Founga ke Tuʻuaki Ai ʻa e Tohi Akoʻi ʻe he Tohi Tapú
ʻOku kau ʻi he konga fakalahi ko ení ha ngaahi fokotuʻu kehekehe ki hono tuʻuaki ʻa e tohi Akoʻi ʻe he Tohi Tapú. Ke hoko ʻo mātuʻaki ola lelei, fakahaaʻi ia ʻi hoʻo ngaahi lea pē ʻaʻau, feʻunuʻaki hoʻo fakaleá ki he kakai ʻi ho feituʻú pea hoko ʻo alāanga mo e ngaahi poini ʻi he tohí ki he fetalanoaʻakí. ʻE toe ngāueʻaki nai mo e ngaahi tuʻuaki kehe ʻoku ʻaonga ki ho feituʻú.—Sio ki he ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga ʻo Sanuali 2005, p. 8.
Fāmili
◼ “Ko e kotoa ʻo kitautolú ʻoku tau mahuʻingaʻia ʻi hono maʻu ha moʻui fakafāmili fiefia. ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ki ai? [Tuku ke ne tali.] ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú ki ha meʻa ʻe lava ʻe he tokotaha kotoa ʻi he fāmilí ʻo fai ke tokoni ai ki ha fāmili fiefia—ko e faʻifaʻitaki ki he ʻOtuá ʻi hono fakahāhaaʻi ʻa e ʻofá.” Lau ʻa e Efeso 4:32, 33 (Ef 5:1, 2, PM) mo e palakalafi 4 ʻi he peesi 135.
Lotu
◼ “Kuó ke fifili nai ki he founga hono tali mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi lotú? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e 1 Sione 5:14, 15 mo e palakalafi 16-18 ʻi he peesi 170-2.] ʻOku toe fakamatalaʻi ʻe he vahe ko ení ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau lotu ki he ʻOtuá pea mo e meʻa kuo pau ke tau fai ke fanongo mai aí.”
Lotu (Faʻahinga Tui)
◼ “ʻOku kamata ke vakai ʻa e kakai tokolahi ki he ngaahi lotu ʻa e māmaní ko ha tupuʻanga ia ʻo e ngaahi palopalema ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo ʻikai ko ha fakaleleiʻanga. ʻOkú ke fakakaukau ʻoku taki ʻe he lotú ʻa e kakaí ʻi he hala totonú? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Mātiu 7:13, 14 mo e palakalafi 5 ʻi he peesi 145-6.] ʻOku sivisiviʻi ʻe he vahe ko ení ʻa e tafaʻaki ʻe ono ʻa ia ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e lotu ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá.” Fakahaaʻi ʻa e fakahokohoko ʻi he peesi 147.
Mate/Toetuʻu
◼ “ʻOku fifili ʻa e kakai tokolahi ki he meʻa ʻoku hoko moʻoni ʻi he maté. ʻOkú ke fakakaukau ʻoku malava kiate kitautolu ke tau ʻiloʻi? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Koheleti 9:5 mo e palakalafi 5-6 ʻi he peesi 58-9.] ʻOku toe fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ení ʻa e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e talaʻofa ko ia ʻa e Tohi Tapú ki ha toetuʻú ki he faʻahinga kuo maté.” Fakahaaʻi ange ʻa e fakatātā ʻi he peesi 75.
◼ “ʻI he mate ha taha ʻoku tau ʻofa aí, ʻoku fakanatula pē ke tau holi ke toe sio ki he tokotaha ko iá. ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ki ai? [Tuku ke ne tali.] Kuo maʻu ʻe he tokolahi ʻa e fakafiemālie ʻi he talaʻofa ko ia ʻa e Tohi Tapú ki ha toetuʻú. [Lau ʻa e Sione 5:28, 29 mo e palakalafi 16-17 ʻi he peesi 71-2.] ʻOku toe tali ʻe he vahé ni ʻa e ngaahi fehuʻi ko ení.” Fakahaaʻi ange ʻa e ngaahi fehuʻi talateu ʻi he peesi 66.
Meʻa Fakamamahi/Faingataʻaʻia
◼ “ʻI he hoko ha meʻa fakamamahí, ʻoku fehuʻia ʻe he tokolahi pe ʻoku tokanga moʻoni mai ʻa e ʻOtuá ki he kakaí peá ne fakatokangaʻi ʻenau faingataʻaʻiá. Kuó ke fifili nai ʻo kau ki ai? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e 1 Pita 5:7 mo e palakalafi 11 ʻi he peesi 11.] ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ení ʻa e founga ʻe toʻo fakaʻaufuli atu ai ʻe he ʻOtuá e faingataʻaʻia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.” Fakahaaʻi ange ʻa e ngaahi fehuʻi talateu ʻi he peesi 106.
Moʻui Taʻengata
◼ “ʻOku holi ʻa e kakai tokolahi ki ha moʻui lelei mo ha moʻui fuoloa. Ka ʻo kapau naʻe malava ia, te ke fie moʻui taʻengata? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Fakahā 21:3, 4 mo e palakalafi 17 ʻi he peesi 54.] ʻOku lāulea ʻa e tohi ko ení ki he founga ʻe lava ai ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá pea mo e tuʻunga ʻe ʻi ai ʻa e moʻuí ʻi he taimi ʻe hoko ai ʻo moʻoni ʻa e talaʻofa ko iá.”
Nofoʻanga
◼ “ʻI he ngaahi feituʻu lahi, ko hono maʻu ha nofoʻanga lelei ʻoku ala fua hono fakamolé ke nofo aí kuo hoko ʻo toe faingataʻa ange. ʻOkú ke fakakaukau ʻe ʻi ai ha ʻaho ʻe maʻu ai ha nofoʻanga feʻunga maʻá e tokotaha kotoa? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Aisea 65:21, 22 mo e palakalafi 20 ʻi he peesi 34.] ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ení ʻa e founga ʻe fakahoko ai ʻa e talaʻofa ko eni mei he ʻOtuá.”
Sihova ko e ʻOtua
◼ “Ko e kakai tokolahi ʻoku nau tui ki he ʻOtuá te nau saiʻia ke ongoʻi ofi ange kiate ia. Naʻá ke ʻilo ʻoku fakaafeʻi mai kitautolu ʻe he Tohi Tapú ke tau ʻunuʻunu ofi kiate ia? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Semisi 4:8a mo e palakalafi 20 ʻi he peesi 16.] Kuo teuteuʻi ʻa e tohi ko ení ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau ako lahi ange ʻo kau ki he ʻOtuá, ʻo ngāueʻaki ʻenau tatau tonu ʻo e Tohi Tapú.” Fakahaaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi talateu ʻi he peesi 8.
◼ “ʻOku lotu ʻa e kakai tokolahi ke fakamāʻoniʻoniʻi pe fakatāpuhaaʻi ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá. Kuó ke fifili nai pe ko hai ʻa e huafa ko iá? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Sāme 83:18 mo e palakalafi 2-3 ʻi he peesi 195.] ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ení ʻa e meʻa ʻoku akoʻi moʻoni ʻe he Tohi Tapú ʻo kau kia Sihova ko e ʻOtuá pea mo ʻene taumuʻa maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá.”
Sīsū Kalaisi
◼ “Ko e kakai takatakai he māmaní kuo nau fanongo ʻo kau kia Sīsū Kalaisi. ʻOku pehē ʻe he niʻihi ko ha tangata tuʻu-ki-muʻa pē ia. ʻOku lotu ʻa e niʻihi ia kiate ia ko e ʻOtua Māfimafi-Aoniú. ʻOkú ke fakakaukau ʻoku mahuʻinga ʻa e meʻa ʻoku tau tui ki ai ʻo kau kia Sīsū Kalaisí?” Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Sione 17:3 mo e palakalafi 3 ʻi he peesi 37-8. Fakahanga ʻa e tokangá ki he ngaahi fehuʻi talateu ʻi he ʻuluʻi-kaveinga ʻo e vahé.
Tau/Melino
◼ “ʻOku fakaʻamu ʻa e kakai ʻi he feituʻu kotoa pē ki ha melino. ʻOkú ke fakakaukau ko e ʻamanaki ki ha melino ʻi he māmaní ko ha misi pē? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Sāme 46:8, 9.] ʻOku lāulea ʻa e tohi ko ení ki he founga ʻe fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene taumuʻá peá ne fakahoko mai ha melino fakaemāmani lahí.” Fakahaaʻi ange ʻa e fakatātā ʻi he peesi 35, pea lāulea ki he palakalafi 17-21 ʻi he peesi 34.
Tohi Tapu
◼ “ʻOku faʻa lave ʻa e kakaí ki he Tohi Tapú ko e Folofola ʻa e ʻOtuá. Kuó ke fifili nai pe ʻe lava fēfē ke ui totonu ha tohi naʻe hiki ʻe ha kau tangata, ko e Folofola ʻa e ʻOtuá? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e 2 Pita 1:21 mo e palakalafi 5 ʻi he peesi 19-20.] ʻOku ʻomai ʻe he tohí ni ʻa e ngaahi tali ʻa e Tohi Tapú ki he ngaahi fehuʻi ko ení.” Fakahaaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ʻi he peesi 6.
◼ “ʻI he ngaahi ʻahó ni, kuo ala maʻu ʻe he kakaí ʻa e ngaahi fakamatala lahi ange ʻi ha toe taimi ki muʻa. Ka ʻokú ke fakakaukau ko fē ʻe lava ke tau maʻu mei ai ha faleʻi lelei ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ke tau maʻu ha moʻui fiefia mo lavameʻá? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e 2 Timote 3:16, 17 mo e palakalafi 12 ʻi he peesi 23.] ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tohi ko ení ʻa e founga ʻe lava ke tau moʻui ai ʻi ha ʻalunga ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá pea lelei maʻa kitautolú.” Fakahaaʻi ʻa e saati mo e fakatātā ʻi he peesi 122-3.
ʻĀmaketone
◼ “ʻI he fanongo ʻa e kakaí ki he foʻi lea ‘ʻĀmaketone,’ ʻoku fakakaukau ʻa e tokolahi ko ha fakaʻauha fakatokolahi ia. ʻE fakaʻohovale nai kiate koe ke ke ʻiloʻi ko ʻĀmaketoné ko ha meʻa ia ke fakatuʻamelie moʻoni atu ki ai? [Tuku ke ne tali. Pea lau leva ʻa e Fakahā 16:14, 16.] Fakatokangaʻi ʻa e fakamatala ko eni ʻo e tuʻunga ʻe ʻi ai ʻa e moʻuí hili ʻa ʻĀmaketoné.” Huke ki he peesi 82-4, pea lau ʻa e palakalafi 21.
[Puha ʻi he peesi 5]
Ngaahi Founga ke Lave Ai ki he Fokotuʻutuʻu Tokoní
“Kapau te ke saiʻia ke fai ha kiʻi tokoni he ʻahó ni ki heʻemau ngāue ʻi māmani lahí, te u tali fiefia ia.”
“Neongo ʻoku tuʻuaki taʻetotongi ʻemau tohí, ʻoku mau tali moʻoni ʻa e ngaahi tokoni siʻisiʻi ki heʻemau ngāue ʻi māmani lahí.”
“Te ke fifili nai ki he founga ʻoku lava ai ke mau fua ʻa e fakamole ki he ngāue ko ení. Koeʻuhí pē ko ʻemau ngāue ʻi māmani lahí ʻoku poupouʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi tokoni loto-fiefoaki. Kapau te ke saiʻia ke fai ha tokoni siʻisiʻi he ʻahó ni, te u fiefia ke tali ia.”