Kumbi vo Buku la Genezesi Likamba Vikoliyana ndi Sayansi?

Ŵanthu anandi akamba kuti asayansi asuska vo Bayibolu likamba pa nkhani ya mo vinthu vikulengeke. Kupambana kwe pakati pa sayansi ndi Bayibolu cha, kuti waka vo ŵanthu anyaki a matchalitchi agomezga ndivu visuskana ndi sayansi. Anyaki mwa ŵanthu ŵeneŵa akamba fundu zaboza zakukwaskana ndi Bayibolu. Yiwu akamba kuti Bayibolu lisambiza kuti vinthu vosi vingulengeka mumazuŵa 6 nga maola 24, vyaka pafupifupi 10,000 vo vajumpha.

Kweni Bayibolu likambapu cha fundu yeniyi. Asani lakambanga viyo, mphanyi vo asayansi akusaniya mu vyaka vakujumpha 100 kuvuli uku, vatingi vilongongi kuti Bayibolu likamba vauneneska cha. Asani munthu wangasambira Bayibolu umamphaumampha wasimikizengi kuti lisuskana cha ndi sayansi. Ndichu chifukwa chaki, Akaboni aku Yehova akoliyana cha ndi fundu yakuti vinthu vosi vingulengeka mumazuŵa 6 nga maola 24. Tiyeni tiwoni fundu zauneneska zo Bayibolu lisambiza pa nkhani iyi.

Kumbi Mazu Ngakuti “Pakwamba” Ngakamba za Nyengu Niyi?

Buku la Genezesi litamba ndi mazu ngapusu kweni nganthazi ngakuti: “Pakwamba Chiuta wangulenga kuchanya ndi charu chapasi.” (Genezesi 1:1) Akaswiri anandi a Bayibolu azomereza kuti mazu yanga ngakamba za ntchitu yakupambana ndi yo yinguchitika mumazuŵa ngakulenge vinthu ngo ngakambika kwambiya muvesi 3. Fundu yeniyi njakukhumbika ukongwa. Mwakukoliyana ndi mazu ngakwamba nga m’Bayibolu, viwoneke limu kuti chilengedu chosi kusazgapu pulaneti lidu, vengaku kali ngechendayambi mazuŵa ngakulenge vinthu vinyaki.

Asayansi akamba kuti charu chajapu vyaka 4 biliyoni, ndipuso kuti pajumpha vyaka pafupifupi 15 biliyoni kutuliya po chilengedu chosi chikupangikiya. Kumbi venivi vilongo kuti vo asayansi akamba visuskana ndi vo lemba la Genezesi 1:1 likamba? Awa. Bayibolu likambapu cha utali wa nyengu yo “kuchanya ndi charu chapasi” vajaliyaku. Mwaviyo, sayansi yisuskana cha ndi vo Bayibolu likamba.

Kumbi Mazuŵa Ngakulenge Vinthu Ngenga Ngatali Wuli?

Kumbi mazuŵa ngakulenge vinthu ngenga ngatali wuli? Kumbi ngenga mazuŵa chayingu nga maola 24? Ŵanthu anyaki akamba viyo chifukwa vo wangukamba Mozesi, yo wangulemba buku la Genezesi, vilongo kuti penga zuŵa linyaki lanambala 7 pavuli pa mazuŵa 6 ngakulenge vinthu. Zuŵa lenili liyanana waka ndi zuŵa la Sabata lo ŵanthu asunga sabata yeyosi. Ndichu chifukwa chaki yiwu awona kuti mazuŵa 6 ngakulenge vinthu ngenga nga maola 24. (Ekisodo 20:11) Kumbi vo buku la Genezesi likamba vikoliyana ndi fundu yeniyi?

Awa, vikoliyana cha. Mazu nga Chiheberi ngo ngakufwatulika kuti “zuŵa” ngangang’anamuwa utali wa nyengu ya maola 24 pe cha, kweni utali wa nyengu wakupambanapambana. Mwakuyeruzgiyapu, pakukamba za ntchitu yakulenga yo Chiuta wangugwira, Mozesi wangukamba kuti mazuŵa ngosi 6 ngakulenge vinthu ngayanana waka ndi zuŵa limoza. (Genezesi 2:4) Kweniso, pa zuŵa lakwamba lakulenge vinthu, “Chiuta wangudana ukweru kuti Msana, ndipu mdima wanguwudana kuti Usiku.” (Genezesi 1:5) Pa lemba ili, chigaŵa chinyaki cha maola 24 ndichu chidanika kuti “msana.” Kukamba uneneska, palivi chifukwa cha m’Malemba cho tingakambiya kuti mazuŵa ngosi ngakulenge vinthu ngenga nga maola 24.

Sonu kumbi mazuŵa ngakulenge vinthu ngenga ngatali wuli? Bayibolu likambapu cha, kweni mazu nga mubuku la Genezesi chaputala 1 ndi 2 ngalongo kuti pajumphanga nyengu yitali kuti zuŵa lelosi lakulenge vinthu limali.

Mazuŵa 6 Ngakulenge Vinthu

Mozesi wangulemba nkhani iyi mu Chiheberi, ndipu wanguyilemba nge kuti wengapu pacharu chapasi pa nyengu yo vachitikiyanga. Fundu ziŵi zenizi zikoliyana ndi fundu yakuti kuchanya ndipuso charu chapasi vengaku kali ngechendayambi mazuŵa pamwenga nyengu yakulenge vinthu. Venivi vawovya kuti ŵanthu anyaki aleki kususka kuti vinthu vikuchita kulengeka. Ntchifukwa wuli tikamba viyo?

Asani tingaŵerenga ndi kuvwisa buku la Genezesi, tiwonengi kuti vinthu vo vingwamba kuchitika pa zuŵa lakwamba vingufika “zuŵa” linyaki pamwenga vingulutiriya mpaka “mazuŵa” nganyaki. Mwakuyeruzgiyapu, lechendafiki “zuŵa” lakwamba lakulenge vinthu, ukweru wa lumwi lo lengapu kali wafikanga cha pacharu, panyaki chifukwa cha mitambu yinandi yo yengaku. (Yobu 38:9) Pa “zuŵa” lakwamba, mitambu iyi yingwamba kukungunuka ndipu ukweru ungwamba kuwoneka pacharu chapasi.a

Pa “zuŵa” lachiŵi, kuchanya kungwamba kungweruka ndipu mitambu yingwamba kutalikiyana ndi nyanja. Pazuŵa lachinayi ukweru wenuwu ungwamba kuwoneka ukongwa ndipu lumwi ndi mwezi vingwamba “kuwoneka kuchanya.” (Genezesi 1:14-16) M’mazu nganyaki, tingakamba kuti pa nyengu iyi asani penga ŵanthu pacharu chapasi, atingi awonengi umamphaumampha kuŵala kwa lumwi ndi mwezi. Ivi vachitikanga kamanakamana.

Buku la Genezesi likamba so kuti pa nyengu yo kuchanya kwalutirizganga kungweruka, vamoyu vo viduka muchanya, ndipuso vidononu vinyaki, vingwamba kuwoneka pa “zuŵa” lanambala 5.

Bayibolu lilongo kuti vinthu vinyaki vikuluvikulu vo vachitikanga pa zuŵa lelosi lakulenge vinthu, vitenere kuti vamalanga pa zuŵa lenilo pe cha, kweni vitenere kuti valutiriyanga mpaka mazuŵa nganyaki ngakulenge vinthu.b

Mwakukoliyana ndi Mitundu Yaki

Kumbi fundu yakuti vinyama ndipuso vakume vingwamba kuŵaku kamanakamana ying’anamuwa kuti Chiuta wapanganga vinthu vamoyu mwakuchita kuvisambusa kutuliya ku vinthu vinyaki? Awa. Bayibolu lilongo kuti Chiuta ndiyu wakulenga “mitundu” yosi ya vinyama ndipuso vakume. (Genezesi 1:11, 12, 20-25) Kumbi “mitundu” yakwamba ya vakume ndipuso vinyama yikulengeka munthowa yakuti yisinthengi malinga ndi malu ngo yili? Nanga ntchinthu wuli chipambanisa “mitundu” ya vinyama ndipuso vakume? Bayibolu likambapu cha. Kweni likamba waka kuti vamoyu vosi “vikulengeka mwakukoliyana ndi mitundu yaki.” (Genezesi 1:21) Fundu iyi yilongo kuti “mitundu” ya vamoyu ye ndi pakumaliya ndipu yingasambuka cha kuja chinthu chinyaki chachilendu. Asayansi awona kuti viwanga va nyama zakali kweniso vo afufuza pambula kuswera yapa, vikoliyana ndi fundu yakuti mitundu yikulu yikulu ya vakume ndipuso vinyama yasintha ukongwa cha chinanga kuti pajumpha vyaka vinandi ukongwa.

Mwakupambana ndi vo alongozgi avisopa akamba, buku la Genezesi likambapu cha kuti chilengedu chosi, kusazgapu charu chapasi ndi vosi vo vilimu vikulengeka mu kanyengu kamanavi waka, vyaka vimanavi vo vajumpha. M’malu mwaki, vinthu vinyaki vo buku la Genezesi likamba pankhani ya mo chilengedu chosi chikujaliyaku ndipuso mo vamoyu vikulengeke pacharu, vikoliyana ndi vo asayansi asaniya pambula kuswera yapa.

Chifukwa chakugomezga zeru zawu, asayansi anandi asuska fundu ya m’Bayibolu yakuti Chiuta ndiyu wakulenga vinthu vosi. Chinanga kuti veviyo, buku la Genezesi, lo Mozesi wangulemba likamba kuti chilengedu che ndi pakwambiya ndipu vamoyu vajangaku kamanakamana kweniso kwa nyengu yitali. Kumbi Mozesi wanguziziŵa wuli fundu zauneneska zakukwaskana ndi sayansi zo wangulemba vyaka 3,500 vo vajumpha? Viwoneke limu kuti Munthu munyaki wanthazi kweniso wazeru ukongwa yo wakulenga kuchanya ndi charu chapasi ndiyu wangukambiya Mozesi fundu zauneneska zo zikoliyana ndi sayansi. Venivi visimikiziya kuti vo Bayibolu likamba kuti ‘likukambirika ndi Chiuta,’ vauneneska nadi.c—2 Timote 3:16.

Panyaki mutijifumba kuti, Kumbi tikhumbika kugomezga nadi vo Bayibolu likamba pa nkhani ya mo vinthu vikulengeke? Wonani vifukwa vo tikhumbika kuchitiya viyo.