē ʻa Hūsai. Lolotonga ʻa e hola holo ʻa Tēvitá, naʻe ʻalu atu ʻa Hūsai ki ai. Naʻe loto-mamahi lahi ʻaupito ʻa Tēvita koeʻuhí ko hono lavakiʻi ia ʻe hono fohá tonu pea mo e niʻihi naʻá ne falala ki aí. Kae kehe, naʻe kei mateaki pē ʻa Hūsai, ko ha tokotaha ia naʻe loto-lelei ke tuku ʻene moʻuí ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki kae fakahoko ha ngāue ke fakafepakiʻi ʻa e faʻufaʻufono naʻe faí. Naʻe ʻikai ke fai pē eni ʻe Hūsaí koeʻuhi ko hono fatongia ko ha ʻōfisa ʻi he lotoʻā fakatuʻí. Naʻá ne fakamoʻoniʻi ʻene hoko ko ha kaumeʻa mateaki.—2 Sām. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.
ʻOku fakalotomāfana ʻa e sio ki he anga ʻo e haʻi fāʻūtaha ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi he ʻahó ni ʻa ia ʻoku mahulu atu ia ʻi ha ngafa pe fatongia ʻi he fakatahaʻangá. ʻOku tala mai ʻe heʻenau tōʻongá, “Ko ho kaumeʻa au, ʻo ʻikai koeʻuhí kuo pau ke u fai pehē, ka koeʻuhí ʻokú ke mahuʻinga kiate au.”
Ko e meʻa eni naʻe hokosia ʻe ha tokoua ko hono hingoá ko Federico. ʻI he tokoni ʻa hono kaumeʻa ʻofeina ko Antonio, naʻe lava ai ke ne fekuki mo ha taimi faingataʻa ʻi heʻene moʻuí. ʻOku pehē ʻe Federico: “ʻI he taimi naʻe hiki mai ai ʻa Antonio ki heʻemau fakatahaʻangá, naʻá ma hoko leva ʻo kaumeʻa. Ko e ongo sevāniti fakafaifekau kimaua, pea naʻá ma fiefia ʻi he ngāue fakatahá. Kae hili ha taimi nounou mei ai, naʻe fakanofo ia ko ha mātuʻa. Tuku kehe ʻene hoko ko hoku kaumeʻá, ko ha faʻifaʻitakiʻanga fakalaumālie ia kiate au.” ʻI he taimi ko ení naʻe fai ai ʻe Federico ha laka hala. Naʻá ne kumi leva ki ha tokoni fakalaumālie, ka naʻe ʻikai ke ne kei taau ke hoko ko ha tāimuʻa pe ko ha sevāniti fakafaifekau. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ki ai ʻa Antonio?
ʻI he fehangahangai ʻa Federico mo ha faingataʻá, naʻe fanongo kiate ia hono kaumeʻa ko Antonio mo fakalototoʻaʻi ia
ʻOku manatu ʻa Federico: “ʻOku lava ke u ʻilo naʻe mahinoʻi ʻe Antonio ʻeku mamahí. Naʻá ne fai hono lelei tahá ke tokoniʻi fakaeongo au. Naʻá ne tokanga lahi fekauʻaki mo ʻeku fakaakeake fakalaumālié pea naʻe ʻikai ʻaupito ke ne liʻaki au. Naʻá ne fakalototoʻaʻi au ke u toe mālohi fakalaumālie pea naʻe ʻikai ke ne foʻi.” ʻOku pehē ʻe Antonio: “Naʻe lahi ange ʻa e taimi ne u fakamoleki mo Federico. Naʻá ku loto ke ʻai ia ke ne ongoʻi tauʻatāina ke talanoa mai fekauʻaki mo ha meʻa pē, naʻa mo ʻene mamahí.” Ko e meʻa fakafiefiá, ʻi he faai mai ʻa e taimí naʻe toe hoko ʻa Federico ʻo mālohi fakalaumālie pea ki mui ai naʻe toe fakanofo ia ko ha tāimuʻa mo ha sevāniti fakafaifekau. ʻOku fakaʻosiʻaki ʻe Antonio: “Neongo ʻokú ma ngāue he taimí ni ʻi he fakatahaʻanga kehekehe, ʻokú ma toe vāofi ange ʻi ha toe taimi.”
TE KE ONGOʻI NAʻE LAVAKIʻI KOE?
ʻE fēfē hoʻo ongoʻí kapau ʻoku fakamamaʻo ho kaumeʻa ofí meiate koe ʻi he taimi ʻokú ke fiemaʻu lahi taha ai iá? Ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ʻe toe fakamamahi ange. Te ke malava ke fakamolemoleʻi ia? ʻE ʻi ai nai ha taimi ʻe toe mālohi homo vahaʻangataé ʻo hangē ko ia ki muʻá?
Fakakaukau fekauʻaki mo e meʻa naʻe hoko kia Sīsū lolotonga hono ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻi he māmaní. Naʻá ne fakamoleki ʻa e taimi lahi mo ʻene kau ʻapositolo faitōnungá, pea naʻa nau fāʻūtaha ʻi ha haʻi makehe. Naʻe ui moʻoni ʻe Sīsū kinautolu ko hono ngaahi kaumeʻa. (Sione 15:15) Ka, ko e hā naʻe hoko ʻi he taimi naʻe puke ai iá? Naʻe hola ʻa e kau ʻapositoló. Naʻe tala mahino ʻe Pita heʻikai ʻaupito te ne liʻaki ʻa hono ʻEikí, ka ʻi he pō pē ko iá, naʻe fakaʻikaiʻi ʻe Pita ʻokú ne ʻilo ʻa Sīsū!—Māt. 26:31-33, 56, 69-75.
Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū te ne fehangahangai toko taha mo hono ʻahiʻahi fakaʻosí. Neongo ia, naʻe ʻi ai ʻa e ʻuhinga naʻe siva ai ʻene ʻamanakí, pea aʻu ʻo ne loto-mamahi. Ka ʻi heʻene fetalanoaʻaki mo e kau ākongá ʻi he ngaahi ʻaho siʻi hili ʻene toetuʻú naʻe ʻikai ke ne teitei fakaeʻa ai ʻa e siva ʻene ʻamanakí, loto-koná, pe ongoʻi fakaʻiseʻisá. Naʻe ʻikai ongoʻi ʻe Sīsū ʻoku fiemaʻu ke ne fakalau ʻa e tōnounou ʻa e kau ākongá, ʻo kau ai ʻa e meʻa naʻa nau fai ʻi he pō naʻe puke ai iá.
ʻI hono kehé, naʻe fakafiemālieʻi ʻe Sīsū ʻa Pita mo e kau ʻapositolo kehé. Naʻá ne fakapapauʻi ʻene falala kiate kinautolú ʻaki hono ʻoange ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ngāue fakaeako mahuʻinga taha ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Kia Sīsū, naʻe kei hoko pē ʻa e kau ʻapositoló ko hono ngaahi kaumeʻa. Ko ʻene ʻofá naʻe maongo tuʻuloa ia kiate kinautolu. Naʻa nau fai honau lelei tahá ke ʻoua ʻaupito naʻa nau toe fakamamahiʻi honau ʻEikí. Ko e moʻoni, naʻa nau fakahoko lavameʻa ʻa e ngāue naʻá ne ʻoange ki hono kau muimuí.—Ngā. 1:8; Kol. 1:23.
ʻOku manatuʻi lelei ʻe ha tuofefine ko Elvira ʻa e taimi naʻá ne fetōʻaki ai mo hano kaumeʻa fafale ko Giuliana: “ʻI he taimi naʻá ne tala mai ai ʻene loto-mamahi ʻiate au koeʻuhí ko e meʻa naʻá ku faí,” ʻoku pehē ʻe Elvira, “naʻá ku ongoʻi kovi ʻaupito. Naʻá ne maʻu ʻa e totonu ke ʻita. Ka ko e meʻa naʻe maongo kiate aú he naʻe lahi ange ʻene tokanga kiate au mo e meʻa ʻe iku ki ai ʻeku tōʻongá. ʻOku ou houngaʻia maʻu pē ʻi he ʻikai ke ne tokangataha ki he hala naʻá ku fai kiate iá, ka ko e maumau ʻe hoko kiate aú. Naʻá ku fakamālō ai kia Sihova ʻi heʻeku maʻu ha kaumeʻa naʻá ne fakamuʻomuʻa au ʻi heʻene ngaahi ongoʻí tonu.”
Ko hono moʻoní, ʻe anga-fēfē ha fakafeangai ha kaumeʻa lelei ʻi he taimi ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ai ha kaungāmeʻa? Te ne loto-lelei ke talanoa anga-ʻofa kae tauʻatāina ʻo ka fiemaʻu. Ko e kaumeʻa ko iá te ne hangē ko Nētane mo Hūsaí, ʻa ia naʻá na nofoʻaki mateaki lolotonga ʻa e ngaahi taimi faingataʻá, pea hangē ko Sīsuú, ʻa ia naʻá ne loto-lelei ke fakamolemole. Te ke hoko ko ha kaumeʻa pehē?