VAHE ʻULUAKI
Ko e Hā ʻa e Moʻoni Fekauʻaki mo e ʻOtuá?
ʻOku tokanga moʻoni mai ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo koe?
ʻOku fēfē ʻa e ʻOtuá? ʻOku ʻi ai hano huafa?
ʻE malava ke hoko ʻo ofi ki he ʻOtuá?
1, 2. Ko e hā ʻoku faʻa lelei ai ke ʻeke ha ngaahi fehuʻí?
KUÓ KE fakatokangaʻi ʻi ha taimi ʻa e founga ʻo e ʻeke ʻe he fānaú ʻa e ngaahi fehuʻí? ʻOku kamata ʻa e fehuʻi ʻa e tokolahi ʻi heʻenau ako pē ke leá. ʻI he mata ʻoku ʻāʻā mo vēkeveké, ʻoku nau hanga hake kiate koe ʻo ʻeke ʻa e ngaahi meʻa hangē ko ení: Ko e hā ʻoku pulū ai ʻa e langí? ʻOku faʻuʻaki ʻa e ngaahi fetuʻú ʻa e hā? Ko hai naʻá ne akoʻi ʻa e fanga manupuná ke nau hivá? Te ke feinga mālohi nai ke tali, ka ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē. Naʻa mo hoʻo tali lelei tahá ʻe tataki atu nai ki haʻanau ʻeke ha toe fehuʻi ʻe taha: Ko e hā hono ʻuhingá?
2 ʻOku ʻikai ko e fānaú pē ʻoku nau ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻí. ʻI heʻetau tupu haké, ʻoku tau hanganaki fehuʻi. ʻOku tau fai ení koeʻuhi ke tau ʻilo hotau halá, ke ʻilo ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí, pe ke fakafiemālieʻi ʻetau fieʻiló. Ka ʻoku hā ngali ʻoku taʻofi ʻe he kakai tokolahi ʻa hono ʻeke ʻo e ngaahi fehuʻí, tautefito ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga tahá. ʻI ha tuʻunga, ʻoku taʻofi ai ʻenau kumi ki he ngaahi talí.
3. Ko e hā ʻoku taʻofi ai ʻe he tokolahi ʻenau feinga ke maʻu ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku mahuʻinga tahá?
3 Fakakaukau angé ki he fehuʻi ʻoku ʻi he takafi ʻo e tohi ko ení, ko e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻohake ʻi he talateú, pe ko ia ʻi he kamataʻanga ʻo e vahe ko ení. Ko e niʻihi eni ʻo e ngaahi fehuʻi mahuʻinga taha ʻe lava ke ke ʻeké. Neongo ia, kuo liʻaki ʻe he kakai tokolahi ʻa e feinga ke maʻu ʻa e talí. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku maʻu ʻe he Tohi Tapú ʻa e talí? ʻOku ongoʻi ʻe he niʻihi ko ʻene ngaahi talí ʻoku fuʻu faingataʻa ke mahinoʻi. ʻOku hohaʻa ʻa e niʻihi naʻa iku ʻa hono ʻeke ʻo e ngaahi fehuʻí ki ha ongoʻi mā pe ongoʻi matahoa. Pea ʻoku fakapapauʻi ʻe he niʻihi ko e ngaahi fehuʻi ko iá ʻoku lelei tahá ke tuku pē ia ki he kau taki lotú mo e kau faiako fakalotú. Fēfē koe?
4, 5. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi mahuʻinga taha ʻe lava ke tau ʻeke ʻi he moʻuí, pea ko e hā ʻoku totonu ai ke tau kumi ʻa e talí?
4 Ngalingali ʻokú ke mahuʻingaʻia ʻi hono maʻu ha tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga ʻi he moʻuí. ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke fifili ʻi he taimi ʻe niʻihi: ‘Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e moʻuí? Ko e moʻuí pē eni? ʻOku fēfē koā ʻa e ʻOtuá?’ ʻOku lelei ke ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi ko iá, pea ʻoku mahuʻinga ke ʻoua te ke foʻi kae ʻoua kuó ke maʻu ha ngaahi tali fakafiemālie mo alafalalaʻanga. Ko e faiako ʻiloa ko Sīsū Kalaisí naʻá ne pehē: “Kole, pea ʻe foaki kiate kimoutolu: kumi, pea te mou ʻilo: tukituki, pea ʻe toʻo kiate kimoutolu.”—Mātiu 7:7.
5 Kapau ʻokú ke hanganaki “kole” ki ha tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻingá, te ke ʻiloʻi ai ko e fekumí ʻe lava ke mātuʻaki fakafiemālie. (Palovepi 2:1-5) Neongo ʻa e meʻa ʻe tala atu nai kiate koe ʻe he kakai kehé, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tali, pea ʻe lava ke ke maʻu ia—ʻi he Tohi Tapú. Ko e ngaahi talí ʻoku ʻikai fuʻu faingataʻa ke mahinoʻi. Ko e meʻa ʻoku toe lelei angé, he ʻoku nau ʻomai ʻa e ʻamanaki mo e fiefia. Pea ʻe lava ke nau tokoniʻi koe ke ke moʻui ʻi ha moʻui fiemālie ʻi he taimí ni. Ke kamatá, tau lāulea angé ki ha foʻi fehuʻi kuó ne fakahohaʻasi ʻa e kakai tokolahi.
ʻOKU TAʻETOKANGA MO LOTO-FEFEKA ʻA E ʻOTUÁ?
6. Ko e hā ʻoku fakakaukau ai ʻa e kakai tokolahi ʻoku taʻetokanga ʻa e ʻOtuá ʻi he fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻa e tangatá?
6 ʻOku tui ʻa e kakai tokolahi ko e tali ki he foʻi fehuʻi ko iá ko e ʻio. ‘Kapau naʻe tokanga ʻa e ʻOtuá,’ ko ʻenau fakaʻuhingá ia, ‘ʻikai ʻe hoko ʻa e māmaní ko e feituʻu kehe ʻaupito?’ ʻOku tau sio takai holo ʻo mamata ki ha māmani ʻoku fonu he taú, tāufehiʻá pea mo e mamahí. Pea ʻi hotau tuʻunga tāutahá, ʻoku tau hoko ʻo puke, ʻoku tau faingataʻaʻia, ʻoku mole meiate kitautolu ʻa e faʻahinga ʻofeiná ʻi he maté. Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he tokolahi, ‘Kapau ʻoku tokanga mai ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo kitautolu pea mo ʻetau ngaahi palopalemá, ʻikai te ne taʻofi ʻa e ngaahi meʻa peheé mei heʻene hokó?’
7. (a) Kuo anga-fēfē hono tataki ʻe he kau faiako fakalotú ʻa e tokolahi ke nau fakakaukau ʻoku loto-fefeka ʻa e ʻOtuá? (e) Ko e hā ʻoku akoʻi moʻoni ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku tau faingataʻaʻia nai aí?
7 Ko e toe kovi angé, he ʻoku tataki ʻe he kau faiako fakalotú ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e kakaí ke nau fakakaukau ko e ʻOtuá ʻoku loto-fefeka. Anga-fēfē? ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e meʻa fakamamahí, ʻoku nau pehē ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá. Ko hono moʻoní, ʻoku tukuakiʻi ʻe he kau faiako ko iá ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi meʻa kovi ko ē ʻoku hokó. Ko e moʻoní ia ʻi he fekauʻaki mo e ʻOtuá? Ko e hā ʻoku akoʻi moʻoni ʻe he Tohi Tapú? ʻOku tali ʻe he Semisi 1:13: “Ke ʻoua naʻa lau ʻe ha toko taha ʻo ka ʻahiʻahiʻi, ʻOku mei he ʻOtua hoku ʻahiʻahiʻi: he ko e ʻOtua ʻoku ʻikai maʻahiʻahiʻi ʻe he kovi, pea ʻoku ʻikai ke ʻahiʻahiʻi ha taha ʻe he ʻEne ʻAfio.” Ko ia ko e ʻOtuá ʻoku ʻikai ʻaupito ko e tupuʻanga ia ʻo e fulikivanu ʻokú ke sio ki ai ʻi he māmani takatakai ʻiate koé. (Siope 34:10-12) Ko e moʻoni, ʻokú ne fakaʻatā ke hoko ʻa e ngaahi meʻa ʻoku koví. Ka ʻoku ʻi ai ha fuʻu faikehekehe lahi ʻi he vahaʻa ʻo e fakaʻatā ke hoko ha meʻá mo hono fakatupunga iá.
8, 9. (a) ʻE fēfē nai haʻo fakatātaaʻi ʻa e kehekehe ʻi he vahaʻa ʻo hono fakaʻatā ke ʻi ai ʻa e fulikivanú mo hono fakatupunga iá? (e) Ko e hā ʻe taʻetotonu ai ke tau fakaangaʻi ʻa e fili ʻa e ʻOtuá ke fakaʻatā ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau tuli ki ha ʻalunga talangataʻá?
8 Ko e fakatātaá, fakakaukau fekauʻaki mo ha tamai poto mo ʻofa pea mo ha foha kuo fuʻu lahi ʻoku kei nofo ʻi ʻapi mo ʻene ongo mātuʻá. ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e fohá ʻo angatuʻu pea fili ke mavahe mei ʻapí, ʻoku ʻikai ke taʻofi ia ʻe heʻene tamaí. ʻOku tuli ʻa e fohá ki ha founga moʻui kovi pea tō ai ki he faingataʻa. Ko e tamaí ʻa e tupuʻanga ʻo e ngaahi palopalema ʻa hono fohá? ʻIkai. (Luke 15:11-13) ʻI he tuʻunga meimei tatau, kuo ʻikai ke taʻofi ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ʻi heʻenau fili ke tuli ki ha ʻalunga koví, ka ʻoku ʻikai ko Ia ʻa e tupuʻanga ʻo e ngaahi palopalema kuo iku ki aí. Ko ia ai, ko e moʻoni, ʻe taʻetotonu ke tukuakiʻi ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi faingataʻaʻia kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
9 ʻOku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ki hono fakaʻatā ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fou ʻi ha ʻalunga koví. ʻI hono tuʻunga ko hotau Tokotaha-Fakatupu poto mo mālohí, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ne fakamatalaʻi mai kiate kitautolu ʻa ʻene ngaahi ʻuhingá. Kae kehe, ʻoku fai ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻá ni, tuʻunga ʻi heʻene ʻofá. Te ke ako ʻa e meʻa lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi ʻuhinga ko ení ʻi he Vahe 11. Kae fakapapauʻi ʻoku ʻikai tupu mei he ʻOtuá ʻa e ngaahi palopalema ʻoku tau fehangahangai mo iá. ʻI hono kehé, ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e ʻamanaki pē taha ki ha fakaleleiʻangá!—Aisea 33:2.
10. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau falala ʻe fakaleleiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi nunuʻa kotoa ʻo e fulikivanú?
10 ʻIkai ko ia pē, ko e ʻOtuá ʻoku māʻoniʻoni. (Aisea 6:3) ʻOku ʻuhinga ení ʻokú ne ʻāsinisini mo maʻa. ʻOku ʻikai ha kiʻi meʻi kovi ʻe taha ʻiate ia. Ko ia ʻe lava ke tau falala kakato kiate ia. ʻOku ʻikai lava ke tau leaʻaki ia ki he tangatá, ʻa ia ʻoku nau hoko ʻo kākā ʻi he taimi ʻe niʻihi. Naʻa mo e tangata faitotonu taha ʻi he tuʻunga mafaí ʻoku ʻikai te ne faʻa maʻu ʻa e mālohi ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e maumau ʻoku fai ʻe he kakai koví. Ka ko e ʻOtuá ʻoku mālohi fakaʻaufuli. ʻOkú ne malava pea te ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi nunuʻa kotoa kuo fai ʻe he fulikivanú ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he taimi ʻe ngāue mai ai ʻa e ʻOtuá, te ne fai ia ʻi ha founga ʻa ia ʻe fakangata ai ʻa e koví ʻo taʻengata!—Sāme 37:9-11.
ʻOKU ANGA-FĒFĒ ONGOʻI ʻA E ʻOTUÁ KI HE FAKAMAAU TAʻETOTONU ʻOKU TAU FEHANGAHANGAI MO IÁ?
11. (a) ʻOku anga-fēfē ongoʻi ʻa e ʻOtuá ki he fakamaau taʻetotonú? (e) ʻOku anga-fēfē ongoʻi ʻa e ʻOtuá ki hoʻo faingataʻaʻiá?
11 ʻI he lolotonga ní, ʻoku anga-fēfē ongoʻi ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní pea ʻi hoʻo moʻuí? Sai, ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá ʻoku ‘ofa ki he fakamāu totonú.’ (Sāme 37:28, PM) Ko ia ʻokú ne tokanga loloto fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tonú pea mo ia ʻoku halá. ʻOkú ne fehiʻa ʻi he founga kotoa pē ʻo e fakamaau taʻetotonú. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá naʻá ne “fakamamahi ʻi hono finangalo” ʻi he taimi naʻe fakafonu ai ʻe he koví ʻa e māmaní ʻi he kuohilí. (Senesi 6:5, 6) Kuo ʻikai ke liliu ʻa e ʻOtuá. (Malakai 3:6) ʻOkú ne kei fehiʻa pē ke sio ki he faingataʻa ʻa ia ʻoku hoko ʻi māmani lahí. Pea ʻoku fehiʻa ʻa e ʻOtuá ke sio ki he faingataʻaʻia ʻa e kakaí. “ʻOkú ne tokanga kiate kimoutolu,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú.—1 Pita 5:7, NW.
ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko Sihová ko e Tokotaha-Fakatupu anga-ʻofa ia ʻo e ʻunivēsí
12, 13. (a) Ko e hā ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei hangē ko e ʻofá, pea ʻoku anga-fēfē hono ueʻi ʻe he ʻofá ʻetau vakai ki he māmaní? (e) Ko e hā ʻoku lava ai ke ke fakapapauʻi ʻe fai moʻoni ʻe he ʻOtuá ha meʻa fekauʻaki mo e ngaahi palopalema ʻi he māmaní?
12 ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku fehiʻa ʻa e ʻOtuá ke sio ki he faingataʻá? Ko ha toe fakamoʻoni eni. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú naʻe ngaohi ʻa e tangatá ʻi he ʻīmisi ʻo e ʻOtuá. (Senesi 1:26) ʻOku tau maʻu ai ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei koeʻuhí ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei. Ko e fakatātaá, ʻoku fakahohaʻasi koe ʻe he sio ki he faingataʻaʻia ʻa e kakai tonuhiá? Kapau ʻokú ke tokanga fekauʻaki mo e ngaahi fakamaau taʻetotonu peheé, fakapapauʻi ʻoku toe mālohi ange ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo iá.
13 Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa lelei taha fekauʻaki mo e faʻahinga ʻo e tangatá ko ʻetau malava ko ia ke ʻofá. ʻOku toe tapua atu ai ʻa e ʻOtuá. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e “ʻOtua ko e ʻOfa.” (1 Sione 4:8) ʻOku tau ʻofá koeʻuhi ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻE ueʻi koe ʻe he ʻofá ke ke fakangata ʻa e faingataʻa mo e fakamaau taʻetotonu ʻokú ke sio ai ʻi he māmaní? Kapau naʻá ke maʻu ʻa e mālohi ke fai ʻa e meʻa ko iá, te ke fai ia? Ko e moʻoni te ke fai pehē! ʻOku lava ai ke ke fakapapauʻi ʻe fakangata ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻá mo e fakamaau taʻetotonú. Ko e ngaahi talaʻofa ʻoku lave ki ai ʻi he talateu ʻo e tohí ni ʻoku ʻikai ko ha ngaahi misi pē pe ngaahi ʻamanaki taʻeʻaonga. Ko e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku papau ke hoko moʻoni! Neongo ia, koeʻuhi ke tui ki he ngaahi talaʻofa ko iá, ʻoku fiemaʻu ke ke ʻilo lahi ange fekauʻaki mo e ʻOtua ʻa ia kuó ne fai iá.
ʻOKU FIEMAʻU ʻE HE ʻOTUÁ KE KE ʻILOʻI KO HAI IA
ʻI he taimi ʻokú ke fiemaʻu ai ke ʻiloʻi koe ʻe ha taha, ʻikai ʻokú ke lave ki ho hingoá? ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻa hono huafá kiate kitautolu ʻi he Tohi Tapú
14. Ko hai ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá, pea ko e hā ʻoku totonu ai ke tau ngāueʻaki iá?
14 Kapau ʻokú ke fiemaʻu ke ʻiloʻi koe ʻe ha taha, ko e hā nai te ke faí? ʻIkai te ke tala ki he tokotaha ko iá ʻa ho hingoá? ʻOku ʻi ai ha huafa ʻo e ʻOtuá? ʻOku tali ʻe he ngaahi lotu lahi ʻo pehē ko hono huafá ko “ʻOtua” pe “ʻEiki,” ka ʻoku ʻikai ko ha ongo hingoa fakafoʻituitui ia. Ko e ongo hingoa fakalakanga ia, ʻo hangē tofu pē ko e “tuʻí” mo e “palesitení” ko e ongo hingoa fakalakanga. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá ʻoku lahi hono ngaahi hingoa fakalakangá. ʻOku kau ai ʻa e “ʻOtuá” mo e “ʻEikí.” Kae kehe, ʻoku toe akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá ʻoku ʻi ai hono huafa fakafoʻituitui: Ko Sihova. ʻOku pehē ʻe he Sāme 83:18 (PM): “Ko koe, ko ho huafa oou ko Jihova, ko e Fugani Maoluga i mamani kotoabe.” Kapau ʻoku ʻikai ʻi hoʻo liliu Tohi Tapú ʻa e huafa ko iá, te ke saiʻia nai ke vakai ki he ʻApenitiki “Ko e Huafa Fakaʻotuá—Ko Hono Ngāueʻakí mo Hono ʻUhingá” ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku pehē aí. Ko hono moʻoní, ko e huafa ʻo e ʻOtuá ʻoku hā tuʻo laui afe ia ʻi he ngaahi maniusikilipi Tohi Tapu motuʻá. Ko ia ʻoku fiemaʻu ʻe Sihova ke ke ʻiloʻi ʻa hono huafá pea ngāueʻaki ia. ʻE lava ke pehē, ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ke fakafeʻiloaki mai ai ʻa ia tonu kiate koe.
15. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e huafa Sihová?
15 Naʻe ʻai ʻe he ʻOtuá kiate ia ha huafa ʻa ia ʻoku mohu ʻuhinga. Ko hono huafá, ʻa e Sihová, ʻoku ʻuhinga iá ʻe lava ke fakahoko ʻe he ʻOtuá ha faʻahinga palōmesi pē ʻokú ne fai pea ʻe lava ke ne fakahoko ha faʻahinga taumuʻa pē ʻoku ʻi heʻene fakakaukaú.a Ko e huafa ʻo e ʻOtuá ʻoku laulōtaha, ʻoku makehe moʻoni. Ko ia pē taha ʻoku ʻaʻana iá. ʻOku laulōtaha ʻa Sihova ʻi ha ngaahi founga lahi. ʻOku anga-fēfē ia?
16, 17. Ko e hā ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo Sihova mei he ngaahi hingoa fakalakanga ko ení: (a) “ko e Māfimafi-Aoniú”? (e) “Tuʻi ʻo ʻitānití”? (f) “Tokotaha-Fakatupú”?
16 Naʻa tau sio ʻoku pehē ʻe he Sāme 83:18 (PM) fekauʻaki mo Sihova: ‘Ko koe [pē ] koe Fugani Maolugá.’ ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko Sihova pē ʻoku lave ki ai “ko e Māfimafi-Aoniú.” ʻOku pehē ʻe he Fakahā 15:3 (NW): “ʻOku lahi mo fakaofo hoʻo ngāué, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ko e Māfimafi-Aoniú. ʻOku māʻoniʻoni mo moʻoni ho ngaahi ʻalungá, ʻa koe ko e Tuʻi ʻo ʻitānití.” Ko e hingoa fakalakanga “ko e Māfimafi-Aoniú” ʻoku akoʻi mai ai ko Sihova ʻa e tokotaha mālohi taha ʻoku ʻi aí. Ko hono mālohí ʻoku taʻealafakatataua; ʻoku aoniu ia. Pea ko e hingoa fakalakanga “Tuʻi ʻo ʻitānití” ʻoku fakamanatu mai ai ko Sihová ʻoku laulōtaha ia ʻi ha toe ʻuhinga ʻe taha. Ko Ia pē kuó ne ʻi ai maʻu peé. ʻOku pehē ʻe he Sāme 90:2: “Talu mei muʻa ʻo lauikuonga [pe taʻengata] ko e ʻOtua pe ʻa e ʻAfiona.” ʻOku ueʻi ʻe he fakakaukau ko iá ʻa e ongoʻi māluʻia, ʻikai ko ia?
17 ʻOku toe laulōtaha ʻa Sihova he ko ia pē ʻa e Tokotaha-Fakatupú. ʻOku pehē ʻe he Fakahā 4:11: “Tāu pē Koe, ʻa e ʻAfiona ko homau ʻOtua, ke lau ki ai ʻa e kololia, mo e fakaʻapaʻapa, mo e mafai: he ko koe ia naʻa ke ngaohi ʻa e meʻa kotoa pē, pea naʻa nau ʻi ai, pea naʻe ngaohi kinautolu, koeʻuhi pē ko ho finangalo ia.” Ko e meʻa kotoa pē ʻoku lava ke ke fakakaukau ki aí—mei he ngaahi meʻamoʻui laumālie taʻehāmai ʻi hēvaní ki he ngaahi fetuʻu ʻoku nau fakafonu ʻa e langí he poʻulí ki he fuaʻiʻakau ʻoku ʻi he ʻulu ʻakaú ki he ika ʻoku lele holo ʻi he ʻōsení mo e ngaahi vaitafé—ko ʻenau ʻi aí kotoa koeʻuhi ko Sihova ʻa e Tokotaha-Fakatupú!
ʻE LAVA KE KE OFI KIA SIHOVA?
18. Ko e hā ʻoku ongoʻi ai ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻe ʻikai ʻaupito lava ke nau ofi ki he ʻOtuá, ka ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú?
18 Ko e lau fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungāanga fakaofo ʻo Sihová ʻokú ne ʻai ʻa e kakai ʻe niʻihi ke nau ongoʻi hohaʻa. ʻOku nau manavahē ʻi he pehē ʻoku fuʻu māʻolunga ʻa e ʻOtuá kiate kinautolu, ʻe ʻikai ʻaupito lava ke nau ofi kiate ia pe aʻu ʻo nau mahuʻinga ki ha ʻOtua māʻolunga pehē. Ka ʻoku tonu ʻa e fakakaukau ko ení? ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e meʻa tofu pē ʻoku fehangahangaí. ʻOkú ne pehē fekauʻaki mo Sihova: “Ka talāʻehai ʻoku ne mamaʻo mei hatau toko taha.” (Ngāue 17:27) ʻOku aʻu ʻo ekinaki mai ʻa e Tohi Tapú kiate kitautolu: “ʻUnuʻunu atu ki he ʻOtua, pea ʻe ʻunuʻunu mai ia kiate kimoutolu.”—Semisi 4:8.
19. (a) ʻE lava fēfē ke tau kamata ke ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá, pea ko e hā hono ʻaongá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻulungāanga ʻo e ʻOtuá ʻoku fakamānako taha kiate koé?
19 ʻE lava fēfē ke ke ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá? Ke kamataʻakí, hokohoko atu hono fai ʻa e meʻa ʻokú ke fai he taimi ní—ʻa e ako fekauʻaki mo e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e Otua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.” (Sione 17:3) ʻIo, ʻoku akoʻi ʻe he Tohi Tapú ko e ako fekauʻaki mo Sihova pea mo Sīsuú ʻoku taki atu ia ki he “moʻui taʻengata”! Hangē ko ia ne ʻosi lave ki aí, “ko e ʻOtua ko e ʻofa.” (1 Sione 4:16) ʻOku toe maʻu ʻe Sihova ʻa e ngaahi ʻulungāanga lahi fakaʻofoʻofa mo fakamānako kehe. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú ko Sihová ko ha “ʻOtua, ʻAloʻofa mo Anga lelei, Tuai ki he Houhau, pea Fonu ʻi he Kelesi mo e Moʻoni.” (Ekisoto 34:6) ʻOkú ne ‘lelei mo faʻa fakamolemole.’ (Sāme 86:5) Ko e ʻOtuá ʻoku kātaki. (2 Pita 3:9) ʻOkú ne mateaki. (Fakahā 15:4) ʻI hoʻo lautohi lahi ange ʻi he Tohi Tapú, te ke sio ai ki he anga hono fakahaaʻi ʻe Sihova ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi ʻulungāangá ni pea mo e ngaahi ʻulungāanga fakamānako lahi kehe.
20-22. (a) ʻOku hanga ʻe heʻetau taʻemalava ke sio ki he ʻOtuá ʻo taʻofi kitautolu mei he hoko ʻo ofi kiate iá? Fakamatalaʻi. (e) Ko e hā nai ʻe fakaʻaiʻai koe ʻe ha kakai ke ke faí ʻi haʻanau ʻuhinga lelei, ka ko e hā ʻoku totonu ke ke faí?
20 Ko e moʻoni, heʻikai lava ke ke sio ki he ʻOtuá koeʻuhi ko ha laumālie taʻehāmai ia. (Sione 1:18; 4:24; 1 Timote 1:17) Kae kehe, ʻi he ako fekauʻaki mo ia fakafou he ngaahi peesi ʻo e Tohi Tapú, ʻe lava ke ke hoko ai ʻo ʻiloʻi ia ʻi he tuʻunga ko ha tokotahá. Hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe he tokotaha-tohi-sāmé, ʻe lava ke ke “mamata ki he lelei o Jihova.” (Sāme 27:4, PM; Loma 1:20) Ko e lahi ange hoʻo ako fekauʻaki mo Sihová, ko ʻene hoko ia ʻo toe moʻoni ange kiate koé pea ko e ʻuhinga lahi ange ia te ke maʻu ke ʻofa ai kiate ia pea ongoʻi ofi kiate iá.
Ko e ʻofa ʻoku ongoʻi ʻe ha tamai ʻofa ki heʻene fānaú ʻoku tapua atu ai ʻa e ʻofa ʻa ia ʻoku ongoʻi ʻe heʻetau Tamai fakahēvaní kiate kitautolú
21 Te ke hoko ai ʻo mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku akoʻi mai ai ʻe he Tohi Tapú ke tau fakakaukau kia Sihova ko ʻetau Tamaí. (Mātiu 6:9) ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he haʻu ʻetau moʻuí meiate iá ka ʻokú ne fiemaʻu ʻa e moʻui lelei taha ʻe ala lavá kiate kitautolu—ʻo hangē tofu pē ko ia ʻe fiemaʻu ʻe ha tamai ʻofa ki heʻene fānaú. (Sāme 36:9) ʻOku toe akoʻi ʻe he Tohi Tapú ʻe lava ke hoko ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ko e ngaahi kaumeʻa ʻo Sihova. (Semisi 2:23) Fakaʻuta atu—ʻe lava ke ke hoko ko ha kaumeʻa ʻo e Tokotaha-Fakatupu ʻo e ʻunivēsí!
22 ʻI hoʻo ako ʻa e meʻa lahi ange mei he Tohi Tapú, te ke ʻiloʻi ai ʻe fakaʻaiʻai koe ʻe ha kakai ʻi haʻanau ʻuhinga lelei ke taʻofi ʻa e ako ko iá. ʻOku nau hohaʻa nai naʻá ke liliu ʻa hoʻo tuí. Kae ʻoua ʻe tuku ha taha ke ne taʻofi koe mei hono fokotuʻu ʻa e kaumeʻa lelei taha ʻe lava ke faifai ange peá ke maʻú.
23, 24. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke hokohoko atu hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke akó? (e) Ko e hā ʻa e kaveinga ʻo e vahe hokó?
23 Ko e moʻoni, ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻe ʻikai te ke ʻuluaki mahinoʻi. ʻE fiemaʻu ʻa e anga-fakatōkilaló ke kole ki ha tokoni, kae ʻoua ʻe toumoua koeʻuhi ko e ongoʻi maá. Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻoku lelei ke hoko ʻo anga-fakatōkilalo, ʻo hangē ha kiʻi leká. (Mātiu 18:2-4) Pea ko e fānaú, hangē ko ia ʻoku tau ʻiloʻí, ʻoku nau ʻeke ha ngaahi fehuʻi lahi. ʻOku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke ke maʻu ʻa e ngaahi talí. ʻOku fakahīkihikiʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e niʻihi ʻa ia naʻa nau vēkeveke ke ako fekauʻaki mo e ʻOtuá. Naʻa nau vakaiʻi lelei ʻi he Tohi Tapú ke fakapapauʻi ko e meʻa naʻa nau akó ko e moʻoní ia.—Ngāue 17:11.
24 Ko e founga lelei taha ke ako ai fekauʻaki mo Sihová ko hono sivisiviʻi ʻa e Tohi Tapú. ʻOku kehe ia mei ha toe tohi. ʻI he founga fē? ʻE lāulea ʻa e vahe hokó ki he kaveinga ko iá.
a ʻOku ʻi ai ʻa e fakamatala lahi ange ki he ʻuhinga pea mo e puʻaki ʻo e huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he ʻApenitiki “Ko e Huafa Fakaʻotuá—Ko Hono Ngāueʻakí mo Hono ʻUhingá.”