Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Ndipuso Uteŵeti
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JANUARY 1-7
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | YOBU 32–33
Mupembuzgengi Wo Asuzgika Maŵanaŵanu
it-1 710
Elihu
Elihu wenga wambula sankhu ndipu wayanjiyanga munthu cha chifukwa cha udindu. Iyu waziŵanga kuti wakupangika kutuliya ku dongu nge mo Yobu wenge kweniso kuti Wanthazi zosi ndiyu wakumulenga. Elihu wengavi maŵanaŵanu ngakumuwofya Yobu ndipu wakambiskananga nayu nge mubwezi waki. Pakukambiskana nayu wazumbuwanga zina laku Yobu vo Elifazi, Bilidadi ndi Zofari anguchita cha.—Yb. 32:21, 22; 33:1, 6.
w14 6/15 25¶8-10
Kumbi Ŵanthu Akutomboloka Mutiŵawona Wuli?
8 Asani takumbuka kuti abali ndi azichi anyaki atomboloka chifukwa cha masuzgu nge kutama, kusuzgika maŵanaŵanu kweniso chifukwa chakuti a m’banja lawu mbakaboni cha, tiŵachitiyengi lisungu. Tikhumbika kuchita viyo chifukwa zuŵa linyaki nasi vingazitichitikiya. Ayisraele wo ŵenga akavu ndipuso akutomboloka m’charu cha Egipiti, ŵechendasere m’Charu Chakulayizgika angukumbuskika kuti aleki ‘kunonopeske mtima’ abali ŵawu akusuzgika. Yehova wakhumbanga kuti Ayisraele awovyengi abali ŵawu wo ŵenga akavu.—Mar. 15:7, 11; Ŵal. 25:35-38.
9 Ŵanthu wo akumana ndi masuzgu, tikhumbika kuŵapembuzga kutuliya m’Malemba m’malu mwakuŵayeruzga pamwenga kuŵakayikiya. (Jobu 33:6, 7; Mat. 7:1) Tiyeruzgiyi kuti, munthu yo wayendesanga njinga wachita ngozi. Pavuli paki atchimbiriya nayu kuchipatala. Kumbi adokotala atamba dankha kufufuza cho chachitiska ngozi m’malu mwakumuwovya? Awa, yiwu atimuwovya dankha mwaliŵi. Mwakuyanana ŵaka, asani Mkhristu munyidu watomboloka chifukwa cha masuzgu ngo wakumana nangu, chinthu chakwamba cho tikhumbika kuchita, nkhumuwovya kutuliya m’Malemba.—Ŵerengani 1 Ŵatesalonika 5:14.
10 Asani tiŵanaŵaniya masuzgu ngo abali ŵidu akumana nangu, tingawonengi mwakwenere. Ŵanaŵaniyani azichi wo aja achikunthiyapu kwa vyaka vinandi chifukwa chakususkika ndi a m’banja lawu. Anyaki angawoneka akuyuyuka ndipuso akutomboloka kweni kumbi vo achita, vilongo cha kuti atanja Yehova kweniso ŵe ndi chivwanu chakukho? Asani muwona muzichi yo walera yija ŵana wawungana nyengu zosi limoza ndi ŵana ŵaki, kumbi mukondwa cha kuti we ndi chivwanu kweniso phamphu? Nanga ampupuka wo atesesa kuja akugomezgeka chinanga kuti akumana ndi masuzgu ku sukulu? Mosi mo vingaŵiya, chinanga kuti ŵanthu ŵenaŵa angawoneka nge mbakutomboloka kweni tiziŵa kuti angaŵa “asambasi mu chivwanu” nge ŵanthu wosi wo vinthu vitiŵayende umampha.—Yak. 2:5.
Kumbi Nyengu Yakwenere Kulongoro Ndi Niyi?
17 Munthu wachinayi yo wanguluta kuchiwona Yobu wenga Elihu, mubali waku Abrahamu. Iyu wavwisiyanga po Yobu ndi anyaki atatu alongoronga. Elihu watenere kuti wavwisiyanga ukongwa chifukwa wangupereka ulongozgi wo unguwovya Yobu kusintha maŵanaŵanu ngaki. (Jobu 33:1, 6, 17) Iyu wajifipiyanga mtima mweneku cha pamwenga munthu munyaki weyosi, kweni wakhumbanga kuti Yehova watumbikiki. (Jobu 32:21, 22; 37:23, 24) Vo Elihu wanguchita vititisambiza kuti pe nyengu yakujaliya cheti ndi nyengu yakuvwisiya. (Yako. 1:19) Vititisambiza so kuti asani tilunguchizga munthu, titenere kuchita viyo kuti Yehova watumbikiki, isi taŵeni cha.
18 Tingalongo kuti tiwonga mphasu yakulongoro asani tivwiya ulongozgi wa mu Bayibolu wo ukamba mo tingalongolore kweniso nyengu yo tingachitiya viyo. Fumu yazeru Solomoni yingukamba kuti: “Mazu ngo ngakambika pa nyengu yakwenere, nge nge maapozi ngagolidi mumbali zasiliva.” (Nthanthi 25:11) Asani tivwisiya ukongwa pa nyengu yo anyidu alongoro kweniso asani tiŵanaŵaniyapu dankha techendalongoro, mazu ngidu ngaŵengi nge maapozi ngagolidi ngenanga. Ngaŵengi ngamampha kweniso ngakovya. Asani tichitengi viyo, mazu ngidu ngazengengi anyidu ndipuso Yehova wakondwengi nasi, kwali tingalongoro ukongwa pamwenga kamanavi. (Nthanthi 23:15; Aefe. 4:29) Yeniyi ndiyu nthowa yamampha ukongwa yakulongore kuti tiwonga mphasu yakulongoro yo Yehova wakutipaska!
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
Lutirizgani Kuja Paubwezi ndi Yehova
10 Mbuneneska kuti nkhwamampha kuŵanaŵaniya kawonekeru kidu. Kweni tikhumbika cha kuti tipenjengi munkhwala wakumalisiya mankhwanda ngosi nga ukoti. Asani te ndi mankhwanda, vilongo kuti te ndi zeru, tipaskika ulemu ndipuso te ndi mtima wamampha. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolo likamba kuti: ‘Mutu wa nyivu nchisoti chaunkhankhu; [asani] zandukiya [zasanirikiya] mu umoyu wa urunji.’ (Nthanthi 16:31) Ndimu Yehova watitiwone, nasi tikhumbika kuyesesa kujiwona nge mo iyu watitiwone. (Ŵerengani 1 Petro 3:3, 4.) Kumbi nchinthu chazeru kuti umoyu widu uje pangozi chifukwa chakuchitika upaleshoni pamwenga kugwiriskiya nchitu munkhwala kuti tiwonekengi umampha? ‘Chimwemwi chaku Yehova’ ndichu chitowesa munthu kutuliya mukati chinanga kuti wangaja wakukota pamwenga wakutama. (Neh. 8:10) M’charu chifya pe ndimu tazamutama cha ndipuso tazamukota cha. (Jobu 33:25; Yes. 33:24) Kusankha vinthu mwazeru ndipuso kugomezga malayizgu ngaku Yehova, kutiwovyengi kuja ndi umoyu wakukondwa m’malu mwakuŵanaŵaniyanga ukongwa za liŵavu lidu.—1 Tim. 4:8.
JANUARY 8-14
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | YOBU 34–35
Asani Ŵanthu Amampha Akumana ndi Vinthu Viheni
Kumbi Chiuta Ndi Munthu Wa Mtundu Wuli?
Nyengu zosi Chiuta wachita vinthu mwaurunji. Mwaviyo, “Chiuta wauneneska wangachita cha vinthu viheni, ndipu Wanthazizosi kuti wanganangisa cha!” (Jobu 34:10) Iyu wayeruzga mwauruji. Ndichu chifukwa chaki pakukamba zaku Yehova, munthu munyaki yo wakulembaku Buku la Sumu wangukamba kuti: “Yimwi mwazamuyeruzga ŵanthu wosi mwaurunji.” (Sumu 67:4) Chifukwa chakuti “Yehova wawona mumtima,” iyu wangapusisika cha ndi vinthu va chinyengu, kweni nyengu zosi waziŵa uneneska wa nkhani yeyosi ndipu wayeruzga mwaurunji. (1 Samuele 16:7) Kusazgiyapu yapa, Chiuta wawona vinthu vosi vambula urunji kweniso va chinyengu vo vichitika pacharu chapasi, ndipu walayizga kuti pambula kuswera “aheni . . . azamutuzgikamu mucharu.”—Nthanthi 2:22.
Vo Ufumu Waku Chiuta Wazamutuzgapu
5 Kumbi Yehova wazamuchitanji ndi ŵanthu aheni? Pasonu panu, Yehova wapereka mwaŵi ku ŵanthu aheni kuti asinthi. (Yes. 55:7) Iyu waŵapasa mwaŵi wenuwu wechendaŵayeruzgi kweni wakukamba kali kuti charu chiheni ichi wachituzgengepu. Ntchinthu wuli chazamuchitikiya ŵanthu wo akana kusintha ndipu alutiriza kovya charu ichi mpaka po chisuzgu chikulu chazamuyambiya? Yehova walayizga kuti waŵatuzgengepu wosi ndipu azamuŵaku so cha. (Ŵerengani Sumu 37:10.) Yiwu angaŵanaŵana kuti azamubisama pa nyengu ya cheruzgu. Anandi atesa kubisa vo achita ndipu viwoneka kuti kanandi alangika cha. (Jobu 21:7, 9) Bayibolu lititikumbusa kuti: “Masu ngaku Chiuta nge pa nthowa za munthu ndipu wawona kayendelu kaki kosi. Palivi mudima wo ŵanthu aheni angabisamaku.” (Jobu 34:21, 22) Palivi malu ngo munthu wangabisamaku kuti Yehova Chiuta waleki kumuwona. Munthu wangamupusisa cha Yehova kaya kungaŵa mdima wuli. Iyu wangatondeka cha kuwona vinthu viheni vo munthu wachita. Pavuli pa Aramagedoni tazamuwona po ŵanthu aheni ajanga kweni tazakuŵasaniyapu cha. Yiwu azamuŵaku so cha!—Sumu 37:12-15.
Kumbi Muguŵengi Chifukwa Chaku Yesu?
19 Kumbi ŵanthu achita so venivi mazuŵa nganu? Hinya. Mazuŵa nganu, ŵanthu anandi aguŵa chifukwa chakuti tichitaku cha ndali. Yiwu alindizga kuti nasi tivotengi pa nyengu ya visankhu. Chinanga kuti ve viyo, isi tiziŵa kuti Yehova wawona kuti asani tasankha munthu kuti watilamuliyengi, ndikuti takana Iyu. (1 Samu. 8:4-7) Ŵanthu awona so kuti tikhumbika kuzenga masukulu, vipatala kweniso kuchita vinthu vinyaki vakovya ŵanthu. Mwaviyo, yiwu aguŵa chifukwa chakuti isi tichita phamphu pa ntchitu yakupharazga mumalu mwakumalisa masuzgu ngo ngachitika mucharu.
20 Kumbi tingachita wuli kuti tileki kuguŵa? (Ŵerengani Mateyu 7:21-23.) Tikhumbika kuŵika mtima widu wosi pakuchita ntchitu yo Yesu wakutilamula kuti tichitengi. (Mate. 28:19, 20) Tikhumbika cha kutimbanyizgika ndi vandali kweniso kulimbana ndi kumalisa masuzgu ngo ngachitika mucharu ichi. Titiŵayanja ŵanthu ndipuso titiŵafipiya mtima chifukwa cha masuzgu ngo akumana nangu. Kweni tiziŵa kuti nthowa yamampha yakuŵawovye anyidu, nkhuŵasambiza vakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta kweniso kuŵawovya kuti aje pa ubwezi ndi Yehova.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
Mtima Winu Wakujipereka Ungachitisa Kuti Yehova Wathamikiki!
3 Yehova wangumususka cha Elihu po wangufumba kuti: “Asani mwe arunji, kumbi mutimupasanji [Chiuta]; kumbi walondiyanji kwaku imwi?” (Jobu 35:7) Kumbi Elihu wang’anamuwanga kuti phamphu lidu pakuteŵete Chiuta ndambula ntchitu? Awa. Iyu wang’anamuwanga kuti Yehova wathemba vo tichita cha pakumusopa. Yehova wakhumba chechosi cha kutuliya kwaku isi kuti waje ndi vinthu vinandi pamwenga waje ndi nthazi. Vinthu vosi vamampha vo tenavu, malusu pamwenga nthazi vituliya kwaku Chiuta ndipu wawona mo titivigwirisiya ntchitu.
JANUARY 15-21
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | YOBU 36–37
Ntchifukwa Wuli Mukhumbika Kugomezga Layizgu Laku Chiuta la Umoyu Wambula Kumala?
Tingaja Ndi Umoyu Kwamuyaya?
Tiziŵa kuti Yehova wangatipaska umoyu wamuyaya chifukwa iyu Ntchisimi cha umoyu ndipu waliku muyaya. (Salimo 36:9) Awonani mavesi ngamanavi nga mu Bayibolu ngo ngalongo kuti Yehova waliku nyengu zosi ndipu waŵengeku mpaka muyaya. Lemba la Salimo 90:2 likamba kuti Yehova waliku “kutuwa muyaya mpaka muyaya.” Lemba la Salimo 102 nalu likamba so fundu yakuyanana ndi yeniyi. (Ŵerengani Salimo 102:12, 24, 27.) Kweniso mchimi Habakuku wangulemba vakukwaskana ndi Awusefwi a kuchanya kuti: “Yimwi Yehova, asi muliku kutuwa ku muyaya? Yimwi Chiuta wangu, Mtuŵa wangu, mutufwa cha.”—Haba. 1:12.
Kumbi vitikusuzgani kuvwisa fundu yakuti Yehova waliku “muyaya mpaka muyaya”? (Yesa. 40:28) Anandi vitiŵasuzga kuvwisa fundu yeniyi. Elihu wangukamba vakukwaskana ndi Chiuta kuti: “Vyaka vaki vinandi ukongwa ndipu tingavivwisa cha.” (Yobu 36:26) Kweni asani tileka kuvwisa chinthu chinyaki ving’anamuwa cha kuti chinthu cho ntchaboza. Mwakuyeruzgiyapu, chinanga kuti tivwisa cha mo ukweru ugwiriya ntchitu, kumbi ving’anamuwa kuti ukweru kulivi? Awa! Mwakuyanana waka, taŵanthu tingavwisa cha kuti Yehova waŵaku wuli muyaya mpaka muyaya ndipuso kuti waŵengeku mpaka muyaya. Kweni kuleka kuvwisa venivi kung’anamuwa kuti fundu yakuti Chiuta ngwamuyaya njaboza cha. Kwali tivwisa pamwenga tileka kuvwisa, kweni uneneska ngwakuti Mlengi waliku. (Aro. 11:33-36) Ndipu iyu wakuŵaku chechosi chechendalengeki, kusazgapu lumwi ndi nyenyezi. Yehova watitisimikiziya kuti iyu “ndiyu Wakupanga charu chapasi ndi nthazi zaki.” Ndipu wakuŵaku ‘wechendatambasuwi kuchanya.’ (Yere. 51:15; Machi. 17:24) Kumbi ntchifukwa chinyaki nichi cho tingagomezge kuti tingaja ndi umoyu kwamuyaya?
Kumbi Muwonga Vinthu Vamampha vo Chiuta Wakukupaskani?
6 Chifukwa chakuti charu che pamalu ngakwenere, vitovya kuti maji ngaleki kumala. Asani charu chenga kufupi ndi lumwi, maji ngosi ngatingi ngaphwengi, charu chatingi chimirengi kweniso patingi paŵengevi vamoyu. Ndipu asani charu chenga kutali ndi lumwi, charu chatingi chijengi ndi maji ngakukhoma pe. Chifukwa chakuti Yehova wakuŵika charu pamalu ngakwenere, maji ngapangika ndipu venivi vitovya kuti charu chije chakwenere kujapu vinthu vamoyu. Lumwi litotcha maji nga munyanja kweniso charu, ndipu maji ngayupukiya kuchanya ndi kupanga mitambu. Chaka chechosi lumwi lichitiska kuti maji nganandi ukongwa ngayupukiyengi kuchanya. Asani maji ngenanga ngayupuka, ngaja mude pafufupi mazuŵa 10 ngechendawi pasi nge vuwa pamwenga sinoo. Pavuli paki maji ngawere munyanja pamwenga mumusinji ndi kuyupukiya so kuchanya ndipu maji ngalutirizga kuzunguliya mu nthowa yeniyi. Yehova wachitiska kuti maji ngapangikengi viyo, kuti ngalekengi kumala pacharu. Venivi vilongo kuti Yehova we ndi nthazi kweniso zeru.—Jobu 36:27, 28; Waku. 1:7.
Lutirizgani Kukholesa Chilindizga Chinu
16 Chilindizga chidu cha umoyu wamuyaya, ndi mphasu yakuzirwa yakutuliya kwaku Chiuta. Tilindizga vinthu vamampha ukongwa kunthazi vo tikayika cha kuti vichitikengi. Chilindizga che nge ndondowa yidu ndipu chititiwovya kuja akukho kuti tikunthiyepu mayeseru, kutombozgeka ndipuso chinanga ndi nyifwa. Chigwira ntchitu nge chisoti chidu ndipu chivikiliya maŵanaŵanu ngidu kuti tikanengi vinthu viheni ndi kuchita cho ntchamampha. Chilindizga chenichi chititiwovya kumuziŵa umampha Chiuta kweniso chilongo mo iyu watitiyanjiya. Tiyanduwa ukongwa asani tilutirizga kukholesa chilindizga chidu.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 492
Kukambiskana
Munyengu yakali, ŵanthu akambiskananga pamwenga kutumiza uthenga munthowa zakupambanapambana. Kanandi avwanga nkhani za mucharu chawu pamwenga za muvyaru vinyaki kuziya ku munthu yo watumika kuti wakapereki uthenga. (2Sa 3:17, 19; Yb 37:20) Alendu wo kanandi ayendanga pa ngamila akambanga nkhani asani apumuwa kuti aryi chakurya, amwi maji kweniso asani achita vinthu vinyaki mumatawuni ngo pamwenga mutinthowa to ayendanga. Ŵanthu wo ayendanga pa ngamila ayanjanga kujumpha ku Palestine asani atuwa pamwenga aluta ku Asia, Africa ndi ku Europe. Mwaviyo chenga chipusu kuti ŵanthu wo ajanga kwenuku avwengi uthenga wakukwaskana ndi vo vachitikanga mu vyaru vinyaki. Kanandi ŵanthu avwanga nkhani za mucharu cho pamwenga za muvyaru vinyaki asani aluta ku msika.
JANUARY 22-28
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | YOBU 38-39
Kumbi Musaniya Nyengu Yakuwonesese Vinthu vo Yehova Wakulenga?
Kumbi Yimwi Mukhumbisiska Kulindizga Yehova?
7 Pakukamba za mo Yehova wangulenge charu, Bayibolu likamba kuti “wanguchipima,” wangujintha “ntchindamilu zaki” ndipuso “wanguŵika mwa waki wa pakona.” (Yobu 38:5, 6) Iyu wangusaniya so nyengu yakuŵanaŵaniya ntchitu yaki. (Gene. 1:10, 12) Ŵanaŵaniyani mo angelu anguvwiya ŵati awona chinthu chechosi chasonu cho Yehova wangulenga. Yiwu atenere kuti angukondwa ukongwa! Ndichu chifukwa chaki yiwu “angwamba kudaniriza mwalikondwa.” (Yobu 38:7) Kumbi tisambiranji penapa? Panguto vyaka masawuzandi kuti Yehova walengi vinthu, kweni Yehova wati wawona chinthu chechosi cho wangulenga mwakuphwere, wangukamba kuti “venga umampha ukongwa.”—Gene. 1:31.
Chiyuka Chilongo Kuti Chiuta Ngwachanju, Ngwazeru Kweniso Ngwakuzikira
2 Pakwamba Yehova wangulenga Yesu. Pavuli paki, kuporote mu Mwana waki, ‘vinthu vinyaki vosi vingulengeka’ kusazgapu angelu anandi. (Ako. 1:16) Yesu wakondwanga kugwira ntchitu ndi Awisi. (Nthanthi 8:30) Angelu nawu akondwanga. Yiwu ŵengaku pa nyengu yo Yehova ndi Mumisili waki Yesu, alenganga kuchanya ndi charu chapasi. Kumbi angelu anguchita wuli? Yiwu “angwamba kudaniriza mwalikondwa” charu chichipangika ndipu angulutirizga kuthamika Chiuta pa nyengu yo vinthu vosi vapangikanga. Ndipu angukondwa ukongwa Chiuta wachilenga ŵanthu. (Jobu 38:7; Nthanthi 8:31) Vosi vo Yehova wakulenga vilongo kuti ngwachanju kweniso ngwazeru.—Sumu 104:24; Aro. 1:20.
Sambirani Vaku Yehova Kuziya mu vo Wakulenga
8 Titenere kugomezga Yehova. Yehova wanguwovya Yobu kuti wamugomezgengi ukongwa. (Yobu 32:2; 40:6-8) Po Chiuta wakambiskananga ndi Yobu wanguzumbuwa vinthu vinandi vo wakulenga, nge nyenyezi, mitambu kweniso limphezi. Yehova wanguzumbuwa so vakukwaskana ndi vinyama nge ng’ombi yamudondu kweniso hachi. (Yobu 38:32-35; 39:9, 19, 20) Venivi vilongo kuti Chiuta we ndi nthazi zakuziziswa, ngwachanju kweniso we ndi zeru ukongwa. Kukambiskana kwenuku kungumuwovya Yobu kuti wayambi kumugomezga ukongwa Yehova. (Yobu 42:1-6) Mwakuyanana waka asani tiwonesesa vinthu vo Yehova wakulenga vititikumbusa kuti Iyu ngwazeru ukongwa kweniso we ndi nthazi kuphara isi. Ndipuso wazamumalisa masuzgu ngidu ngosi. Venivi vingatiwovya kuti timugomezgengi ukongwa.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 222
Wakupereka Marangu
Yehova ngwakupereka Marangu. Yehova ndiyu ngwakwenere kupereka Marangu mu chilengedu chosi. Iyu wapereka marangu ngo ngalongozga vinthu vambula umoyu (Yb 38:4-38; Sl 104:5-19), kweniso vinthu vamoyu. (Yb 39:1-30) Ŵanthu nawu akulengeka ndi Yehova ndipu atijithereska ku marangu ngaku Chiuta. Yiwu akulengeka kuti ayendiyengi fundu zaku Chiuta za mijalidu yamampha, aŵanaŵanengi kweniso asambirengi fundu zakukwaskana ndi Chiuta. (Ar 12:1; 1Ak 2:14-16) Kusazgiyapu yapa, angelu wo ndi vakulengeka vauzimu atende so marangu ngaku Yehova.—Sl 103:20; 2Pe 2:4, 11.
Marangu ngaku Yehova ngasintha cha. (Yer 33:20, 21) Mwakukoliyana ndi vo ŵanthu anyaki aziŵa vakukwaskana ndi chilengedu, yiwu akamba kuti marangu ngaku Chiuta ngasintha cha ndipuso ngakuthembeka. Chifukwa chakuti asayansi anyaki aziŵa marangu ngenanga vitiŵawovya kuziŵa mo mwezi, mapulaneti kweniso mo vinthu vinyaki vakuchanya vitende. Asani vinthu va muchilengedu vileka kulondo marangu ngenanga vikumana ndi masuzgu. Mwakuyanana waka, munthu yo waleka kulondo marangu ngaku Chiuta, nayu wakumana ndi masuzgu. Marangu nga mu chilengedu ngangayanana ndi marangu nga mijalidu yamampha kweni asani munthu waswa marangu nga mijalidu yamampha wangalonde chilangu nyengu yeniyo cha. “Mungalandizgikanga cha: Chiuta wanganyozeka cha. Pakuti chechosi cho munthu wamija, ndichu so wazamuvuna.”—Ag 6:7; 1Ti 5:24.
JANUARY 29–FEBRUARY 4
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | YOBU 40-42
Vo Tisambirapu pa vo Vinguchitikiya Yobu
w10-CN 10/15 3-4 ¶4-6
“Ndani Akudziwa Maganizo a Yehova?”
4 Tikamasinkhasinkha zochita za Yehova tiyenera kupewa chizolowezi chomuweruza poyerekezera ndi mfundo zimene anthu amayendera. Chizolowezi chimenechi chatchulidwa m’mawu a Yehova opezeka pa Masalimo 50:21. Lembali limati: “Unali kuganiza kuti ine ndikhala ngati iwe.” Izi n’zofanana ndi zimene katswiri wina wa Baibulo ananena zaka 175 zapitazo. Iye anati: “Anthu amakonda kuweruza Mulungu malinga ndi mmene iwo amaonera zinthu ndipo amaganiza kuti iye ndi womangika ndi malamulo amene anthuwo amaona kuti ndi oyenera kuwatsatira.”
5 Tiyenera kusamala kwambiri kuti tisamaganize zoti Yehova ayenera kumachita zinthu mogwirizana ndi mfundo kapena zofuna zathu. N’chifukwa chiyani zimenezi zili zofunika? Tikamaphunzira nkhani zina za m’Baibulo, tingamaganize kuti Yehova sanachite bwino pa nkhaniyo. Tingakhale ndi maganizo amenewa chifukwa chakuti sitidziwa zambiri ndiponso ndife opanda ungwiro. Aisiraeli anali ndi maganizo olakwikawa ndipo ankaona kuti Yehova sakuyendetsa bwino zinthu pakati pawo. Taonani zimene Yehova anawauza: “Anthu inu mudzanena kuti: ‘Njira za Yehova n’zopanda chilungamo.’ Tamverani inu a nyumba ya Isiraeli. Kodi njira zanga ndiye zopanda chilungamo? Kodi njira za anthu inu sindizo zopanda chilungamo?”—Ezek. 18:25.
6 Chinthu chofunika kwambiri kuti tisakhale ndi maganizo oweruza Yehova malinga ndi mfundo zimene timayendera, ndi kuzindikira kuti ife sitidziwa zambiri ndipo nthawi zina timakhala ndi maganizo olakwika kwambiri. Izi n’zimene Yobu anafunika kudziwa. Pa nthawi imene ankavutika, Yobu anathedwa nzeru n’kuyamba kumangodziganizira yekha. Iye sankaonanso zinthu zikuluzikulu zofunika, koma Yehova anamuthandiza kuti aziona zinthu moyenera. Iye anamufunsa mafunso oposa 70 amene sanathe kuwayankha. Pochita zimenezi, Yehova anathandiza Yobu kuzindikira kuti sankadziwa zinthu zambiri. Zitatero Yobu anadzichepetsa n’kusintha mmene ankaonera zinthu.—Werengani Yobu 42:1-6
Muŵanaŵaniyengi Nkhani Yakukhumbika Ukongwa
12 Kumbi Yehova wenga wankhaza pakupasa ulongozgi Jobu pavuli pakuti wakumana ndi masuzgu ngakulu? Awa. Jobu nayu ndimu wanguŵanaŵaniya cha. Chinanga kuti Jobu wangukumana ndi masuzgu kweni pakumaliya, wanguziŵa kuti wenga ndi maŵanaŵanu ngambula kwenere. Iyu wangukamba kuti: “Ndawezgaku mazu ngangu, ndalapa mufuvu ndi muvyotu.” Jobu wanguwovyeka ndi ulongozgi wo Yehova wangumupasa mwachanju. (Jobu 42:1-6) Ivi vechendachitiki, Jobu wangupasikapu so ulongozgi ndi Elihu. (Jobu 32:5-10) Jobu wati wazomereza kunanga kwaki, Yehova wangukambiya anyaki aku Jobu kuti wakondwanga nayu Jobu.—Jobu 42:7, 8.
“Lindizga Yehova”
17 Yobu njumoza mwa ateŵete aku Yehova wo angulutirizga kuja ndi chiganga kweniso kuja ndi nthazi, pa nyengu yo angukumana ndi mayeseru ngakulu. Mu kalata yo wangulembe Aheberi, wakutumika Paulo wangukambamu ateŵeti anyaki anandi ndipu wanguŵadana kuti “mtambu ukulu . . . wa akaboni.” (Ahe. 12:1) Yiwu angukumana ndi mayeseru ngakulu, kweni pa umoyu wawu wosi angulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova. (Ahe. 11:36-40) Kumbi kukunthiyapu kwawu kweniso phamphu lawu pakuteŵete Yehova, vinguwa paŵaka? Awa! Chinanga kuti pa umoyu wawu wosi anguwona cha kufiskika kwa malayizgu ngosi ngaku Chiuta, yiwu angulutirizga kulindizga Yehova. Ndipu chifukwa chakuti angusimikiza kuti Yehova wakondwanga nawu, yiwu agomezganga kuti azamuwona malayizgu ngaki ngachifiskika. (Ahe. 11:4, 5) Chakuwoniyapu chawu, chingatichiska kuti nasi tilutirizgi kulindizga Yehova.
18 Mazuŵa nganu, tija mucharu cho vinthu vihenekeheneke. (2 Timo. 3:13) Satana wakuleka cha kuyesa ŵanthu aku Chiuta. Chinanga kuti pambula kuswera tikumanengi ndi masuzgu, tiyeni tisimikizi mtima kuti titeŵetiyengi Yehova mwaphamphu, te ndi chigomezgu kuti “chilindizga chidu che mwaku Chiuta wamoyu.” (1 Timo. 4:10) Kumbukani kuti vo Chiuta wangumuchitiya Yobu, vilongo kuti “Yehova ngwachanju chikulu ukongwa kweniso ngwalisungu.” (Yako. 5:11) Mphanyi nasi tingulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova, tichisimikiza kuti iyu wazamupereka mphotu “ku ŵanthu wosi wo atimupenja ndi mtima wosi.”—Ŵerengani Aheberi 11:6.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-2 808
Kunyoza
Yobu wenga munthu murunji ndipu wangulutirizga kuja wakugomezgeka chinanga kuti amunyozanga ukongwa. Kweni wangwamba kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni ndipu wangunangiska, pakumaliya paki wangupaskika ulongozgi. Elihu wangukamba vakukwaskana ndi Yobu kuti: “Kumbi ndi munthu munyaki nuyu yo wangayanana ndi Yobu, yo watumwa kuyuyuwa nge mo wamwiya maji?” (Yb 34:7) Yobu wajiŵanaŵaniyanga ukongwa ndipu wajiwonanga kuti ndi murunji kuluska Chiuta. (Yb 35:2; 36:24) Panyengu yo “abwezi” ŵaki atatu amunyozanga, Yobu wawonanga nge kuti anyoza iyu m’malu mwaku Chiuta. Vo Yobu wanguchita venga nge munthu yo wakondwa ndi kunyozeka ndipu viyanana waka ndi mo munthu wangakondwe asani watumwa maji. Pakumaliya paki, Chiuta wangukambiya Yobu kuti mabwezi ngaki ngatatu ngakambanga vinthu vaboza vakukwaskana ndi Chiuta. (Yb 42:7) Mwakuyanana waka, panyengu yo Ayisirayeli apenjanga Fumu, Yehova wangukambiya Samuyeli kuti: “yiwu akana yiwi cha, kweni akana ini kuti ndingajanga so fumu yawu cha.” (1Sa 8:7) Yesu nayu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Mitundu yosi ya ŵanthu yazakukutinkhani chifukwa cha zina langu.” (Mt 24:9) Kuŵanaŵaniya fundu zenizi kungawovya Mkhristu kuti wajengi ndi maŵanaŵanu ngakwenere asani wanyozeka ndipu venivi vimuwovyengi kuti wazilonde mphotu chifukwa chakukunthiyapu.—Lk 6:22, 23.
FEBRUARY 5-11
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | MASALIMO 1-4
Sankhani Ufumu Waku Chiuta
“Ndisukunyisengi Mitundu Yosi”
8 Kumbi ŵanthu achita wuli ndi uthenga wenuwu? Anandi akana. (Ŵerengani Salimo 2:1-3.) Mitundu ya ŵanthu yikwiya. Yiwu akana Wakulamuliya wakusankhika ndi Yehova. Yiwu aŵanaŵana kuti uthenga wa Ufumu wo tipharazga ‘mbuthenga wamampha’ cha. Mwakuti maboma nganyaki ngakukaniza ntchitu yidu yakupharazga. Chinanga kuti akulamuliya anandi a vyaru venivi, akamba kuti ateŵete Chiuta, kweni akhumba cha kuleka mazaza ngawu. Mwaviyo, nge mo akulamuliya a mu nyengu yaku Yesu anguchitiya, akulamuliya a mazuŵa nganu asuska Wakusankhika waku Yehova, mwakuyukiya akusambira ŵaki akugomezgeka.—Machi. 4:25-28.
Lutirizani Kuleka Kuseleriyapu mu va Charu
11 Chuma. Asani titanja ukongwa ndalama ndi katundu yo tenayu, vingaŵa vakusuza kuti tigomezeki pa titeseka. Mwakuyeruziyapu, mu vyaka va m’ma 1970 Akaboni anandi munu mu Malawi akhumbikanga kusiya vosi vo ŵenga navu chifukwa chakukana kusere chipani cha ndali. Chakupasa chitima ntchakuti anyaki akhumbanga cha kuleka katundu wawu. Mzichi munyaki zina laki Ruth wangukamba kuti: “Anyaki wo tinguthaŵiya nawu limoza angusere chipani cha ndali. Yiwu anguwelere chifukwa chakuti akhumbanga cha kuja umoyu wakusuzika wo tajanga ko tinguthaŵiya.” Kweni ŵanthu anandi aku Chiuta achita viyo cha. Yiwu asereliyapu cha mu ndali chinanga kuti kuchita viyo kuchitisa kuti asuziki pamwenga atayi vosi vo ŵe navu.—Ŵah. 10:34.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 425
Mwere
Mwere nthimakantha to tituwa ku mbewu nge ya balire ndi tirigu. Chinanga kuti kanandi Bayibolu likamba mazu yanga mwakuyeruzgiya waka, kweni ngakamba vo ŵanthu a munyengu yakali achitanga asani apeta mbewu. Asani amala kuvuna, mwere wenuwu wo waryikanga cha awuwonanga kuti ngwambula ntchitu ndipu venivi vamiyanga vinthu vambula fundu, vambula kukhumbika pamwenga chinthu cho achipatuwanga ku vinthu vamampha kuti chikatayiki.
Chakwamba akhwemanga mbewu. Pavuli paki apetanga kuti atuzgemu mwere ndipu mwere wo waputanga nge mo fuvu liputiya ndi mphepu. Fundu yeniyi yilongo mo Yehova Chiuta watuzgiyapu wanthu a mpatuku pakati pa ŵanthu ŵaki ndipuso mo wazamunangiya ŵanthu aheni kweniso wo atimususka. (Yb 21:18; Sl 1:4; 35:5; Yes 17:13; 29:5; 41:15; Hos 13:3) Ufumu waku Chiuta wazamunanga arwani ŵaki ndipu yiwu azamuputa nge mo mwere uchitiya.—Da 2:35.
Mwere awuwunjikanga ndipu awuwotchanga kuti uleki kunanga mbewu zo zapeteka. Mwakuyanana waka, Yohane Mubatizi wangukambiya limu za kubwangandulika kwa visopa vaboza. Iyu wangukamba kuti Wakukhwema Mbewu, Yesu Khristu wazamuŵika tirigu mu nkhokwi yaki “kweni mwere wazakuwuwotcha ndi motu wambula kuzimwika.”—Mt 3:7-12; Lk 3:17.
FEBRUARY 12-18
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | MASALIMO 5–7
Lutirizgani Kuja Akugomezgeka Kwambula Kutole vo Anyinu Achita
Kumbi Kuŵerenga Bayibolu Kungakuwovyani Wuli Kuti Mukunthiyengepu Masuzgu?
7 Kumbi mubwezi winu pamwenga munthu munyaki wa mu banja linu wakukuguŵiskanipu? Asani ndi viyo, mungayanduwa kusambira vo Fumu Davidi yinguchita mwana waki Abisalomu wati wamugarukiya kweniso wachikhumba kumulonda ufumu.—2 Samu. 15:5-14, 31; 18:6-14.
8 (1) Kupemphera. Muchiŵanaŵaniya nkhani yinyaki ya mu Bayibolu, mumukambiyengi Yehova mo muvwiya chifukwa cha vinthu viheni vo munthu munyaki wakuchitiyani. (Salimo 6:6-9) Mumukambiyengi vinthu chayivu vo vakuguwiskani. Pavuli paki, mumupemphengi Yehova kuti wakuwovyeni kusaniya fundu zo zingakuwovyani kuti mukunthiyepu suzgu yeniyi.
Mukhorwengi Kuti Mukusaniya Uneneska
3 Chivwanu chidu chingathembanga pa chanju cho ŵanthu aku Chiuta ŵenachu pe cha. Chifukwa wuli? Chifukwa asani chivwanu chidu chithemba pa chanju chawu pe, chingamala. Mwakuyeruzgiyapu, tingaleka kuteŵete Yehova asani mubali pamwenga mzichi, mura wa mpingu pamwenga mpayiniya wachita ubudi. Tingaleka so kuteŵete Yehova asani mubali pamwenga mzichi watinangiya ndipuso asani Mkhristu munyidu wagaruka ndipu wakamba kuti vo tigomezga vaboza. Mwaviyo asani tikhumba kuja ndi chivwanu chakukho, titenere kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova. Chinanga kuti kwanja Yehova kweniso ŵanthu ŵaki kungatiwovya kuti tije ndi chivwanu kweni tikhumbika so kusambira Bayibolu, kuvwisa vo tisambira ndipuso kufufuza kuti tisimikizi kuti vo tisambira vakukwaskana ndi Yehova vauneneska nadi.—Aro. 12:2.
4 Yesu wangukamba kuti anyaki azamulonde uneneska “mwalikondwa” kweni chivwanu chawu chazamudewezeka asani akumana ndi masuzgu. (Ŵerengani Mateyu 13:3-6, 20, 21.) Panyaki ŵanthu ŵenaŵa aziŵanga cha kuti azamukumana ndi masuzgu. (Mate. 16:24) Akhumba yiwu awonanga kuti asani munthu waja Mkhristu wakumanengi ndi masuzgu cha ndipu Yehova waŵatumbikengi. Kweni fundu njakuti mucharu ichi tilekengi cha kukumana ndi masuzgu. Vinthu vingasintha pa umoyu widu ndipu venivi vingachitiska kuti tileki kukondwa.—Sumu 6:6; Waku. 9:11.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 995
Dindi
Pa Aroma 3:13 wakutumika Paulo wanguko mazu nga pa Salimo 5:9, ngo ngakamba va khosi la ŵanthu aheni kweniso anthulumi achinyengu kuti le nge “dindi lakujulika.” Nge dindi lakujulika lo lizaza ndi ŵanthu akufwa kweniso achinyengu, khosi lawu lija lakujulika kuti alongorongi mazu ngaheni kweniso ngachinyengu.—Yeruzgiyani ndi Mt 15:18-20.
FEBRUARY 19-25
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | MASALIMO 8-10
“Ndikuthamikeningi Yimwi Yehova”!
Muwonengi Kuti Mwe Akuzirwa Mubanja Laku Yehova
6 Yehova wakutipangiya malu ngamampha ngakujamu. Vyaka vinandi wechendalengi munthu wakwamba, Yehova wangupanga charu kuti ŵanthu ajengemu. (Yobu 38:4-6; Yere. 10:12) Chifukwa chakuti iyu ngwalisungu kweniso ngwakupaska, Yehova wakutipaska vinthu vinandi vamampha kuti isi tikondwengi. (Salimo 104:14, 15, 24) Nyengu zinyaki, waŵanaŵaniyanga vinthu vo wangulenga ndipu “wanguwona kuti ve umampha.” (Gene. 1:10, 12, 31) Iyu wakutumbika ŵanthu mwakuŵapaska “mazaza pa” vinthu vosi vamampha vo wakulenga pacharu chapasi. (Salimo 8:6) Chiuta wakhumba kuti ŵanthu akufikapu azikondwengi kwamuyaya pakuphwere vinthu vo iyu wakulenga. Kumbi nyengu zosi mutimuwonga Yehova chifukwa cha layizgu lakukondwesa lenili?
Kumbi Muwonga Vinthu Vamampha vo Chiuta Wakukupaskani?
10 Nthowa yimoza yo tingalongore kuti tiwonga Yehova chifukwa cha mphasu yakulongoro, nkhupharazgiya ŵanthu wo agomezga kuti vinthu vikuchita kusambuka. (Sumu 9:1; 1 Petu. 3:15) Wo agomezga fundu yeniyi akamba kuti charu kweniso vamoyu vosi vo ve mwenimo vikuŵaku vija. Kugwiriskiya ntchitu Bayibolu kweniso fundu zinyaki zo takambiskana mu nkhani iyi, kungatiwovya kuti tikonkhoske ŵanthu wo akhumba kuziŵa chifukwa cho tigomezge kuti Yehova ndiyu wakulenga kuchanya ndi charu chapasi.—Sumu 102:25; Yesa. 40:25, 26.
Kumbi Ndimwi “Chakuwoniyapu [Chamampha] mu Vakukamba”?
13 Mumbengi sumu ndi mtima wosi. Chifukwa chikulu cho timbiya sumu za Ufumu, nkhukhumba kuthamika Yehova. Mzichi munyaki zina laki Sara, wawona kuti ndi mujila kumba. Kweni iyu wakhumba kuthamika Yehova mwa kumba sumu. Kuti wachiti venivi, wawona kuti vakovya kunozgeke sumu we kunyumba nge mo wachitiya asani wanozgeke maunganu. Iyu wayesere kumba ndipu watesesa kuwona mo mazu nga sumu yo ngakoliyana ndi nkhani zo tamusambira pa maunganu. Iyu wanguti: “Venivi vitindiwovya kuti ndiŵanaŵaniyengi ukongwa mazu nga sumu kuluska kuŵanaŵaniya kuti ndikuziŵa cha kumba.”
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
it-1 832
Chikumbu
Bayibolu likamba mwakuyeruzgiya kuti Chiuta wafiska kugwira ntchitu yaki mwakugwiriskiya ntchitu “chikumbu.” Mwakuyeruzgiyapu Bayibolu likamba kuti iyu wangulemba Marangu 10 pa mya (Ek 31:18; Dt 9:10), wanguchita vakuziziswa (Ek 8:18, 19) ndipuso wangulenga kuchanya (Sl 8:3). “Vikumbu” vaku Chiuta vo wagwiriskiyanga ntchitu pakulenga vimiya mzimu wakupaturika. Ndipu venivi vikonkhoskeka umampha mu nkhani yo ye mubuku la Genezesi yo yikamba kuti nthazi yaku Chiuta yayendangayendanga pachanya pa maji. (Ge 1:2) Kweni Malemba nga Chigiriki ngatitiwovya kuvwisa mo nthazi yeniyi yigwiriya ntchitu. Mwakuyeruzgiyapu, buku la Mateyu likamba kuti Yesu wangutuzga viŵanda mwakugwiriskiya ntchitu “nthazi ya mzimu waku Chiuta” kweniso buku la Luka nalu likamba kuti wangugwiriskiya “chikumbu chaku Chiuta.”—Mt 12:28; Lk 11:20.
FEBRUARY 26–MARCH 3
CHUMA CHAKUTULIYA MU MAZU NGAKU CHIUTA | MASALIMO 11-15
Yeruzgiyani Kuti mwe mu Charu Chifya cha Chimangu
w06-CN 5/15 18 ¶3
Mfundo Zazikulu za Chigawo Choyamba cha Masalmo
11:3—Kodi ndi maziko otani amene akupasuka? Amenewa ndi maziko amene amanga anthu pamodzi—malamulo, bata, ndi chilungamo. Zimenezi zikasokonekera, pamakhala chisokonezo pakati pa anthu ndipo sipakhala chilungamo. Zikatero, munthu aliyense “wolungama” ayenera kudalira Mulungu ndi mtima wonse.—Salmo 11:4-7.
Kumbi Vingachitika Kuja Mucharu Chambula Nkhaza?
Bayibolu likamba kuti pambula kuswera yapa Chiuta watuzengepu uheni wosi. Charu chankhaza ichi chimalengi pa “zuŵa la cheruzu ndipuso pa zuŵa lo ŵanthu ambula kopa Chiuta azamubayikiya.” (2 Petro 3:5-7) Ŵanthu wo achitiya nkhaza anyawu kwazamuŵavi. Kumbi tingasimikiza wuli kuti Chiuta wamalisengi nkhaza?
Bayibolu likamba kuti Chiuta “watinkha weyosi yo watanja nkhaza.” (Sumu 11:5) Mlengi watanja chimangu kweniso urunji. (Sumu 33:5; 37:28) Ndichu chifukwa chaki walekeliyengi cha ŵanthu wosi wo achitiya nkhaza anyawu.
Kumbi Mukhumbisiska Kulindizga?
15 Ntchifukwa wuli Davidi wangukhumbisiska kulindizga? Iyu wangumuka fumbu ili mu sumu yo wangufumba kanayi kuti: “Mpaka zuŵanji?” Iyu wanguti: “Kweni ini ndithemba chanju chinu chambula kumala, mtima wangu ukondwengi mu utaski winu. Ndimbiyengi Yehova chifukwa wandichitiya vinthu vikulu ukongwa.” (Sumu 13:5, 6) Davidi wathembanga chanju chambula kumala chaku Yehova. Iyu walindizganga kutaskika ndipu waŵanaŵaniyanga vinthu vamampha vo Yehova wangumuchitiya. Mwaviyo, Davidi wanguwona kuti wanguchita umampha kulindizga.
Ufumu Ufiska Khumbu Laku Chiuta Pacharu Chapasi
16 Kuvikilirika. Pakumaliya, malayizgu ngosi ngo ngakulembeka pa Yesaya 11:6-9 ngazamufiskika. Anthurumi, anthukazi kweniso ŵana azamuvikilirika kwekosi ko angaluta pacharu. Palivi nyama pamwenga munthu yo wazamuwofyeza anyaki. Ŵanaŵaniyani nyengu yo mwazamuja mwachimangu pacharu ndipu mwazamusambiranga m’misinji kweniso m’nyanja, mwazamukweranga m’mapiri, kweniso kwenda m’dondu kwambula kopa. Ndipu asani kwafipa, mwazamufipanga mtima cha. Mazu nga pa Ezekiele 34:25, ngazamufiskika, mwakuti ŵanthu aku Chiuta azamuja ‘mwakufwasa m’bozwa ndi kugona’ m’matundu.
Fundu Zakuzirwa za mu Bayibolu
Kumbi Mwasanduskika?
12 Vakuchitiska chitima kuti m’charu cho tija, mwe ŵanthu anandi wo achita vinthu vo Paulo wangukonkhoska. Yiwu aŵanaŵana kuti kugwiriskiya nchitu mijalidu ndi fundu zamampha nkhwambula kukhumbika kweniso nkhwachikali. Asambizi ndi apapi anandi azomerezga chechosi ndipuso achiska ŵana kuti “achitengi vo akhumba.” Yiwu awona kuti palivi chamampha ndipuso chiheni. Chinanga ndi wo akamba kuti ŵe muchisopa, awona kuti ŵe ndi wanangwa wakuchita vo aŵanaŵana kuti vamampha mwambula kuphwere kanthu kuti akhumbika kuvwiya Chiuta ndi marangu ngaki. (Sumu 14:1) Kuŵanaŵana kwaviyo, kungazisa suzgu yikulu ukongwa ku Akhristu auneneska. Ŵanthu wo aleka kuziŵa vinandi nawuso, angaja ndi maŵanaŵanu ngenanga pa mo awone vo gulu likunozga. Yiwu angakana kulondo vo mpingu ukunozga ndipu angayamba kudandawula ndi vinthu vo yiwu ativikhumba cha. Pamwenga nyengu zinyaki angakayikiya ulongozgi wa m’Bayibolo wakukwaskana ndi vakusangaluska, kugwiriskiya nchitu Intaneti kweniso kukhumba masambiru ngapachanya.