Vo Bayibolu Lititikambiya

Kumbi chilengedu chaja chiliku waka nyengu zosi?

Lemba la Genezesi 1:1 likamba kuti: “Pakwamba Chiuta wangulenga kuchanya ndi charu chapasi.”

Chechendafiki chaka cha 1950, asayansi anandi akutchuka, agomezganga kuti chilengedu chaja chiliku nyengu zosi. Kweni mwakukoliyana ndi vo asaniya pambula kuswera yapa, sonu asayansi anandi aziŵa kuti chilengedu chidu chikuchita kwamba.

Kumbi pakwamba charu chawonekanga wuli?

Lemba la Genezesi 1:2, 9, likamba kuti charu chapasi chati chalengeka waka, chenga “chambula kawonekeru keneku, ndipuso chenga chambula kanthu,” chakuzaza ndi maji.

Asayansi akoliyana ndi fundu yeniyi. Wasayansi munyaki zina laki Patrick Shih wangukamba kuti charu chidu chichilengeka waka, “chengavi mphepu ya okusijini . . . ndipu mwengavi chechosi.” Magazini ya Astronomy yikamba kuti: “Kafukufuku wa pambula kuswera yapa, walongo kuti charu chenga ndi maji pe ndipu chengavi mtunda.”

Kumbi mude mungusintha wuli pati pajumpha nyengu?

Lemba la Genezesi 1:3-5 lilongo kuti pakwamba ukweru wakuti vulumutiyi ndiwu waporotanga mude, kufika pacharu chapasi. Kweni pati pajumpha nyengu, lumwi ndi mwezi vingwamba kuwoneka umampha ukongwa pacharu chapasi.—Genezesi 1:14-18.

Wupu wa Smithsonian Environmental Research Center ukamba kuti pakwamba mude mwenga ŵaka ukweru wakuti vulumutiyi, wo wafikanga pacharu chapasi. Wupu uwu ukamba so kuti: “Pacharu chosi chapasi penga nyankhuŵinda.” Pavuli paki, “nyankhuŵinda mwenuyu wangukungunuka ndipu kuchanya kungwamba kuwoneka kwa buluu.”

Kumbi vamoyu nivi vo vingwamba kusanirika pacharu chapasi?

Lemba la Genezesi 1:20-27 likamba kuti somba, viyuni kweniso nyama za pamtunda ndivu vingwamba kulengeka ndipu pakumaliya paki ŵanthu. Asayansi agomezga kuti somba zakwamba zingujaku kwa nyengu yitali vinyama vakwamba vechendalengeki ndipu pavuli paki ŵanthu angulengeka pati pajumpha so nyengu yitali.

Kumbi ndi Vinthu Wuli vo Bayibolu Likamba Cha?

Ŵanthu anyaki akamba kuti vo Bayibolu likamba vikoliyana cha ndi vo asayansi asaniya pambula kuswera yapa. Kweni kanandi yiwu akamba venivi chifukwa cha kuvwa uheni vo Bayibolu likamba.

Bayibolu likambapu cha kuti chilengedu pamwenga charu chajaku vyaka 6,000 pe. Mumalu mwaki, Bayibolu likamba ŵaka kuti charu kweniso chilengedu, vingulengeka “pakwamba.” (Genezesi 1:1) Bayibolu likambapu cha kuti nyengu yeniyi yenga yitali wuli.

Bayibolu likambapu cha kuti vamoyu vosi vo ve pacharu chapasi vingulengeka mu mazuŵa 6 nga maora 24. Mumalu mwaki, ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “zuŵa” kung’anamuwa utali wa nyengu zakupambanapambana. Mwakuyeruzgiyapu, likamba kuti kulengeka kwa vinthu vosi va muchilengedu, kusazgapu “mazuŵa” 6 ngakulenge vinthu ngo ngakambika pa Genezesi chaputala 1, vinguchitika mu nyengu yo yidanika kuti “zuŵa lo Yehovaa Chiuta wangupanga charu chapasi ndi kuchanya.” (Genezesi 2:4) Mwaviyo, zuŵa lelosi la “mazuŵa” 6 ngo Chiuta wangunozge charu kuti pajengi vinthu vamoyu kweniso kuvilenga kuti vijengepu, ngamiya nyengu yitali ukongwa.

Bayibolu likambapu cha kuti vamoyu vingatondeka kusintha mo viwoneke asani pajumpha nyengu. Buku la Genezesi likamba kuti nyama zingulengeka “mwakukoliyana ndi mitundu yaki.” (Genezesi 1:24, 25) Asani Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “mitundu,” ling’anamuwa mitundu ya vinthu vamoyu vakupambanapambana. Mwaviyo, mazu ngakuti “mtundu” ngangakamba za vinthu vamoyu vinandi. Mazu yanga ngalongo kuti vingachitika kuti mu “mtundu” umoza wa vamoyu vo vija mumalu ngamoza, ungasintha asani pajumpha nyengu.

Kumbi yimwi muwona wuli?

Nge mo tawone, Bayibolu likonkhoska mu nthowa yipusu kweniso mwauneneska mo vinthu va muchilengedu vikwambiya, mo charu chenge pakwamba kweniso mo umoyu ungwambiya. Sonu kumbi Bayibolu lingakamba so uneneska cha va Munthu yo wakulenga vinthu venivi? Buku la Encyclopædia Britannica likamba kuti: “Fundu yakuti umoyu ukutuliya ku munthu munyaki wanthazi ukongwa yikoliyana ndi vo asayansi asaniya pambula kuswera.”b