LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w11 7/15 p. 4-9
  • Ko ha Faitau Fakalao Fuoloa ʻOku Iku ki he Ikuna!

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko ha Faitau Fakalao Fuoloa ʻOku Iku ki he Ikuna!
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • FAIFAI ʻO TAUʻATĀINA!
  • NGAAHI FAKATOTOLO HIA KUO IKU KI HANO MIOʻI
  • ʻI HE FAKAMAAUʻANGÁ ʻA E TOHI TAPÚ
  • TATŪSIA ʻA E TALATALAAKÍ
  • IKUNA—KAE ʻIKAI KO ʻENE ʻOSÍ IA
  • FOʻI—KAE ʻIKAI KO ʻENE ʻOSÍ IA
  • FAKAUTUUTU ʻA E FAKAFEPAKÍ
  • “KO HA FAKAMOʻONI”
  • Ikuna ʻi he Fakamaauʻanga ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • ʻAve ʻe he Kau Malanga ʻo e Puleʻangá ʻEnau Keisí ki he Fakamaauʻangá
    Pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá!
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
w11 7/15 p. 4-9

Ko ha Faitau Fakalao Fuoloa ʻOku Iku ki he Ikuna!

NAʻE kamata ia ʻi he 1995 pea ʻosi ʻi he taʻu ʻe 15. Lolotonga e taimi kotoa ko iá, ko e kau Kalisitiane moʻoni ʻi Lūsiá naʻa nau ʻi he malumalu hono ʻohofi ʻe he kau fakafepaki fekauʻaki mo e tauʻatāina e lotú. Ko e kau fakafepaki ko ení naʻa nau fakapapau ke ʻai e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke taʻefakalao ʻi Mosikou pea fakalaka atu ai. Neongo ia, naʻe ʻafio ʻa Sihova kuo taau ke fakapaleʻi e anga-tonu siʻotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Lūsiá ʻaki ha ikuna fakalao. Ko e hā leva, kuo tākiekina mai ki he fehangahangai ko ení?

FAIFAI ʻO TAUʻATĀINA!

Lolotonga e ʻuluaki konga ʻo e 1990 tupú, naʻe toe maʻu ai ʻe hotau fanga tokoua ʻi Lūsiá e ngaahi tauʻatāina fakalotu naʻe mole meiate kinautolu ʻi he 1917. ʻI he 1991 naʻe lēsisita ai kinautolu ʻe he puleʻanga ʻo e Sovieti ʻIunioní ko ha lotu fakaʻofisiale. Hili e movete ʻa e Sovieti ʻIunioní, naʻe lēsisita ai e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he Fetalolo Lūsiá. ʻIkai ngata aí, ko e Kau Fakamoʻoni ko ia kuo nau tofanga he fakatanga fakalotu he ngaahi hongofuluʻi taʻu ki muʻá naʻe tali fakaʻofisiale kinautolu ʻe he Puleʻangá ko e kau maʻukovia he fakafeʻātungia fakapolitikalé. ʻI he 1993, naʻe lēsisita ai ʻe he Potungāue Fakamaauʻanga ʻa Mosikoú ʻa e Komiunitī Mosikou ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻa ia ko e anga ia hono ui fakalao kitautolu ʻi aí. ʻI he taʻu tatau ko iá, ko e konisitūtone foʻou ʻa Lūsiá, ʻa ia ʻoku fakapapauʻi ai e tauʻatāina ʻo e lotú, naʻe toe kamata fakaʻofisiale mo ia. Tāneʻineʻi ke kalanga ha tokoua ʻe taha, “Naʻe halaʻatā haʻamau teitei misi te mau sio ki ha tauʻatāina pehē!” Naʻe manatu ha tokoua ʻe taha ki mui, “Kuo mau tatali ʻi ha taʻu ʻe 50 ki he meʻá ni!”

Ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Lūsiá naʻa nau ngāueleleiʻaki e “taimi faingamalie” ko iá ke fakatupulekina vave ʻenau ngaahi ngāue fakamalangá, pea naʻe tali ia ʻe he tokolahi. (2 Tim. 4:2) “Naʻe mātuʻaki mahuʻingaʻia e kakaí ʻi he lotú,” ko e lau ia ʻa e tokotaha mamata ʻe taha. Naʻe ʻikai fuoloa, kuo tupu ʻo tokolahi ʻa e kau malangá, kau tāimuʻá, mo e ngaahi fakatahaʻangá. Ko hono moʻoní, mei he 1990 ki he 1995, ko e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻi Mosikoú naʻe mahiki lahi ia mei he 300 nai ki he 5,000 tupu! ʻI he hanganaki fakautuutu ʻa e tokolahi ʻo e kau sevāniti foʻou ʻa Sihova ʻi Mosikoú, naʻe hoko ʻo hohaʻa e kau fakafepakí fekauʻaki mo e tauʻatāina ʻo e lotú. ʻI he konga loto ʻo e 1990 tupú, naʻa nau ʻohofi ai ʻaki hono fakalanga ha tau fakalao. Ko e faitau ko iá ʻe fou atu ia ʻi he ngaahi konga fuoloa ʻe fā ki muʻa pea faifai ange ʻo fakaleleiʻi.

NGAAHI FAKATOTOLO HIA KUO IKU KI HANO MIOʻI

Ko e ʻuluaki konga ʻo e faitau ko iá naʻe kamata ia ʻi Sune 1995. Naʻe hanga ʻe ha kulupu ʻoku ʻulu ʻi Mosikou ʻa ia ʻoku nau kau taʻefakapulipuli mo e Siasi ʻOfotokisī Lūsiá ʻo faile ha lāunga ʻo tukuakiʻi hotau fanga tokouá ʻoku nau kau ʻi ha ngaahi ngāue faihia. Naʻe taukaveʻi ʻe he kulupú ko ʻenau ngāue pē maʻá e ngaahi mēmipa ʻo e fāmili ʻa ia naʻa nau mamahi he kuo hoko honau ngaahi hoá pe fānaú ko e Kau Fakamoʻoni. ʻI Sune 1996, naʻe kamata fekumi ai ʻa e kau fakatotoló ki ha fakamoʻoni ʻo e faihala, ka naʻe ʻikai ke nau ʻilo ha meʻa. Kae kehe, naʻe faile ʻe he kulupu tatau ha lāunga ʻe taha—ko e toe tukuakiʻi ai pē hotau fanga tokouá ki he ngaahi ngāue faihia. Naʻe fai ʻe he kau fakatotoló ha toe fakaʻekeʻeke, ka ko e tukuakiʻi kotoa pē naʻe fakataʻeʻaongaʻi. Neongo ia, naʻe faile ʻe he kau fakafepakí ha lāunga hono tolu, makatuʻunga ʻi he ngaahi fakaʻilo tatau. Naʻe toe hoko pē, naʻe fakatotoloʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ka naʻe iku ai pē ʻa e talatalaakí ki he fakamulituku tatau—naʻe ʻikai ha ngaahi makatuʻunga ke kamata ha hopo hia. Ko e meʻa fakaʻuliá, naʻe faile ʻe he kau fakafepakí ʻa e lāunga tatau ko hano tuʻo fā, pea naʻe toe hoko ai pē, naʻe ʻikai ʻilo ʻe he talatalaakí ha fakamoʻoni. Faifai pē, naʻe tāpuni ʻa e keisí ʻi ʻEpeleli 13, 1998.

“Ka naʻe hoko leva,” ko e lau ia ʻa ha loea naʻe kau ʻi he keisí, “ha meʻa ngali kehe.” Neongo naʻe tala ʻe he fakafofonga ʻo e ʻōfisi talatalaakí naʻá ne tataki ʻa e fakatotolo hono faá naʻe ʻikai ha fakamoʻoni ʻo ha ngāue faihia, naʻá ne kei faleʻi pē ke fai ha hopo sivile fekauʻaki mo e fanga tokouá. Naʻe tukuakiʻi ʻe he fakafofongá naʻe maumauʻi ʻe he Komiunitī Mosikou ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e lao fakafonua mo e fakavahaʻapuleʻanga. Naʻe loto-tatau ki ai ʻa e Sēketi Pule Fakatokelau ʻo Mosikoú pea faile ha lāunga fakasivile.a ʻI Sepitema 29, 1998, naʻe kamata ai ʻa e hopó ʻi he Fakamaauʻanga Fakavahe Golovinsky. Kuo kamata ʻa e konga hono uá.

ʻI HE FAKAMAAUʻANGÁ ʻA E TOHI TAPÚ

ʻI ha loki fakamaauʻanga ʻefiʻefi ʻi Mosikou fakatokelau, naʻe kamata ai ʻe Talatalaaki Tatyana Kondratyeva ʻa e ʻohofí, ʻo ngāueʻaki ha lao fetalolo kuo fai ʻa e fakamoʻoni hingoa ki ai ʻi he 1997 ʻoku fakamatalaʻi ai ko e lotu faka-Kalisitiane ʻOfotokisií, ʻIsilamí, lotu faka-Siú, mo e lotu-Putá ko e ngaahi lotu tukufakaholó ia.b Ko hono moʻoní, kuo ʻai ʻe he lao tatau ke faingataʻa ki he ngaahi lotu kehé ke tali fakalao kinautolu. ʻOku toe fakaʻatā ai ʻa e ngaahi fakamaauʻangá ke fakataputapui ʻa e ngaahi lotu ʻoku pouaki ʻa e tāufehiʻá. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e lao ko ení, naʻe tukuakiʻi hala ai ʻe he talatalaakí ʻoku pouaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tāufehiʻá pea mo fakaʻauha ʻa e ngaahi fāmilí pea ʻoku totonu leva ke fakataputapui kinautolu.

Naʻe ʻeke ʻe ha loea ʻa ia ʻokú ne taukapoʻi hotau fanga tokouá: “Ko hai ʻa e niʻihi tāutaha ʻi he Fakatahaʻanga Mosikoú ʻoku halaia ʻi hono maumauʻi ʻa e lao ko iá?” Naʻe ʻikai lava ʻe he talatalaakí ke ʻomai ha foʻi hingoa ʻe taha. Kae kehe, naʻe taukaveʻi ʻe he fefine talatalaakí ko e ngaahi tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e tāufehiʻa fakalotú. Ke fakamoʻoniʻi ʻene poiní, naʻá ne lau mei he makasini Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! mo e ʻū tohi kehé (sio ki ʻolunga). ʻI hono ʻeke ange pe ko e founga fē ʻoku fakatupunga ai ʻe he ngaahi tohi ko ení ʻa e tāufehiʻá, naʻá ne pehē, “ʻOku akoʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau maʻu ʻa e lotu moʻoní.”

Naʻe ʻoange ʻe ha loea, ko e taha hotau fanga tokouá, ha Tohi Tapu ki he fakamāú mo ha tatau ki he talatalaakí peá ne lau ʻa e Efeso 4:5: “ʻOku taha pe ʻa e ʻEiki, taha ʻa e Tui, taha ʻa e Papitaiso.” Ne ʻikai fuoloa, ko e fakamāú, ko e talatalaakí, mo e loeá—ne ʻi ai kotoa ʻenau Tohi Tapu—naʻa nau fetalanoaʻaki ʻi he ngaahi konga tohi hangē ko e Sione 17:18 mo e Semisi 1:27. Naʻe ʻeke ʻe he fakamaauʻangá: “ʻOku fakaʻaiʻai ʻe he ongo konga tohi ko ení ʻa e tāufehiʻa fakalotú?” Naʻe tali ʻe he talatalaakí naʻe ʻikai ke ne taau ke fakamatala fekauʻaki mo e Tohi Tapú. Naʻe fakaʻaliʻali ange ʻe he loeá ʻa e ʻū tohi ʻa e Siasi ʻOfotokisī Lūsiá ʻa ia ʻokú ne fakaangaʻi fefeka ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová peá ne ʻeke: “ʻOku maumauʻi ʻe he ngaahi fakamatala ko ení ʻa e lao ko iá?” Naʻe tali ʻa e talatalaakí: “ʻOku ʻikai ke u taau au ke fai ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻuhinga fakafaifekaú.”

TATŪSIA ʻA E TALATALAAKÍ

ʻI hono tukuakiʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau fakaʻauha ʻa e ngaahi fāmilí, naʻe pehē ʻe he talatalaakí ʻoku ʻikai ke tau kātoangaʻi ʻa e ngaahi ʻaho mālōlō hangē ko e Kilisimasí. Kae kehe, naʻá ne fakahā ki mui ko e lao ʻa Lūsiá ʻoku ʻikai te ne fiemaʻu ʻa e kakai ʻo e fonuá ke nau kātoangaʻi ʻa e Kilisimasí. Ko e kau Lūsiá—kau ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova Lūsiá—ʻoku nau maʻu ha fili ke fai. Naʻe toe fakamatematē ʻa e talatalaakí ko ʻetau kautahá ‘ʻokú ne taʻofi ʻa e fānaú mei hono maʻu ha mālōlō anga-maheni mo e ngaahi fiefia fakaeongó.’ Kae kehe, ʻi hono fakaʻeké naʻá ne tala kuo teʻeki ai ke talanoa ia ki ha taha ʻo e kau talavou ne ʻohake ʻe he ngaahi mātuʻa Fakamoʻoní. ʻI hono ʻeke ʻe ha loea ki he talatalaakí pe kuó ne maʻu tuʻo taha ʻa e ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne tali: “Naʻe ʻikai ha fiemaʻu ia.”

Naʻe ʻomai ʻe he talatalaakí ha palōfesa fakaʻatamai ko ha fakamoʻoni mataotao. Naʻá ne tukuakiʻi ko hono lau ʻetau ʻū tohí ʻoku fakatupunga ai ʻa e ngaahi palopalema fakaʻatamai. ʻI hono fakatokangaʻi ʻe ha loea taukapo ko e fakamatala kuo hiki ʻa e palōfesá ki he fakamaauʻangá naʻe tatau tofu pē ia mo e pepa fakamoʻoni naʻe faʻu ʻe he ʻŌfisi Faka-Pēteliake Mosikou, naʻe fakahā ʻe he palōfesá ko e ngaahi konga ʻe niʻihi naʻe tatau, ʻi he foʻi lea ki he foʻi lea. ‘“Oku mau ngāue mei he foʻi tisi tatau,” ko ʻene laú ia. Naʻe fakahā ʻi hono toe fakafehuʻí kuo teʻeki ai ke ne faitoʻo tuʻo taha ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI hono kehé, naʻe fakamoʻoni ha palōfesa fakaʻatamai ʻe taha ʻi he fakamaauʻangá kuó ne ʻosi sivisiviʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe 100 tupu ʻi Mosikou. Naʻá ne ʻilo ʻoku maʻu ʻe he kulupú ʻa e moʻui fakaʻatamai sai pē, ʻo ne toe pehē ko e kau mēmipa ʻo e kulupú kuo nau tupu ʻo anga-kātaki ange ʻi he ngaahi lotu kehé koeʻuhi kuo nau hoko ko e Kau Fakamoʻoni.

IKUNA—KAE ʻIKAI KO ʻENE ʻOSÍ IA

ʻI Maʻasi 12, 1999, naʻe fili ai ʻe he fakamāú ha kau mataotao ʻe toko nima ke sivisiviʻi ʻa e ʻū tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea naʻá ne toloi ʻa e hopó. ʻI he ʻikai felāveʻi mo e hopo ʻi Mosikoú, kuo ʻosi fekauʻi ʻe he Potungāue Fakamaauʻanga ʻo e puleʻanga fetalolo ʻo Lūsiá ha foʻi timi ʻo e kau mataotao ke fakatotoloʻi ʻetau ʻū tohí. Ko e foʻi timi ko eni naʻe fekauʻi ʻe he Potungāué naʻa nau līpooti ʻi ʻEpeleli 15, 1999, kuo ʻikai ke nau maʻu ha meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki ʻi heʻetau ʻū tohí. Ko ia, ʻi ʻEpeleli 29, 1999, naʻe fakafoʻou ai ʻe he ʻŌfisi Fakamaauʻangá ʻa e lēsisita fakafonua ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻa mo e ala maʻu ʻa e sivisiviʻi fakatuʻamelie foʻou ko ení, naʻe vilitaki ʻa e fakamaauʻanga Mosikoú ia ke vakaiʻi ʻetau ʻū tohí ʻe ha kulupu foʻou. Naʻe fakatupunga heni ha tuʻunga ngali kehe—naʻe tali fakafonua ʻe he ʻŌfisi Fakamaauʻanga ʻa Lūsiá ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha lotu ʻoku tali ko e fakaʻatā ʻe he laó, ka ʻi he taimi tatau, naʻe fakatotoloʻi ia ʻe he Potungāue Fakamaauʻanga ʻa Mosikoú ki he maumauʻi tokua ʻa e laó!

Naʻe mahili atu ʻa e meimei taʻu ʻe ua ki muʻa ke toe hoko atu ʻa e hopó, pea ʻi Fepueli 23, 2001, naʻe fai ai ʻe Fakamaau Yelena Prokhorycheva ha tala tuʻutuʻuni. Hili hono fakakaukauʻi fakalelei ʻa e ngaahi ola ʻo e fakatotolo ʻa e foʻi timi kuó ne filí, naʻá ne tuʻutuʻuni: “ʻOku ʻikai ha makatuʻunga ki hono taʻofi mo hono fakataputapui ʻa e ngāue ʻa e komiunitī fakalotu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Mosikoú.” Faifai mai pē, naʻe fakamoʻoniʻi pau fakalao naʻe tonuhia ʻa hotau fanga tokouá ʻi he tukuakiʻi kotoa pē naʻe fai kia kinautolú! Kae kehe, naʻe ʻikai tali ʻe he talatalaakí ʻa e tuʻutuʻuní pea tangi ki he Fakamaauʻanga Fakakolo Mosikoú. ʻI he māhina ʻe tolu ki mui ai, ʻi Mē 30, 2001, naʻe fakataʻeʻaongaʻi ʻe he fakamaauʻanga ko iá ʻa e tuʻutuʻuni ʻa Fakamaau Prokhorycheva. Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he fakamaauʻanga ko iá hano toe hopoʻi ke fai ʻe he talatalaaki tatau kae fakamāuʻi ʻe ha fakamaau kehe. Ko e konga tolú naʻe teu ke kamata.

FOʻI—KAE ʻIKAI KO ʻENE ʻOSÍ IA

ʻI ʻOkatopa 30, 2001, naʻe kamata ai ʻe Fakamaau Vera Dubinskaya ʻa e toe hopoʻí.c Ko Talatalaaki Kondratyeva naʻá ne toe ʻohake ʻa e fakaʻilo ʻoku pouaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tāufehiʻá, ka naʻá ne tānaki atu leva ko hono fakataputapui ʻo e komiunitī fakalao ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha founga ia ke maluʻi ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi Mosikoú! ʻI he tali ki he taukaveʻi faikehe ko iá, naʻe fakamoʻoni hingoa leva ʻa e Kau Fakamoʻoni kotoa ʻe toko 10,000 ʻi ha tohi tangi ʻo kole ki he fakamaauʻangá ke fakataleʻi ʻa e fokotuʻu ʻa e talatalaakí fekauʻaki mo e “maluʻí.”

Naʻe pehē ʻe he talatalaakí naʻe ʻikai ha fiemaʻu ia kiate ia ke tokonaki ha fakamoʻoni ke fakamoʻoniʻi naʻe halaia ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he faihala. Ko e hopó, ko ʻene laú ia, naʻe fekauʻaki ia mo e ʻū tohi mo e ngaahi tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻikai ko ʻenau ngaahi ngāué. Naʻá ne fanongonongo te ne ʻomai ha tangata-lea ʻa e Siasi ʻOfotokisī Lūsiá ko ha fakamoʻoni mataotao. Ko e moʻoni, naʻe fakapapauʻi ʻe he fanongonongo ko iá naʻe kau lahi moʻoni ʻa e haʻa faifekaú ʻi hono teke ke fakataputapui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI Mē 22, 2003, naʻe fekauʻi ai ʻe he fakamāú ha foʻi timi ʻo e kau mataotao ke nau sivisiviʻi ʻa e ʻū tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová—ko hono toe fai ē.

ʻI Fepueli 17, 2004, naʻe toe hoko atu ʻa e hopó ke toe vakaiʻi ʻa e ngaahi ola ʻo e fakatotolo ʻa e foʻi timí. Naʻe ʻilo ʻe he kau mataotaó ko ʻetau ʻū tohí ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e kau lautohí ke “fakatolonga ʻa e fāmilí mo e fokotuʻutuʻu ʻo e nofo malí” pea ko e taukaveʻi ko ia ʻoku hanga heʻetau ʻū tohí ʻo pouaki ʻa e tāufehiʻá naʻe “ʻikai fakamoʻoniʻi.” Naʻe loto-tatau ki ai ʻa e kau mataotao kehé. Naʻe ʻeke ki ha palōfesa ʻo e hisitōlia fakalotú: “Ko e hā ʻoku malanga ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?” Naʻá ne tali ki he fakamaauʻangá: “Ko e ngāue fakamalangá ko ha meʻa pau ia ki ha Kalisitiane. Ko e meʻa ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he Kōsipelí pea ko e meʻa ia naʻe fekauʻi ʻe Kalaisi ki heʻene kau ākongá ke faí—‘mou ō ʻo malanga ʻi he fonua kotoa pē.’” Neongo ia, ʻi Maʻasi 26, 2004, naʻe fakataputapui ai ʻe he fakamāú ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Mosikoú. ʻI Sune 16, 2004, naʻe poupouʻi ai pē ʻe he Fakamaauʻanga Fakakolo Mosikoú ʻa e tuʻutuʻuní.d ʻI he lave ki he tuʻutuʻuní, naʻe pehē ʻe ha Fakamoʻoni fuoloa: “ʻI he taimi ʻo e Sovietí, naʻe pau ki ha Lūsia ke hoko ko ha tokotaha fakaʻikaiʻi-ʻOtua. ʻI he ʻahó ni, kuo pau ki ha Lūsia ke ʻOfotokisī.”

Naʻe anga-fēfē tali ʻa e fanga tokouá ki he fakataputapuí? Hangē tofu pē ko Nehemaia ʻo e kuohilí. ʻI hono ʻahó ʻi he taimi naʻe fakafepakiʻi ai ʻe he ngaahi fili ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻene ngaahi feinga ke toe langa ʻa e ʻā ʻo Selusalemá, ko Nehemaia mo hono kakaí naʻe ʻikai te nau tuku kinautolu ke hoko ʻo fakaheleleuʻi ʻe ha faʻahinga founga ʻo e fakafepakí. ʻI hono kehé, naʻa nau “langa pe” mo “loto ke ngaue.” (Neh. 4:1-8) ʻI he hangē ko iá, naʻe ʻikai tuku ʻe hotau fanga tokoua ʻi Mosikoú ʻa e kau fakafepakí ke fakaheleleuʻi kinautolu mei he ngāue ko ia kuo pau ke fai he ʻaho ní—ko hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí. (1 Pita 4:12, 16) Naʻa nau falala-pau ʻe hanga ʻe Sihova ʻo tokangaʻi kinautolu, pea naʻa nau mateuteu ai ke fakahoko ʻa e konga hono fā ʻi he faitau fuoloa ko ení.

FAKAUTUUTU ʻA E FAKAFEPAKÍ

ʻI ʻAokosi 25, 2004, naʻe ʻoatu ai ʻe hotau fanga tokouá ha tohi tangi ki he puleʻanga Lūsiá ʻo fakatuʻasila kia Vladimir Putin, ko e palesiteni ʻo Lūsia he taimi ko iá. Ko e tohi tangí, ʻa ia naʻe fakahaaʻi ai ʻa e tokanga lahi fekauʻaki mo e fakataputapuí, naʻe ʻi ai ʻa e voliume ʻe 76 pea naʻe ʻi ai ʻa e fakamoʻoni hingoa ʻe 315,000 tupu. Lolotonga iá, naʻe fakahāhā ʻe he haʻa faifekau ʻOfotokisī ʻa Lūsiá honau lanu totonú. Naʻe fakahā ʻe ha tangata-lea maʻá e ʻŌfisi faka-Pēteliaké: “ʻOku mau mātuʻaki fakafepakiʻi lahi ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.” Naʻe pehē ʻe ha taki Mosilemi ko e tuʻutuʻuni fekauʻaki mo e fakataputapuí naʻe hoko ia “ko ha maka maile mo ha meʻa lelei ia naʻe hoko.”

ʻI he ʻikai ke fakaʻohovalé, naʻe ongoʻi loto-lahi ʻa e ngaahi ʻelemēniti takihalaʻi ʻo e sōsaieti Lūsiá ke ʻohofi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e niʻihi ʻo e Kau Fakamoʻoni naʻe kau atu ʻi he ngāue fakamalanga ʻi Mosikoú naʻe tuki mo ʻaka ʻe he kau fakafepakí. Naʻe tuli ʻe ha tangata tōlili ha tuofefine ki tuʻa mei ha fale ʻo ne ʻakahi lahi ʻaupito ia ʻi hono hui-tuʻá ʻo ne tō ai ʻo pangungu hono foʻi ʻulú. Naʻe fiemaʻu kiate ia ha tokoni fakafaitoʻo; neongo ia, naʻe ʻikai fai ʻe he kau polisí ia ha meʻa ki he tokotaha naʻá ne ʻohofi iá. Naʻe puke ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe niʻihi ʻe he kau polisí, fakaʻilonganimaʻi, faitaaʻi, pea tuku pilīsone ʻi he pō ko iá. Naʻe fakamanamanaʻi ʻa e kau pule ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga fakatahá ʻe tuli kinautolu kapau naʻa nau hokohoko atu ke haea honau ngaahi holó ki he Kau Fakamoʻoní. Naʻe ʻikai fuoloa, ne mole mei he fakatahaʻanga lahi honau ngaahi feituʻu faiʻanga fakataha ne haeá. Naʻe pau ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fāngofulu ke nau ngāueʻaki ʻa e fuʻu Fale Fakatahaʻanga tatau ʻoku ʻi ai ʻa e holo ʻe fā. Naʻe pau ki he fakatahaʻanga ʻe taha ʻa ia naʻá ne ngāueʻaki ʻa e fuʻu fale ko iá ke fai ʻa e Fakataha Maʻá e Kakaí ʻi he haafe ʻa e valu pongipongi. “Ke maʻu iá, naʻe pau ki he kau malangá ke nau ʻā he nimá,” ko e fakamatala ia ʻa e ʻovasia fefonongaʻakí, “ka naʻa nau mātuʻaki fai loto-lelei ia ʻo laka hake ʻi ha taʻu ʻe taha.”

“KO HA FAKAMOʻONI”

Ke fakamoʻoniʻi naʻe taʻefakalao ʻa e fakataputapui Mosikoú, naʻe kumi tokoni ai ʻetau kau loeá ki he Fakamaauʻanga ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá. (Sio ki he puha “ʻUhinga ʻOku Toe Vakaiʻi Ai ʻa e Tuʻutuʻuni ʻa Lūsia ʻi Falaniseé,” ʻi he peesi 6.) ʻI he taʻu ʻe ono ki mui ai, ʻi Sune 10, 2010, naʻe fai ai ʻe he Fakamaauʻangá ha tuʻutuʻuni ne nau loto-taha ki ai ʻo fakatonuhiaʻi fakaʻaufuli ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová!e Naʻe ʻiloʻi ʻe he Fakamaauʻangá ʻa e ngaahi tukuakiʻi kotoa naʻe fai kia kitautolú pea nau ʻilo ia ʻoku ʻikai ʻaupito hano makatuʻunga. Naʻá ne toe pehē foki naʻe maʻu ʻe Lūsia ha fatongia fakalao ke “fakangata ʻa e maumau kuo ʻilo ʻe he Fakamaauʻangá pea ke fakatonutonu ʻi he lahi taha ʻe ala lavá ʻa e ngaahi olá.”—Sio ki he puha “Ko e Fakamaau ʻa e Fakamaauʻangá,” ʻi he peesi 8.

Ko e ngaahi aofangatuku kuo fakamatalaʻi lelei ko eni ʻa e fakamaauʻangá ki he anga hono hanga ʻe he Konivēsio ʻa ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá ʻo maluʻi ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku fakahoko fakalao ia ʻo ʻikai ki Lūsia pē kae toe pehē foki ki he puleʻanga ʻe 47 ʻoku nau mēmipa ʻi he Kōsilio ʻa ʻIulopé. Mahulu hake ʻi he meʻa ko iá, koeʻuhí ko e lahi mo e ʻatā ʻo e ʻanalaiso ʻa e laó mo e ngaahi foʻi moʻoní, ʻe lau ia mo e mahuʻingaʻia ʻe he kau mataotao fakalaó, kau fakamāú, kau faʻu laó, mo e kau mataotao ʻi he ngaahi totonu ʻa e tangatá takatakai ʻi he māmaní. Ko e hā ʻoku peheni aí? ʻI he tala ʻene tuʻutuʻuní, naʻe lave ai ʻa e fakamaauʻangá ʻo ʻikai ngata pē ki he tuʻutuʻuni ʻe valu kuo ʻomai ki muʻa ʻo fakatonuhiaʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kae pehē foki ki he ikuna ʻe hiva ki muʻa atu naʻe mālohi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ʻao ʻo e ngaahi fakamaauʻanga māʻolunga taha ʻo Kānata, Lūsia, Pilitānia, Siapani, Sipeini, ʻAfilika Tonga, ʻAmelika, pea mo ʻĀsenitiná. Ko e ngaahi lave ko ʻení pea mo e ngaahi fakataʻeʻaongaʻi mālohi ʻe he Fakamaauʻangá ʻa e ngaahi tukuakiʻi naʻe fai ʻe he talatalaaki ʻa Mosikoú, ʻoku tokonaki ai ha meʻa ngāue mālohi ki he komiunitī ʻi māmani lahi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke ngāueʻaki ʻi hono taukapoʻi ʻo ʻetau tuí mo ʻetau ngaahi ngāué.

Naʻe tala ʻe Sīsū ki hono kau muimuí: “ʻE tekelele atu kimoutolu ki ha kau pule mo ha ngaahi tuʻi koeʻuhí ko au, ke mou hoko ko ha fakamoʻoni kiate au ʻi honau lotolotongá pea mo e kakai mulí.” (Mt. 10:18, Ko e Taulua) Ko e faitau fakalao naʻe fai lolotonga ʻa e hongofuluʻi taʻu mo e konga kuo toki ʻosí naʻe ʻoange ai ki hotau fanga tokouá ʻa e faingamālie ke ʻai ʻa e huafa ʻo Sihová ke ʻiloa ʻo laka ʻi ha toe taimi ki muʻa ʻi Mosikou pea fakalaka atu ai. Ko e tokanga ko ia naʻe fakahangataha ki he Kau Fakamoʻoní ʻe he ngaahi fakatotoló, ko e ʻū keisi fakaefakamaauʻangá, pea mo e tuʻutuʻuni ʻa ha fakamaauʻanga fakavahaʻapuleʻangá, kuo hoko ia “ko ha fakamoʻoni” pea kuo tokoni ia ki he “fakangaholo ʻo e Kosipeli.” (Fili. 1:12) Ko hono moʻoní, ʻi he taimi ʻoku kau atu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi Mosikoú ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ʻaho ní, ʻoku ʻeke ʻe he kakai tokolahi ʻo e ʻū ʻapí, ʻo pehē: “Naʻe ʻikai koā ke nau fakataputapui ʻa kimoutolu?” ʻOku faʻa ʻoange ʻe he fehuʻi ko iá ki hotau fanga tokouá ha faingamālie ke ʻoatu ai ki he faʻahinga ʻi he ʻū ʻapí ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo ʻetau ngaahi tuí. ʻOku hā mahino, ʻoku ʻikai lava ʻe ha mālohi fakafepaki ʻo taʻofi kitautolu mei heʻetau ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá. ʻOku tau lotu ke hokohoko atu ʻe Sihova ke tāpuekina mo tokoniʻi ʻa siʻotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine loto-toʻa ʻi Lūsiá.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e lāungá naʻe faile ia ʻi ʻEpeleli 20, 1998. ʻI he uike ʻe ua ki mui ai, ʻi Mē 5, naʻe tali ai ʻe Lūsia ʻa e Konivēsio ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá.

b “Ko e lao ko iá naʻe tali fakaʻofisiale ia ʻi he malumalu ʻo e tenge mālohi mei he Siasi ʻOfotokisī Lūsiá, ʻa ia ʻokú ne maluʻi ʻi he fuaʻa hono tuʻunga ʻi Lūsiá pea ʻoku vēkeveke ke sio ʻoku fakataputapui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.”—Associated Press, Sune 25, 1999.

c Ko e meʻa fakaolí, ko e ʻaho tatau ko iá naʻe fakaʻilongaʻi ai ʻa e ʻaho fakamanatu hono hongofulu ʻo e fakapaasi ha lao ʻi Lūsia naʻe tali ai ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko e kau maʻukovia ia ʻo e fakafeʻātungia fakalotu ʻi he malumalu ʻo e pule faka-Lūsiá.

d Naʻe fakataʻeʻaongaʻi ʻe he fakataputapuí ʻa e kautaha fakalao kuo lēsisita naʻe ngāueʻaki ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻi Mosikoú. Ko e kau fakafepakí naʻa nau ʻamanaki ʻe hanga ʻe he fakataʻeʻaongaʻi ko iá ʻo taʻofi hotau fanga tokouá mei hono fakahoko ʻenau ngāue fakafaifekaú.

e ʻI Nōvema 22, 2010, naʻe fakataʻeʻaongaʻi ai ʻe ha foʻi timi ʻo e kau fakamaau ʻe toko nima ʻo e Semipā Lahi ʻo e Fakamaauʻanga ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá ʻa e tohi tangi ʻa Lūsia ʻo kole ke ʻave ʻa e keisí ki he Semipā Lahi ʻo e Fakamaauʻangá. ʻI he fai peheé, naʻe aofangatuku mo ala fakahoko ai ʻa e fakamāú.

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 6]

ʻUhinga ʻOku Toe Vakaiʻi Ai ʻa e Tuʻutuʻuni ʻa Lūsiá ʻi Falaniseé

ʻI Fepueli 28, 1996, naʻe fakamoʻoni hingoa ai ʻa Lūsia ʻi he Konivēsio ʻa ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá. (ʻI Mē 5, 1998, naʻe tali ai ʻe Lūsia ʻa e Konivēsió.) ʻI he fakamoʻoni hingoa ki he talite ko iá, naʻe tala fakahāhā ai ʻe he puleʻanga Lūsiá ʻoku maʻu ʻe hono kakaí:

‘ʻa e totonu ki he tauʻatāina ʻo e lotú mo e totonu ke fai ʻenau lotú ʻi ʻapi pea ʻi he feituʻu kakaí pea ke liliu ʻenau lotú kapau ʻoku nau loto ke fai pehē.’—Kupu 9.

‘ʻa e totonu ke lea mo tohi ʻi ha founga fua fatongia ʻa e meʻa ʻoku nau fakakaukau ki ai mo ʻoatu ha fakamatala ki he niʻihi kehé.’—Kupu 10.

‘ʻa e totonu ke kau ʻi he ngaahi fakataha fakamelino.’—Kupu 11.

Ko e faʻahinga tāutaha pe ngaahi kautaha ʻoku nau hoko ko e kau mamahi ʻi hono maumauʻi ʻo e talité pea kuo ʻosi kotoa ʻa e ngaahi tafaʻaki fakalao ʻi honau fonuá ʻe lava ke ʻomai ʻenau keisí ki he Konivēsio ʻa ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá, ʻi Strasbourg, Falanisē (hā ʻi ʻolungá). ʻOku faʻuʻaki ia ʻa e kau fakamaau ʻe toko 47—ko ha tokolahi tatau pē ia mo e lahi ʻo e fonua kuo fakamoʻoni hingoa ʻi he Konivēsio ʻa ʻIulope ki he Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá. Ko e ngaahi fakamaau ʻa e Fakamaauʻangá ʻoku fakahoko fakalao ia. Ko e ngaahi fonua kuo fakamoʻoni hingoa ʻi he talité kuo pau ke nau fai ki he ngaahi fakamaau ko iá.

[Puha ʻi he peesi 8]

Ko e Fakamaau ʻa e Fakamaauʻangá

Ko e konga nounou eni ʻe tolu mei he fakamaau ʻa e Fakamaauʻangá

Ko e fakaʻilo ʻe taha naʻe tukuakiʻi ai ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau veteki ʻa e ngaahi fāmilí. Naʻe pehē ai:

“Ko e fakafepaki mo e taʻeloto ʻa e ngaahi mēmipa taʻelotu ʻo e fāmilí ke tali mo tokaʻi ʻa e tauʻatāina fakalotu honau kāingá ke fakahāhā mo fai ʻene lotú ko e tupuʻanga ia ʻo e fepakí.”—Pal. 111.

Naʻe ʻikai foki maʻu ʻe he Fakamaauʻangá ha fakamoʻoni ke poupouʻi ʻa e fakaʻilo ʻo e “puleʻi ʻo e ʻatamaí,” ʻo pehē:

“ʻOku ʻilo ʻe he Fakamaauʻangá ʻa e anga-kehe ʻa e ʻikai lave ʻa e ngaahi fakamaauʻanga (Lūsiá) ki he hingoa ʻo ha foʻi tokotaha ʻa ia kuo tukuakiʻi kuo maumauʻi ʻene totonu ki he tauʻatāina ʻo e konisēnisí fakafou ʻi he ngaahi founga ko iá.”—Pal. 129.

Naʻe pehē ʻe ha fakaʻilo ʻe taha ʻi he ʻikai ke nau tali ʻa e huhu totó ʻoku maumauʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e moʻui lelei ʻa e kau tuí. Naʻe kehe ʻa e tuʻutuʻuni ia ʻa e Fakamaauʻangá, ʻo pehē:

“Ko e tauʻatāina ke tali pe fakafisingaʻi ha ngāue fakafaitoʻo pau, pe ke fili ha founga fakafaitoʻo fetongi, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fili tauʻatāina fakaekitá mo e pule tauʻatāina fakafoʻituituí. Hangē ko ení, ʻoku tauʻatāina ha tokotaha lahi feʻunga ko ha mahaki, ke fili pe ʻe fai pe ʻikai fai hano tafa pe faitoʻo, pe ʻi he ʻuhinga tatau, ke fai ha huhu toto.” —Pal. 136.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share