Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
DECEMBER 2-8
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIVUMBUZI 7-9
“Yehova Watumbika Mzinda Ukulu Wambula Kuŵerengeka”
it-1 997 ¶1
Mzinda Ukulu
Venivi vingachitiska kuti tijifumbi fumbu lakuti: Asani a “mzinda ukulu” mbanthu wo azamutaskika ndi kuja panu pacharu chapasi, ntchifukwa wuli Bayibolu likamba kuti ‘amukuma panthazi pa mpandu waufumu waku Chiuta ndi panthazi pa Mwanawambereri’? (Chivu. 7:9) Mu Bayibolu, mazu ngakuti ‘kuma’ nyengu zinyaki ngang’anamuwa kuyanjika pamwenga kuzomerezeka ndi munthu waudindu yo ŵanthu atuma pamasu paki. (Sumu 1:5; 5:5; Nthanthi 22:29; Luka 1:19) Chaputala 6 cha buku la Chivumbuzi chikonkhoska kuti “mafumu nga pacharu chapasi, ŵanthu a maudindu, ŵaraŵara ŵa asilikali, akukhupuka, ŵanthu anthazi, kapolu weyosi ndipuso mwanangwa weyosi,” akhumbanga kubisama “ku chisku chaku Yo waja pampandu waufumu ndipuso ku ukali wa Mwanawambereri, pakuti zuŵa likulu la ukali wawu lafika, ndipu ndiyani yo wangafiska kumaku?” (Chivu. 6:15-17; yeruzgiyani ndi Luka 21:36.) Mwaviyo, venivi vilongo kuti mzinda ukulu mbanthu wo angutaskika pa zuŵa la ukali waku Yehova. Ŵanthu ŵenaŵa angufiska ‘kuma’ pamasu paku Chiuta chifukwa anguzomerezeka ndi iyu kweniso Mwanawambereri.
it-2 1127 ¶4
Chisuzgu
Pati pajumpha vyaka pafufupi 30 Yerusalemu wati wabwangandulika, wakutumika Yohane wanguwona chiwona cho chakambanga za mzinda ukulu wa ŵanthu akutuliya mumitundu yosi, mumafuku ngosi, ndipuso mu ŵanthu wosi. Mu chiwona ichi wanguvwa mazu ngakuti: “Yaŵa mbeniwo atuwa mu chisuzgu chikulu.” (Chivu. 7:13, 14) Fundu yakuti mzinda ukulu ‘watuwa mu chisuzgu chikulu’ yilongo kuti yiwu ataskika. Vo lemba la Machitidu 7:9, 10 likamba visimikiziya fundu yeniyi. Lemba ili likamba kuti: “Chiuta wenga [ndi Yosefi]. Ndipuso Chiuta wangumutaska mu masuzgu ngaki ngosi.” Kutaskika kwaku Yosefi mu masuzgu ngaki ngosi kung’anamuwa ŵaka kuti wangufiska kukunthiyapu pe cha, kweni wanguyesesa kumalana ndi masuzgu ngo wangukumana nangu.
it-1 996-997
Mzinda Ukulu
Mo Tingaŵaziŵiya. Ŵanthu a “mzinda ukulu” tingaŵaziŵa umampha asani tiwona vo chaputala 7 cha buku la Chivumbuzi chikonkhoska kweniso vo malemba nganyaki nangu ngakamba pa nkhani yeniyi. Lemba la Chivumbuzi 7:15-17 likamba kuti Chiuta ‘watandawuliya chihema chaki paku yiwu,’ watiŵalongozge ku “akasupi a maji ngaumoyu,” ndipuso wazamuleska “masozi ngosi mumasu mwawu.” Pa Chivumbuzi 21:2-4 pe mazu ngakuyanana ndi ngenanga. Pakamba kuti: “Chihema chaku Chiuta che pakati pa ŵanthu,” iyu “waleskengi masozi ngosi mumasu mwawu,” ndipu “nyifwa yiŵengepu so cha.” Mwaviyo, chiwona ichi chikamba za ŵanthu wo amuja kuchanya cha ko ‘Yerusalemu Mufya wasika kutuwa kuchanya,’ kweni chikamba za ŵanthu wo azamuja pacharu chapasi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
re 115 ¶4
Kudinda Chidindu Isirayeli Waku Chiuta
4 Tikayika cha kuti angelu anayi ŵenaŵa amiya magulu nganayi nga angelu ngo Yehova watingagwiriskiya ntchitu kuti cheruzgu chaki chileki kuperekeka liŵi mpaka pa nyengu yaki yakuŵikikiya limu. Vinthu vazamunangika ukongwa pa nyengu yo angelu ŵenaŵa azamutayiya mphepu za ukali waku Chiuta pa nyengu yimoza muvigaŵa vosi vinayi: kumpotu, kumwera, kuvuma kweniso kuzambwi. Pa nyengu iyi, vinthu vazamunangika ukongwa kuluska pa nyengu yo Yehova wangugwiriskiya ntchitu mphepu zinayi zenizi kuti wabayi Aelamu. (Yeremiya 49:36-38) Chimphepu ichi chazamuja chikulu ukongwa kuluska cho Yehova wangugwiriskiya ntchitu pakunanga mtundu wosi wa Aamoni. (Amosi 1:13-15) Venivi vilongo kuti pacharu chapasi palivi boma lelosi laku Satana lo lazamufiska kumaku pa zuŵa la ukali waku Yehova. Pa nyengu iyi Yehova wazamulongo kuti iyu pe ndiyu ngwakwenere kulamuliya mpaka muyaya.—Sumu 83:15, 18; Yesaya 29:5, 6.
it-1 12
Abadoni
Kumbi Abadoni mungelu wa chizenji ndiyani?
Pa Chivumbuzi 9:11, mazu ngakuti “Abadoni” ngagwiriskikiya ntchitu nge zina la “mungelu wa chizenji.” Zina lenili mu Chigiriki likambika kuti Apoliyoni ndipu ling’anamuwa kuti “Wakuchitiska Pharanyiku.” Mu vyaka va mu ma 1800, akaswiri anyaki a Bayibolu agomezganga kuti uchimi wa pa lemba ili ukamba za ŵanthu nge Fumu Vespasian, Muhammad, kweniso Napoleon, ndipuso kuti mungelu uyu ngwaku Satana. Kweni pa Chivumbuzi 20:1-3 palongo kuti mungelu yo we ndi “maki nga chizenji” ndi mungelu waku Chiuta. Mungelu uyu ngwaku Satana cha, chifukwa lemba ili lilongo kuti wangumanga Satana ndi kumuponya muchizenji. Pakukamba za mazu nga pa Chivumbuzi 9:11, Bayibolu linyaki likamba kuti: “Abadoni, ndi mungelu waku Satana cha kweni waku Chiuta, chifukwa Chiuta ndiyu watimutuma kuti wagwirengi ntchitu yakuparanya.”—The Interpreter’s Bible
Mu malemba nga Chiheberi ngo takambiskana, tawona kuti mazu ngakuti ʼavad·dohnʹ ngayanana ndi mazu ngakuti Shelo kweniso nyifwa. Pa Chivumbuzi 1:18 pe mazu ngaku Khristu Yesu ngakuti: “Nde wamoyu muyaya mpaka muyaya. Nde ndi maki nga nyifwa kweniso nga Masanu.” Pa Luka 8:31 palongo kuti iyu ndiyu we ndi mazaza ngakukwaskana ndi chizenji. Lemba la Aheberi 2:14 lilongo kuti iyu we ndi nthazi zakubaya, kusazgapu nthazi zakubayiya Satana. Lemba ili likamba kuti Yesu nayu wanguja wandopa ndi liŵavu, kuti “kuporote mu nyifwa yaki wanangi Dyaboli, yo we ndi nthowa yakuchitiskiya nyifwa.” Pa Chivumbuzi 19:11-16 palongo kuti iyu ndiyu Chiuta wakumusankha kuti waje Wakunanga pamwenga kuti Wakubaya.—Wonani pamutu wakuti APOLLYON.
DECEMBER 9-15
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIVUMBUZI 10-12
“‘Akaboni Ŵaŵi’ Angubayika Pavuli Paki Anguja So ndi Umoyu”
w14 11/15 30
Vo Akuŵerenga Afumba
Kumbi akaboni ŵaŵi wo akambika mubuku la Chivumbuzi chaputala 11 mbayani?
Lemba la Chivumbuzi 11:3 likamba za akaboni ŵaŵi wo akhumbikanga kupharazga uchimi kwa mazuŵa 1,260. Nkhani iyi yikamba so kuti chikoku chatingi ‘chiŵathereskengi ndi kuŵabaya.’ Kweni pavuli pa ‘mazuŵa ngatatu’ ndi hafu, akaboni ŵaŵi ŵenaŵa atingi ajengi so ndi umoyu ndipu venivi venga vakuziziswa ukongwa ku ŵanthu wo awoneriyanga.—Chivumbuzi 11:7, 11.
Kumbi akaboni ŵaŵi ŵenaŵa mbayani? Fundu za mubuku la Chivumbuzi chaputala 11 zititiwovya kusaniya kwamuka kwa fumbu ili. Chakwamba, tituvwa kuti yiwu amiya “maolivi ngaŵi ndi malimbuni ngaŵi” pamwenga kuti vakuŵikapu nyali viŵi. (Chivu. 11:4) Ivi vititikumbuska uchimi waku Zekariya wo ukonkhoska za vakuŵikapu nyali ndipuso vimiti viŵi va maolivi. Vimiti va maolivi venivi vamiyanga akusankhika ŵaŵi wo ndi Kazembi Zerubabele kweniso Mura Wasembi Yoswa “wo atuma pafupi ndi Ambuya a charu chosi chapasi.” (Zeka. 4:1-3, 14) Chachiŵi, akaboni ŵaŵi akambika kuti achita vakuziziswa nge vo Mozesi ndi Eliya achitanga.—Yeruzgiyani Chivumbuzi 11:5, 6 ndi Maŵerengedu 16:1-7, 28-35 kweniso 1 Ŵakaronga 17:1; 18:41-45.
Kumbi fundu ziŵi zenizi ziyanana wuli? Fundu yeyosi yikonkhoska za ŵanthu akusankhika aku Chiuta wo alongozganga mu nyengu yakusuzga ukongwa. Uchimi wa mu chaputala 11 cha buku la chivumbuzi ungufiskika pa nyengu yo abali akusankhika apharazganga uku avwala “vigudulu” kwa vyaka vitatu ndi hafu. Pa nyengu iyi, yiwu alongozganga pa ntchitu yakupharazga po Ufumu waku Chiuta ungujalikiskika mu 1914.
Po ŵenga pafupi kumaliza ntchitu yakupharazga uku avwala vigudulu, abali akusankhika ŵenaŵa anguja nge abayika mwauzimu po anguŵikika mujeri kwa kanyengu kamanavi. Kanyengu kenaka kamiyanga mazuŵa ngatatu ndi hafu. Mwaviyo, arwani aku Chiuta awonanga nge kuti ntchitu yakupharazga yamaliya limu ndipu venivi vinguŵakondwesa ukongwa.—Chivu. 11:8-10.
Kweni nge mo uchimi wenuwu ungukambiya, pavuli pa mazuŵa ngatatu ndi hafu, akaboni ŵaŵi ŵenaŵa anguja so ndi umoyu. Akhristu akusankhika angutuwa mujeri ndipu wo anguja akugomezgeka angusankhika mwapade ndi Chiuta kuporote mwaku Yesu Khristu, Ambuyawu. Mu 1919, yiwu ŵenga mugulu la ŵanthu wo angusankhika kuti aje “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru” ndi chilatu chakuti aperekengi chakurya chauzimu ku ŵanthu aku Chiuta mu mazuŵa ngakumaliya.—Mate. 24:45-47; Chivu. 11:11, 12.
Chakukondwesa so ukongwa ntchakuti, lemba la Chivumbuzi 11:1, 2 likonkhoska kuti vakuchitika venivi vikoliyana ndi nyengu yo Yesu wanguziya kuziyendere kuti wawoni asani kusopa kwauneneska kutenda umampha. Malaki chaputala 3 chikonkhoska so venivi kuti Yesu wanguza kuziyenga kweniso kuzitowesa kusopa kwauneneska. (Mala. 3:1-4) Kumbi kuyenga ndipuso kutowesa kwenuku kunguto nyengu yitali wuli? Kungwamba mu 1914 mpaka kukwamba kwa 1919. Nyengu yeniyi yisazgapu nyengu ya mazuŵa 1,260 (yo ndi myezi 42) ndipuso mazuŵa ngakuyeruzgiya ngatatu ndi hafu ngo ngakambika mubuku la Chivumbuzi chaputala 11.
Ntchinthu chakukondwesa ukongwa kuziŵa kuti Yehova wangunozga kuti paje ntchitu yakuyenga ŵanthu ŵaki mwauzimu kuti achitengi ntchitu zamampha. (Tito 2:14) Kweniso, tiwonga ukongwa kuti Abali akugomezgeka wo alongozganga pa nyengu yo ayesekanga angulongo chakuwoniyapu chamampha ndipu ivi vinguchitiska kuti ateŵetiyengi nge akaboni ŵaŵi wo akambika mubuku la Chivumbuzi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 880-881
Mpukutu
Vo Umiya. Mu Bayibolu, mazu ngakuti “mpukutu” ngamiya vinthu vakupambanapambana. Ezekiele ndi Zekariya anguwona mpukutu wakulembeka kosikosi, mukati ndi kubwalu. Kali mipukutu yinandi yalembakanga kurwandi limoza pe. Kweni asani mpukutu walembeka kosikosi, ndikuti mpukutu wo we ndi uthenga uzitu, ukulu kweniso wakofya wacheruzgu. (Ezeki. 2:9–3:3; Zeka. 5:1-4) Chiwona cha buku la Chivumbuzi chilongo kuti munthu yo wanguja pampandu waufumu wenga ndi mpukutu kujanja laki lamaryi. Mpukutu wenuwu ungumatika vidindu 7. Vidindu venivi vavikiliyanga kuti ŵanthu aleki kuwona vo vingulembekamu mpaka po Mwanawambereri waku Chiuta wanguvilamatuliya. (Chivu. 5:1, 12; 6:1, 12-14) Pavuli paki mu chiwona chenichi Yohane wangupaskika mpukutu ndipu wangulamulika kuti wawuryi. Mpukutu wenuwu wanowanga mumulomu mwaki wachiwurya kweni pakumaliya paki ungumupweteka mumoyu. Viwoneka kuti penga pambula kusuzga kuti ŵanthu awuvwisi mpukutu uwu chifukwa chakuti wenga wambula kumatika. Viwoneka kuti mpukutu uwu wenga ‘wakunowa’ kwaku Yohane chifukwa wenga ndi uthenga wambula kusuzga kuwuvwa, kweni wenga so wakuŵaŵa chifukwa mwenga uthenga wakusuzga kuti wawukambi ku ŵanthu, nge mo wangulamulikiya. (Chivu. 10:1-11) Ezekiele nayu wangupaskika mpukutu wange wenuwu wo wenga ndi “sumu za chitima, za kudandawula ndipuso za kuliya.”—Ezeki. 2:10.
it-2 187 ¶7-9
Urwirwi wa Pakubala
Mu chiwona chaku Yohane cho che mubuku la Chivumbuzi chilongo kuti wanguwona munthukazi wakuchanya wachiliya chifukwa “wavwanga urwirwi ndi kuŵaŵa kwa pa nyengu ya kubala.” Munthukazi uyu wangubala “mwana munthulumi, mnyamata, yo wazamulongozga mitundu yosi ya ŵanthu ndi nthonga yachisulu.” Chinanga kuti chinjoka chakhumbanga kumumeza mwana uyu, kweni “mwana waki wangukwamphulikiya kwaku Chiuta kweniso kumpandu waki waufumu.” (Chivu. 12:1, 2, 4-6) Mazu ngakuti mwana uyu wangukwamphulikiya kwaku Chiuta ngalongo kuti Chiuta wanguzomera kuti ndi mwana waki. Venivi ndivu so vachitikanga mu nyengu yakali. Asani mwana wawaku ŵaka alutanga nayu kwa awisi kuti azomerezi asani ngwawu nadi. (Wonani pamutu wakuti BIRTH.) Mwaviyo, “munthukazi” yo wakambika mu chiwona ichi ndi muwolu waku Chiuta ndipu wamiya “Yerusalemu wakuchanya,” yo ndi ‘nyina’ waku Khristu kweniso abali ŵaki akusankhika.—Aga. 4:26; Ahe. 2:11, 12, 17.
Munthukazi wakuchanya waku Chiuta ngwakufikapu ndipu wangavwa urwirwi cha pakubala. Mwaviyo, mazu ngakuti urwirwi wa pakubala ngamiya vinthu vinyaki ndipu ngalongo kuti “munthukazi” uyu watingi waziŵengi kuti wepafupi kubala ndipu wakhumbikanga kulindizgapu kamanavi.—Chivu. 12:2.
Kumbi “mwana munthulumi, mnyamata,” yo wakambika pa lemba ili ndiyani? Iyu ‘wazamulongozga mitundu yosi ya ŵanthu ndi nthonga yachisulu.’ Venivi vingukambikiya limu pa lemba la Sumu 2:6-9 lo likamba za Fumu ya Ufumu waku Chiuta. Kweni Yohane wanguwona chiwona ichi pati pajumpha nyengu yitali kutuliya po Khristu wanguwiyaku, wangufwiya kweniso po wanguyuskikiya. Mwaviyo, chiwona ichi chitenere kuti chimiya kuwaku kwa Ufumu waku Mesiya wo ukuperekeka mumanja mwaku Yesu Khristu, yo ndi Mwana waku Chiuta. Iyu wakuyuskika kwa akufwa ndipu “wakuja kujanja lamaryi laku Chiuta. Kutuliya pa nyengu yeniyo, walindizga kuti arwani ŵaki aŵikiki kusi kwa maphazi ngaki.”—Ahe. 10:12, 13; Sumu 110:1; Chivu. 12:10.
DECEMBER 16-22
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIVUMBUZI 13-16
“Mungaviwopanga Cha Vinyama Vakofya”
w12 6/15 8 ¶6
Yehova “Wavumbuwa Visisi”
6 Cha mu ma 96 C.E., Yesu yo wanguyuskika wangulongo Yohane viwona vakupambanapambana vakukondwesa. (Chivu. 1:1) Mu chiwona chinyaki, Yohane wanguwona chinjoka cho chamiyanga Dyaboli ndipu chinguma mumphepeti mwa nyanja. (Ŵerengani Chivumbuzi 13:1, 2.) Yohane wanguwona so chinyama chinyaki chachilendu chichituwa munyanja yeniyo ndipu chingupaskika mazaza ngakulu ndi Satana. Pavuli paki mungelu wangukambiya Yohane kuti chinyama chakuti mbuu cha mitu 7, cho ntchikozgu cha chinyama cho chikambika pa Chivumbuzi 13:1, chimiya “mafumu 7” pamwenga kuti maboma. (Chivu. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Pa nyengu yo Yohane walembanga chiwona ichi ndipu maufumu ngankhondi ngawa kali, umoza ndipu ulipu, kweni ndipu “unyaki wechendazi.” Kumbi maufumu ngakulungakulu pacharu chosi ndi nanga? Tiyeni tikambiskani vo mutu wewosi wachinyama cho chizumbulika mubuku la Chivumbuzi umiya. Tiwonengi so mo uchimi waku Daniyeli utitiwovye kuti tingaziŵi umampha maufumu ngenanga. Daniyeli wangulemba uchimi uwu kwati kwaja vyaka vinandi maufumu ngenanga ngechendaŵeku.
re 194 ¶26
Kulimbana ndi Vinyama Viŵi Vakofya
26 Kumbi ulamuliru wenuwu ndi nuwu? Ulamuliru uwu mbufumu Wapacharu Chosi wa Britain ndi America, wo umiya mutu wanambala 7 wa chinyama chakofya chakwamba. Ufumu wenuwu umiya so chinyama chakofya chachiŵi, kweni yapa sonu vakuchita vaki vipambana ndi vo wachitanga pakwamba. Chifukwa chakuti chinyama chakofya ichi chazumbulika pakuchija muchiwona ichi, vititiwovya kuti tiziŵi umampha mo ufumu uwu uchitiya vinthu pakuwija pacharu chosi. Chinyama chakofya chakuphiphirisa cha masengwi ngaŵi chenichi, chimiya maufumu ngaŵi ngo ngalamuliya charu chosi pa nyengu yimoza kutuliya muvyaru viŵi vakupambana kweni ngachita vinthu mwakukoliyana. Masengwi ngaki ngaŵi ngo ngayanana ndi “nga mwana wa mbereri” ngalongo kuti chinyama ichi ntchakufwasa, chichita vinthu vankhaza cha ndipu vyaru vinandi viwona kuti ichu ndichu chilamuliya umampha ukongwa. Kweni chilongoro “nge chinjoka” munthowa yakuti chichichizga kweniso chiwofyeza vyaru vosi vo vikana ulamuliru waki, ndipu asani vakana, chitivichitiya nkhaza. Chitiŵachiska cha ŵanthu kuti ajithereskengi ku Ufumu waku Chiuta wo ulamulirika ndi Mwanawambereri waku Chiuta. Mumalu mwaki chitiŵachiska kuti achitengi vakukhumba vaku Satana, yo ntchinjoka chikulu. Chinyama chakofya chenichi chichiska so ŵanthu kuti ayanjengi ukongwa charu chawu kweniso kuti atinkhanengi. Venivi vichitiska kuti asopengi chinyama chakofya chakwamba chiya.
re 195 ¶30-31
Kulimbana ndi Vinyama Viŵi Vakofya
30 Vo vachitika mu mbiri ya ŵanthu valongo pakweru kuti chikozgu chenichi ndi wupu wo ukujalikiskika wo utovyeka ndi charu cha Britain ndi United States. Pakwamba wupu wenuwu waziŵikanga kuti League of Nations. Kweni asani tifika muchaputala 17 cha buku la Chivumbuzi, tiwonengi chinyama chinyaki chamoyu chakuti mbuu, chakujimiya pakuchija cho chimiya so wupu uwu. Yapa sonu chinyama ichi chiwonekengi mwakupambanaku ndi mo chawonekiyanga pakwamba. Wupu wapacharu chosi wenuwu ‘ukamba’ vinthu mwakujikuzga kuti ndiwu pe wo ungazisa chimangu kweniso ungavikiliya ŵanthu pacharu chosi. Kukamba uneneska, wupu uwu sonu wasambuka gulu lo lichitiska kuti ŵanthu atinkhanengi ndi kuyambana. Wupu wenuwu uwofyeza vyaru pamwenga ŵanthu wo aleka kuvwiya ulamuliru waki kuti ulekengi kuŵawovya munthowa yeyosi, vo viyanana ŵaka ndi kuŵabaya. Wupu wenuwu wa League of Nations wenga ndi mundandanda wa vyaru vosi vo venga pasi pa ulamuliru waki ndipu ungutuzgamu vyaru vosi vo vingutondeka kulondo fundu zaki. Asani chisuzgu chikulu chaziyambapu, “masengwi” nga chinyama chakofya chenichi ngo nge ndi asilikali anthazi ngazamugwira ntchitu yikulu yakubwanganduwa.—Chivumbuzi 7:14; 17:8, 16.
31 Kutuliya pa Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi, chikozgu cha chinyama chakofya chenichi cho sonu chiziŵika kuti ndi wupu wa United Nations chabayapu kali ŵanthu anandi. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1950 asilikali a wupu wa United Nations angusereriyapu pa nkhondu yapakati pa charu cha North Korea ndi South Korea. Asilikali a wupu wenuwu limoza ndi asilikali a charu cha South Korea angubaya ŵanthu pafufupi 1,420,000 a ku North Korea ndi a ku China. Kweniso kwambiya mu 1960 mpaka 1964, asilikali a United Nations anguchichitaku so nkhondu ya ku Democratic Republic of Congo. Ndipuso alongozgi akutchuka ukongwa mucharu ichi nge Papa Paulo wanambala 6 kweniso Yohane Paulo Wachiŵi akamba mwakusimikiza kuti chikozgu chenichi pe ndichu ŵanthu angachigomezga kuti chingawovya kuti pacharu chosi paje chimangu. Yiwu akamba so kuti asani ŵanthu angatondeka kuteŵete chinyama chakovya chenichi, ndikuti mtundu wa ŵanthu ujibayisengi. Mwakuphiphirisa, tingakamba kuti chinyama chakofya chenichi chibaya ŵanthu wosi wo akana kuvwiya ndipuso kusopa chikozgu chenichi.—Marangu 5:8, 9.
w09 2/15 4 ¶2
Fundu Zikulu za Mubuku la Chivumbuzi—Chigaŵa Chachiŵi
13:16, 17. Chinanga kuti tingasuzgika kuchita vinthu vazuŵa ndi zuŵa pa umoyu nge ‘kugula pamwenga kugulisa,’ tingachichizgikanga cha mpaka kwamba kulamulika ndi chinyama chakofya chenichi paumoyu widu. Kuzomereza ‘kudindika chidindu pajanja lidu lamaryi pamwenga pavisku vidu’ ndi chinyama chakofya chenichi kungachitiska kuti chiyambi kulamuliya vakuchita vidu kweniso maŵanaŵanu ngidu.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
w09 2/15 4 ¶5
Fundu Zikulu za Mubuku la Chivumbuzi—Chigaŵa Chachiŵi
16:13-16. “Mazu ngakukambirika . . . ngakukazuzgika” ngamiya vinthu vaboza vo viŵanda vikamba ndi chilatu chakuti mafumu nga pacharu chapasi ngaleki kopa mbali 7 za ukali waku Chiuta zo zipungulika. Mumalu mwaki viŵanda ivi vitiŵachiska kuti asuskengi ulamuliru waku Yehova.—Mate. 24:42, 44.
w15 7/15 16 ¶9
“Utaski Winu Uŵandika”
9 Iyi yazamukuŵa nyengu yakupharazgiya ‘uthenga wamampha wa Ufumu’ cha. Nyengu yakuchitiya ivi yazamukuŵa kuti yamala kali. “Umaliru” wazamuja kuti wafika. (Mate. 24:14) Kweni yazamukuŵa nyengu yakupharazgiya uthenga wacheruzgu. Tazamukambiyanga ŵanthu kuti charu chaku Satana ichi chepafupi kumala. Bayibolu liyeruzgiya uthenga uwu ndi mya ya matalala. Likamba kuti: “Ndipu mya ya matalala ngakulungakulu yinguwiya ŵanthu kutuwa kuchanya. Mwa wewosi wenga uzitu pafufupi talente yimoza. Ndipu ŵanthu angunyoza Chiuta chifukwa cha mulili wa matalala, pakuti mulili waki wenga ukulu ukongwa.”—Chivu. 16:21.
DECEMBER 23-29
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIVUMBUZI 17-19
“Nkhondu Yaku Chiuta Ndiyu Yazamumalisa Nkhondu Zosi”
w08 4/1 8 ¶3-4
Nkhondu Yaku Chiuta ya Aramagedoni Ndiyu Yazamumalisa Nkhondu Zosi
Asani ŵanthu aheni ndiwu alamuliya, ŵanthu arunji angaja mwachimangu cha kweniso angavikilirika cha. (Nthanthi 29:2; Wakutaula 8:9) Kukamba uneneska, isi tilivi nthazi zakukaniza ŵanthu kuti aleki kuchita vinthu viheni. Mwaviyo, ŵanthu angaja mwachimangu kweniso angachita vinthu mwaurunji pijapija asani ŵanthu aheni atuzgikapu. Solomoni wangulemba kuti: “Munthu muheni ndi sembi yakuwombole munthu murunji.”—Nthanthi 21:18.
Chifukwa chakuti Chiuta ndiyu Wakuyeruzga, tikayika cha kuti mulandu wewosi wakukwaskana ndi ŵanthu aheni wazamuyeruzgika mwaurunji. Ndichu chifukwa chaki Abrahamu wangufumba kuti: “Kumbi wakuyeruzga wa charu chosi chapasi wachitengi vinthu vaurunji cha?” Pavuli paki Abrahamu wanguwamu yija kuti nyengu zosi Yehova wachita vinthu vaurunji! (Chiyambo 18:25) Kweniso, Bayibolu lititisimikiziya kuti Yehova wakondwa cha kubaya ŵanthu aheni kweni wachita viyo asani wawona kuti akhumba cha kulapa.—Ezekiele 18:32; 2 Peturo 3:9.
it-1 1146 ¶1
Hachi
Mu chiwona, wakutumika Yohane wanguwona kuti Yesu Khristu wakwera pahachi yituŵa ndipu asilikali wosi wo amulondonga nawu angukwera pamahachi ngatuŵa. Chiwona ichi chinguvumbulika kwaku Yohane ndipu chamiyanga nkhondu yaurunji yo Khristu wazamuchita pakuthereska arwani ŵaki wosi mumalu mwa Awisi, a Yehova. (Chivu. 19:11, 14) Ŵanthu anayi wo akwera pamahachi kweniso vo azamuchita vimiya vo Yesu wazamuchita nge fumu, ndipuso masoka ngo ngazamuchitika pavuli paki.—Chivu. 6:2-8.
re 286 ¶24
Fumu Yanthazi Yazamupunda pa Nkhondu ya Aramagedoni
24 Chinyama chakofya chamitu 7 kweniso cha masengwi 10 cho chingutuwa munyanja chimiya mawupu nga ndali ngaku Satana. Chinyama chenichi chazamutuzgikapu mwamabuchibuchi limoza ndi mchimi waboza yo wamiya ufumu wapacharu chosi wanambala 7. (Chivumbuzi 13:1, 11-13; 16:13) Chinyama chakofya chenichi ndipuso mchimi waboza, vazamuponyeka “munyanja yamotu” veche “vamoyu,” pamwenga kuti veche kuchita vinthu mwakukoliyana pakususka ŵanthu aku Chiuta pacharu chapasi. Kumbi yeniyi ndi nyanja yamotu chayiwu? Awa. Tikamba viyo chifukwa chinyama chakofya kweniso mchimi waboza ndi vinyama chayivu cha. Mwaviyo, nyanja yamotu yeniyi yimiya kubayikiya limu, kwambula chilindizga chakuzija so ndi umoyu. Pavuli paki, nyifwa, Masanu kweniso Dyaboli vosi vazamuponyeka munyanja yamotu yeniyi. (Chivumbuzi 20:10, 14) Mwaviyo, nyanja yeniyi ndi ng’anju yamotu cha yo ŵanthu anyaki aŵanaŵana kuti ŵanthu aheni amutombozgekiyaku kwamuyaya. Tikamba viyo chifukwa Yehova watinkha kuwotcha ŵanthu pamotu.—Yeremiya 19:5; 32:35; 1 Yohane 4:8, 16.
re 286 ¶25
Fumu Yanthazi Yazamupunda pa Nkhondu ya Aramagedoni
25 Ŵanthu anyaki wosi wo ŵenga kuchigaŵa cha boma cha kweni achitangaku ŵaka vinthu vinyaki vachinyengu vo vichitika mucharu, nawu so azamubayika ‘ndi lipanga lo lazamulolopoka mumulomu mwaku yo wakwera pahachi.’ Yesu wazamuyeruzga ŵanthu ŵenaŵa kuti mbakwenere kubayika. Chifukwa chakuti Bayibolu likambapu cha kuti ŵanthu ŵenaŵa azamuponyeka munyanja yamotu, kumbi tingakamba kuti ŵe ndi chilindizga chakuti angaziyuskika? Mu Bayibolu, palivi po palongo kuti ŵanthu wo azamubayika ndi Wakuyeruzga waku Yehova pa nyengu iyi angaziyuskika. Nge mo Yesu wangukambiya, ŵanthu wosi wo ndi “mbereri” cha azamuluta “ku motu wamuyaya wo ukunozgeke Dyaboli ndi angelu ŵaki,” pamwenga kuti, “azamubayika kwamuyaya.” (Mateyu 25:33, 41, 46) Venivi vazamuchitiska kuti “zuŵa la cheruzgu ndipuso . . . zuŵa la kubayika kwa ŵanthu ambula kopa Chiuta” lizifiki chayipuchayipu.—2 Peturo 3:7; Nahumu 1:2, 7-9; Malaki 4:1.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
re 247-248 ¶5-6
Chisisi Chakuchitiska Mantha Chinguvumbulika
5 “Chinyama chakofya . . . chengaku.” Chinyama ichi chaziŵikanga kuti League of Nations ndipu chengaku kwambiya pa January 10, 1920, ndipu vyaru 63 ndivu venga mu wupu wenuwu. Kweni charu cha Japan, Germany, Italy kweniso cho kali chaziŵikanga kuti Soviet Union vingutuwamu mu wupu wenuwu. Mu September 1939, munthu yo walongozganga chipani cha Nazi ku Germany wangwambisa Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi. Wupu wa League of Nations ungutondeka kujalikiska chimangu pacharu chapasi. Mwaviyo, tingakamba kuti wupu uwu unguponyeka muchizenji chifukwa unguleka kugwira ntchitu. Kufika mu 1942, wupu uwu ndipu waleka kali kugwira ntchitu. Pa nyengu yakusuzga yeniyi, Yehova wangukambiya ŵanthu ŵaki vo chiwona chenichi ching’anamuwa. Pa unganu wo unguchitika mu chaka chenichi wamutu wakuti Charu Chifya Chaku Chiuta, Mubali N. H. Knorr wangukambapu vakukwaskana ndi uchimi wenuwu, ndipu wangukamba kuti “chinyama chakofya . . . sonu palivi.” Pavuli paki wangufumba kuti, “Kumbi wupu uwu ulutirizgengi kuja muchizenji?” Iyu wanguko mazu nga pa Chivumbuzi 17:8, ndipu wangumuka kuti: “Wupu wakukoliyana kwa vyaru wazamuyuka so.” Venivi ndivu nadi vinguchitika ndipu vingusimikiziya kuti Mazu nga uchimi ngaku Yehova ngauneneska!
Chingutuwa Muchizenji
6 Chinyama chakofya chakuti mbuu chingutuwa muchizenji. Pa June 26, 1945, ku San Francisco, U.S.A., vyaru 50 vinguzomereza kuti viyendiyengi marangu nga wupu wa United Nations (UN). Wupu uwu wakhumbanga kuti ujalikiski “chimangu ndipuso kuvikilirika pacharu chosi.” Penga vinthu vinandi vo vayanananga pakati pa wupu wa League of Nations ndi wupu wa UN. Buku linyaki likamba kuti: “Pe vinthu vinandi vo vichitiska kuti wupu wa UN uyanani ndi wupu wa League of Nations, wo ungujalikiskika pavuli pa Nkhondu Yakwamba Yapacharu Chosi . . . Vyaru vinandi vo vinguyambisa wupu wa UN ndivu so vinguyambisa wupu wa League of Nations. Mwakuyanana ndi wupu wa League of Nations, wupu wa UN nawu ungupangika kuti ujalikiskikengi chimangu pacharu chapasi. Madipatimenti ngakulungakulu nga wupu wa UN ngayanana ukongwa ndi ngo ngenga mu wupu wa League of Nations.” (The World Book Encyclopedia) Mwaviyo, wupu wa UN umiya chinyama chakofya chakuti mbuu cho chingutuwa muchizenji. Mu wupu uwu mwe vyaru vakujumpha 190 kweni mu wupu wa League of Nations mwenga ŵaka vyaru 63. Ndipu wupu wa UN uchita vinthu vinandi ukongwa kuluska wupu wakwamba wa League of Nations.
w12 6/15 18 ¶17
Yehova Wavumbuwa vo “Vitenere Kuchitika Pambula Kuswera”
17 Kweni chisopa chaboza chimalengi mwamabuchibuchi ŵaka cha. Huli lenili lilutirizgengi kuja lanthazi ukongwa, ndipu lilutirizgengi kunyenga mafumu kuti ngachitengi nalu ureŵi mpaka po Chiuta waŵikiyengi maŵanaŵanu ngaki mumitima ya mafumu ngenanga. (Ŵerengani Chivumbuzi 17:16, 17.) Pambula kuswera yapa, Yehova wachitiskengi kuti andali a mucharu chaku Satana ichi wo amiya wupu wa United Nations, ayukiyi chisopa chaboza. Andali ŵenaŵa azakumubaya kweniso azamusakaza chuma chaki. Vyaka vimanavi vo vajumpha, ŵanthu anandi agomezganga cha kuti venivi vingachitika. Kweni pasonu panu huli ili lindengandenga pamusana pa chinyama chakuti mbuu. Chinanga kuti huli ili lindengandenga, kweni literemukengi kamanakamana cha pakuwa pasi. Mumalu mwaki, liwisikengi pasi mwamabuchibuchi ndipuso mwanthazi.—Chivu. 18:7, 8, 15-19.
DECEMBER 30–JANUARY 5
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | CHIVUMBUZI 20-22
“Awonani! Ndipanga Vinthu Vosi Kuja Vifya”
re 301 ¶2
Kuchanya Kufya ndi Charu Chapasi Chifya
2 Kweche vyaka mahandiredi nganandi kuti Yohane walembi buku laki, Yehova wangukambiya Yesaya kuti: “Awonani! Ndipanga kuchanya kufya ndi charu chapasi chifya. Vinthu vakali vazamukumbukika so cha, kweniso vazamusere so mumtima cha.” (Yesaya 65:17; 66:22) Uchimi uwu ungufiskika kakwamba pa nyengu yo Ayuda anguwere ku Yerusalemu mu 537 B.C.E., pavuli pa vyaka 70 vo angujaliya ku ukapolu ku Babiloni. Ŵati aweku, yiwu anguja mtundu wakutowa, pamwenga kuti “charu chapasi chifya,” cho chalamulikanga ndi boma lifya, pamwenga kuti “kuchanya kufya.” Kweniso wakutumika Peturo wangulongo kuti uchimi uwu wazamufiskika so munthowa yinyaki. Iyu wangukamba kuti: “Kweni mwakukoliyana ndi layizgu laki, tilindizga kuchanya kufya ndi charu chapasi chifya, ndipu mwenumu mwazamuja urunji.” (2 Peturo 3:13) Yapa sonu Yohane walongo kuti layizgu ili lazamufiskika mu zuŵa la Ambuya. “Kuchanya kwakali ndi charu chapasi chakali,” vo vimiya ulamuliru waku Satana limoza ndi maboma ngo ngalamulika ndi Satana ndi viŵanda vaki vazamutuzgikapu. “Nyanja” yakuvunduka yo yimiya ŵanthu aheni kweniso ambula kuvwiya yazamusanirika so cha. Mumalu mwaki, pazamuja “kuchanya kufya ndi charu chapasi chifya” vo vimiya mtundu wasonu wa ŵanthu wo azamulamulika ndi boma lifya. Boma ili mbufumu waku Chiuta.—Yeruzgiyani ndi Chivumbuzi 20:11.
Awonani Ndipanga Vinthu Vosi Kuti Viŵi Vifya
“[Chiuta] waleskengi masozi ngosi mumasu mwawu.” (Chivumbuzi 21:4) Kumbi ndi masozi wuli ngo wazamuleska? Iyu wazamuleska masozi nga likondwa pamwenga ngo ngavikiliya masu ngidu cha kweni masozi ngo ngatuza chifukwa cha masuzgu ndipuso chitima. Chiuta wazamuchitiska kuti masu ngazileki kutuwa masozi cha kweni wazamutuzgapu masuzgu ndi vinthu vo vichitiska chitima, vo vilirisa ŵanthu.
“Nyifwa yiŵengepu so cha.” (Chivumbuzi 21:4) Kumbi pe chinthu chinyaki cho chilirisa ŵanthu kuluska nyifwa? Yehova wazamutuzgapu nyifwa kuti ŵanthu akuvwiya azileki kusuzgika. Kumbi wazamuchita wuli? Iyu wazamutuzgapu ubudi wo tikuhara kwaku Adamu, wo ndi suzgu yikulu yo yizisa nyifwa. (Aroma 5:12) Yehova, wazamuchitiska ŵanthu akuvwiya kuti azije akufikapu chifukwa cha sembi yaku Yesu ya uwombozi. Pavuli paki, murwani wakumaliya yo ndi nyifwa, ‘wazamutuzgikapu.’ (1 Akorinto 15:26) Ŵanthu akugomezgeka, azamuja kwamuyaya ndipuso kwambula kutama nge mo Chiuta wakhumbiyanga pakwamba.
‘Chinanga . . . mburwirwi viŵengepu so cha.’ (Chivumbuzi 21:4) Kumbi mburwirwi wuli wo kwazamuŵavi? Kwazamuŵavi kusuzgika maŵanaŵanu pamwenga kuŵaŵa kwa liŵavu ko kuchitika chifukwa cha ubudi kweniso kuleka kufikapu, ko kuchitiska kuti ŵanthu anandi asuzgikengi.
w03 8/1 12 ¶14
Yehova ndi Chiuta Wauneneska
14 Tikhumbika kuviwona mwakupepuka cha vinthu vo Yehova watitikambiya mu Mazu ngaki. Mo watijikonkhoske kuti ndimu waliri, ndimu nadi waliri kweniso wachitengi nadi vo walayizga kuti wachitengi. Pe vifukwa vinandi vo tigomezge Chiuta. Ndipu tigomezga vo Yehova wakukamba kuti wazamuweze “ŵanthu wo aleka kuziŵa Chiuta ndi wo aleka kuvwiya uthenga wamampha wakukwaskana ndi Yesu, Ambuyafwi.” (2 Atesalonika 1:8) Titenere so kugomezga vo Yehova wakamba kuti watanja ŵanthu wo atanja urunji, wazakuŵapaska umoyu wamuyaya ŵanthu wo ŵe ndi chivwanu, wazamutuzgapu vakuŵaŵa, kuliya, kweniso nyifwa. Yehova wangusimikiziya kuti layizgu lakumaliya lenili lazamufiskika nadi. Iyu wangukambiya Yohane kuti: “Lemba, pakuti mazu yanga ngakugomezgeka ndipuso ngauneneska.”—Chivumbuzi 21:4, 5; Nthanthi 15:9; Yohane 3:36.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 249 ¶2
Umoyu
Mu dangu lo Chiuta wangupaska Adamu, wangulongo kuti asani wanguvwiya, watingi wafwengi cha. (Chiya. 2:17) Venivi vilongo kuti pa nyengu yo nyifwa yo ndi murwani widu wakumaliya wazamutuzgikiyapu, ubudi wo uchitiska nyifwa wazamugwiranga so ntchitu cha mumaliŵavu nga ŵanthu akuvwiya. Mwaviyo, yiwu azamukufwa so cha mpaka muyaya. (1 Akori. 15:26) Nyifwa yeniyi yazamutuzgikapu kukumaliya kwa ulamuliru waku Khristu. Buku la Chivumbuzi lilongo kuti ulamuliru uwu wazamuja wa vyaka 1,000. Pa Chivumbuzi 20:5 palongo kuti ŵanthu wo azamuja mafumu ndipuso asembi limoza ndi Khristu, ‘amuja so ndi umoyu, ndipu amuwusa nge mafumu limoza ndi Khristu kwa vyaka 1,000.’ Mazu ngakuti “akufwa anyaki wosi” wo “anguja ndi umoyu cha mpaka po vyaka 1,000 vingumaliya,” ngatenere kuti ngakamba za ŵanthu wo azamukuŵa amoyu kukumaliya kwa vyaka 1,000, Satana wechendatuzgiki muchizenji kuti wanyengi ŵanthu. Chakukumaliya kwa vyaka 1,000, ŵanthu pacharu chapasi azamuja akufikapu nge mo Adamu ndi Heva ŵenge pakwamba ŵechendabudi. Pavuli paki, ŵanthu azamuja akufikapu kwamuyaya asani azileka kuthera pa nyengu yo Satana wazakuŵayesa kakumaliya asani wazituzgika muchizenji kwakanyengu kamanavi.—Chivu. 20:4-10.
it-2 189-190
Nyanja Yamotu
Mazu ngakuti nyanja ya motu ngasanirika mubuku la Chivumbuzi pe ndipu viwoneke limu kuti ngamiya chinthu chinyaki. Bayibolu likonkhoska vo mazu yanga ngang’anamuwa. Likamba kuti: “Nyanja ya motu yeniyi, yimiya nyifwa yachiŵi.”—Chivu. 20:14; 21:8.
Vo buku la Chivumbuzi likonkhoska vilongore limu kuti mazu ngakuti nyanja yamotu ngang’anamuwa motu chayiwu cha kweni ngamiya chinthu chinyaki. Buku la Chivumbuzi likamba kuti nyifwa yazamuponyeka munyanja yamotu. (Chivu. 19:20; 20:14) Tosi tiziŵa umampha kuti nyifwa yingafya cha ndi motu chayiwu. Buku ili likamba so kuti Dyaboli yo ntchakulengeka chauzimu chambula kuwoneka, nayu so wazamuponyeka munyanja. Dyaboli wangafya cha ndi motu chayiwu chifukwa iyu ntchakulengeka chauzimu.—Chivu. 20:10; yeruzgiyani ndi Chitu. 3:2 ndipuso Ŵeru. 13:20.
Nge mo tawone kali, mazu ngakuti nyanja yamotu ngamiya nyifwa yachiŵi. Kweniso lemba la Chivumbuzi 20:14 likamba kuti “nyifwa ndi Masanu” viponyekengi munyanja yeniyi. Venivi vilongore limu kuti nyanja iyi yimiya nyifwa yo ŵanthu akuhara kwaku Adamu cha (Aro. 5:12) pamwenga Hade (Shelo). Mwaviyo, mazu yanga ngatenere kuti ngamiya nyifwa yamtundu unyaki, kung’anamuwa kuti asani munthu wafwa kulivi so kuziyuskika. Tikamba viyo chifukwa palivi mu Bayibolu po palongo kuti nyanja yeniyi yazamupereka akufwa wo ŵe mwenimo, nge mo yazamuchitiya nyifwa yo ŵanthu akuhara kwaku Adamu kweniso nge mo Masanu ngazamuchitiya. (Chivu. 20:13) Venivi vilongo kuti ŵanthu wo mazina ngawu ngakulembekamu cha “mubuku laumoyu,” pamwenga kuti ŵanthu ambula kulapa wo akana ulamuliru waku Chiuta, azamuponyeka munyanja yamotu, vo ving’anamuwa kuti azamubayika kwamuyaya pamwenga kuti azamulonde nyifwa yachiŵi.—Chivu. 20:15.