Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
JANUARY 7-13
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MACHITIDU 21-22
“Khumbu Laku Yehova Lichitiki”
“Khumbu Laku Yehova Lichitiki”
15 Panyengu yo Paulo wajanga ndi Filipu, kunguza munthu munyaki wakutumbikika zina laki Agabu. Ŵanthu wo anguwungana kunyumba yaku Filipu aziŵanga umampha kuti Agabu ndi mchimi. Nyengu yinyaki kuvuli, iyu wangukambiya limu kuti kwazamuja nja yikulu mu mazuŵa ngaku Kilaudiyo. (Machi. 11:27, 28) Panyaki yiwu ajifumbanga kuti: ‘Kumbi Agabu wapukwanji? Kumbi waza ndi uthenga wuli?’ Ŵanthu yaŵa awonesesanga vo Agabu wachitanga. Iyu wanguto lamba waku Paulo. Lamba uyu wenga mutali ndipu wawonekanga nge kasalu mwakuti aŵikangamu ndalama kweniso vinthu vinyaki, ndipu amumanganga muchiwunu. Agabu wangujimanga manja ndi malundi ngaki mwakugwiriskiya ntchitu lamba mwenuyu. Pavuli paki wangukamba uthenga wo unguŵatimbanyizga maŵanaŵanu ŵanthu wo ŵengapu. Wangukamba kuti: “Venivi ndivu mzimu wakupaturika wakamba kuti, ‘Mweneku wa lamba uyu wamumangika viyo ndi Ayuda ku Yerusalemu ndipu akumupereka mu manja mwa ŵanthu amitundu yinyaki.’”—Machi. 21:11.
16 Uchimi uwu ungusimikiziya kuti Paulo walutengi ku Yerusalemu. Ungulongo so kuti vo Paulo wamuchita ndi Ayuda vamuchitiska kuti akamupereki “mu manja mwa ŵanthu amitundu yinyaki.” Ŵanthu wo ŵengapu angufipa mtima ukongwa ndi uchimi uwu. Luka wangulemba kuti: “Sonu isi limoza ndi ŵanthu a kweniko tingwamba kumupempha kuti wangalutangaku cha ku Yerusalemu. Pavuli paki Paulo wanguŵamuka kuti: ‘Ntchifukwa wuli muliya ndi kundigongowesa? Ziŵani kuti nde wakunozgeka kuchimangika pe cha, kweni chinanga nkhuchifwa ku Yerusalemu chifukwa cha zina la Ambuya Yesu.’”—Machitidu 21:12, 13.
“Khumbu Laku Yehova Lichitiki”
17 Ŵanaŵaniyani vo vinguchitika. Luka limoza ndi abali wosi anguŵeyere Paulo kuti waleki kuluta ku Yerusalemu. Ndipu anyaki aliyanga. Chifukwa chakuti abali yaŵa angulongo kuti amufipiyanga mtima, Paulo wanguŵakambiya mwachanju kuti ‘atimugongowesa,’ pamwenga kuti ‘kumusuzgisa maŵanaŵanu,’ nge mo akufwatuliya mu Mabayibolu nganyaki. Chinanga kuti venga viyo, iyu wangusimikiza mtima kuti walutengi. Nge mo wanguchitiya panyengu yo wenga ndi abali ku Turo, iyu wanguzomereza cha kuti wasinthi maŵanaŵanu ngaki chifukwa chakuti abali amuŵeyeriyanga kweniso kuliya kuti wangalutanga cha. Mumalu mwaki, iyu wanguŵakonkhoske chifukwa cho wakhumbikiyanga kuluta mbwenu ku Yerusalemu. Yapa Paulo wangulongo kuti wenga ndi chiganga kweniso wangusimikiza mtima. Nge mo Yesu wanguchitiya, Paulo wangusimikiza mtima kuti walutengi ku Yerusalemu. (Ahe. 12:2) Paulo wakhumbanga kufwiya chivwanu chaki cha. Kweni asani venivi vatingi vichitikengi, watingi wawuwonengi kuti ndi mwaŵi waki kufwa chifukwa chakulondo Khristu Yesu.
“Khumbu Laku Yehova Lichitiki”
18 Kumbi abali angumumuka wuli Paulo? Angumumuka mwaulemu. Luka wangulemba kuti: “Tati tatondeka kumugongowesa, tinguleka kumususka ndipu tingukamba kuti: ‘Khumbu laku Yehova lichitiki.’” (Machi. 21:14) Abali wo aŵeyeriyanga Paulo kuti waleki kuluta ku Yerusalemu angungangamiya pa maŵanaŵanu ngawu pe cha. Yiwu anguvwiya vo Paulo wanguŵakambiya ndipu angumuzomereza. Kweniso yiwu anguzomereza kuti khumbu laku Yehova lichitiki, chinanga kuti venga vipusu cha kuchita viyo. Vo Paulo wangusankha vatingi vichitiskengi kuti pakumaliya paki wabayiki. Ŵanthu wo amuyanjanga akalekengi kumugongowesa, Paulo watingi wasuzgikengi cha kukunthiyapu.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
“Vwiyani Mazu Ngangu Ngakujivikiliya”
10 Chinanga kuti venga viyo, Paulo wangulongo kuti waŵavwisanga ŵanthu wo alondonga midawuku yinyaki ya Chiyuda, nge kusunga Sabata pamwenga kukana vakurya vinyaki. (Aro. 14:1-6) Ndipu wangujalikiska marangu cha pa nkhani ya kudumulika. Mwakuyeruzgiyapu, Paulo wangudumuwa Timote kuti waleki kuguŵiska Ayuda wo aziŵanga kuti awisi aku Timote mba Giriki. (Machi. 16:3) Munthu weyosi wakhumbikanga kusankha yija kuti wadumuliki pamwenga cha. Paulo wangukambiya Akhristu a ku Galatiya kuti: “Kudumulika pamwenga kuleka kudumulika kulivi phindu, kweni chivwanu cho chigwira ntchitu kuporote mu chanju ndichu che ndi phindu.” (Aga. 5:6) Kweni asani munthu wakhumba kudumulika chifukwa cha Dangu pamwenga kuti wayanjiki ndi Yehova, valongonga kuti munthu yo walivi chivwanu.
11 Chinanga kuti mphemerezu zo avwanga zenga zaboza, Akhristu a Chiyuda angutimbanyizika mbwenu maŵanaŵanu. Ndichu chifukwa chaki ŵara angukambiya Paulo kuti: “Te ndi anthulumi anayi wo akulapizga. Uto ŵanthu ŵenaŵa, ndipu uchitiyi nawu limoza mwambu wakujitowesa ndi kuŵalipiriya vosi vakukhumbika kuti asengi kumutu kwawu. Venivi viwovyengi kuti ŵanthu wosi aziŵi kuti mphemerezu yo ŵavwa yakukwaskana ndi yiwi njaboza, kweni kuti yiwi uchita vinthu mwakwenere ndipuso ulutirizga kusunga Dangu.”—Machi. 21:23, 24.
12 Paulo watingi wakambengi kuti suzgu lenga mphemerezu zo avwanga zakukwaskana ndi iyu cha, kweni Ayuda wo alondonga Dangu laku Mozesi ndiwu ŵenga ndi suzgu. Iyu wenga wakunozgeka kusintha asani wawona kuti fundu zo zisuskana cha ndi fundu zaku Chiuta. Tikamba viyo chifukwa pakwamba wangulemba kuti: “Ku ŵanthu akwende dangu, ndinguja nge wakwende dangu, chinanga kuti ini ndamweni nditende dangu cha, kuti ndiyanduwi ŵanthu wo atende dangu.” (1 Akori. 9:20) Pa nkhani iyi, Paulo wanguchita vinthu mwakukoliyana ndi ŵara aku Yerusalemu ndipu wanguja “nge wakwende dangu.” Vo Paulo wanguchita ntchakuwoniyapu chamampha kwaku isi mazuŵa nganu. Tikhumbika kukoliyana ndi ŵara kweniso kuleka kungangamiya pa maŵanaŵanu ngidu.—Ahe. 13:17.
nwtsty vo tisambira pa Machi. 22:16
usambi kuti utuzgi maubudi ngaku mwakudaniya pa zina laki: Pamwenga kuti “usambi kuti utuzgi maubudi ngaku ndipu udaniyi pa zina laki.” Maubudi nga munthu ngangamala cha chifukwa cha maji ngo wabiramu pakubatizika, kweni ngangamala asani wadaniya pa zina laku Yesu. Venivi ving’anamuwa kuja ndi chivwanu mwaku Yesu kweniso kulongo chivwanu chenichi mu vo tichita nge Akhristu.—Machi. 10:43; Yako. 2:14, 18.
JANUARY 14-20
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MACHITIDU 23-24
“Angumumba Mulandu Wakuti Ngwakusuzga Ukongwa Kweniso Wachiska Ŵanthu Kuti Ayukiyengi Boma”
“Khwima mtima!”
5 Paulo wanguchiskika ukongwa ndi mazu nga panyengu yaki ngenanga. Sonu kwati kwacha, Ayuda akujumpha 40 “angumunozge chiŵembu ndipu anguchita kulapizga kuti aryengi pamwenga kumwa chechosi cha mpaka po abayiya Paulo.” Vo Ayuda yaŵa angulapizga vilongo kuti angusimikiza mtima kuti amubayi Paulo. Yiwu awonanga kuti ajengi akutembeka kweniso vinthu viŵayendiyengi umampha cha asani angatondeka kumubaya wakutumika Paulo. (Machi. 23:12-15) Yiwu angupangana kuti adani Paulo kuti wazi so ku Mphara Yikulu ya Milandu nge kuti akhumba kuvwisa mulandu waki. Ŵara ŵa asembi kweniso ŵara ndiwu anguzomereza venivi. Kweni Ayuda akujumpha 40 ŵenaŵa akhumbanga kuchimukhaza panthowa kuti akamubayi.
6 Kweni mwana wa mchizi waku Paulo wanguvwa vo ŵanthu yaŵa apangananga ndipu wanguchikamba kwaku Paulo. Kweni Paulo wangumutuma kuti wakakambiyi mura wa asilikali a Aroma zina laki Kilaudiyo Lusiya. (Machi. 23:16-22) Kukamba uneneska, Yehova watiŵayanja ukongwa achinyamata wo atesesa kuŵika panthazi vinthu va Ufumu kweniso kutcheŵesa ateŵeti aku Chiuta asani ŵanthu anyaki akhumba kuwachitiya chiŵembu, nge mo wanguchitiya muphwa waku Paulo yo zina laki mulivi mu Bayibolu.
“Khwima mtima!”
10 Ku Kayisareya, Paulo angumusunga “munyumba ya Fumu Herodi” wachilindiza ŵanthu wo amumbanga mulandu kuti ŵazi kutuwa ku Yerusalemu. (Machi. 23:35) Pati pajumpha mazuŵa ngankhondi, wasembi mura Hananiya wanguza ndi anyaki mwa ŵara kweniso Teritulo, munthu wakuziŵa kulongoro pagulu. Teritulo wangwamba dankha kuwonga Felekisi chifukwa cha vinthu vo wachitiyanga Ayuda. Vo iyu wangukamba vilongole limu kuti wakhumbanga kumukondwesa kuti waŵayanjiyi pakuyeruzga mulandu waku Paulo. Pavuli paki Teritulo wangukamba kuti Paulo “ntchideru, wachitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma pakati pa Ayuda mucharu chosi chapasi ndipu iyu ndiyu walongozga kagulu kakugaruka ka ŵanthu a ku Nazareti. Iyu wakazuzanga so nyumba yakusopiyamu, sonu tingumuko.” Ayuda anyaki nawu “angukoliyana ndi Teritulo . . . ndipu akambanga kuti vo wakamba vauneneska.” (Machi. 24:5, 6, 9) Amumbanga mulandu wakuchitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma, kuti walongozga kagulu kakugaluka kweniso kuti wakazuza nyumba yakusopiyamu. Milandu yeniyi yenga yakofya ukongwa mwakuti munthu yo wambikanga milandu yeniyi wayeruzgikanga kuti wabayiki.
“Khwima mtima!”
13 Paulo wakutilongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa cha mo tingachitiya asani ŵanthu atitole kwa arara a boma chifukwa cha vo tigomezga kweniso asani atitipusikiya milandu yaboza nge yakuti titambisa viwawa, tiyukiya boma kweniso kuti te mugulu “lakofya ukongwa la ŵanthu akugaruka.” Mwakupambana ndi Teritulo, Paulo wangukambapu cha mazu ngakumunyengere Felekisi. Iyu wanguchita vinthu mwakuzikira, mwaulemu kweniso mwakuchenje ndipu wangupereka ukaboni waki mwauneneska kweniso mwakuvwika umampha. Paulo wangukamba kuti panyengu ya mulandu uwu, pengavi “Ayuda anyaki akutuliya muchigaŵa cha Asia” wo amumbanga mulandu kuti wakazuza nyumba yakusopiyamu. Ndipu mwakukoliyana ndi dangu, ŵanthu ŵenaŵa akhumbikanga kuŵapu kuti akonkhoski chigaŵa chawu.—Machitidu 24:18, 19.
14 Chakukondwesa so ukongwa ntchakuti Paulo wanguleka cha kukonkhoska vo wagomezganga. Nyengu yinyaki, nkhani yakuti akufwa azamuyuka yo Paulo wangukamba yingusuzga ukongwa mu Mphara Yikulu ya Milandu. Chinanga kuti venga viyo, iyu wanguwerezapu so kuyikamba mwambula mantha nkhani yeniyi. (Machi. 23:6-10) Kuti wajivikiliyi, Paulo wangudidimiza fundu yakuti akufwa azamuyuka. Ntchifukwa wuli wanguchita viyo? Chifukwa wapharazganga uthenga wakukwaskana ndi Yesu kweniso kuti wakuyuskika kwa akufwa. Ŵanthu wo amususkanga ayizomerezanga cha fundu yeniyi. (Machi. 26:6-8, 22, 23) Nkhani ya chiyuka yenga yikulu ukongwa chifukwa anyaki agomezganga kuti akufwa azamuyuka kweni anyaki agomezganga cha venivi. Fundu yeniyi yingusuzga so ukongwa pa nkhani yakugomezga Yesu kweniso kuti wakuyuskika nadi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty vo tisambira pa Machi. 23:6
ini nde Mfarisi: Ŵanthu anyaki wo amuvwisiyanga amuziŵanga umampha Paulo. (Machi. 22:5) Paulo wachikamba kuti ndi mwana wa Afarisi, Afarisi a mu Mphara Yikulu ya Milandu atenere kuti anguziŵa kuti watijibisa cha, kweni kuti wagomezga vakuyanana ndi vo yiwu agomezganga, chinanga kuti panyengu iyi ndipu wasintha kuja Mkhristu waphamphu. Paulo wangujikamba kuti ndi Mfarisi mumalu mwakujikamba kuti ndi Msaduki, chifukwa chakuti wagomezganga vo Afarisi agomezganga pa nkhani ya chiyuka. Venivi vinguwovya Afarisi wo ŵengapu panyengu yo kuti avwisi vo Paulo wang’anamuwanga. Iyu watenere kuti wanguziŵa kuti kwambisa nkhani yakusuzga nge iyi kwatingi kuwovyengi kuti ŵanthu anyaki a mu Mphara Yikulu ya Milandu amuvwisi pa nkhani yo asuskananga nayu, ndipu vinguwovya nadi. (Machi. 23:7-9) Vo Paulo wangukamba pa Machi. 23:6 vikoliyana so ukongwa ndi mo wangujikonkhoske panyengu yo wajikiliyanga pamasu pa Fumu Agiripa. (Machi. 26:5) Kweniso wachilembe Akhristu a ku Filipi panyengu yo wenga ku Roma, Paulo wangukamba so kuti iyu ndi Mfarisi. (Afi. 3:5) Vakukondwesa so ukongwa kuziŵa mo Akhristu anyaki wo ŵenga Afarisi pakwamba akonkhoskeke pa Machi. 15:5.—Wonani vo tisambira pa Machi. 15:5.
nwtsty vo tisambira pa Machi. 24:24
Durusila: Uyu wenga mwana munthukazi wachitatu kweniso mumana ukongwa pa ŵana wosi anthukazi aku Herodi. Herodi mwenuyu ndiyu wakambika pa Machi. 12:1 ndipu waziŵika so kuti Herodi Agiripa Wakwamba. Durusila wanguwaku cha mu ma 38 C.E. Iyu wenga mzichi waku Agiripa Wachiŵi kweniso Berenike. (Wonani vo tisambira pa Machi. 25:13 ndipuso Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka, “Herodi.”) Nduna Felekisi ndiyu wenga mulumu waki wachiŵi. Pakwamba, wangutolana ndi fumu ya ku Siriya zina laki Azizus wa fuku la Emesa, kweni nthengwa yawu yingumala. Pavuli paki wangutolana ndi Felekisi cha mu ma 54 C.E., pamwenga panyengu yo wenga ndi vyaka 16. Vingachitika kuti Durusila wengapu panyengu yo Paulo walongoronga pamasu paku Felekisi “vakukwaskana ndi urunji, kujiko ndipuso cheruzgu cho chituza.” (Machi. 24:25) Felekisi wachimuleke udindu uwu Fesito, wangumufwatuwa cha Paulo mujeri chifukwa “wakhumbanga kukondwesa Ayuda.” Ŵanthu anyaki awona kuti wanguchita ivi kuti wakondwesi muwolu waki wachisungwana yo wenga Myuda.—Machi. 24:27.
JANUARY 21-27
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MACHITIDU 25-26
“Paulo Wangupempha Kuti Wakayeruzgiki so ndi Kayisara Ndipuso Wangupharazgiya Fumu Herodi Agiripa”
“Ndipempha Kuti Mulandu Uwu Wakawuwoni so Kayisara!”
6 Fesito wakhumbanga kukondwesa Ayuda ndipu venivi vatingi vichitiskengi kuti umoyu waku Paulo uje pangozi. Ndichu chifukwa chaki Paulo wangugwiriskiya ntchitu wanangwa waki nge zika ya boma la Aroma. Iyu wangukambiya Fesito kuti: “Ndama panthazi pa mpandu wakuyeruzgiyapu milandu waku Kayisara penipo nditenere kuyeruzgikiya. Ayuda ndaŵanangiya chechosi cha, ndipu yimwi namwi muziŵa umampha venivi. . . . Ndipempha kuti mulandu uwu wakawuwoni so Kayisara!” Kali amukaniyanga cha munthu asani wapempha kuti mulandu waki ukayeruzgiki so ndi Kayisara. Ndichu chifukwa chaki Fesito wangukamba mwakusimikiza kuti: “Pakuti wapempha kuti uluti kwaku Kayisara, ulutengi nadi kwaku Kayisara.” (Machi. 25:10-12) Vo Paulo wanguchita kuti mulandu waki ukayeruzgiki kukhoti likulu, ntchakuwoniyapu chamampha kwa Akhristu auneneska mazuŵa nganu. Akaboni aku Yehova agwiriskiya ntchitu marangu nga boma kuti avikiliyi uthenga wamampha asani ŵanthu akususka “apanga marangu” ngakuti aŵasuzgiyengi.—Sumu 94:20.
“Ndipempha Kuti Mulandu Uwu Wakawuwoni so Kayisara!”
10 Paulo wanguyiwonga mwaulemu Fumu Agiripa chifukwa chakumupaska mwaŵi wakujivikiliya ndipu wanguzomereza kuti fumu iyi yitiyiziŵa umampha ukongwa midawuku ya Ayuda kweniso nkhani zinandi zo Ayuda alekanga kukoliyana. Pavuli paki, Paulo wangukonkhoska mo wenge pakwamba. Iyu wangukamba kuti: “Ndenga wa kagulu ka Afarisi kakusopa mwakunonopesa vinthu.” (Machi. 26:5) Chifukwa chakuti wenga Mfarisi, Paulo wenga ndi chigomezgu kuti Mesiya wazengi. Kweni wati waja Mkhristu, wapharazganga mwachiganga kuti Yesu Khristu ndiyu wenga Mesiya yo Ayuda amulindizanga kwa nyengu yitali. Paulo wambikanga mulandu panyengu iyi chifukwa cha vinthu vo iyu kweniso ŵanthu wo amumbanga mulandu agomezganga. Wosi agomezganga kuti Chiuta wazamufiska vo wangulayizga apapi ŵawu a munyengu yakali. Vo Paulo wangukamba panyengu iyi vinguchitiska kuti Agiripa waje ndi mtima wakukhumbisiska kuti wavwi vinandi kwaku Paulo.
11 Paulo wangukumbuka mo watombozgiyanga Akhristu pakwamba ndipu wangukamba kuti: “Ini pakundija, ndingusimikiza kuti nditenere kuchita vinthu vinandi vakususkana ndi zina laku Yesu waku Nazareti . . . Ndipuso chifukwa chakuti ndinguŵakwiyiya ukongwa [akusambira aku Khristu], ndalutanga chinanga ndi mumatawuni nganyaki kuchiŵatombozga.” (Machi. 26:9-11) Yapa Paulo wagozganga waka cha, ndivu nadi wachitanga. Ŵanthu anandi aziŵanga kuti Paulo waŵatombozga ukongwa Akhristu. (Aga. 1:13, 23) Agiripa nayu watenere kuti wajifumbanga kuti, ‘Ntchinthu wuli chachitiska kuti munthu uyu wasinthi viyo?’
12 Vo Paulo wangukamba vinguwovya kuti fumbu ili limukiki. Iyu wangukamba kuti: “Pa nyengu yo ndalutanga ku Damasiko mwakupaskika mazaza kweniso mwakutumika ndi ŵara ŵa asembi, ndi msana panthowa, ndinguwona ukweru wakutuliya kuchanya Fumu yangu. Ukweru wo wenga ukulu kuluska kuŵala kwa lumwi ndipu ungundizunguliya limoza ndi ŵanthu wo ndenga nawu. Ndipu tosi tati tawa pasi, ndinguvwa mazu ngakundikambiya mu Chiheberi kuti: ‘Saulo, Saulo, utinditombozgiyanji? Ujipwetekengi ŵaka asani ulutirizga kupafuwa kusongu kwa mjokonyu.’ Kweni ini ndingukamba kuti: ‘Ndimwi ayani Ambuya?’ Ambuya angukamba kuti: ‘Ndini Yesu yo utimutombozga.”—Machi. 26:12-15.
13 Wechendawoni chiwona chakuziziswa chenichi, Paulo wajanga nge kuti wapafuwa “kusongu kwa mjokonyu.” Paulo wajipwetekanga yija mwauzimu chifukwa wasuskananga ndi khumbu laku Chiuta. Vo iyu wachitanga viyanana waka ndi mo nyama yakupinga katundu yingajipweteke asani yipafuwa kusongu kwa mjokonyu. Yesu wati wayuskika, wangumuwoneke Paulo panthowa yakuluta ku Damasiko, ndipu wangumuwovya ukongwa kuti wasinthi maŵanaŵanu ngaki ngaheni.—Yoha. 16:1, 2.
14 Kukamba uneneska, Paulo wangusintha mwakuziziswa ukongwa. Panyengu yo wakambiskananga ndi Agiripa wangukamba kuti: “Ini ndingukana cha kuvwiya chiwona chakutuliya kuchanya. Kweni ndinguchipereka uthenga kakwamba ku ŵanthu a ku Damasiko, pavuli paki, ku ŵanthu a ku Yerusalemu ndi ŵanthu wosi a muchigaŵa cha Yudeya ndipuso ku ŵanthu amitundu yinyaki kuti alapi ndi kung’anamukiya kwaku Chiuta mwakuchita ntchitu zakukoliyana ndi kulapa.” (Machi. 26:19, 20) Kwa vyaka vinandi, Paulo wanguyesesa kufiska ntchitu yo wangupaskika ndi Yesu Khristu mu chiwona. Kumbi venivi vinguwovya wuli? Ŵanthu wo avwisiyanga uthenga wamampha wo Paulo wapharazganga, anguleka ureŵi kweniso kuchita vinthu mwachinyengu ndipu angwamba kuteŵete Chiuta. Ŵanthu ŵenaŵa angusintha ndi kuja zika zamampha ndipu atumbikanga marangu. Venivi vinguwovya kuti mucharu cho muje chimangu.
15 Kweni Ayuda wo asuskanga Paulo ŵengavi navu ntchitu venivi. Paulo wangukamba kuti: “Venivi ndivu vinguchitiska kuti Ayuda andiko munyumba yakusopiyamu ndi kukhumba kundibaya. Kweni chifukwa chakuwovyeka ndi Chiuta, ndilutirizga mpaka sonu kupereka ukaboni ku ŵanthu ambula kuzirwa ndi akuzirwa. Ndipu ndikamba kanthu kekosi cha, kupatuwaku venivo Vakulemba va Achimi kweniso vaku Mozesi vikukambiya limu kuti vichitikengi.”—Machi. 26:21, 22.
16 Nge Akhristu auneneska, titenere kuja “akunozgeka kumuka munthu weyosi” vakukwaskana ndi chilindizga chidu. (1 Petu. 3:15) Asani tikambiskana ndi akuyeruzga milandu kweniso akulamuliya vakukwaskana ndi chigomezgu chidu, vingaŵa umampha kuchita nge mo Paulo wanguchitiya wachikambiskana ndi Agiripa kweniso Fesito. Nyengu zinyaki tingaŵafika pa mtima akuyeruzga kweniso akulamuliya asani titiŵakonkhoske umamphaumampha mo uneneska wa mu Bayibolu wasinthiya umoyu widu kweniso wa ŵanthu anyaki wo avwisiya uthenga widu.
“Ndipempha Kuti Mulandu Uwu Wakawuwoni so Kayisara!”
18 Kweni Paulo wangumuka nduna iyi kuti: “Wakutumbikika Fesito, ini ndazunguliya mutu cha, kweni vo ndikamba vauneneska, mutu wangu utenda umampha. Kukamba uneneska, fumu yo ndilongoro nayu mwakufwatuka yitiviziŵa umampha vinthu venivi . . . Fumu Agiripa, kumbi mutivigomezga Vakulemba va Achimi? Ndiziŵa kuti mutivigomezga.” Agiripa wangukamba kuti: “Mu kanyengu kamanavi ukhumba kundikopa kuti ndije Mkhristu.” (Machi. 26:25-28) Kaya Agiripa wangukamba mazu yanga kutuliya pasi pa mtima pamwenga cha, kweni viwoneka kuti fumu iyi yingukwaskika limu ndi vo Paulo wangukamba.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty vo tisambira pa Machi. 26:14
kupafuwa kusongu kwa mjokonyu: Mjokonyu wo ukambika yapa ndi nthonga yakusongoka yakukhweme nyama. (Ŵeru. 3:31) Mazu ngakuti “kupafuwa kusongu kwa mjokonyu” ndi mwambi wa Chigiriki. Mazu yanga ngakonkhoska ukongwa vo ng’ombi yinthulumi ya mtafu yichita. Iyu yipafuwa kusongu kwa mjokonyu asani munthu watiyikhwema. Venivi vichitiska kuti ng’ombi yo yipwetekeki ukongwa. Venivi viyanana waka ndi vo Saulo wachitanga wechendaje Mkhristu. Iyu wajipwetekanga pawaka chifukwa walimbananga ndi akusambira aku Yesu wo awovyekanga ndi Yehova Chiuta. (Yeruzgiyani ndi Machi. 5:38, 39; 1 Timo. 1:13, 14.) Pa Waku. 12:11, “mijokonyu” yikambika mwakuphiphirisa ndipu ying’anamuwa mazu ngazeru ngo munthu wangakamba ngo ngangachitiska munthu munyaki kuti wachitepu kanthu.
nwt Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka
Mjokonyu. Nthonga yitali ya kachisulu kakuthwa kunthazi yo alimi agwiriskiyanga ntchitu kukhweme nyama. Mjokonyu uyeruzgikiya ndi mazu nga munthu wazeru ngo ngatovya munthu wakuvwa kuti wagwiriskiyi ntchitu ulongozgi wazeru. Mazu ngakuti “kupafuwa kusongu kwa mjokonyu,” ngakambika chifukwa cha vakuchita va nkhuzi yakusuzga yo yikana kukhwemeka ndi mjokonyu ndipu yitiwupafuwa, vo vichitiska kuti yijipweteki.—Machi. 26:14; Ŵeru. 3:31.
w03 11/15 16-17 ¶14
Wovyani Ŵanthu Kuti Alonde Uthenga wa Ufumu
14 Paulo waziŵanga kuti Agiripa wenga Myuda chayiyu cha. Kweni wati wawona kuti waziŵa vinandi vakukwaskana ndi Ayuda, Paulo wangukamba kuti ntchitu yaki yakupharazga yakwaskanga ukongwa “kanthu kekosi cha, kupatuwaku venivo Vakulemba va Achimi kweniso vaku Mozesi vikukambiya limu kuti vichitikengi.” Vinthu ivi venga vakukwaskana ndi kufwa kwaku Mesiya ndi kuyuskika kwaki. (Machi. 26:22, 23) Wachikambiskana ndi Agiripa, Paulo wangufumba kuti: “Fumu Agiripa, kumbi mutivigomezga Vakulemba va Achimi?” Yapa Agiripa wangusoŵa chakumuka. Asani wangumuka kuti wativigomezga cha, ŵanthu atingi alekengi kumuwona nge Myuda. Kweniso asani wangulongo kuti wakoliyana ndi vo Paulo wakambanga, vatingi vilongongi so kuti wakoliyana ndi wakutumika Paulo ndipu ŵanthu atingi akambengi kuti ndi Mkhristu. Paulo wangumuka mwazeru fumbu laki lo wangufumba yija. Iyu wangukamba kuti: “Ndiziŵa kuti mutivigomezga.” Kumbi Agiripa wangumukanji? Iyu wangukamba kuti: “Mu kanyengu kamanavi ukhumba kundikopa kuti ndije Mkhristu.” (Machi. 26:27, 28) Chinanga kuti Agiripa wanguja Mkhristu cha, kweni viwoneke limu kuti uthenga waku Paulo ungumufika pa mtima.—Aheberi 4:12.
JANUARY 28–FEBRUARY 3
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MACHITIDU 27-28
“Paulo Wangukwera Sitima Pakuluta ku Roma”
“Palivi Chinanga Njumoza Waku Yimwi yo Wafwengi”
15 Viwoneke limu kuti Paulo wangupharazgiya ŵanthu anandi musitima vakukwaskana ndi “chilindizga cho Chiuta wakulayizga.” (Machi. 26:6; Ako. 1:5) Wati wawona kuti sitima yo yingasweka nyengu yeyosi, Paulo wanguŵasimikiziya ŵanthu wo wenga nawu limoza musitima kuti ataskikengi. Iyu wangukamba kuti: “Usiku wunu mungelu . . . wanguma pafupi nani ndipu wangundikambiya kuti: ‘Ungawopanga cha Paulo. Utenere kuchiwoneke pa masu paku Kayisara ndipu awona! Chiuta wakutaskengi limoza ndi ŵanthu wo we nawu musitima.’” Paulo wanguŵachiska kuti: “Mwaviyo khwimani mtima mwaŵanthu, chifukwa ndigomezga Chiuta kuti vinthu vichitikengi ndendende nge mo mungelu wandikambiya. Kweni sitima yamusweka pachilwa chinyaki.”—Machi. 27:23-26.
“Palivi Chinanga Njumoza Waku Yimwi yo Wafwengi”
18 Ŵanthu wo angutaskika anguchisanirika pa chilumba cha Melita, chakumwera kwa Sisile. (Wonani bt-CN, pabokosi lakuti “Kodi ku Melita Kunali Kuti?” papeji 209.) Ŵanthu a pachilumba ichi wo alongoronga chineneru chachilendu anguŵalongo “lisungu likulu ukongwa.” (Machi. 28:2) Yiwu anguŵapembe motu alendu ŵenaŵa chifukwa anguzumbwa ndi vuwa kweniso ambwakamiyanga chifukwa cha kuzizira. Motu uwu unguŵawovya kuti afundi chinanga kuti kwenga vuwa kweniso kwaziziranga. Unguwovya so kuti pachitiki chakuziziswa.
21 Muchigaŵa cho mwajanga munthu munyaki wakukhupuka yo wadanikanga kuti Pabuliyo. Munthu uyu wenga ndi malu ngakulu. Iyu watenere kuti ndiyu wenga mura wa asilikali a boma la Aroma pachilumba cha Melita. Luka wangukamba kuti Pabuliyo wenga ‘munthu waudindu pachilwa cho.’ Iyu wangugwiriskiya ntchitu zina la udindu lenili lo lisanirika so muvakulemba viŵi vakali va ku Melita. Iyu wangumulondere umampha Paulo ndi anyaki ndipu wanguŵaphwere kwa mazuŵa ngatatu. Kweni awisi aku Pabuliyo angutama. Yapa napu Luka wangukonkhoska umampha nthenda yo angutama ndipu wangugwiriska ntchitu mazu chayingu nga vachipatala. Iyu wangulemba kuti “angugona chifukwa chakuti angufunda muliŵavu kweniso angutama pamoyu pa ndopa.” Paulo wangupemphera kweniso wanguŵika manja ngaki paku yiwu ndipu anguchira. Ŵanthu a pachilumba ichi anguzizwa ukongwa ndi chakuziziswa chenichi. Mwaviyo, angwamba kuza ndi ŵanthu anyaki wo atamanga kuti nawu azichizgiki. Anguza so ndi mphasu zinandi zo zinguwovya Paulo ndi anyaki wo wenga nawu limoza pa ulendu uwu.—Machi. 28:7-10.
“Wangupereka Mwakukwana Ukaboni”
10 Gulu la ŵanthu wo ŵenga pa ulendu lati lafika ku Roma, “Paulo wanguzomerezeka kuja yija ndi msilikali yo wamuwoneriyanga.” (Machi. 28:16) Kanandi akayidi ambula kofya ukongwa aŵamangiliyanga simbi ku mulonda wawu kuti aleki kuthaŵa. Chinanga kuti Paulo nayu wangumangika viyo, iyu wapharazganga mbwenu vakukwaskana ndi Ufumu. Tingakamba kuti simbi zo angumumanga nazu zingumujalisa cheti cha. Mwaviyo, iyu wati wapumuwa kwa mazuŵa ngatatu pe, wangudana ŵaraŵara ŵa Ayuda a ku Roma kuti amuziŵi kweniso kuti waŵapharazgiyi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty vo tisambira pa Machi. 27:9
nyengu yakufunga ya Zuŵa Lakubenekere Maubudi: Pamwenga kuti “kufunga kwa munyengu ya chipwepwi.” Mazu ngaki chayingu, “kufunga.” Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti kufunga ngakamba za kufunga mwakukoliyana ndi Dangu laku Mozesi. Kufunga kwenuku kwachitikanga kamoza pa chaka pa Zuŵa Lakubenekere Maubudi ndipu kudanika so kuti Yomu Kipu (mu Chiheberi, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “zuŵa lakubenekere”). (Ŵale. 16:29-31; 23:26-32; Maŵe. 29:7; wonani Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka, “Zuŵa Lakupepese Maubudi.”) Mazu ngakuti “mujisuzgengi,” ngo ngagwiriskikiya ntchitu pa nkhani ya Zuŵa Lakupepese Maubudi, kanandi ngang’anamuwa kujikaniza pa vinthu vakupambanapambana, kusazgiyapu “kufunga.” (Ŵale. 16:29) Mazu ngakuti “kufunga” ngo nge pa Machi. 27:9 ngakoliyana ndi fundu yakuti Zuŵa Lakupepese Maubudi ndipu “kufunga” ndichu chenga chinthu chikulu cho chachitikanga panyengu yeniyi. Venivi valongonga so kuti munthu ngwakujikaniza nadi. Zuŵa Lakupepese Maubudi lakwaniyanga chakukumaliya kwa September pamwenga kukwamba kwa October.
nwtsty vo tisambira pa Machi. 28:11
Ŵana Anthulumi aku Zewu: Malinga ndi mbiri ya Agiriki kweniso Aroma, “Ŵana Anthulumi aku Zewu” (mu Chigiriki, Di·oʹskou·roi) ŵenga Castor ndi Pollux. Ŵana yaŵa ŵenga amuwoli ndipu ŵenga ŵana aku chiuta Zewu (yo waziŵika so kuti Jupiter) ndipuso fumukazi ya ku Sparta zina laki Leda. Ŵanthu agomezganga kuti achiuta yaŵa avikiliya ŵanthu akwenda panyanja kweniso kuŵataska asani umoyu wawu we pangozi. Nkhani ya chikwangwani cho achimangiriyanga panthazi pa sitima mbukaboni so unyaki wakuti yo wakulemba nkhani iyi wawonanga ndi masu vo vachitikanga.