LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w03 1/15 p. 28-31
  • ‘Oku Finagalo Lelei ae Otuá ki he Tagata Agaleleí’

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ‘Oku Finagalo Lelei ae Otuá ki he Tagata Agaleleí’
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Mātuʻaki Mahuʻinga ʻa e Akonakí
  • “Ngaahi Aka ʻe ʻIkai Lava ke Taʻaki”
  • “Ko e Uaifi Fita ko e Kalauni ki Hono Husepaniti”
  • Mei he Ngaahi Fakakaukaú ki he Ngaahi Ngāué pea mei Ai ki he Ngaahi Olá
  • ʻOku ʻi he Tuʻunga Lelei Ange ʻa e Tokotaha Anga-Fakatōkilaló
  • Ko e Moʻui Fakaengoué ʻOku ʻOmai Ai ha Lēsoni ki he Anga-Leleí
  • Ko e Tokotaha Māʻoniʻoní ʻOku Tupu ʻĀfaʻafa
  • ʻAʻeva ʻi he ‘Hala ʻo e Anga-Tonú’
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • “Ko Ia ʻOku Ne Tokanga ki ha Valoki, ʻOku Ne Fai Fakapotopoto”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • “Ko e Lao ʻa e Tokotaha Potó”—Ko ha Matavai ʻo e Moʻui
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • ‘Ko e Ngaahi Tāpuaki Maʻá e Tokotaha Māʻoniʻoní’
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
w03 1/15 p. 28-31

‘Oku Finagalo Lelei ae Otuá ki he Tagata Agaleleí’

KO E moʻui kotoa pē ʻoku tupu ia meia Sihova ko e ʻOtuá. (Sāme 36:9) ʻIo, “ʻoku ʻiate ia ʻetau moʻui, mo ʻetau ngaúe, mo ʻetau ʻi ai.” (Ngāue 17:28) Pea ʻikai ʻoku fonu hotau lotó ʻi he houngaʻia ʻi heʻetau vakai atu ki he pale ʻokú ne tuku mai ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo iá? ʻIo, “ko e meaʻofa ʻa e ʻOtua ko e moʻui taʻengata.” (Loma 6:23) He mātuʻaki mahuʻinga ē ke tau kumi ki he hōifua ʻa Sihová!

ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé kia kitautolu ‘ko e hōifuá ʻa e meʻa ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá.’ (Sāme 84:​11, NW) Ka ko hai ʻokú ne foaki ia ki aí? Ko e kakai ʻi he ʻaho ní ʻoku nau faʻa fakahāhā ʻa e leleiʻia ki he niʻihi kehé ʻo makatuʻunga ʻi he akó, koloá, lanu ʻo e kilí, puipuituʻa fakamatakalí, mo e meʻa meimei tatau. Ko hai ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá? Ko Tuʻi Solomone ʻo ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ʻokú ne tali: “Oku finagalo lelei a Jihova ki he tagata agalelei: ka e fakamāu eia ae tagata oku filioi kovi.”—Palovepi 12:​2, PM.

ʻOku hā mahino, ʻoku leleiʻia ʻa Sihova ʻi ha tokotaha lelei—ko ha tokotaha ʻulungaanga lelei. Ko e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻo ha tangata leleí ʻoku kau ai ʻa e ngaahi anga hangē ko e akonakiʻi-kita, taʻefilifilimānako, anga-fakatōkilalo, manavaʻofa, mo e fakapotopoto. Ko ʻene ngaahi fakakaukaú ʻoku māʻoniʻoni, ko ʻene ngaahi leá ʻoku fakalototoʻa, ko ʻene ngaahi ngāué ʻoku totonu mo ʻaonga. Ko e konga ʻuluaki ʻo e Palovepi 12 vahe hono 12 ʻo e tohi Tohitapu ʻa Palovepí ʻoku fakahaaʻi mai ai kia kitautolu ʻa e founga ʻoku totonu ke tākiekina ai ʻe he anga-leleí ʻetau moʻui fakaʻahó pea fakahaaʻi ʻa e ngaahi ʻaonga ʻoku tupu mei hono fakahāhā ʻo e ʻulungaanga ko ení. Ko e fakakaukau ki he meʻa ʻoku fakamatalaʻi aí ʻe ʻomai ai kia kitautolu ʻa e “vavanga ki he faileleí.” (Sāme 36:​3, NW) Ko hono ngāueʻaki ʻene akonaki fakapotopotó ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá.

Mātuʻaki Mahuʻinga ʻa e Akonakí

“Ko ha tokotaha ʻofa ki he akonakí ko ha tokotaha ʻofa ia ki he ʻiló,” ko e fakamatala ia ʻa Solomoné, “ka ko ha tokotaha fehiʻa ki he valokí ʻoku ʻikai fakaʻuhinga meʻa ia.” (Palovepi 12:​1, NW) ʻI he vēkeveke ke fai ha laka ki muʻa fakafoʻituituí, ʻoku hoholi ʻa e tangata leleí ki he akonakí. ʻOkú ne vave ke ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻokú ne maʻu ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané pe ʻi he ngaahi fetalanoaʻaki fakafoʻituituí. Ko e ngaahi lea ʻi he ngaahi Konga Tohitapú pea ʻi he ʻū tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻoku hangē ia ko e ngaahi vaʻakau fakateka pulu ʻokú ne ueʻi ia ke muimui ʻi he ʻalunga totonú. ʻOkú ne kumi ki he ʻiló pea ngāueʻaki ia ke ʻai hono ngaahi halá ke hangatonu. ʻIo, ko ha tokotaha ʻofa ki he akonakí ko e tokotaha ʻofa foki ia ki he ʻiló.

He fiemaʻu moʻoni ē ko e akonakí ki he kau lotu moʻoní—tautefito ki he akonakiʻi-kitá! ʻOku lava ke tau fakaʻamu naʻa tau maʻu ha ʻilo loloto ange ki he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau holi nai ke hoko ʻo ola lelei ange ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané pea ke hoko ko e kau faiako lelei ange ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. (Mātiu 24:14; 28:​19, 20) Ka ʻoku fiemaʻu ʻa e akonakiʻi-kitá ke ʻai ke moʻoni ʻa e ngaahi fakaʻamu ko iá. ʻOku toe fiemaʻu ʻa e akonakiʻi-kitá ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moʻuí. Ko e fakatātaá, ko e nāunau kuo faʻufaʻu ke langaʻi ʻa e ngaahi holi taʻetotonú ʻoku lahi ʻaupito ia he ʻahó ni. ʻIkai ʻoku fiemaʻu ia ki he akonakiʻi-kita ke puleʻi ʻa e matá mei he fakahangataha ki he ngaahi meʻa taʻetotonu ke sio ki aí? ʻIkai ngata aí, koeʻuhi “ko e filioʻi ʻo e loto ʻo e tangata ʻoku kovi mei heʻene tamasiʻi,” ko ha fakakaukau taʻetāú ʻe lava moʻoni ke tupu ia ʻi he konga fufū ʻo e ʻatamaí. (Senesi 8:21) ʻOku fiemaʻu ʻa e akonakiʻi-kitá koeʻuhí ke ʻoua ʻe nōfoʻi ai ʻi ha fakakaukau pehē.

Ko e tokotaha fehiʻa ki he valokí, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻikai ʻofa ia ʻi he akonakí pe ko e ʻiló. ʻI he ʻunua ki he hehema angahalaʻia fakaetangata ke fehiʻa ki he akonakí, ʻokú ne tuku hifo ai ia tonu ki he tuʻunga ʻo ha monumanu taʻemapuleʻi—ko ha manu fekai—ʻoku ʻikai haʻane tuʻunga fakaeʻulungaanga. Kuo pau ke tau talitekeʻi mālohi ʻa e hehema ko ení.

“Ngaahi Aka ʻe ʻIkai Lava ke Taʻaki”

Ko e moʻoni, ko ha tangata lelei ʻoku ʻikai lava ke hoko ia ʻo taʻemāʻoniʻoni pe taʻefaitotonu. Ko ia ai, ko e māʻoniʻoní ʻoku toe fiemaʻu ia ki hono maʻu ʻa e hōifua ʻa Sihová. Naʻe hiva ʻa Tuʻi Tēvita: “Ko koe, E Jihova, te ke tabuaki ae maonioni; te ke kabui aki ia ae ofa o hage koe fakaū.” (Sāme 5:​12, PM) ʻI hono fakafaikehekeheʻi ʻa e tuʻunga ʻo e māʻoniʻoní mo ia ʻo e fulikivanú, ʻoku pehē ʻe Solomone: “E ikai fokotuu mau ha tagata e he agahala: ka e ikai gauʻe ae aka oe maonioni.”—Palovepi 12:​3, PM.

ʻE hā ngali lakalakaimonū nai ʻa e fulikivanú. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hokosia ʻe he tokotaha-tohi-saame ko ʻĒsafé. “Ka ko au,” ko ʻene leá ia, “naʻe toe siʻi ke humu hoku vaʻe; ko ʻeku laka naʻe meimei ko e koto tatele.” Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku tali ʻe ʻĒsafe: “Naʻa ku meheka ki he kau fakamalohi, ʻeku sio ki he tuʻumalie ʻa e haʻa fai kovi.” (Sāme 73:​2, 3) Ka ʻi heʻene kamata ke haʻu ki he lotoʻā temipale ʻo e ʻOtuá, naʻá ne hoko ai ʻo ʻiloʻi kuo tuku ʻe Sihova kinautolu ki he potu ʻoku hekengofua. (Sāme 73:​17, 18) Ko ha lavameʻa pē ʻoku hā ngali maʻu ʻe he fulikivanú ʻoku fakataimi pē ia. Ko e hā ke tau meheka ai kia kinautolú?

ʻI hono kehé, ko e tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e hōifua ʻa Sihová ʻoku tuʻumaʻu. ʻI hono ngāueʻaki ha metafoa ʻo ha tuʻunga aka fefeka ʻo ha fuʻu ʻakau, ʻoku pehē ʻe Solomone: “Ko e kau tangata leleí ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi aka ʻe ʻikai lava ke taʻaki.” (Palovepi 12:​3, The New English Bible) Ko ha ngaahi aka taʻehāmai ʻo ha fuʻu ʻakau lahi, hangē ko e sequoia ʻo Kalefōniá, te ne ʻufiʻufi nai ha ʻēlia ʻo ha ngaahi ʻeka lahi pea ʻoku lava ke ʻomai ʻa e fakamaʻu fefeka ʻi he fehangahangai mo e tāfeá mo e ngaahi matangi mālohí. Ko ha fuʻu sequoia lahi fakaʻulia ʻe lava ke aʻu ʻo ne matuʻuaki ha mofuike mālohi.

Hangē ko e ngaahi aka pehē ʻi he kelekele moʻui ʻo e māmaní, ko hotau ʻatamaí mo e lotó ʻoku fiemaʻu ke keli lahi ia ki he Folofola ʻa e ʻOtuá pea ohu mei hono ngaahi vai foaki-moʻuí. ʻOku hoko ai ʻetau tuí ʻo faiaka fefeka mo mālohi, ʻoku papau ai mo fefeka ʻetau ʻamanakí. (Hepelu 6:​19) ʻE ʻikai te tau hoko ai “ʻo felīlīʻaki mo feʻaveaki fano ʻe he matangi fakaakonaki [loi] kotoa pe.” (Efeso 4:14) Ko e moʻoni, te tau ongoʻi ʻa e ola ʻo e ngaahi ʻahiʻahi hangē ha afaá pea aʻu nai ʻo tetetete ʻi he fehangahangai mo e fakafilí. Ka ko hotau ‘makatuʻunga hangē ha aká ʻe ʻikai hoko ʻo ngaue.’

“Ko e Uaifi Fita ko e Kalauni ki Hono Husepaniti”

ʻOku ʻiloʻi ʻe he kakai tokolahi ʻa e lea, “ʻI mui ʻi he tangata lavameʻa kotoa pē ʻoku ʻi ai ha fefine lelei.” ʻI he tuhu ki he mahuʻinga ʻo ha fefine poupoú, ʻoku pehē ʻe Solomone: “Ko e uaifi fita ko e kalauni ki hono husepaniti: ka ko e uaifi fakafofongavaleʻi ko e popo ʻoku totolo ʻi hoto [“hono,” NW] ngaahi hui.” (Palovepi 12:4) Ko e foʻi lea “fita” ʻokú ne fakatahaʻi ʻa e ngaahi ʻelemēniti lahi ʻo e anga-leleí. Ko e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻa ha uaifi lelei, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi fakaikiiki ʻi he Palovepi vahe 31, ʻoku kau ai ʻa e faʻa ngāue, loto-tōnunga, mo e poto. Ko ha fefine ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ení ko ha kalauni ia ki hono husepānití koeʻuhi ko hono ʻulungaanga leleí ʻoku ʻomai ai ʻa e lāngilangi kiate ia pea hiki hake ai ia ʻi he vakai mai ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ʻaupito te ne teke muʻa ʻo kumi tuʻunga pe feʻauhi mo ia ke ʻiloa ai. ʻI hono kehé, ko ha tokoni fakakakato ia ki hono husepānití.

ʻE tōʻonga fakamā fēfē nai ha fefine, pea ko e hā hono ngaahi olá? Ko e ʻulungaanga fakamā ko ení ʻoku ʻalu nai mei he faʻa keé ki he tonó. (Palovepi 7:​10-​23; 19:13) Ko e ngaahi tōʻonga pehē ʻi he tafaʻaki ʻa e uaifí ʻoku iku pē ia ki hono tuku hifo ʻa hono husepānití. ʻOkú ne hangē ‘ko e popo ʻi hono ngaahi huí’ ʻi he ʻuhinga “ʻokú ne ʻomai hono husepānití ki he ʻauha, ʻo hangē ko ha mahaki ʻokú ne fakavaivaiʻi ʻa e faʻunga fakasinó,” ko e lau ia ʻa e tohi maʻuʻanga fakamatala ʻe taha. “Ko ha fakamatala fakaeonopooni tatau mo ia ‘ko ha kanisā’ nai—ko ha faʻahinga mahaki ʻokú ne fakavaivaiʻi hokohoko ha mālohi ʻo ha tokotaha,” ko e lau ia ʻa e tohi ʻe taha. ʻOfa ke feinga ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané ke maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá ʻaki hono tapua atu ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻo ha uaifi fita.

Mei he Ngaahi Fakakaukaú ki he Ngaahi Ngāué pea mei Ai ki he Ngaahi Olá

ʻOku taki atu ʻa e ngaahi fakakaukaú ki he ngaahi ngāue, pea mei he ngaahi ngāué ki he ngaahi olá. ʻOku hoko atu ʻa Solomone ʻo ʻomai ha hokohoko mei he ngaahi fakakaukaú ki he ngaahi ngāué, ʻo fakahoa ʻa e faʻahinga māʻoniʻoní mo e angahalá. ʻOkú ne pehē: “Oku totonu ae gaahi mahalo ae maonioni: ka koe gaahi fakakaukau ae agahala [“fulikivanú,” NW] koe kākā ia. Oku alea ae agahala ke tatali toitoi ke liligi toto: ka oku fakamoui akinautolu e he gutu oe agatonu.”—Palovepi 12:​5, 6, PM.

Ko e ngaahi fakakaukau ʻa e kakai leleí ʻoku lelei fakaeʻulungaanga pea ʻoku fakahanga ia ki he meʻa ʻoku taʻefilifilimānako mo totonú. Koeʻuhi ko e faʻahinga māʻoniʻoní ʻoku ueʻi kinautolu ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá pea ki he kaungā faʻahinga ʻo e tangatá, ko ʻenau ngaahi taumuʻá ʻoku lelei. Ko e fulikivanú, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá ʻoku ueʻi ia ʻe he siokitá. Ko ia ai, ko ʻenau ngaahi faʻufaʻú—ʻenau ngaahi founga ke aʻusia ʻenau ngaahi taumuʻá—ʻoku hehema ki he kākaá. Ko ʻenau ngaahi ngāué ko e lavaki. ʻOku ʻikai te nau toumoua ke fakatoka ha tauhele ki he tonuhiá, mahalo pē ʻi ha fakamaauʻanga lao, ʻaki ha ngaahi tukuakiʻi loi. Ko ʻenau ngaahi leá ko ha “tatali toitoi ke liligi toto” koeʻuhi ʻoku nau loto ke fakatupu ha maumau ki heʻenau faʻahinga maʻukovia tonuhiá. Ko e faʻahinga faitotonú, ʻi he ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi faʻufaʻufono fulikivanú pea mo e poto ʻoku fiemaʻu ke hoko ai ʻo tokangá, ʻoku nau malava ke fakaʻehiʻehi ai mei he fakatuʻutāmaki ko ení. ʻOku aʻu nai ʻo nau malava ke fakatokanga ki he taʻeʻiló pea fakahaofi kinautolu mei he ngaahi faʻufaʻu kākā ʻa e fulikivanú.

Ko e hā ʻe hoko ki he māʻoniʻoní mo e fulikivanú? “Oku tulaki hifo ae agahala, bea ikai akinautolu,” ko e tali ia ʻa Solomoné, “ka e tuu mau ae fale oe maonioni.” (Palovepi 12:​7, PM) Ko e falé, ko e lau ia ʻa e tohi maʻuʻanga fakamatala ʻe taha, “ʻoku ʻuhinga ia ki he faʻahinga ʻi he falé mo e meʻa kotoa ʻoku mahuʻinga ki he tokotaha tāutaha, ʻo ʻai ai ke malava ke ne moʻui moʻoní.” ʻOku aʻu ʻo ʻuhinga ia ki he fāmilí pea mo e hako ʻo e māʻoniʻoní. Kae kehe, ko e poini ʻo e palōvēpí ʻoku mahino: Ko e māʻoniʻoní ʻe tuʻu fefeka ia ʻi he fakafilí.

ʻOku ʻi he Tuʻunga Lelei Ange ʻa e Tokotaha Anga-Fakatōkilaló

ʻI hono fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻiloʻiló, ʻoku pehē ʻe he tuʻi ʻo ʻIsilelí: “ʻE fakamālōʻi ha tangata ʻo fakatatau ki he maama ʻo hono ʻatamai [“ngutu fakapotopotó,” NW]: ka ko e loto piko ko hono ō é ko e manukia.” (Palovepi 12:8) Ko ha tokotaha ʻiloʻilo ʻoku ʻikai te ne fakaʻatā ʻa e leá ke haʻu vave ki tuʻa mei hono ngutú. ʻOkú ne fakakaukau ki muʻa ke leá peá ne maʻu ai ʻa e ngaahi vahaʻangatae melino mo e niʻihi kehé koeʻuhi ko ha “ngutu fakapotopoto” ʻoku taki atu ai ia ke ne filifili lelei ʻene ngaahi foʻi leá. ʻI he fehangahangai mo e fakafehuʻi fakavalevalé pe fieʻiló, ko ha tangata ʻiloʻilo ʻoku malava ia ke “fakamaʻumaʻu ʻene lea.” (Palovepi 17:27) Ko ha tangata pehē ʻoku fakahīkihikiʻi ia pea ʻoku fakahōifua ia kia Sihova. He kehe ē ko ia mei he tokotaha ʻoku ʻi ai ʻene ngaahi fakakaukau mioʻi ko e tupu mei ha ‘loto pikó’!

ʻIo, ko ha tangata fakapotopoto ʻoku fakahīkihikiʻi ia, ka ko e palōveepi hokó ʻoku akoʻi ai kitautolu ki he mahuʻinga ʻo e anga-fakatōkilaló. ʻOku pehē ai: “ʻOku lelei ha taha maʻulalo, ka ʻoku ai ʻene taha ngaue, ʻia meʻa ʻoku ne taku ko e ʻeiki, ka ʻoku masiva meʻatokoni.” (Palovepi 12:9) ʻOku hā ngali pehē ʻe Solomone ʻoku lelei ange ke hoko ko ha tokotaha anga-fakatōkilalo ʻoku siʻi ʻene koloá, ʻokú ne maʻu pē ha sevāniti ʻe tahá, ʻi hono fakamoleki ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ki he moʻuí ʻi ha feinga ke tauhi maʻu ha tuʻunga fakasōsiale māʻolunga. Ko ha faleʻi lelei moʻoni ē kia kitautolu—ke moʻui ʻo fakatatau ki he meʻa ʻoku tau maʻú!

Ko e Moʻui Fakaengoué ʻOku ʻOmai Ai ha Lēsoni ki he Anga-Leleí

ʻI he ngāueʻaki ʻa e founga moʻui fakaengoué, ʻoku akoʻi ʻe Solomone ʻa e lēsoni ʻe ua ʻi he anga-leleí. “Oku tokagaʻi e he tagata maonioni ae moui a ene manu,” ko ʻene leá ia, “ka koe manavaofa ae agahala koe fakamalohi be ia.” (Palovepi 12:​10, PM) Ko e tangata māʻoniʻoní ʻokú ne fai ʻofa ki heʻene fanga manú. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻenau fiemaʻú pea tokanga ki heʻenau leleí. ʻE pehē nai ʻe ha tokotaha fulikivanu ʻokú ne tokanga fekauʻaki mo e fanga manú, ka ʻoku ʻikai te ne ongoʻi moʻoni ʻenau ngaahi fiemaʻú. ʻOku siokita ʻa ʻene ngaahi taumuʻá, pea ko ʻene tōʻongafai ki he fanga manú ʻoku makatuʻunga ia ʻi he tupu te ne maʻu nai meia kinautolú. Ko e meʻa ʻoku vakai ki ai ha tokotaha pehē ko e tokanga feʻunga ia ki he fanga manú ko ha tōʻongafai anga-fakamamahi moʻoni nai ia.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻo e fai ʻofa ki he fanga manú ʻoku ngāueʻaki foki ia ki hono tokangaʻi ʻo e fanga manu pusiakí. He fakamamahi moʻoni ē ko hono ʻomi ʻa e fanga manú ko e pusiaki pea fakatupunga kia kinautolu ʻa e mamahi ʻoku ʻikai fiemaʻu ʻaki hono liʻaki pe ngaohikoviʻi kinautolu! ʻI he tuʻunga ʻo ha monumanu ʻoku faingataʻaʻia lahi mei ha mahaki pe lavea mafatukituki, ʻe fiemaʻu nai ʻi he anga-ʻofá ke fakangata ʻa ʻene moʻuí.

Ko hono ngāueʻaki ʻa e toe tafaʻaki ʻe taha ʻo e moʻui fakaengoué—ʻi hono ngoueʻi ʻa e kelekelé—ʻoku pehē ʻe Solomone: “Ko ia ʻoku ngoueʻi ʻa e kelekele ʻe mohu meʻakai.” Ko e moʻoni, ko e ngāue mālohi mohu ʻuhingá ʻoku utu mei ai ʻa e ngaahi ʻaonga. “Ka ko ia ʻoku tuli ai pe ki he muna, ko e taha masiva loto.” (Palovepi 12:11) ʻI he ʻikai ha fakafuofua lelei pe mahinó, ko e tokotaha “masiva loto” ʻoku tuli ia ki he ngaahi meʻa fakapisinisi fakamole taimi, taʻepau, mo taʻeʻaonga. Ko e ongo lēsoni ʻi he ongo veesi ko ení ʻoku mahino: Hoko ʻo faimeesi mo faʻa ngāue.

Ko e Tokotaha Māʻoniʻoní ʻOku Tupu ʻĀfaʻafa

“ʻOku manumanu ʻa e angahala [“fulikivanu,” NW] ki he aʻalu ʻa e kakai kovi,” ko e lau ia ʻa e tuʻi potó. (Palovepi 12:12a) ʻOku anga-fēfē hono fai ia ʻe he tokotaha fulikivanú? ʻOkú ne fai ia ʻi he holi ki he ngaahi koloa vete ʻoku maʻu ʻi he ngaahi founga kovi. Ko e hā ʻe lava ke leaʻaki fekauʻaki mo e tokotaha ʻa ia ʻoku leleí? Ko ha tokotaha pehē ko ha tokotaha ʻofa ia ki he akonakí pea ʻoku faiaka mālohi ʻi he tuí. ʻOkú ne māʻoniʻoni mo faitotonu, fakapotopoto mo anga-fakatōkilalo, manavaʻofa mo tōtōivi. Pea ‘ko e aka oe maonioní,’ ko e lau ia ʻa Solomoné, “ʻoku fua,” pe “tupu ʻāfaʻafa.” (Palovepi 12:12e, PM) “Ko e aka ʻo e māʻoniʻoní ʻe tuʻumaʻu ʻo taʻengata,” ko e lau ia ʻa e An American Translation. Ko ha tokotaha pehē ʻoku tuʻumaʻu ia mo malu. Ko e moʻoni, ‘oku finagalo lelei ae Otuá ki he tagata agaleleí.’ Tau hoko leva ʻo ‘Falala kia Jihova, bea fai lelei.’—Sāme 37:​3, PM.

[Fakatātā ʻi he peesi 31]

ʻI he hangē ha fuʻu ʻakau moʻui leleí, ko e tui ʻa e tokotaha māʻoniʻoní ʻoku faiaka fefeka

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share