Naʻá Ke ʻIloʻi?

ʻI he kuonga muʻá, naʻe anga-fēfē hono palani ʻe ha tokotaha ke folau ʻi ha vaka tahi?

KO E anga-mahení, ʻi he ʻaho ʻo Paulá naʻe ʻikai ha vaka ki he uta pāsese ʻataʻatā pē. Ke folau ʻi ha vaka, ko e kau fefonongaʻakí naʻe pau ke nau ʻeke ki he niʻihi kehé kapau naʻa nau ʻilo ha vaka (uta koloa) ʻa ha mēsianiti naʻe ʻalu ki he feituʻu ʻokú ne taumuʻa ki aí pea loto-lelei ke fakaheka ha pāsese. (Ngā. 21:2, 3) Neongo kapau naʻe ʻikai ʻalu hangatonu ʻa e vaká ki he feituʻu naʻe loto ʻa e tokotaha fonongá ke ʻalu ki aí, ʻi he tuʻu ʻa e vaká ʻi ha feituʻu kehe lolotonga ʻa e folaú, naʻe lava ke ne hifo ʻo kumi ha vaka ʻe taha ʻe ʻave ai ia ke ofi ange ki he feituʻu ʻoku folau ki aí.​—Ngā. 27:1-6.

Ko e fononga ʻi tahí naʻe faʻa fai fakafaʻahitaʻu, pea ko e vaká naʻe ʻikai haʻanau taimi-tēpile pau. Naʻe lava ke toloi ʻe he kau kauvaká ʻenau folaú ʻo ʻikai koeʻuhi pē ko e kovi ʻa e ʻeá, kae pehē foki ki he tui fakafaʻahikehé. Ko e fakatātaá, kapau te nau sio ki ha fakaʻilonga kovi, hangē ko e tangi mai ha lēveni mei he maea ʻo e vaká, pe ko ʻenau sio ki ha vaka ngoto ʻi he matātahí. Naʻe ngāueleleiʻaki ʻe he kau kauvaká ʻa e matangi leleí, ko ia ʻi he lelei ʻa e matangí, ʻoku nau tuku folau leva. ʻI hono maʻu ʻe ha tokotaha fononga ha vaka te nau fakaheka ia, naʻá ne ʻalu leva ki he uafú mo ʻene kató pea tatali ai ki hono fanongonongo ʻo e taimi ʻe mavahe ai ʻa e vaká.

“ʻI Loma naʻa nau ʻai ke faingofua ki he kakaí ke nau maʻu ha vaka ke folau ai koeʻuhi ke ʻoua te nau toe kumi holo ki ha vaka,” ko e lau ia ʻa e faihisitōlia ko Lionel Casson. “Ko e taulangá naʻe ofi ki he Vaitafe ko Tiber. ʻI he kolo ofi ko Ostia naʻe ʻi ai ha fuʻu feituʻu lahi ai naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi ʻōfisi. Ko e lahi taha ʻi aí, ko e ngaahi kautaha vaka ki he ngaahi taulanga kehekehe: Naʻe ʻi ai ʻa e kautaha vaka ʻo Narbonne [Falanisē ia he ʻaho ní], ʻi ai mo e kautaha vaka ʻo Carthage [ko Tunīsia ia he ʻaho ní], . . . mo e hā fua. Ko ha taha ʻokú ne kumi ki ha vaka naʻe pau ke ne vakai ki he ngaahi ʻōfisi ʻo e kolo ʻoku tuʻu ʻi he halanga ko iá.”

Ko e fononga ʻi tahí naʻe vave ange ai ʻa e fefonongaʻakí, ka naʻe ʻi ai hono ngaahi fakatuʻutāmaki foki. ʻI he ngaahi taimi lahi, naʻe hokosia ʻe Paula ʻa e vaka tūkia ʻi heʻene ngaahi fononga fakamisinalé.​—2 Kol. 11:25.