Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakataha Moʻuí mo e Ngāue Fakafaifekaú
TĪSEMA 4-10
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SĒFANAIA 1–HĀKEAI 2
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Sēfanaia 1:8) “ʻI he ʻaho ʻo e feilaulau ʻa Sihová te u kounaʻi ʻa e kau houʻeikí ke nau fai ha fakamatala, ʻA e ngaahi foha ʻo e tuʻí, pea mo e faʻahinga kotoa pē ʻoku nau tui ha kofu ʻo ha mulí.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Nēhumí, Hapakuke mo Sēfanaia
1:8. Ko e niʻihi ʻi he taimi ʻo Sefanaiá ʻoku ngalingali naʻa nau feinga ke tali lelei kinautolu ʻe he ngaahi puleʻanga takatakaí ʻaki hono tui ʻa e “kofu ʻa muli.” He fakavalevale moʻoni ia ki he kau lotu ʻa Sihová he ʻahó ni ke nau feinga ke fakatatau ki he māmaní ʻi he ngaahi founga meimei tatau!
(Hākeai 2:9) “‘Ko e lāngilangi ʻo e falé ni ʻi he kahaʻú ʻe lahi ange ia ʻi he ki muʻá,’ ko e folofola ia ʻa Sihova ʻo e ngaahi kau tau. “‘Pea ʻi he feituʻú ni te u tuku ki ai ʻa e melinó,’ ko e fakahaaʻi ia ʻe Sihova ʻo e ngaahi kau tau.”
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Hākeaí mo e Tohi Sākalaiá
2:9—ʻI he ʻuhinga fē ʻe ‘hulu ai ʻa e langilangi ʻo e fale ki muí ʻi he ʻuluakí’? ʻE hoko ʻeni ʻi he tafaʻaki ʻe tolu: ko e lahi ʻo e ngaahi taʻu naʻe kei tuʻu ai ʻa e temipalé, ko hai naʻe faiako aí, pea ko hai ʻe ʻaukolo atu ki ai ke lotu kia Sihová. Neongo naʻe tuʻu ʻa e temipale lāngilangiʻia ʻo Solomoné ʻi he taʻu ʻe 420, mei he 1027 K.M. ki he 607 K.M., ko e ‘fale ki mui’ aí naʻe ngāueʻaki ia laka hake he taʻu ʻe 580, mei he ʻosi hono langá ʻi he 515 K.M. ki hono fakaʻauhá ʻi he 70 T.S. ʻIkai ko ia pē, ko e Mīsaiá—ʻa Sīsū Kalaisi—naʻe faiako ia ʻi he ‘fale ki muí,’ pea naʻe tokolahi ange ʻa e kakai naʻa nau ō ki ai ke lotu ki he ʻOtuá ʻi he “ʻuluaki” falé.—Ngāue 2:1-11.
TĪSEMA 11-17
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SĀKALAIA 1-8
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Sākalaia 5:6-11) Ko ia naʻá ku ʻeke ange: “Ko e hā ʻa e meʻa ko iá?” Naʻá ne tali mai: “Ko e ʻaiʻanga efa eni ʻoku ʻalu atú.” Naʻá ne hoko atu: “Ko honau fōtungá eni ʻi he kotoa ʻo e māmaní.” 7 Pea naʻá ku mamata ki he tāpuni pulu fuopotopotó naʻe toʻo hake, pea naʻe ʻi ai ha fefine ʻoku tangutu ʻi loto ʻi he ʻaiʻanga meʻá. 8 Ko ia naʻá ne pehē: “Ko Anga-Fulikivanu eni.” Naʻá ne toe lī leva ʻa e fefiné ki loto ki he ʻaiʻanga efá, pea ʻi he hili iá naʻá ne haʻaki hifo ʻa e tāpuni pulú ʻi he ngutu ʻo e ʻaiʻanga efá. 9 Naʻá ku hanga hake leva peá u vakai ki ha ongo fefine ʻokú na haʻu, pea naʻá na puna mai ʻi he matangí. Naʻá na maʻu ʻa e kapakau ʻo hangē ko e kapakau ʻo ha sitoaké. Pea naʻá na toʻo hake ʻa e ʻaiʻanga meʻá ki he vahaʻa ʻo e māmaní mo e langí. 10 Ko ia naʻá ku ʻeke ange ki he ʻāngelo naʻe lea mai kiate aú: “Ko ʻena ʻave ki fē ʻa e ʻaiʻanga efá?” 11 Naʻá ne tali mai: “Ki he fonua ko Sainá ke langa ha fale maʻá e fefiné; pea ʻi he taimi ʻe teuteu ai ʻa e falé, ʻe tuku ki ai ʻa e fefiné ʻi hono feituʻu totonú.”
Ngaahi Vīsone ʻa Sākalaiá—Anga ʻo ʻEne Kaunga Kiate Koé
18 Naʻe toe fakamanatu ʻi he vīsoné ki he kau Siú ko kinautolu foki naʻe ʻi ai honau fatongia ke tauhi ʻenau lotú ke maʻa. Heʻikai pea ʻe ʻikai lava ke fakaʻatā ʻa e anga-fulikivanú ke ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá. ʻI he ʻahó ni, kuo ʻomai ai kitautolu ʻe Sihova ki heʻene kautaha maʻá, ʻa ia ʻoku tau ongoʻi ai ʻa ʻene ʻofá mo ʻene maluʻí. Ko kitautolu taki taha ʻoku ʻi ai hotau fatongia ko e tokoni ke tauhi ia ke maʻa. Kuo pau ke ʻikai ʻi ai ha anga-fulikivanu ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihová.
(Sākalaia 6:1) Naʻá ku toe hanga hake ʻo sio ki ha saliote ʻe fā ʻoku haʻu ʻi he vahaʻa ʻo ha ongo moʻunga, pea ko e ongo moʻungá ko e moʻunga kopa.
Maluʻi Koe ʻe he Ngaahi Saliote mo ha Kalauni
7 ʻI he Tohi Tapú, ʻoku lava ke fakafofongaʻi ai ʻe he ngaahi moʻungá ha ngaahi puleʻanga, pe founga-pule. Ko e ongo moʻunga naʻe mamata ki ai ʻa Sākalaiá ʻoku meimei tatau ia mo e ongo moʻunga ʻoku tau lau fekauʻaki mo ia ʻi he kikite ʻa Tanielá. Ko e taha ʻo e ongo moʻunga ko iá ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e tuʻunga-pule fakaeʻuniveesi mo taʻengata ʻo Sihová, pea ko e moʻunga ʻe tahá ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e Puleʻanga faka-Mīsaiá fakataha mo Sīsū ko hono Tuʻí. (Tan. 2:35, 45) Talu mei he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1914, ʻi he taimi naʻe hoko ai ʻa Sīsū ko e Tuʻí, ko e ongo moʻungá ni fakatouʻosi kuó na ʻosi ʻi ai pea ʻoku ʻi ai hona ngafa makehe ʻi hono fakahoko ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní.
8 Ko e hā naʻe ngaohi ai ʻa e ongo moʻungá mei he kopá? Ko e kopá ko ha mētale mahuʻinga ʻaupito ia pea ʻoku ngingila. Ko hono moʻoní, naʻe tala ʻe Sihova ki he kau ʻIsilelí ke nau ngāueʻaki ʻa e kopá ʻi heʻenau langa ʻa e tāpanekalé pea ki mui ai ʻi heʻenau langa ʻa e temipale ʻi Selusalemá. (ʻEki. 27:1-3; 1 Tuʻi 7:13-16) Ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻa hono ngaohi ʻa e ongo moʻungá ni mei he kopá ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e tuʻunga lelei ʻaupito ʻo e tuʻunga-hau fakaleveleva ʻo Sihová pea mo e Puleʻanga faka-Mīsaiá, ʻa ia ʻe ʻai ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau ongoʻi malu mo nau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi.
TĪSEMA 18-24
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SĀKALAIA 9-14
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Sākalaia 12:3) ʻI he ʻaho ko iá te u ngaohi ʻa Selusalema ko ha fuʻu maka mamafa ki he ngaahi kakaí kotoa. Ko e faʻahinga kotoa te nau hiki iá ko e moʻoni te nau kafo lahi ai; pea ko e ngaahi puleʻanga kotoa ʻo e māmaní te nau fakatahataha ʻo tuʻu kiate ia.
ʻE ʻIkai Siaʻa ha Mahafu ʻOku Faʻu ke Fai ʻAki ha Kovi Kiate Koe
9 ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he kikite ʻa Sākalaiá ʻa e ʻuhinga ʻoku fakafepaki ai ʻa e ngaahi puleʻangá ki he kau Kalisitiane moʻoní. Fakatokangaʻi ʻa e lau ʻa e Sākalaia 12:3 (PM): “I he aho koia teu gaohi a Jelusalema, koe maka fakamafajia ki he kakai kotoabe.” Ko e Selusalema fē ʻoku tuhu ki ai ʻa e kikité ni? Ko e kikite ʻa Sākalaia fekauʻaki mo Selusalemá ʻoku ʻuhinga ia ki he “Selusalema fakalangi,” ʻa e Puleʻanga fakahēvani ko ia kuo ui ki ai ʻa e kau Kalisitiane paní. (Hepelū 12:22) Ko ha toenga tokosiʻi pē ʻo e kau ʻea ko ʻeni ʻo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá ʻoku nau kei ʻi he māmaní. ʻI he kau fakataha mo honau takangá, ʻa e “fanga sipi kehe,” ʻoku nau enginaki ki he kakaí ke nau hanga ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá lolotonga ʻoku kei taimí. (Sione 10:16; Fakahā 11:15) Kuo anga-fēfē ʻa e tali ʻa e ngaahi puleʻangá ki he fakaafe ko ʻení? Pea ko e hā ʻa e faʻahinga poupou ʻoku fai ʻe Sihova ki heʻene kau lotu moʻoní he ʻaho ní? Tau kumi angé ki aí ʻi heʻetau toe sivisiviʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e Sakalaia vahe 12. Ko hono fai iá ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e fakapapau ‘ʻe ʻikai siaʻa ha mahafu’ ki he kau pani ʻa e ʻOtuá mo honau kaungāfeohi ʻosi fakatapuí.
10 ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Sākalaia 12:3 ʻoku “makafokafo” ʻa e ngaahi puleʻangá. ʻOku anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e meʻá ni? Kuo tuʻutuʻuni mai ʻe he ʻOtuá kuo pau ke malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá. ʻOku tali fakamātoato ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngafa ko ia ke malangá. Kae kehe, ko hono fanongonongo atu ko ia ʻo e Puleʻangá ko e ʻamanakiʻanga pē ia ʻe tahá kuo hoko ia “koe maka fakamafajia” ki he ngaahi puleʻangá. ʻOku nau feinga ke toʻo atu ia ke mamaʻo ʻaki hono fakafeʻātungiaʻi ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá. ʻI he fai peheé, kuo hoko ai ʻa e ngaahi puleʻanga kaunoá ni ʻo “nau makafokafo ai,” ʻo lavelavea lahi. Naʻa mo honau ngaahi ongoongó kuo uesia ʻi heʻenau tofanga ʻi he taʻelavameʻa fakamaá. ʻOku ʻikai te nau malava ke fakasīlongoʻi ʻa e kau lotu moʻoní, ʻa ē ʻoku nau koloaʻaki ʻa e monū ko hono fanongonongo ʻa e “Kosipeli taʻengata” ʻo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá ki muʻa ʻi he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻeni ʻo e ngaahi meʻá. (Fakahā 14:6) ʻI he sio ki he fakamālohi ʻoku fai ki he kau sevāniti ʻa Sihová, naʻe pehē ai ʻe ha kaʻate pilīsone ʻi ha fonua ʻAfilika ʻe taha: ‘Ko e koto noa pē hoʻomou ngaahi feingá ʻi hono fakatangaʻi ʻo e kakaí ni. Heʻikai ʻaupito haʻanau fakangaloku. ʻOku nau tupulekina ai pē.’
(Sākalaia 12:7) “Pea ʻe ʻuluaki fakahaofi ʻe Sihova ʻa e ngaahi tēniti ʻo Siutá, koeʻuhi ko e fakaʻofoʻofa ʻo e fale ʻo Tēvitá pea mo e fakaʻofoʻofa ʻo e kakai ʻo Selusalemá ke ʻoua naʻa hoko ʻo fuʻu lahi ia ʻi hono fakahoa ki Siutá.
ʻE ʻIkai Siaʻa ha Mahafu ʻOku Faʻu ke Fai ʻAki ha Kovi Kiate Koe
13 Lau ʻa e Sākalaia 12:7, 8. ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe maeʻeeʻa hono ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi tēnití, ʻi he taimi lahi ʻi hono ngāueʻaki ʻe he kau tauhi-sipí mo e kau ngāue ki ʻutá. Ko e kakai peheé ʻa e ʻuluaki faʻahinga ʻe uesia pea ʻe fiemaʻu ki ai ha maluʻanga kapau naʻe haʻu ha puleʻanga ko ha fili ke ʻohofi ʻa e kolo ko Selusalemá. Ko e kupuʻi lea “ngaahi teniti ʻo Siuta” ʻokú ne fakahaaʻi mai ko e toenga ʻo e kau paní ʻi hotau taimí ʻoku hangē ko e laú, ʻoku nau ʻi ha loto ʻataʻatā, ʻo ʻikai ʻi loto ʻi ha ngaahi kolo kuo fakakolotauʻi. ʻOku nau maluʻi taʻemanavahē ai ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá. ʻE fuofua fakahaofi ʻe Sihova ʻo e ngaahi kau tau “ʻa e ngaahi teniti ʻo Siuta” koeʻuhi ko e tāketi kinautolu ʻo e ʻoho ʻoku fai ʻe Sētané.
TĪSEMA 25-31
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | MALAKAI 1-4
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Malakai 1:10) “Pea ko hai ʻi homou lotolotongá ʻokú ne loto-lelei ke ne tāpuni ʻa e ngaahi matapaá ʻo taʻetotongi? He ʻe aʻu ʻo ʻikai te mou tutu ʻa e afi ʻi hoku ʻōlitá ʻo taʻetotongi. ʻOku ʻikai te u leleiʻia ʻiate kimoutolu,” ko e folofola ia ʻa Sihova ʻo e ngaahi kau taú, “pea ʻoku ʻikai haʻaku leleiʻia ʻi ha faʻahinga feilaulau meʻaʻofa pē mei homou nimá.”
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Malakaí
1:10. Naʻe ʻikai hōifua ʻa Sihova ʻi he ngaahi feilaulau ʻa e kau taulaʻeiki mānumanú, ʻa ia naʻa nau ʻeke ha totongi ʻo aʻu ki he fanga kiʻi ngāue maʻamaʻa hangē ko hono tātāpuni ʻa e ngaahi matapaá pe tutu ʻa e afi ʻo e ʻōlitá. He mahuʻinga moʻoni ē ke hoko ʻetau ngaahi meʻa ʻoku fai ʻi he lotú, ʻo kau ai ʻa e meʻa ʻoku tau fai ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané, ko e ueʻi ʻe ha ʻofa taʻesiokita ki he ʻOtuá mo e kaungāʻapí, ʻo ʻikai ʻaupito koeʻuhi ke maʻu ai ha paʻanga!—Mātiu 22:37-39; 2 Kolinitō 11:7.
(Malakai 3:1) “Vakai! ʻOku ou fekauʻi atu ʻeku talafekaú, pea te ne fakaʻataʻatā ha hala ʻi hoku ʻaó. Pea fakafokifā ko e ʻEiki moʻoní, ʻa ia ʻoku mou kumi ki aí, ʻe haʻu ki hono temipalé; pea ʻe haʻu mo e talafekau ʻo e fuakavá, ʻa ia ʻoku mou fiefia aí. Vakai! Ko e moʻoni te ne haʻu,” ko e folofola ia ʻa Sihova ʻo e ngaahi kau tau.
“Vakai, ʻOku Ou ʻIate Kimoutolu ʻi he ʻAho Kotoa Pē”
5 Ki muʻa fuoloa ke fai ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ki he uité mo e teá, naʻe fakamānavaʻi ʻe Sihova ʻa Malakai ke ne tomuʻa tala ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa tatau. (Lau ʻa e Malakai 3:1-4.) Ko Sione ko e Faipapitaisó ko e ‘talafekau ia naʻá ne teuteu ʻa e halá.’ (Māt. 11:10, 11) ʻE vavé ni ke fakamāuʻi ʻa e puleʻanga ʻIsilelí hili ʻa e aʻu mai ʻa Sione ʻi he taʻu 29. Ko Sīsū ʻa e talafekau hono ua naʻe lave ki ai ʻi he kikite ʻa Malakaí. Naʻá ne fakamaʻa tuʻo ua ʻa e temipale ʻi Selusalemá. Ko e ʻuluaki taimí ʻi he kamata ʻene ngāue fakafaifekaú, pea ko hono uá ʻi he ngataʻanga ʻene ngāue fakafaifekaú. (Māt. 21:12, 13; Sione 2:14-17) Ko ia ko e fakamaʻa ʻo e temipale ko iá naʻe hoko ia ʻi ha vahaʻa taimi.
6 Ko e hā hono fakahoko lahi ange ʻo e kikite ʻa Malakaí? ʻI he ngaahi taʻu lahi ki muʻa ʻi he 1914, ko C. T. Russell mo e fanga tokoua naʻe ngāue mo iá naʻa nau fai ha ngāue hangē ko ia ko Sione ko e Faipapitaisó. Naʻa nau ako ʻa e Tohi Tapú ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi moʻoni aí. Ko e fakatātaá, naʻa nau akoʻi ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e feilaulau huhuʻi ʻa Kalaisí, fakahaaʻi ʻoku ʻikai ha afi ʻo heli, pea talaki ʻa e taimi ʻe ngata ai ʻa e Kuonga ʻo e Senitailé. Naʻe tokolahi mo e ngaahi kulupu lotu kehe naʻa nau taukaveʻi ko e kau muimui kinautolu ʻo Kalaisi. Ka ko hai ʻi he ngaahi kulupú ni ʻa e uité? Ke tali ʻa e fehuʻi ko iá, naʻe kamata ke sivi ʻe Sīsū ʻa e temipale fakalaumālié ʻi he 1914. Ko e ngāue ʻa Sīsū ke sivi mo fakamaʻa ʻa e temipalé naʻe hoko ia mei he 1914 ki he konga ki muʻa ʻo e 1919.