LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g 1/11 p. 20-25
  • Mofuike ʻi Haití​—Ngāue ʻa e Tuí mo e ʻOfá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Mofuike ʻi Haití​—Ngāue ʻa e Tuí mo e ʻOfá
  • ʻĀ Hake!—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Mole pea Toki Maʻu
  • Ngaahi Tafa mo e Fakaakeake
  • Vahevahe Atu ʻa e Tui, ʻAmanaki, mo e ʻOfa
  • Fehangahangai mo e Lolotongá pea mo e Kahaʻú
  • Kikite 1. Ngaahi Mofuike
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • ʻOku Fēfē ʻEmau Tokoni ki Homau Fanga Tokoua ʻOku Faingataʻaʻiá?
    Ko Hai ʻOkú Ne Fai ʻa e Finangalo ʻo Sihová ʻi he ʻAho Ní?
  • Tokoni Fakatamaki ʻi he 2022​—Fakahāhā ʻo e ʻOfa Fakatokouá
    Founga Hono Ngāueʻaki Hoʻo Meʻaʻofá
ʻĀ Hake!—2011
g 1/11 p. 20-25

Mofuike ʻi Haití​—Ngāue ʻa e Tuí mo e ʻOfá

ʻI he Tūsite, Sanuali 12, 2010, ʻi he 4:53 efiafi, naʻe fanongo ai ʻa Evelyn ki ha ʻuʻulu hangē ko e leʻo ʻo ha fuʻu vakapuna ʻoku mahiki hake mei lalo, pea naʻe kamata ke ngalulu ʻa e kelekelé. Ofi mai ai, naʻe pāpā longoaʻa ʻa e ngaahi pimi simá, pea naʻe holofa ʻa e ngaahi falé. ʻI he tuʻu ʻa e ngalulú, naʻe kaka ʻa Evelyn ki ha feituʻu māʻolunga ange ʻo sio holo ki he feituʻú. Naʻá ne fanongo ki he tangilāulau ʻa e kakaí ʻi he feituʻu kotoa. Naʻe ʻalu hake ki ʻolunga ha konga ʻao efuefuʻi sima mei he kolomuʻa ʻo Haití, ʻa Poata-Pilinisi.

ʻI HA laui sekoni pē, naʻe holofa ai ʻa e ngaahi ʻapí, ngaahi fale fakapuleʻanga, ngaahi pangikē, ngaahi falemahaki mo e ngaahi fale akó. Ko e kakai mei he tafaʻaki kehekehe ʻo e moʻuí naʻa nau mate—laka hake he toko 220,000. Ko ha toko 300,000 nai naʻe lavelavea.

Ko e kau hao tokolahi naʻa nau tangutu moʻutāfuʻua mo fakalongomate ofi ki he toetoenga ʻo honau ngaahi ʻapí. Naʻe vakili nima vavale ʻa e niʻihi ʻi he fokotuʻunga maumaú ke fakahaofi ʻa e ngaahi kāingá mo e ngaahi kaungāʻapí. Naʻe mate ʻa e ʻuhilá, pea naʻe vave ʻa e poʻulí, ʻo pau ai ke ngāueʻaki ʻe he kau faifakahaofí ʻa e kasa mo e teʻelango.

ʻI he kolo ko Jacmel, naʻe tokoto fihia ai ʻa Ralphendy, taʻu 11, ʻi lalo ʻi ha fale naʻe holo fakakonga. ʻI ha ngaahi houa, naʻe ngāue lahi ai ʻa e timi fakahaofi mei ha kolo lahi ke fakaʻataʻatā mai ia. Ko e toutou lulu ʻi he hili iá naʻe fakamālohiʻi ai kinautolu ke tuku ʻenau ngaahi feingá koeʻuhi ko e ilifia naʻa holo hifo ʻia kinautolu ʻa e ngaahi fungavaka ʻi ʻolunga kuo papaá. Ko Philippe, ko ha misinale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne fakafisi ke tuku, ʻi heʻene fakamatala: “Naʻe ʻikai lava ke u makātakiʻi hano tuku ʻa Ralphendy ke mate ai.”

Ko Philippe mo e toko tolu kehe naʻa nau fakahaohao atu ʻi ha foʻi ʻatā fāsiʻi ʻi lalo he fale holó ʻo ngaʻunu māmālie ai ki muʻa ki he feituʻu naʻe tokoto ai ʻa Ralphendy, kuo fihia hono ongo vaʻé ʻi he mapakipakiʻi meʻa naʻe nganganá. Mei he tuʻuapoó ʻo faai atu ai, naʻa nau ngāue fakaalaala ʻi hono fakaʻataʻatā ʻa e halá. ʻI he lulu kotoa pē, naʻa nau fanongo ai ki he ngaue mo e pāpā ʻa e sima ʻi ʻolungá. ʻI he 5:00 hengihengí, laka hake ʻi he houa ʻe 12 hili ʻa e mofuiké, naʻa nau toho mai ai ʻa Ralphendy ki tuʻa ʻo ne hao.

Ko e meʻa fakamamahí, ko e ngaahi feinga peheé naʻe ʻikai iku ʻo lavameʻa kotoa. ʻI he kolo naʻe taaʻi lahi ko Léogâne, ko Roger mo hono foha lahi ange, ko Clid, naʻá na hao ʻi hona ʻapi naʻe holó. Ko hono foha siʻi angé, ʻa Clarence, naʻe mate. Ko e uaifi ʻo Roger ko Clana, naʻe moʻui pea malava ke ne lea, ka naʻe fihia hono ʻulú ʻi he ʻaofi kuo holó. Naʻe ngāue mālohi ʻa Roger mo hano kaumeʻa ke fakaʻataʻatā mai ia. “Vave!” ko ʻene kōlenga ia mei lalo he meʻa kuo holó. “ʻOku ou ʻalu ki he vaivai ange! ʻOku ʻalu ke ʻosi ʻeku mānavá!” ʻI he houa ʻe tolu ki mui ai, naʻe aʻu mai ai ha timi fakahaofi. Ka ʻi he taimi naʻa nau hiki mai ai ia ki tuʻá, kuó ne ʻosi mate.

Pulelulu, Sanuali 13, ʻAho 2

Ko e maama mai e mafoa ʻa e atá naʻe fakaeʻa ai ʻa e lahi ʻo e maumaú. Ko e konga lahi ʻo Poata-Pilinisí kuo maumau. ʻI he faifai ʻo ongo atu ki tuʻa ʻa e ongoongo ʻo e maumaú, naʻe teuteu ʻa e ngaahi kautaha tokoni mo e faʻahinga taʻesiokita tokolahi takatakai he māmaní ke tokoni. Ko e kau ngāue pole ʻi he ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he Lepupilika Tominiká, ʻi he maile nai ʻe 200 (kilomita ʻe 300 nai) hono mamaʻó, naʻa nau ongoʻi foki ʻa e mofuiké. ʻI he ʻiloʻi ko e uhouhongá naʻe ofi ki Poata-Pilinisi ʻa ia naʻe nofoʻi tokolahí, naʻe nofo ai ʻa e meimei vahe tolu ʻe taha ʻo e kakai ʻo Haiti ʻe hiva milioná, naʻe kamata leva ʻe he Kau Fakamoʻoni Tominiká ʻa e palani tokoní.

Kuo ʻosi e taʻu ʻe 150 talu mei he mofuike lahi fakamuimui ʻi Haití. Ko ia ne lahi ai hono tuku e langa ʻe Haiti ʻa e ngaahi fale naʻá ne matuʻuaki ʻa e mofuiké kae langa ʻa e faʻahinga fale naʻe maluʻi ai ʻa e kakaí mei he ngaahi afaá mo e tāfeá. Ko ia ai, ko e lahi taha ʻo e ngaahi holisi pilikí mo e ʻato sima mamafá naʻe ʻikai malava ke ne matuʻuaki ʻa e lulu naʻe 7.0 ʻa hono mālohí. Kae kehe, ko e ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Haití, naʻe ʻosi ʻi he 1987, naʻe faʻu ia ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga langa naʻe tali ke ngāueʻaki ki he lulu ʻa e mofuiké. Neongo ʻene tuʻu ofi ki he ngataʻanga fakahahake ʻo Poata-Pilinisí, naʻe meimei ʻikai ʻi ai ha maumau.

ʻI ha foʻi pō pē, naʻe maliu ai ʻa e ʻōfisi ʻi Haití ʻo hoko ko ha senitā tokoni moʻumoʻua. Koeʻuhi naʻe hoko ʻo ʻikai alafalalaʻanga ʻa e telefoni mo e fetuʻutaki ʻīmeilí fakavahaʻapuleʻangá, naʻe fakaʻuli tuʻo ua ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e kau ngāué ki he kauʻāfonua ʻo e Lepupilika Tominiká ke ʻave ʻa e ngaahi līpōtí. Lolotonga iá, naʻe ʻaukolo ʻa e lauingeau ʻo e faʻahinga naʻe maʻukoviá, ko e tokolahi naʻe lavea lalahí, ki he kelekele ʻo e ʻōfisi ʻi Haití. Ko e tokolahi kehe naʻe ʻave kinautolu ki he ngaahi falemahaki ʻikai loko lahi naʻe kei ngāue ʻi he feituʻú, ʻo vave ʻene haké.

Takatakai ʻi he ngaahi falemahakí kotoa, naʻe tākoto ai ʻi he kelekelé ʻa e faʻahinga maʻukoviá—ʻoku nau fetotoʻi mo kaikaila. Naʻe kau he faʻahinga ko ia naʻe tākotó ʻa Marla, ʻa ia naʻe tanumia feʻunga mo e houa ʻe valu ʻi he maumau ʻo ha fale naʻe holo. Naʻe ʻikai lava ke ne ongoʻi pe ueʻi ʻa hono ongo vaʻé. Naʻe vaku hake ia ʻe he ngaahi kaungāʻapí ʻo ʻave ki ha falemahaki, ka ko e falemahaki fē? Ko Evan, ko ha toketā Fakamoʻoni ʻa ia naʻe aʻu tōmuʻa mai mei he Lepupilika Tominiká, naʻá ne ʻalu ke kumi ia, ʻi heʻene ʻiloʻi pē ʻa hono hingoá.

ʻI he taimi ko ení, kuo mahili mei ai ʻa e houa laka hake he 24 talu mei he hoko ʻa e mofuiké, pea naʻe toe poʻuli. ʻI he manga holo he ngaahi ʻangaʻanga naʻe fakatākoto ʻi tuʻa ʻi ha falemahaki ʻe taha, naʻe lotu fakalongolongo ai ʻa Evan mo ui pē ʻa e hingoa ʻo Marla. Faifai pē, naʻá ne ongoʻi ha tokotaha naʻe tali mai, “Ko au!” Naʻe sio hake ʻa Marla kiate ia fakataha mo ha malimali fiefia. ʻI he moʻutāfuʻuá, naʻe ʻeke ange ʻe Evan, “Ko e hā ʻokú ke malimali aí?” Naʻá ne tali, “Koeʻuhí ʻoku ou ʻi hoku tuongaʻane fakalaumālie he taimí ni.” Naʻe ʻikai toe lava ʻo fakamaʻumaʻu ʻe Evan ʻa hono loʻimatá.

Tuʻapulelulu, Sanuali 14, ʻAho 3

Ko e ʻuluʻi ʻapitanga ʻi he māmaní ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻoku tuʻu ʻi ʻAmeliká—fakataha mo e ngaahi vaʻa ʻi Falanisē, Kānata, Kuatelupe, ko e Lepupilika Tominiká, Mātiniki, Siamane, mo e feituʻu kehe—naʻa nau ngāue fakataha ʻi he ngaahi feinga tokoni ke ngāueʻaki lelei taha ʻa e ngaahi naunau, founga fefonongaʻaki, fetuʻutaki, paʻanga mo e kau ngāue naʻe ala maʻú. ʻI he fakakātoá, ko e kau palōfesinale fakafaitoʻo ʻe toko 78 ʻa ia ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova naʻa nau haʻu ke tokoni, fakataha mo e kau ngāue pole tokolahi kehe. ʻI he 2:30 hengihengí, ko e ʻuluaki loli tokoni naʻe mavahe mei he ʻōfisi vaʻa ʻi Tominiká ki Haití, naʻe uta ai ʻa e pāuni nai ʻe 15,000 (kilokalami nai ʻe 6,804) ʻo e meʻakai, vai, faitoʻo, mo e ngaahi naunau kehe.

ʻI he aʻu mai ʻa e utá ki mui ange ʻi he pongipongi ko iá, ko e kau ngāue ʻi he ʻōfisi vaʻa ʻi Haití naʻa nau kamata fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻá ki hono tufá. Ke fakavaleʻi ʻa e kau kaihaʻá mei hono kaihaʻasi ʻa e meʻakaí ke fakatau atú, naʻe fakakeheʻi ʻe he kau ngāue tokoní ʻa e ngaahi utá. Naʻe ngāue ʻaho mo e pō ʻa e kau ngāue polé ʻi hono toe faʻo ʻa e meʻakaí mo e ngaahi meʻa kehé ki he fanga kiʻi kato iiki ki he ngaahi fāmilí mo e faʻahinga tāutahá. Lolotonga ʻa e ngaahi māhina hoko atu aí, naʻe mātuʻaki tufa taʻetotongi ai pē ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi naunau tokoni laka hake he pāuni ʻe 1,000,000 (kilokalami ʻe 450,000 tupu), ʻo kau ai ʻa e ngaahi meʻakai laka hake he 400,000.

Falaite, Sanuali 15, ʻAho 4

ʻI he hoʻatā mālié, naʻe aʻu mai ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 19 ko e kau toketā, kau neesi, mo e kau palōfesinale fakafaitoʻo kehe mei he Lepupilika Tominiká mo Kuatelupe ki Haiti. Naʻa nau fokotuʻu vave ha kilīniki tokoni fakavavevave. Ko e faʻahinga naʻe faitoʻo aí naʻe kau ai ʻa e kau lavelavea mei he fānau tokolahi ʻi ha ʻapi paea. ʻIkai ngata aí, ko e kau ngāue Fakamoʻoní naʻa nau ʻave ki he ʻapi paeá ʻa e meʻakai mo e ngaahi tapoleni ke fai ai ʻa e nofó. “ʻOku ou houngaʻia lahi ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová,” ko e lau ia ʻa Étienne, ko e talēkita ʻo e ʻapi paeá. “ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe naʻa mau mei fēfē ka ne ʻikai kinautolu.”

Mole pea Toki Maʻu

ʻI he patō ʻa e mofuiké, ko e taʻu fitu ko Islande naʻá ne vakai atu ki tuʻa mei hono ʻapí ʻo sio ki he motumotu mo e ʻuha hifo ʻa e mofisifisi ʻa e ngaahi uaea ʻuhilá. ʻI lotó, naʻe holo ʻa e holisí pea ʻaukolo hifo ʻa e ngaahi foʻi pilikí, ʻo fasi ai hono vaʻé pea fakalaveaʻi lahi ia. Hili hono hiki hake ia mei he mapakipakiʻi meʻá, ko ʻene tamaí, ʻa Johnny, naʻá ne fakaʻuli ʻo ʻave ʻa Islande ʻo kolosi atu pē ʻi he kauʻāfonua ʻo Tominiká ki ha falemahaki. Naʻe ʻave ia ki ha falemahaki ʻi he kolomuʻa ʻo e fonuá, ʻa Santo Domingo. Ka ʻi he ʻaʻahi atu ki mui ʻa Johnny ki he falemahakí, naʻe ʻikai ke ʻi ai ʻa Islande ia.

Naʻe feʻunga mo e ʻaho ʻe ua ʻa e kumi holo ʻe Johnny ʻa Islande he feituʻu kotoa pē, ʻo ʻikai hano ola. Kuo ʻave ia ki ha falemahaki kehe, ʻa ia naʻe fanongo ai kiate ia ha tokotaha ngāue pole ʻi he falemahakí ki heʻene lotu kia Sihová. (Sāme 83:18) “ʻOkú ke ʻofa kia Sihova?” ko e ʻeke ange ia ʻe he tokotaha ngāue polé. “ʻIo,” ko e tali ange ia ʻa Islande mo ʻene tō loʻimatá. “Peʻi tuku ā hoʻo hohaʻá,” ko e fakafiemālie ange ia ʻa e tokotaha ngāue polé. “ʻE tokoniʻi koe ʻe Sihova.”

Naʻe kole tokoni ʻa Johnny ki he ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he Lepupilika Tominiká ki hono kumi ʻo Islande. Naʻe fokotuʻu ange ʻe ha Fakamoʻoni ko Melanie te ne kumi ia. ʻI he fakaʻekeʻeke ʻa Melanie ʻi ha falemahaki ʻe taha, ko e tokotaha ngāue pole naʻe fanongo ki he lotu ʻa Islande naʻá ne fanongo mai ki he fetalanoaʻakí peá ne tuhu ki he kiʻi taʻahiné. ʻIkai fuoloa, naʻe toe fakataha ʻa Islande mo hono fāmilí.

Ngaahi Tafa mo e Fakaakeake

Ko e tokolahi ʻo e kau lavelaveá ne siʻi pe ʻikai faitoʻo kinautolu ki muʻa ke nau aʻu ki he kilīniki naʻe fokotuʻu ʻi he ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoní ʻi Haití, pea ko honau nima mo e vaʻe ne kafó kuo iku ia ʻo mate ʻa e kakanó. Ne faʻa hoko, ko hono tuʻusí pē naʻe lava ke fakahaofi ai ʻa e moʻui ʻa e mahakí. ʻI he ʻuluaki ngaahi ʻaho hili ʻa e mofuiké, ko e ngaahi meʻangāue tafá, faitoʻó pea naʻa mo e meʻa fakaongonoá naʻe nounou. Naʻe fakamamahi moʻoni ʻa e tuʻungá ʻo aʻu ki he kau toketaá. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha, “ʻOku ʻi ai e ngaahi ʻata mo e ngaahi ongo ʻoku ou fakaʻamu ange ke toʻo ʻe he ʻOtuá mei heʻeku manatú.”

ʻI he uike hono ua hili ʻa e mofuiké, naʻe kamata tūʻuta mai ai ʻa e kau toketā Fakamoʻoni mei ʻIulope ʻa ia naʻa nau maʻu ʻa e taukei mo e meʻangāue ke fakahoko ʻaki ʻa e ngaahi tafa fihi mo fakavavevave naʻe fiemaʻú. Ko e timi fakafaitoʻó naʻa nau fakahoko ʻa e tafa ʻe 53 pea fai mo e ngaahi faitoʻo kehe ʻe laui afe. Ko Wideline, ko ha Fakamoʻoni taʻu 23 ia, naʻe aʻu mai ki Poata-Pilinisi ʻi ha ʻaho ki muʻa he mofuiké. ʻI he patō ʻa e mofuiké, naʻe lailai ai ʻa hono uma toʻomataʻú pea pau ai ke tuʻusi ʻi ha falemahaki he feituʻú. Naʻe ʻave ia ki mui ʻe he ngaahi kāingá ki ha falemahaki ofi ki honau ʻapí ʻi Poata-Pei, ʻoku houa ʻe fitu ʻa e ʻalu ki aí. Ka naʻe hōloa ʻa e tuʻunga ʻo Wideline, pea ko e kau ngāue ʻi he falemahaki aí naʻe ʻikai te nau toe fai ha meʻa ki ai ʻi he pehē kuó ne mate.

ʻI hono ʻiloʻi ʻa ʻene palopalemá, naʻe fononga mai ai ha timi fakafaitoʻo Fakamoʻoni mei Poata-Pilinisi ke faitoʻo ʻa Wideline pea ke toe fakafoki ia ki hano tokangaʻi lahi ange. ʻI he sio ʻa e kau mahaki kehé ʻi he haʻu kiate ia ʻa hono fanga tuongaʻane fakalaumālié, naʻa nau pasipasi. ʻI he tokoni ʻa hono fāmilí mo e fakatahaʻangá, ʻoku feʻunuʻaki lelei ʻa Wideline he taimí ni ki hono ngaahi tuʻunga foʻoú.

ʻI he Lepupilika Tominiká, naʻe totongi ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi ʻapi ke hoko ko e ngaahi senitā fakaakeake ki he kau mahaki naʻe ʻave ki aí. Ko e ngaahi ʻapí naʻe fakangāueʻi ai ʻa e ngaahi timi taufetongi ʻo e kau ngāue pole Fakamoʻoni—ko e kau toketā, kau neesi, kau faleʻi faitoʻo fakaesino, mo e kau tauhi kehe. Naʻa nau tokangaʻi fiefia ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau mahakí lolotonga ʻenau fakaakeaké.

Vahevahe Atu ʻa e Tui, ʻAmanaki, mo e ʻOfa

Ko e Fale Fakatahaʻanga pē ʻe 6 mei he Fale Fakatahaʻanga ʻe 56 ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he feituʻu naʻe tō ai ʻa e mofuike ʻi Haití naʻe tofanga ʻi he maumau lahí. Ko e tokolahi taha ʻo e Kau Fakamoʻoni naʻe hiki ʻi he mofuiké naʻa nau nofo ʻi he ngaahi holo naʻe ʻikai ke maumaú pe ʻi he ngaahi loto ʻataʻatā kehe. Ko e Kau Fakamoʻoní, ʻi heʻenau ʻosi anga ki he fakatahataha fakatahá, naʻa nau fokotuʻutuʻu maau kinautolu ʻo hangē pē ko haʻanau fai ki ha taha ʻo ʻenau ngaahi ʻasemipilī anga-mahení.

“Naʻa mau tauhi maʻu ai pē ʻa e founga-tuʻumaʻu ʻo e ngaahi polokalama fakalaumālié,” ko e fakamatala ia ʻa Jean-Claude, ko ha ʻovasia fakalotofonua ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, “ʻi hono tokonaki ʻa e meʻa tefito mahuʻinga ki he tuʻumaʻu ʻa e iiki mo e lalahi fakatouʻosi.” Ko e hā ʻa e olá? “ʻOku ou fiefia lahi ke sio ʻoku kei fononga takai pē ʻo malanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová,” ko e lau ia ʻa e tangata ʻe taha. “Kapau naʻe ʻikai te mau sio kia kimoutolu, te mau ongoʻi ai pē ʻoku toe mafatukituki lahi ange ʻa e ngaahi meʻá.”

Naʻe ʻomi ʻe he Kau Fakamoʻoní ki he kakaí ʻa e fakafiemālie. “Ko e meimei tokotaha kotoa ʻoku mau fetaulaki mo iá ʻoku nau tui ko e mofuiké ko ha tautea ia mei he ʻOtuá,” ko e fakamatala ia ʻa ha Fakamoʻoni ʻe taha. “ʻOku mau fakapapauʻi ange kia kinautolu ko e mofuiké ko ha fakatamaki fakanatula ia ʻo ʻikai ko e ngāue ʻa e ʻOtuá. ʻOku mau fakahaaʻi kia kinautolu ʻa e Senesi 18:25. ʻOku fakahaaʻi ʻi ai ʻe ʻĒpalahame ʻoku mole ke mamaʻo hano fakaʻauha ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai leleí fakataha mo e kakai koví. ʻOku mau toe fakahaaʻi ange foki ʻa e Luke 21:11. Naʻe tomuʻa tala ai ʻe Sīsū ʻe hoko ʻa e ngaahi mofuike lalahi ʻi he taimi ko ení, pea ʻoku mau fakamatalaʻi kuo vavé ni ke ne fokotuʻu hake ʻa e faʻahinga ʻofeina kuo maté mo toʻo atu ʻa e faingataʻa kotoa pē. ʻOku fakahāhā ʻe he kakai tokolahi ʻa e houngaʻia loloto ki he ʻilo ko ení.”a

Kae kehe, ʻoku kei ʻi ai pē ʻa e ngaahi pole. “Kuo mau maʻu ʻa e ʻuluaki fakatamakí, ʻa ia ko e mofuiké. ʻI he taimi ní kuo pau ke mau fekuki mo hono haʻahaʻá,” ko e fakamatala ia ʻa Jean-Emmanuel, ko ha toketā Fakamoʻoni. “Tuku kehe ʻa e fakamanamana ʻo ha mapuna hake ha ngaahi mahaki lahi ʻi he nofo feʻefiʻefihí, taʻehaisiní, mo e ngalaku he ʻuhá ʻa e ngaahi kemí, ʻoku ʻi ai ʻa e mamahi fakaeongo kuo feinga ke taʻotaʻofi ka ʻoku ʻikai ke mole.”

ʻI he ngaahi uike hili ʻa e mofuiké, naʻe haʻu ai ha Fakamoʻoni ki he kilīnikí ʻo talatala fekauʻaki mo e ngaahi langa ʻulu mo e ngaahi taʻemamohe taʻetuku, ko e ngaahi talatala anga-maheni ia hili ʻa e fakatamakí. “Naʻe tau ha meʻa ʻi ho ʻulú?” ko e ʻeke ia ʻa ha neesi Fakamoʻoni. “ʻIkai,” ko ʻene tali anga-kātakí ia. “Ko hoku uaifi ʻi he taʻu ʻe 17 naʻe mate. Ka kuo tau ʻamanekina ʻe hoko ʻa e ngaahi meʻa peheé. Naʻe tala ʻe Sīsū ʻe pehē.”

ʻI hono ʻiloʻi ngalingali ko e tupuʻanga ia ʻo e palopalemá, naʻe pehē ʻe he nēsí: “Ka kuo mole ho hoa ʻi he moʻuí. He meʻa fakaʻulia ia! ʻOku sai pē ke mamahi, ke tangi. Naʻe tangi ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻe mate ai ʻa hono kaumeʻa ko Lāsalosí.” ʻI he meʻa ko iá, naʻe kamata leva ke tangi ʻa e tangata naʻe lōmia ʻe he mamahí.

ʻI he Kau Fakamoʻoni laka hake he toko 10,000 he feituʻú, naʻe mate ai ʻa e toko 154 ko ha tupu ia mei he mofuiké. Laka hake ʻi he peseti ʻe 92 ʻo e kau nofo ʻi Poata-Pilinisí ʻoku fakafuofua kuo mole ha taha pe lahi ange honau ngaahi ʻofaʻanga ʻi he fakatamakí. Ke tokoniʻi ʻa e kau mamahi ko iá, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kuo nau toutou ʻaʻahi ki he kakai kuo uesia fakaesino mo fakaeongó, ʻo ʻoange kia kinautolu ha faingamālie ke huaʻi atu ai ʻenau ngaahi ongoʻí ki ha taha naʻe malava ke nau falala ki ai. Ko e kau mamahi ʻa ia ko e Kau Fakamoʻoní kuo nau ʻosi ʻiloʻi ʻa e talaʻofa ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo ha toetuʻu pea mo ha māmani palataisi, ka naʻa nau toe fiemaʻu ke fakahaaʻi ʻenau ngaahi ongoʻí ki he ngaahi kaungā Kalisitiane kaungāongoʻí pea ke fanongo ki he ngaahi lea anga-ʻofa ʻo e fakalototoʻá.

Fehangahangai mo e Lolotongá pea mo e Kahaʻú

Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku tolonga pe ʻa Tui, ʻa ʻAmanaki, ʻa ʻOfa; ʻa e tolu ni pe: pea ko honau tuʻukimuʻa ko ʻOfa.” (1 Kolinito 13:13) Ko e ngaahi ʻulungaanga ko iá ʻoku ʻai ai ke malava ʻa e Kau Fakamoʻoni Haiti tokolahi ke kātaki ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga lolotongá, ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé, pea ke hanga atu ki he kahaʻú ʻo ʻikai manavahē. Ko e tui moʻoní, fāʻūtahá, mo e loto-māfaná ʻoku hā mahino ʻoku teke mui ʻi he feinga tokoni hokohoko fakavahaʻapuleʻangá. “Kuo teʻeki ai ʻaupito te u hokosia ki muʻa ha fakahāhā pehē ʻo e ʻofá,” ko e lau ia ʻa Petra, ko ha toketā Fakamoʻoni naʻe haʻu mei Siamane ke tokoni. “Kuó u tangi lahi ʻaupito, kae lahi ange mei he fiefiá ʻi he mamahí.”

Naʻe ui ʻe he The Wall Street Journal ʻa e mofuike ʻi Haiti ʻi he 2010 “ko e fakatamaki fakanatula fai fakaʻauha lahi taha ia kuo hokosia ʻe ha fonua ʻe taha, ʻi he fakafuofua ʻe niʻihi.” Neongo ia, talu mei he meʻa ko iá, kuo mātā ʻe he māmaní ha toe ngaahi fakatamaki fakamamahi, fakanatula mo fakatupunga ʻe he tangatá. ʻE faifai ange pea ngata ia? Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Haití pea takatakai ʻi he māmaní ʻoku nau tuipau kuo vavé ni ke hoko mai ʻa e ʻaho ʻe fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa e talaʻofa ʻa e Tohi Tapú: “Te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia; kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa.”—Fakahā 21:4.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he vahe 11, “Ko e Hā ʻOku Fakaʻatā Ai ʻe he ʻOtuá ʻa e Faingataʻá?,” ʻi he tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú? ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

[Fakamatala ʻi he peesi 21]

“Naʻe ʻikai lava ke u makātakiʻi hano tuku ʻa Ralphendy ke mate ai”

[Fakamatala ʻi he peesi 21]

“ʻOku ou fiefia lahi ke sio ʻoku kei fononga takai pē ʻo malanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová”

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 23]

KO HONO TOKONAKI ʻA E NGAAHI ʻAPI MAʻÁ E KAU MAʻUKOVIÁ

ʻI loto ʻi ha māhina hili ʻa e mofuiké, naʻe kamata ke vakaiʻi ai ʻe he kau ʻenisinia sivilé pe ko e ngaahi ʻapi fē naʻe malu ke foki ki ai ʻa e ngaahi fāmilí. Ko e tokolahi naʻe mole honau ngaahi ʻapí naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e ngaahi fale fakataimi ke nau nofo ai kae ʻoua ke lava ʻo maʻu hanau ngaahi nofoʻanga tuʻumaʻu ange.

“ʻI hono ngāueʻaongaʻaki ʻa e taukei ʻa e ngaahi kautaha tokoni fakavahaʻapuleʻangá, naʻa mau palani ai ha ngaahi nofoʻanga ʻikai fakamole, faingofua ke fokotuʻu, ʻo meimei tatau hono lahí mo e ngaahi ʻapi kuo nofo ai ʻa e tokolahi,” ko e fakamatala ia ʻa John, ko ha mēmipa ngāue ʻi he ʻōfisi vaʻa ʻi Haití. “ʻOku tokonaki mai ai ʻa e malu mei he ʻuhá mo e havilí, ʻo ʻikai ha fakamanamana ki hano laiki ʻo e fāmilí telia naʻa toe ʻi ai ha ngaahi lulu.” ʻI he uike pē ʻe tolu hili ʻa e mofuiké, naʻe kamata langa ai ʻe ha kulupu ngāue pole Haiti mo e kau ngāue pole fakavahaʻapuleʻanga ʻa e ngaahi ʻapi fakataimi.

Ko e kakai ʻi he ngaahi halá naʻa nau tuetuē ʻi he fakalaka hake ʻa e ngaahi loli ʻoku fakaheka ai ʻa e ngaahi kongokonga fale ʻosi hifi ko ení. Ko ha ʻōfisa kasitomu Haiti ʻe taha, lolotonga ʻene fakaʻatā ʻa e hū mai ʻo e ngaahi naunau langá, naʻá ne fakamatala: “Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻa nau ʻi he lotolotonga ʻo e ʻuluaki faʻahinga naʻa nau kolosi mai ʻi he kauʻāfonuá ke ʻomai ʻa e tokoni ki he kakaí. ʻOku ʻikai ke nau lea pē fekauʻaki mo e tokoní, ʻoku nau fai moʻoni ia.” ʻI he ʻuluaki ngaahi māhina siʻi hoko atu ʻi he mofuiké, kuo ʻosi langa ai ʻa e ngaahi ʻapi ʻe 1,500 ʻe he Kau Fakamoʻoní maʻá e faʻahinga kuo mole hoʻonautolú.

[Mape ʻi he peesi 20]

(Ki he fakamatala kakato sio ki he tohi)

HAITI

POATA-PILINISI

Léogâne

Uhouhonga

Jacmel

LEPUPILIKA TOMINIKA

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Marla

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Islande

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Wideline

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Ko ha kulupu ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Haití ʻoku nau huʻu atu ke ʻoatu ʻa e fakafiemālie ki he kau maʻukovia ʻo e fakatamakí

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Ko ha toketā ʻokú ne faitoʻo ha tamasiʻi ʻi he kilīniki naʻe fokotuʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share