Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakatahá Moʻui mo e Ngāue Fakafaifekaú
FEPUELI 6-12
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻAisea 49:5, 6) Pea ne folofola mai, “Ko hoʻo hoko ko ʻeku Sevaniti ke toe fokotuʻu ʻa e ngaahi matakali ʻo Sekope, pea ke fakafoki ʻa e toenga tauhi ʻo Isileli, ko e meʻa siʻi ia: ka te u tuku koe ko e maama ki he ngaahi puleʻanga, ke hoko ko ʻeku fakamoʻuiʻanga ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi ʻAiseá—II
49:6—ʻOku anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e Mīsaiá ko ha “maama ki he ngaahi puleʻanga,” neongo naʻe fakangatangata pē ʻa ʻene ngāue fakafaifekau he māmaní ki he ngaahi foha ʻo ʻIsilelí? ʻOku peheé koeʻuhi ko e meʻa naʻe hoko hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú. ʻOku toe ngāueʻaki foki ʻe he Tohi Tapú ʻa e ʻAisea 49:6 ki heʻene kau ākongá. (Ngāue 13:46, 47) ʻI he ʻahó ni, ko e kau Kalisitiane paní, ʻo tokoni ki ai ha fuʻu kakai lotu tokolahi, ʻoku nau hoko ko e “maama ki he ngaahi puleʻanga,” ʻo fakamaama ai ʻa e kakaí “ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”—Mātiu 24:14; 28:19, 20.
(ʻAisea 50:1) Ko eni ʻa e folofola ʻa Sihova, “Ko fē fua ʻa e tohi vete ʻa hoʻomou faʻe, ʻa ia naʻa ku tukuange ʻaki ia tokua? pea ko hai ha taha ʻi he kakai ʻoku ou moʻua ki ai, ʻo fakatau kimoutolu ki ai tokua? ʻA, ko hoʻomou ngaahi kovi pe naʻe fakatau ai kimoutolu, pea ko e ngaahi angahala ʻamoutolu naʻe tukuange ai hoʻomou faʻe.
it-1 643 ¶4-5
Vete Mali
Vete Mali Fakaefakatātā. Ko e vahaʻangatae nofo malí ʻoku ngāueʻaki fakaefakatātā ia ʻi he ngaahi konga Tohi Tapu ko ení. (ʻAi. 54:1, 5, 6; 62:1-6) ʻOku toe ngāueʻaki ʻa e maʻuʻanga fakamatalá ki ha vete fakaefakatātā, pe ko hono tuku ange ha uaifi.—Sel. 3:8.
Naʻe liua ʻa e puleʻanga ʻo Siutá pea naʻe fakaʻauha ʻa Selusalema ʻi he 607 K.M., ko e kakai ʻo e fonuá naʻe ʻave fakamālohi ki Pāpilone. ʻI ha ngaahi taʻu ki muʻa ai naʻe lea fakaekikite ʻa Sihova ki he kau Siu ʻe ʻave fakamālohí: “Ko fē fua ʻa e tohi vete ʻa hoʻomou faʻe, ʻa ia naʻa ku tukuange ʻaki ia tokua?” (ʻAi. 50:1) Ko ʻenau “faʻe” pe fokotuʻutuʻu fakapuleʻangá, kuo tuku ange ʻi ha tuʻunga totonu, ʻo ʻikai koeʻuhí ko hono maumauʻi ʻe Sihova ʻene fuakavá pea kamataʻi ha vete fakalao, ka koeʻuhí ko e maumauʻi ʻe he faʻeé ʻa e fuakava Laó. Ka naʻe fakatomala ʻa e toenga ʻo e kakai ʻIsilelí ʻo nau lotu ke toe fakafoʻou honau vahaʻangatae fakaehusepāniti mo Sihová ʻi honau fonua tupuʻangá. Koeʻuhi ko Sihova mo hono huafá tonu, naʻá ne fakafoki hono kakaí ki honau fonua tupuʻanga naʻe talaʻofá, ʻi he 537 K.M., ʻi he ngataʻanga ʻo e fakaʻauha ʻi he taʻu 70.—Saame 137:1-9; sio ki he MARRIAGE.
FEPUELI 13-19
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻAisea 54:1) “Hiki tue, siʻi paʻa, ʻa koe naʻe ʻikai ke fanau; pa mavava mo fakaulu, ʻa koe naʻe ʻikai ke langā. He ʻoku tokolahi ʻa e fanau ʻa e fefine takatuʻu ʻi he fakaʻapi” ko e folofola ia ʻa Sihova.
Ko ha “Fai Fakatātā” ʻOku Mahuʻinga kia Kitautolu
Ko hai leva naʻe fakafofongaʻi ʻe he “fefine tauʻataina” ko Selá mo ʻene tama ko ʻAisaké? Naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ko Selá, ʻa e fefine “paʻa,” ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e uaifi ʻo e ʻOtuá, ʻa e konga fakahēvani ʻo ʻene kautahá. Ko e fefine fakahēvani ko ení naʻe paʻa, he ki muʻa ke haʻu ʻa Sīsuú naʻe ʻikai ke ʻi ai haʻane “fanau” pani ʻe he laumālié ʻi he māmaní. (Kalētia 4:27; ʻAisea 54:1-6) Kae kehe, ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., naʻe huaʻi hifo ai ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki ha kulupu ʻo e kau tangata mo e kau fefine ʻa ia naʻe toe fanauʻi foʻou kinautolu ko e fānau ʻa e fefine fakahēvani ko ení. Ko e fānau naʻe fakatupu ʻe he kautaha ko ení naʻe ohi kinautolu ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá pea nau hoko ʻo kaungāʻea mo Sīsū Kalaisi ʻi he malumalu ʻo ha vahaʻangatae fakaefuakava foʻou. (Loma 8:15-17) Ko e taha ʻo e fānau ko ení, ʻa e ʻapositolo ko Paulá, ne lava ke ne tohi: “Ko e Selusalema mei ʻolunga ʻoku tauʻataina ia: pea ko ia ia ʻa e faʻe ʻatautolu.”—Kaletia 4:26.
(ʻAisea 57:15) He ko e folofola ena ʻa e Fotu mo Mahiki-hake, ʻa e Toko Taha ʻoku ne ʻafioa ʻa itaniti, pea ko Tapuha hono huafa: “ʻOku ou nofo ʻi taukakapa, pea ʻi he potu tapu, pea mo ia ʻoku loto mafesi mo angamalū, ke fakamanavahake ʻa e laumalie ʻo e angamalū, pea ke fakamanavahake ʻa e loto ʻo e kau mafesi.
Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakatōkilalo Moʻoní
Ko e Faʻifaʻitakiʻanga Lahi Taha ʻo e Anga-Fakatōkilaló
3 ʻOku taʻemafakatotoloa ʻa e lahi mo e māʻolunga ʻo Sihová, ka “oku lele fetoutou mo liliuaki ae fofoga o Jihova i mamani kotoabe, ke fakaha malohi a ene afio ke kau mo kinautolu oku tokaga totonu ho nau loto kiate ia.” (2 Kalonikali 16:9, PM) Pea ko e hā ʻoku fai ʻe Sihova ʻi he taimi ʻokú ne ʻiloʻi ai ʻa e kau lotu lāuvale ko ia ʻoku lōmekina ʻi he laumālié ko e tupu mei he ngaahi ʻahiʻahi kehekehé? ʻI ha ʻuhinga, ʻokú ne ‘ʻafio’ mo e faʻahinga peheé fakafou ʻi hono laumālie māʻoniʻoní “ke fakamanavahake ʻa e laumalie ʻo e angamalū, pea ke fakamanavahake ʻa e loto ʻo e kau mafesi.” (ʻAisea 57:15) Ko ia ʻoku malava lelei ange ai ʻa ʻene kau lotu kuo fakamānava haké ke nau toe tauhi kiate ia ʻi he fiefia. He anga-fakatōkilalo ē ʻi he tafaʻaki ʻa e ʻOtuá!
FEPUELI 20-26
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻAisea 60:17) Te u ʻomi koula ko e fetongi ʻo e kapa, pea te u ʻomi siliva ko e fetongi ʻo e aione, pea ko e kapa ko e fetongi ʻo e ʻakau, pea ko e aione ko e fetongi ʻo e maka: Pea te u fokotuʻu ha melino ko ho angi, pea mo ha faitotonu ko ho kau ofisa.
Ngāue ke Toe Lelei Ange ʻa e Palataisi Fakalaumālié
14 Kuo hokosia ʻe he kau taʻumotuʻa tokolahi ʻi heʻetau fakatahaʻangá ʻa e ngaahi feʻunuʻaki kuó ne ʻai ʻa e kautaha ʻa Sihova ʻi he māmaní ke fakaʻofoʻofa ange. ʻOku nau manatuʻi ʻa e taimi naʻe ʻi ai ʻa e sevāniti fakatahaʻanga ʻi he ngaahi fakatahaʻangá kae ʻikai ko ha kulupu ʻo e kau mātuʻá, ko ha sevāniti vaʻa ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi kae ʻikai ko ha Kōmiti Vaʻa, pe ko e tataki ʻe ha palesiteni ʻa e Sōsaieti Taua Leʻó kae ʻikai ko e Kulupu Pule ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Neongo ko e fanga tokoua kotoa ko ení naʻe ʻi ai honau kau tokoni faitōnunga, ko e tokotaha pē naʻá ne maʻu ʻa e fatongia tefito ke ne fai ʻa e ngaahi fili ʻi he ngaahi fakatahaʻangá, ʻi he ngaahi ʻōfisi vaʻá, pea ʻi he ʻuluʻi ʻapitanga ʻi he māmaní. Hili ʻa e 1970, naʻe fai ʻa e ngaahi feʻunuʻaki koeʻuhí ke maʻu ʻe he kulupu ʻo e kau mātuʻá ʻa e fatongia ko hono fai ʻa e ngaahi filí kae ʻikai ko ha tokotaha pē.
15 Ko e hā kuo ʻaonga ai ki he kautahá ʻa e ngaahi feʻunuʻaki ko ení? Koeʻuhí naʻe makatuʻunga ia ʻi hono mahinoʻi lelei ange ʻa e Folofolá. ʻI he ʻikai ke fai ʻe he tokotaha pē ʻa e ngaahi filí kotoa, ʻoku maʻu ʻaonga ʻa e kautahá mei he ngaahi ʻulungaanga lelei ʻa e kotoa ʻo e kau mātuʻá, pe “ngaahi meʻaʻofa ʻi he tuʻunga ko e kau tangata,” kuo tokonaki ʻe Sihová.—ʻEf. 4:8; Pal. 24:6.
16 Fakakaukau ki he niʻihi ʻo e ngaahi feʻunuʻaki ki muí ni mai naʻe fai ki heʻetau ʻū tohí. ʻOku tau fiefia ʻi hono tuʻuaki ʻa e ʻū tohi ʻaonga mo fakamānako ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú. Fakakaukau foki ki he founga ʻoku tau ngāueʻaki ai ʻa e tekinolosia foʻoú ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Ko e fakatātaá, ko e uepisaiti jw.org kuo aʻu ia ki he kakai tokolahi ange koeʻuhí ke lava ʻo nau maʻu ʻa e tokoni ʻoku nau fiemaʻu moʻoní. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi feʻunuʻaki ko ení, ʻoku tau sio ai ki he mahuʻingaʻia lahi ʻa Sihova ʻi he kakaí mo ʻene ʻofa kiate kinautolú.
17 ʻOku tau toe houngaʻia ʻi he feʻunuʻaki naʻe fai ki heʻetau ngaahi fakatahá koeʻuhí ke lava ʻo tau maʻu ha taimi ki he lotu fakafāmilí pe ako fakafoʻituituí. Pea ʻoku tau houngaʻia ʻi he ngaahi liliu naʻe fai ki heʻetau ngaahi polokalama ʻasemipilií mo e fakataha-lahí. ʻOku hā ngali ʻoku toe lelei ange ia ʻi he taʻu kotoa pē! ʻOku tau toe fiefia ʻi he ako ʻoku tau maʻu mei heʻetau ngaahi ako Fakatohitapu kehekehe. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi feʻunuʻaki ko ení, ʻoku hā mahino ʻoku tataki ʻe Sihova ʻene kautahá pea ʻokú ne hokohoko atu ke ʻai ʻa e palataisi fakalaumālié ke toe fakaʻofoʻofa ange!
(ʻAisea 61:8, 9) He ko au Sihova ʻoku ou ʻofa ki he fakalao, ʻoku ou fehiʻa ki he faʻao kovi ha meʻa; ko ia te u fai tonunga ʻeku ʻange ʻenau totongi, pea te u fai mo kinautolu ha kovinanite taʻengata. 9 Pea ʻe ʻiloa honau hako ʻi he ngaahi puleʻanga, mo honau pikilau ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi kakai: ko kinautolu kotoa ʻoku sio kiate kinautolu te nau fakamoʻoni, ko e hako kinautolu ʻoku fai tapuekina meia Sihova.”
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Aiseá—II
Tali ki he Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú:
61:8, 9—Ko e hā ʻa e “kovinanite taʻengata,” pea ko hai ʻa e “hako”? Ko e kovinānite foʻou eni kuo fokotuʻutuʻu ʻe Sihova mo e kau Kalisitiane paní. Ko e “hako” ko e “fanga sipi kehe” ia—ʻa e laui miliona ʻo e faʻahinga ʻoku nau tali ʻenau pōpoakí.—Sione 10:16.
FEPUELI 27–MAʻASI 5
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻAisea 63:5) Pea u fakasio, ka ʻoku ʻikai ha taha ke tokoni; pea u moʻutafuʻua, ka naʻe ʻikai ha taha ke poupou. Toki ʻomi ʻe hoku nima ni haʻaku fakamoʻui; pea ko ʻeku lili, ko ia naʻe poupou au.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Aiseá—II
63:5—ʻOku anga-fēfē hono poupouʻi ʻa e ʻOtuá ʻe heʻene lilí? Ko e lili ʻa e ʻOtuá ko ha ongoʻi ia ʻoku mapuleʻi—ko ʻene houhau ʻi he founga māʻoniʻoni. Ko ʻene lilí ʻoku poupouʻi mo ueʻi ai ia ke ne fakahoko ʻene ngaahi fakamaau māʻoniʻoní.
(ʻAisea 64:8) Pea ko eni, ʻe Sihova, ko ʻemau tamai koe; ko kimautolu ko e ʻumea, pea ko koe ko ʻemau tufunga; pea ko e ngaue ʻa ho nima ʻa kimautolu kotoa pe.
Tuku ke Fakafuo Koe ʻe he Akonaki ʻa Sihová
ʻOKU NGĀUEʻAKI ʻE SIHOVA HONO MAFAÍ HANGĒ KO IA KO HA TUFUNGA ʻUMEÁ
3 ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku hangē ʻa Sihova ko ha tufunga ʻumea koeʻuhí ʻokú ne maʻu ʻa e mafai ki he kakaí mo e ngaahi puleʻangá. ʻOku pehē ʻe he ʻAisea 64:8: “ʻE Sihova, ko ʻemau tamai koe; ko kimautolu ko e ʻumea, pea ko koe ko ʻemau tufunga; pea ko e ngaue ʻa ho nima ʻa kimautolu kotoa pe.” Ko ha tufunga ʻumea ʻe lava ke ne ngaohi ha meʻa pē ʻokú ne loto ke ngaohi mei heʻene ʻumeá. Heʻikai lava ke tala ange ʻe he ʻumeá ki he tufungá ʻa e meʻa ke ne ngaohí. ʻOku tatau pē ia mo e tangatá ki he ʻOtuá. ʻOku ʻikai haʻatau totonu ke tala ange ki he ʻOtuá ʻa e founga ke fakafuo ai kitautolú, ʻo hangē pē ia ko e ʻikai lava ke tala ange ʻe he ʻumeá ki he tufungá ʻa e faʻahinga ipu ke ne ngaohí.—Lau ʻa e Selemaia 18:1-6.
4 Naʻe fakafuo ʻe Sihova ʻa ʻIsileli ʻo hangē ko hono fakafuo ʻe ha tufunga ʻa e ʻumeá. Ka ʻoku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa Sihova mei ha tufunga ʻumea fakaetangata? Kuo foaki ʻe Sihova ki he kakaí ʻa e meʻaʻofa makehe ʻo e tauʻatāina ke filí, ʻa ia, ʻokú ne fakaʻatā kinautolu ke nau fai pē ʻenau ngaahi fili. ʻOku ʻikai ke ne ʻai ha kakai ʻe niʻihi ke lelei mo e niʻihi ke kovi. Pe ʻoku ʻikai ke ne ngāueʻaki hono mafaí ke fakamālohiʻi ʻa e kakaí ke talangofua kiate ia. Ka, kuo pau ke fili ʻa e tangatá pe te nau tuku honau Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova, ke ne fakafuo kinautolu.—Lau ʻa e Selemaia 18:7-10.
5 Fēfē kapau ʻoku ongongataʻa mo fakafisi ha taha ke tuku ke fakafuo ia ʻe he Tufunga ʻUmeá, ʻa Sihova? ʻE ngāueʻaki fēfē ʻe Sihova hono mafai ko ha tufunga ʻumeá? Sai, ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakafuo ʻa e ʻumeá ki ha faʻahinga ipu ʻoku loto ʻa e tufungá ke ngaohi, ʻe lava ke ne fili ke ngaohi ha meʻa kehe, pe ʻe lava ke ne liʻaki ʻa e ʻumeá. ʻOku faʻa hoko eni koeʻuhí ko e tufungá naʻe ʻikai ke ne fakafuo ʻa e ʻumeá ʻi he founga totonú. Ka ʻoku fakafuo maʻu pē ʻe Sihova ʻa e kakaí ʻi he founga totonu. (Teu. 32:4) ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke fakaʻatā ai ʻe ha tokotaha ke fakafuo ia ʻe Sihová, ko e foʻui maʻu pē ia ʻo e tokotaha ko iá. ʻOku feʻunuʻaki ʻe Sihova ʻa e founga ʻokú ne fakafuo ai ʻa e kakaí ʻo makatuʻunga pē ʻi he anga ʻo ʻenau talí. ʻI he taimi ʻoku talangofua ai ʻa e kakaí kia Sihová, ʻoku nau hoko ai ʻo ʻaonga kiate ia. Ko e fakatātaá, ko e kau Kalisitiane paní ko ha ‘ngaahi ipu ʻo e meesi’ ʻa ia kuo fakafuo kinautolu ko e ‘ngaahi ipu ki hano ngāueʻaki lāngilangiʻia.’ Ka ko e kakai ʻoku nau fakafisi ke talangofua ki he faleʻi ʻa e ʻOtuá te nau hoko ko e “ngaahi ipu ʻo e houhaú” ʻa ia ʻe ʻikai malava ke ngāueʻaki ki ha meʻa.—Loma 9:19-23.