Ngāue ke Haofaki Atu Ho Fāmilí ki he Māmani Foʻou ʻa e ʻOtuá
“Ko koe te ke fakalekesi kinautolu, ʻe Sihova, te ke tauhi kinautolu mei he toʻutangata ni ʻo taʻengata.”—SĀME 12:7.
1, 2. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku hoko ki he ngaahi fāmili ʻe niʻihi ʻi he fekuki mo e ngaahi tenge ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí? (e) Ko e hā ʻoku malava ke fai ʻe he ngaahi fāmili Kalisitiané ka nau hao moʻui atu ai?
“ʻOKU fonu fiefia ʻa hoku lotó ʻi he ʻahó ni!” ko e kalanga ia ʻa ha tokotaha ʻo e kau mātuʻa Kalisitiane ko Sione. Ko e hā ʻa e tupuʻanga ʻo e fiefia lahi ko ʻení? Naʻá ne pehē: “Kuo papitaiso ʻa hoku foha taʻu 14 mo hoku ʻofefine taʻu 12.” Ka naʻe ʻikai ke ngata ai pē ʻa ʻene fiefiá. Naʻá ne tānaki atu: “ʻI he taʻu kuo ʻosí naʻe fakatou taaimuʻa fakataimi ai ʻa hoku foha taʻu 17 mo hoku ʻofefine taʻu 16.”
2 Ko ha ngaahi fāmili lahi ʻi hotau lotolotongá ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi ola meimei tatau ko ʻenau ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. Ka neongo ia, ko e niʻihi ʻoku nau hokosia ʻa e ngaahi palopalema. Naʻe tohi ʻe ha ongo meʻa mali Kalisitiane: “ʻOku ʻi ai ʻa ʻema fānau ʻe toko nima pea kuo fakautuutu ʻa e faingataʻa ke feangai mo kinautolú. Kuo ʻosi mole atu ʻa ʻema tama ʻe tokotaha ki he fokotuʻutuʻu motuʻá ni. ʻOku ngalingali ko ʻetau fānau ʻi he tuʻunga talavoú ʻoku fakatefito ki ai ʻa e ʻohofi ʻa Sētane ʻi he taimi ní.” ʻOku toe ʻi ai foki mo e ngaahi hoa mali kuo nau hokosia ʻa e ngaahi palopalema mamafa fakaemali, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku iku ki he māvae pe ko e vete mali. Ka neongo ia, ʻe hao moʻui nai ʻi he “mamahi lahi” pea tauhi atu ki he māmani foʻou ka hoko mai ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi fāmili ʻoku nau fakatupu ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalisitiané. (Mātiu 24:21; 2 Pita 3:13) Ko ia, ko e hā ʻe lava ke ke fai ke fakapapauʻi ʻa hono tauhi ʻa ho fāmilí?
Fakaleleiʻi ʻa e Fetuʻutakí
3, 4. (a) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e fetuʻutakí ʻi he fāmilí, pea ko e hā ʻoku faʻa hoko ai ʻa e palopalema ʻo fekauʻaki mo iá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ki he ngaahi husepānití ke nau feinga ke nau hoko ko e kau fanongo lelei?
3 Ko e fetuʻutaki leleí ko e tupuʻanga ia ʻo e fāmili moʻui leleí; kapau ʻe ʻikai, ʻe fakautuutu ʻa e hohaʻa mo e fakakulukia. ʻOku pehē ʻe Palōvepi 15:22: “ʻOku maumau fakakaukau ʻa e ʻikai fai ha alea.” ʻOku fakatupu tokanga, kuo lipooti mai ʻe ha tokotaha fakahinohino fekauʻaki mo e nofo malí: “Ko e lāunga lahi taha kuo u fanongo ki ai mei he ngaahi uaifi kuo u fakahinohinó ko e ‘Heʻikai te ne talanoa mo au,’ pea ‘ʻOku ʻikai te ne fanongo mai kiate au.’ Pea ʻi heʻeku tala ki honau ngaahi husepānití ʻa e lāunga ko ʻení heʻikai pē ke nau tokanga foki kiate au.”
4 Ko e hā ʻokú ne fakatupunga ʻa e ʻikai ha fetuʻutakí? Ko ha meʻa ʻe taha, ko e kakai tangata mo e kakai fefine ʻoku nau faikehekehe, pea ʻoku faʻa ʻilonga ʻa e kehekehe ʻa ʻenau founga fetuʻutakí. Naʻe pehē ʻe ha kupu ʻe taha ko ha husepāniti ʻe “hehema ke lea fakahangatonu mo ʻaonga” ʻi heʻene ngaahi fetalanoaʻakí, ka “ko e meʻa ʻoku fiemaʻu lahi [ʻe ha uaifi] ʻi ha toe meʻa ko e tokotaha fanongo tokanga ʻoku kaungāongoʻi.” Kapau ʻoku hoko ʻeni ko ha palopalema ʻi hoʻo nofo malí, ngāue ke fakaleleiʻi ʻa e meʻa ko iá. ʻE fiemaʻu nai ki ha husepāniti Kalisitiane ke ngāue mālohi ke hoko ko ha tokotaha fanongo lelei. ʻOku pehē ʻe Sēmisi: “Ka ke vave ʻa e tangata fuape he fanongo, kae fakatotoka ki he lea.” (Sēmisi 1:19) Ako ke fakaʻehiʻehi mei he fekauʻi, valokiʻi, pe malanga ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻe ho uaifí ʻa e “kaungāmamahi” pē. (1 Pita 3:8) ʻOku pehē ʻe he Palōvepi 17:27: “Ko ia ʻoku ne fakamaʻumaʻu ʻene lea ko e potopotoʻi ia.”
5. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke fakaleleiʻi ʻe he ngaahi husepānití ʻi hono fakahā ʻo ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongoʻí?
5 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻi ai “mo e ʻaho ke lea,” pea ʻe fiemaʻu nai kiate koe ke ke ako ke fakahā lahi ange ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongoʻí. (Koheleti 3:7) Ko e fakatātā, ʻokú ke nima homo ʻi he fakamālō ki he ngaahi lavameʻa ʻa ho uaifí? (Palōvepi 31:28) ʻOkú ke fakahā ʻa e hounga ki he ngāue mālohi ʻokú ne fai ʻi hono tokoniʻi koe mo tokangaʻi ʻa e falé? (Fehoanaki mo Kolose 3:15.) Pe mahalo ʻoku fiemaʻu ke ke fakaleleiʻi ʻa e leaʻaki ʻa e “ngaahi lea ʻo e ʻofa.” (Hiva ʻo e Hiva 1:2, NW) ʻI he kamataʻangá ʻe ngali faingataʻa nai kiate koe, ka ʻe lava ke tokoni lahi ia ki hono ʻai ho uaifí ke ne ongoʻi malu ʻi hoʻo ʻofa ange kiate iá.
6. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi uaifí ke fakaleleiʻi ʻa e fetuʻutaki ʻa e fāmilí?
6 Kae fēfē ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané? Naʻe pehē ʻe ha uaifi ʻe taha ʻoku ʻilo pē ʻe hono husepānití ʻokú ne houngaʻia iate ia, ko ia ʻoku ʻikai ke toe fiemaʻu ia ke ne leaʻaki ki hono husepānití. Kaekehe, ʻoku toe ongoʻi lakalakaimonū ʻa e kau tangatá ʻi he houngaʻia, fakaongoongolelei, mo e fakamālō. (Palōvepi 12:8) ʻOku fiemaʻu kiate koe ke fakahā lahi ange hoʻo ongoʻí ʻi he meʻa ko ʻení? ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, mahalo ʻoku fiemaʻu kiate koe ke ke toe tokanga ange ki he anga ʻo hoʻo fanongó. Kapau ʻoku faingataʻa ki ho husepānití ke fakamatala tauʻatāina ki heʻene ngaahi palopalemá, ngaahi manavasiʻí, pe ngaahi faingataʻaʻiá, kuó ke ako ke ke anga-ʻofa mo fakapotopoto ʻi hono ʻai ia ke ne fetuʻutaki tauʻatāina?
7. Ko e hā ʻe lava ke ne fakatupunga ha kē fakaemali, pea ko e hā ʻe malava ke fai ke ʻoua ʻe hoko ʻa e meʻa ko ení?
7 Ko e moʻoni, naʻa mo e ngaahi hoa mali ʻoku nau vā lelei pē ʻoku nau hokosia ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e ʻikai ke fetuʻutaki. ʻE ʻufiʻufi nai ʻe he ngaahi ongoʻí ʻa e fakakaukau leleí, pe ʻe liliu vave ha fetalanoaʻaki lelei ki ha fakakikihi. (Palōvepi 15:1) “He ʻoku lahi ʻa e meʻa ʻoku tau humu ai kotoa pe”; kaekehe, ʻoku ʻikai ʻuhinga ha fekeʻikeʻi fakaemali ko e ngataʻanga ia ʻo ha nofo mali. (Sēmisi 3:2) Ka ko e “feʻiohoʻaki mo e lauʻikovi” ʻoku ʻikai ke taau pea ʻoku fakatupu-maumau ki ha faʻahinga felāveʻi pē. (ʻEfesō 4:31) Fakavave ʻo fekauʻaki mo e fakamelinó ʻo ka kuo feleaʻaki ʻi ha ngaahi lea fakatupunga mamahi. (Mātiu 5:23, 24) ʻE ʻikai ke faʻa hoko ʻa e ngaahi kē kapau ʻe fakatou ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa Paula ʻia ʻEfesō 4:26: “ʻOua ʻe tuku ke to ʻa e laʻa ʻoku mou kei mamahi.” ʻIo, talanoa ʻo kau ki he ngaahi palopalemá lolotonga ʻoku kei siʻi mo puleʻingofua iá; ʻoua te ke tuku ke aʻu hoʻo ongoʻí ki ha tuʻunga ʻoku malava ke hoko ai ha meʻa. Ko e fakamoleki ha miniti siʻi ʻi he ʻaho taki taha ʻi he fetalanoaʻaki ki he ngaahi meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e tokangá ʻe tokoni lahi ia ki hono fakatolonga ʻa e fetuʻutakí mo taʻofi ai ʻa e taʻefemahinoʻakí.
‘Ko e Fakatonutonu Fakaʻatamai ʻa Sihová’
8. Ko e hā nai ʻe ʻauhia atu ai ha kau talavou mei he moʻoní?
8 ʻOku hā ʻoku fiemālie pē ʻa e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ke tuku pē ʻa ʻenau fānaú ke tutupu hake ʻo ʻikai loko ʻi ai ha tataki. ʻOku kau pē ʻa e fānaú ki he ngaahi fakatahá mo kau pē ki he ngāue fakamalangá, ka ʻoku ʻikai te nau faʻa langa hake hanau vahaʻangatae ʻonautolu pē mo e ʻOtuá. Faifai atu pē ko e “holi ʻo e kakano, mo e holi ʻo e mata” ʻoku malava ke ne taki atu ʻa e kau talavou peheé mei he moʻoní. (1 Sione 2:16) Ko ha meʻa fakamamahi ē ki he ngaahi mātuʻá ke nau hao moʻui atu ʻi ʻĀmaketone ka koeʻuhi ko e ʻikai te nau tokanga ʻi he kuo hilí kuo hoko ai ʻa e faingatāmaki ki heʻenau fānaú!
9, 10. (a) Ko e hā ʻoku kaunga ki hono ʻohake ʻo e fānaú ʻi he “akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihova”? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakaʻatā ʻa e fānaú ke nau fakahā tauʻatāina ʻa ʻenau ngaahi ongoʻí?
9 Ko ia naʻe tohi ʻe Paula: “Ko kimoutolu ʻa e ngaahi tamai, ʻoua te mou fakaʻitaʻi hoʻomou fanaú; kae hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihova.” (ʻEfesō 6:4, NW) Ke fai ʻa e meʻa ko ʻení, kuo pau ke ke mātuʻaki alāanga koe mo e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová. ʻOku totonu ke ke fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga totonu ʻi he meʻa fekauʻaki mo hoʻo fili fakaekoe pē ʻo kau ki he fakafiefiá, ko e ako fakafoʻituitui, maʻu fakataha, mo e ngāue fakamalanga. ʻOku toe fakahā foki ʻe he ngaahi lea ʻa Paulá ko e mātuʻá kuo pau (1) ko ha tokotaha tokanga fakapotopoto ki heʻene fānaú pea (2) ʻokú ne tauhi maʻu ʻa e fetuʻutaki lelei mo kinautolu. Pea te ke toki ʻilo ai pē ʻa e tafaʻaki ʻoku fiemaʻu ai kiate kinautolu ha “fakatonutonu fakaʻatamai.”
10 ʻOku fakaenatula pē ki he fānau kuo lalahí ke nau feinga ke lahi ange ʻenau tauʻatāiná. Kaekehe, kuo pau ke ke tokanga ki he ngaahi fakaʻilonga mahinongofua ʻo e tākiekina fakaemāmaní ʻi heʻenau leá, fakakaukaú, valá mo e teuteú, mo e fili ʻo e ngaahi kaungāmeʻá. Naʻe pehē ʻe ha tamai fakapotopoto ʻo hangē ko ia ʻoku hiki ʻi he Palōvepi 23:26: “Tama, tuku mai ho loto.” ʻOku ongoʻi tauʻatāina ʻa hoʻo fānaú ke fakahā atu ʻenau ngaahi fakakaukaú mo ʻenau ngaahi ongoʻí kiate koe? ʻI he ʻikai ke manavasiʻi ʻa e fānaú ki hano valokiʻi leva, te nau hehema ange nai ke fakahā ʻa e anga ʻo ʻenau ongoʻi moʻoni ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻo hangē ko e ngaahi ngāue kehe ʻi he ʻosi ʻa e taimi akó, faisō, ako māʻolunga ange, pe ko e moʻoni tonu ʻo e Tohitapú.
11, 12. (a) ʻE anga-fēfē ke ngāueʻaki nai ʻa e taimi kaí ke langaʻi ʻa e fetuʻutaki fakaefāmilí? (e) Ko e hā ʻa e ola ko e tupu mei he ngaahi feinga kīvoi ʻa e ngaahi mātuʻá ke langaʻi ʻa e fetuʻutaki mo ʻenau fānaú?
11 ʻOku anga-maheniʻaki ʻa e kai fakataha ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he ngaahi fonua lahi. Ko ia ko e kai efiafí ko ha faingamālie lelei ia ki he ngaahi mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ke nau kau ki ha fetalanoaʻaki fakatupu-langa hake. ʻOku faʻa hoko ʻa e kai ʻa e fāmilí ia ʻo fetongiʻaki ʻa e TV mo e ngaahi meʻa kehe pē. Kaekehe, naʻe hangē kuo puke fakamālohiʻi ʻa hoʻo fānaú ʻi he ngaahi houa lahi ʻi he ʻapiakó pea fakahā kiate kinautolu ʻa e ngaahi fakakaukau fakaemāmaní. Ko e taimi kaí ko e taimi lelei ia ke fetuʻutaki ai mo hoʻo fānaú. ʻOku pehē ʻe ha mātuʻa: “ʻOku mau ngāueʻaki ʻa e taimi kaí ke mau talanoa ai ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he lolotonga ʻo e ʻaho ko iá.” Ka, ʻoku ʻikai totonu ke hoko ʻa e taimi kaí ko ha taimi fakamā ʻo fai ai ʻa e akonaki pe ngaahi fakafehufehuʻi. ʻAi ʻa e taimi ko iá ke fakafiemālie mo fakafiefia!
12 Ko ha pole ʻa hono ʻai ʻa e fānaú ke nau fetuʻutaki tauʻatāina mo koé pea ʻe fiemaʻu nai ha kātaki taʻefakangatangata. Ka neongo ia, ʻe faifai atu pē, te ke sio nai ki he ngaahi ola fakatupunga loto-māfana. Naʻe pehē ʻe ha faʻē tokanga: “Ko homa foha taʻu 14 naʻá ne loto-mafasia mo ʻikai ke faʻa lea. Kae fakafou ʻi heʻema ngaahi lotu mo e kīvoi, kuo kamata ke ne fetuʻutaki tauʻatāina mo talanoa!”
Ako Fakafāmili ʻOku Langa Haké
13. Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke akoʻi kei siʻi ʻa e fānaú, pea ʻe anga-fēfē hano fakahoko nai ia?
13 ʻOku toe kau foki ki he “fakatonutonu fakaʻatamai” ʻa e fakahinohino fakalelei ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Hangē ko e meʻa naʻe hoko kia Tīmoté, ʻoku totonu ke fai ʻa e akonakiʻi ko iá ʻo kamata mei he “valevale.” (2 Tīmote 3:15) ʻOku fakatupu-mālohi ki he fānaú ʻa hono akoʻi kei siʻi ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí ʻe hoko mai nai lolotonga ʻa e ngaahi taʻu ʻo e akó, hangē ko e ngaahi kātoanga faiʻaho, ngaahi kātoanga mamahiʻi-fonua, pe ngaahi ʻaho mālōlō fakalotu. Ka ʻikai ke fai ha teuteu ki he ngaahi ʻahiʻahi peheé, ʻe maumau nai ʻa e tui ʻa e kiʻi tamá. Ko ia ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi tohi kuo pulusi mai mo teuteu ʻe he Watch Tower Society maʻá e fānau iikí, ʻo hangē ko e tohi ko e Listening to the Great Teacher mo e My Book of Bible Stories.a
14. ʻE anga-fēfē ke fai maʻu pē ʻa e ako fakafāmilí, pea ko e hā kuó ke fai ke fai maʻu pē ʻa e ako fakafāmilí?
14 Ko e tafaʻaki ʻe taha ke tokanga ki aí ko e ako fakafāmilí, ʻa ia ʻe lava ke hoko ʻo ʻikai ke fai maʻu pē, pe ko e ngaahi meʻa tatau ai pē ʻoku fakafiu fakatouʻosi ki he mātuʻá mo e fānaú. ʻE malava fēfē ke ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá ni? ʻUluaki, kuo pau ke ke ‘vaheʻi ha taimi’ ki he akó, pea ʻoua ʻe fetongiʻaki ia ʻa e polokalama TV pe ko ha ngaahi meʻa kehe. (ʻEfesō 5:15-17) Naʻe fakamatala lea moʻoni ʻe ha ʻulu ʻo ha fāmili ʻe taha: “Naʻe faingataʻa ke fai maʻu pē ʻemau ako fakafāmilí. Naʻa mau ʻahiʻahiʻi ʻa e ngaahi taimi kehekehe ʻo mau maʻu ha vahaʻa taimi ʻi he efiafí ʻoku feʻunga mo kimautolu. ʻOku fai maʻu pē ʻeni ʻa ʻemau ako fakafāmilí.”
15. ʻE malava fēfē ke ke ʻai ke feʻungamālie ʻa hoʻo ako fakafāmilí ki he ngaahi fiemaʻu ʻa ho fāmilí?
15 Ko hono hokó, fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu tefito ʻa ho fāmilí. ʻOku fiefia ʻa e ngaahi fāmili tokolahi ke nau teuteu fakataha ʻa ʻenau lēsoni fakauike ʻo e Taua Leʻó. Ka neongo ia, ʻi he taimi ki he taimi, ʻe hoko nai ki ho fāmilí ha ngaahi pole tefito ʻoku fiemaʻu ke fetalanoaʻaki ki ai, ʻo kau ki ai mo e ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo ia ʻi he akó. ʻE malava ke fakalato ʻa e fiemaʻu ko ʻení ʻe he tohi ko e Questions Young People Ask—Answers That Work mo e ngaahi kupu mei he Ko e Taua Leʻo mo e Awake! ʻOku pehē ʻe ha tamai: “Kapau te ma ʻilo ha fakakaukau ʻi heʻema tamaiki tangatá ʻoku fiemaʻu ke fakatonutonu, ʻokú ma fakahanga ʻa e tokangá ki he vahe tefito ko ia ʻoku lave ki ai ʻi he tohi Young People Ask.” ʻOku tānaki mai ʻe hono uaifí: “ʻOkú ma feinga ke ma ngaofengofua. Kapau kuo ʻosi palani ha meʻa ki heʻemau akó, pea hoko ha fiemaʻu ia ke fetalanoaʻaki ki ha meʻa kehe ia, pea ʻoku mau liliu ʻo fakatatau ki he fiemaʻú.”
16. (a) ʻE anga-fēfē haʻo fakapapauʻi ʻoku mahino ki hoʻo fānaú ʻa e meʻa ʻoku nau akó? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻi hono fai ʻo e ako fakafāmilí?
16 ʻE anga-fēfē haʻo fakapapauʻi ʻoku mahino moʻoni ki hoʻo fānaú ʻa e meʻa kuo nau akó? Ko e Faiako Potó, ko Sīsū, naʻá ne ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupunga fakakaukau, ʻo hangē ko ʻení, “Ko e ha hoʻo poa?” (Mātiu 17:25) ʻI hono fai ʻa e meʻa tatau pē, feinga ke ke ʻilo pe ko e hā ʻa e fakakaukau moʻoni ʻa hoʻo fānaú. Fakalototoʻaʻi ʻa e tama taki taha ke nau tali pē ʻi heʻenau lea pē ʻanautolu. Ko e moʻoni, kapau ʻe fuʻu hulu ʻa hoʻo ʻitá mo ʻohovale ʻi heʻenau ngaahi fakamatala lea moʻoní, te nau toe fakakaukauʻi pe te nau toe talanoa tauʻatāina mo koe pe ʻikai. Ko ia ke ke mokomoko pē. Fakaʻehiʻehi mei hono ʻai ʻa e ako fakafāmilí ko ha taimi ia ke fai ai ʻa e tautea. ʻOku totonu ke fakafiefia mo fakatupu-langa hake ia. ʻOku pehē ʻe ha tamai ʻe taha: “Kapau ʻoku ou ʻilo ha tokotaha ʻo ʻeku fānaú ʻoku ʻi ai haʻane palopalema, te u toki lave ki ai ʻi ha taimi kehe.” ʻOku tānaki mai ʻe ha faʻē ʻe taha: “ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻa e talanoa pehē ʻi ha taimi makehe ia mo e tama ko iá pē, ʻoku ʻikai te ne mā pea ʻokú ne hehema ke talanoa tauʻatāina ange ai, ka ʻo kapau naʻe fai ʻa e akonakí ʻi he lolotonga ʻa e taimi ako fakafāmilí ʻe ʻikai ke pehē ia.”
17. Ko e hā ʻe lava ke fai ke hoko ʻa e ako fakafāmilí ʻo fakamānako, pea ko e hā kuo hoko ʻo lelei ki ho fāmilí?
17 ʻE hoko ko ha pole nai ʻa hono ʻai ʻo e fānaú ke nau kau ki he ako fakafāmilí, fakatautefito kapau ʻoku ʻi he taʻu motuʻa kehekehe ʻa e fānaú. ʻE hehema nai ʻa e fānau iiki angé ke ʻemi takai, taʻemanonga, pe fakahāhā ʻa e tokanga taimi siʻi pē. Ko e hā ʻe lava ke ke faí? Feinga ke ke ʻai ʻa e akó ke fakamānako. Kapau ʻoku taimi siʻi pē ʻa e tokanga ʻa hoʻo fānaú, ʻahiʻahi ha ako taimi nounou pē kae toutou fai. ʻOku toe tokoni foki kapau ʻokú ke loto-māfana. “Ko ia ʻoku takimuʻa ke ne nima mo e vaʻe.” (Loma 12:8) ʻAi ke kau ʻa e tokotaha kotoa pē. Ko e fānau iikí ʻe malava nai ke fakamatala ʻa e ngaahi fakatātā pe tali ʻa e ngaahi fehuʻi faingofua. ʻE kole nai ki he kau talavoú ke nau fai ha fekumi makehe pe ke fai ha fakamatala ki he ʻaonga ʻo e meʻa ʻoku fakamatala ki aí.
18. ʻE anga-fēfē ke fakahūhū ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē, pea ko e hā ʻa hono olá?
18 Kaekehe, ʻoua te ke fakangatangata ʻa e fakahinohino fakalaumālié ki he houa pē ʻe taha ʻi he uike. Fakahūhū ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ki hoʻo fānaú ʻi he taimi kotoa pē. (Teutalōnome 6:7) Vaheʻi ha taimi ke fakafanongo ai kiate kinautolu. Ekinaki mo fakafiemālieʻi kinautolu ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu aí. (Fehoanaki mo 1 Tesalonaika 2:11.) Ke ke kaungāongoʻi mo fai meesi. (Sāme 103:13; Malakai 3:17) ʻI he fai peheé, te ke ‘maʻu ʻa e fiemālie’ ʻi hoʻo fānaú mo tokoni ki honau haofaki atu ki he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá.—Palōvepi 29:17.
“Mo e ʻAho ke Kata”
19, 20. (a) Ko e hā ʻa e kaunga ʻa e vaʻinga fakafiefiá ʻi he moʻui ʻa e fāmilí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻa ia ʻe lava ʻe he ngaahi mātuʻá ke fokotuʻutuʻu ha fakafiefia ki honau fāmilí?
19 ʻOku ʻi ai ʻa e “ʻaho ke kata . . . , mo e ʻaho ke meʻe.” (Koheleti 3:4) Ko e foʻi lea faka-Hepelū ki he “kata” kuo toe liliu nai ki ha ngaahi kupuʻi lea ʻo hangē ko e “fakafiefiaʻi,” “vaʻinga,” “fai meʻa fakakata,” pe naʻa mo e “fakavā.” (2 Sāmiuela 6:21, PM; Siope 41:5; Fakamāu 16:25, PM; ʻEkisoto 32:6; Sēnesi 26:8) ʻE lava ke fakahoko ʻe he vaʻingá ha taumuʻa ʻaonga, pea ʻoku mahuʻinga ia ki he fānaú mo e kau talavoú. ʻI he taimi ʻo e Tohitapú naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fakafiefia mo e ʻeveʻeva ki honau ngaahi fāmilí. (Fehoanaki mo Luke 15:25.) ʻOkú ke fai ʻa e meʻa tatau pē?
20 ʻOku pehē ʻe ha husepāniti Kalisitiane: “ʻOku mau ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi paʻake fakapuleʻangá. ʻOku mau fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e toʻutupú ko e ngaahi tokoua ʻo fai ha vaʻinga mo ha kaimeʻakai. ʻOku nau maʻu ai ha taimi lelei mo fiefia ʻi he feohi lelei.” ʻOku tānaki mai ʻe ha mātuʻa ʻe taha: “ʻOkú ma palani ʻa e ngaahi meʻa ke fai mo ʻema tamaiki tangatá. ʻOku mau ō ʻo kaukau tahi, vaʻinga, fai ha ngaahi ʻeva mālōlō. Ka ʻoku mau tuku pē ʻa e fakafiefiá ʻi hono tuʻunga totonu. ʻOku ou fakamamafaʻi ʻa e fiemaʻu ke tauhi ʻa e mafamafatataú.” Ko e ngaahi fakafiefia lelei, ʻo hangē ko e fakatahataha pe ngaahi ʻeva ki he sū mo e ngaahi misiume, ʻe tokoni lahi ia ke ʻoua ʻe tohoaki ʻa e tamá ʻe he ngaahi mālie fakaemāmaní.
21. Ko e hā ʻoku malava ke fai ʻe he ngaahi mātuʻá ke ʻoua ʻe ongoʻi ʻe heʻenau fānaú ʻoku fakamasivaʻi kinautolu koeʻuhi ko e ʻikai te nau kātoangaʻi ʻa e ngaahi ʻaho mālōlō fakaemāmaní?
21 ʻOku toe mahuʻinga foki ke ʻoua ʻe ongoʻi ʻe hoʻo fānaú ʻoku fakamasivaʻi kinautolu koeʻuhi ko e ʻikai ke kātoangaʻi honau ʻaho fāʻeleʻí pe ko e ngaahi ʻaho mālōlō taʻe faka-Kalisitiané. ʻI ha fokotuʻutuʻu maau ʻi hoʻo tafaʻakí, ʻe lava ke nau fakatuʻotuʻa atu ki he ngaahi taimi fakafiefia ʻi he lolotonga ʻo e taʻú. ʻOku ʻikai fiemaʻu ki ha mātuʻa lelei ha ʻaho mālōlō kae toki fakahāhā ʻene ʻofá ʻi he founga fakamatelié. ʻOku hangē ko ʻene Tamai fakahēvaní, ʻokú ne ‘ʻilo ʻa e fai ʻo ha foaki lelei ki heʻene fānau’—ʻo ake hake pē ʻi hono lotó.—Mātiu 7:11.
Ko Hono Fakapapauʻi ha Kahaʻu Taʻengata ki Ho Fāmilí
22, 23. (a) ʻI he fakaofiofi mai ʻa e mamahi lahí, ko e hā ke fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he ngaahi fāmili manavahē-ʻOtuá? (e) Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi fāmilí ʻi he ngāue atu ki he haofaki atu ki he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá?
22 Naʻe lotu ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Ko koe te ke fakalekesi kinautolu, ʻe Sihova, te ke tauhi kinautolu mei he toʻutangata ni ʻo taʻengata.” (Sāme 12:7) ʻOku pau ke fakautuutu ʻa e fakamafasia meia Sētané—tautefito ki he ngaahi fāmili ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ka, ʻoku malava ke matuʻuaki ʻa e ʻohofi ko eni ʻoku fakautuutu hono fai maí. ʻI he tokoni ʻa Sihová mo e fakapapau tuʻu-kā-ivi mo e ngāue mālohi ʻa e ngaahi husepānití, ngaahi uaifí, mo e fānaú, ʻe lava ke maʻu ai ʻe he ngaahi fāmilí—kau ki ai mo ho fāmilí—ʻa e ʻamanaki ʻo e haofaki atu lolotonga ʻa e mamahi lahí.
23 Ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi, ʻomi ʻa e melino mo e feongoongoi ki hoʻomou nofo malí ʻaki hoʻomou fakakakato ʻa homou ngaahi ngafa kuo vaheʻi mai ʻe he ʻOtuá. Ngaahi mātuʻa, hokohoko atu ʻa hono fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga totonu ki hoʻomou fānaú, ʻo vaheʻi ha taimi ke fai ai kiate kinautolu ʻa e ako mo e akonakiʻi ʻa ia ʻoku mātuʻaki fiemaʻu kiate kinautolu. Talanoa mo kinautolu. Fakafanongo kiate kinautolu. Ko ʻenau moʻuí ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki! Fānau, mou fakaongo mo talangofua ki hoʻomou ongo mātuʻá. ʻI he tokoni ʻa Sihová ʻe lava ke ke lavameʻa mo fakapapauʻi te ke maʻu ha kahaʻu taʻengata ʻi he māmani foʻou ka hoko mai ʻa e ʻOtuá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻOku malava ke maʻu ʻi he ngaahi kāsete ʻi he ngaahi lea ʻe niʻihi.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ ʻE malava fēfē ke fakaleleiʻi ʻe he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ʻa ʻenau fetuʻutakí?
◻ ʻE anga-fēfē hano tauhi hake ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fānaú ʻi he “fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihova”? (ʻEfesō 6:4)
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe hoko ai ʻa e ako fakafāmilí ke fakatupu-langa hake mo fakamānako ange?
◻ Ko e hā ʻe fai ʻe he ngaahi mātuʻá ʻi hono fokotuʻutuʻu ʻa e mālōlō mo e fakafiefia ki honau ngaahi fāmilí?
[Puha ʻi he peesi 29]
Ngaahi Fasi—Ko ha Tākiekina Mālohi
ʻOku pehē ʻe ha tokotaha faʻutohi ʻo ha tohi ki hono tauhi hake ʻa e fānaú: “Kapau te u tuʻu ʻi muʻa ʻi ha fuʻu kakai . . . pea u tuʻuaki ʻa e ngaahi kātoanga konā, maʻu ʻa e kokeini, mo e ngaahi faitoʻo kona tapu kehe ʻokú ne leʻei ʻa e ʻatamaí, te nau sio mai kiate au mo e ofo mo e moʻutāfuʻua. . . . [Ka] ʻoku faʻa ʻoange ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e paʻanga ki heʻenau fānaú ke nau fakatauʻaki ʻa e ngaahi peleti pe ngaahi kāsete kuo ʻosi hiki ʻoku nau tuʻuaki fakahāhā ʻa e ngaahi meʻa ko iá.” (Raising Positive Kids in a Negative World, naʻe fai ʻe Zig Ziglar) Ko e fakatātā, ʻi he ʻIunaite Seteté, ʻoku toutou leaʻaki ʻe he kau talavou tokolahi ʻa e ngaahi lea kau ki he fehokotaki fakasinó ʻo e ngaahi hiva rap. ʻOkú ke tokoni ki hoʻo fānaú ke nau filifili ʻi he ngaahi fasí koeʻuhi ke nau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tauhele fakatēmeniō peheé?
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
ʻE lava ke hoko ʻa e taimi kaí ko e taimi fiefia ʻokú ne fakatupunga ʻa e fāʻūtaha mo e fetuʻutaki fakafāmilí